Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રી સિદ્ધચક્ર આરાધના II અને તેના રહસ્યો
TENI & GUESS
IT
LT
= =
= .
1]
માર" નામ
જ
ના
'
વહી
જક
जाम
TEपुष्पदन्ताय नमः
the Rails
ક
|
van
=
===
?
=
*
*
* /
પણ કાણfits મહાપ જpirઇ ,
( ક)
, " ની "F THE
2142 મe
: -
श्रीमाधणारी
• સંકલન ૦. ચંદ્રકાંત મહેતા ૦ પ્રકાશક કિશોર શાહ નિમિતા શાહ
Pasonal & Private Use Only
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રી સિદ્ધચકાય નમ:
શ્રી
સિદ્ધચક્ર આરાઘoli અને તેના રહસ્યો
દથતિ
છે,
દે
કલાકે તપ
નામ :
| Al Gઅસ
3 આવરિયા
શાસ્ત્રિ |
le)
-: સંકલન :ચંદ્રકાન્ત મહેતા 5, Lucille Drive, Parsippany. New Jersey 07054, USA
-: પ્રકાશક:ક્શિોર શાહ નિમિતા શાહ New Jersey, USA
For Personal & Private Use Only
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________
- સંકલન:
ચંદ્રકાન્ત મહેતા 5, Lucille Drive, Parsippany New Jersey 07054, USA
શ્રી સિદ્ધચક્ર
* * * * *
* * * *
(सिद्धेभ्यः स्वाहा।
(
૨
अ
आ
ના
तपसे स्वाहा
:
સ્વાહિ),
*
એ
Bદિ,
सर्वसाधुभ्यः स्वाहा
A B દિ
સી
.
* *
સ
4
&
* * ******
A
चारित्राय स्वाहा
(Bl
:
elease
(આયJE
મંત્રઃ છે હીં અહં નમઃ (૨૭/૧૦૮ વાર જાપ કરવો)
-: પ્રકાશન :સંવત ૨૦૬૮ ૦ ઈ.સ. ૨૦૧૨ • પ્રથમ આવૃત્તિ
નકલ-૧૦૦૦ મૂલ્ય: અમૂલ્ય
PRINTED BY : BHARAT GRAPHICS New Market, Panjrapole, Relief Road,
Ahmedabad-380 001. Phone : 079-22134176, (M) 99250 20106
email : bharatgraphics1@gmail.com
For Personal & Private Use Only
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________
લાભાર્થી
શ્રી કિશોરભાઈ અને શ્રીમતી નિમિતાબેન શાહ
આ દંપતિ મુમુક્ષુઓ ભારતમાં કચ્છના વતની છે અને ઈ.સ. ૧૯૮૭ થી અમેરિકામાં ન્યુજર્સીમાં સ્થાયી થયા છે. વ્યવસાયે શ્રી કિશોરભાઈ મીકેનીકલ એજીનીયર છે અને નિમિતાબેન St. Marry Hospital, Passaid, NJ માં માઈક્રોબાયોલોજીસ્ટ તરીકે વર્ષોથી સેવા આપે છે. - આ દંપતિએ માતાપિતાના ધર્મવારસાને આગળ ધપાવ્યો છે. નાની ઉંમરમાં વાવેલા ધર્મસંસ્કારના બીજ હવે ફળ આપવા માટે તૈયાર થઈ ગયા છે. નિમિતાબેન ૧૯૯૪ થી આયંબિલ ઓળી અને પર્યુષણમાં અઠ્ઠાઈ તપની આરાધના કરે છે. પર્યુષણ પર્વમાં તેમણે ૧૧, ૧૬, ૨૧ ઉપવાસની તપશ્ચર્યા પણ કરી છે. જ્ઞાનપંચમીની આરાધના પૂર્ણ કરી છે. કિશોરભાઈએ પણ અઠ્ઠાઈ તપની આરાધના ઘણીવાર કરી છે.
હાલમાં બંને મુમુક્ષુઓ વીસસ્થાનક પદની આરાધના કરે છે. છેલ્લા કેટલાક વર્ષોથી તેઓ સિદ્ધચક્રની નિયમિત આરાધના કરે છે.
આ દંપતિ આધ્યાત્મના માર્ગે આગળ વધી ધર્મની જ્યોતિ અખંડપણે ચાલુ રાખશે તેમાં કોઈ શક નથી. આપ બંનેએ કરેલી શ્રુતભક્તિની હું હાર્દિક અનુમોદના કરું છું.
- ચંદ્રકાન્ત મહેતા
For Personal & Private Use Only
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________
For Personal & Private Use Only
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________
અંતરના
ધર્મસંસ્કારના બીજ લઈને અમે ઉગાશે , અમેરિકા આવ્યા ત્યારે પર્યુષણ જેવા પર્વમાં
અમે ધાર્મિક ક્રિયા કરતા પરંતુ તે બધા
અનુષ્ઠાનો યંત્રવત્ હતા. યંત્રવત્ થતી ક્રિયા - તથા બોલાતા સૂત્રોનો અર્થ શું ? તે પ્રશ્ન મનમાં
ખટકતો હતો. થોડા વર્ષો વીત્યા અને અમારા સદ્ભાગ્યે શ્રી ચંદ્રકાન્તભાઈ મહેતાએ, જૈનધર્મનો પાયાનો ગ્રંથ “તત્ત્વાર્થસૂત્ર”નો અભ્યાસ શરૂ કર્યો. જાણવાની જિજ્ઞાસા હતી એટલે અમે તેમના ક્લાસમાં જોડાયા. તત્ત્વ સમજાવવાની તેમની સરળ શૈલીથી અમે ઘણા પ્રભાવિત થયા. કોલેજમાં ચાલતા કોર્સની જેમ અમે હોમવર્ક કરતા અને ટેસ્ટ પણ લેતા. આ રીતે અમને ધર્મના ઊંડાણમાં જવાની સુંદર તક મળી. ક્રિયા સાથે ભાવ ભળતા ધાર્મિક અનુષ્ઠાનોમાં અનેરો આનંદ આવવા લાગ્યો.
લગભગ સાતેક વર્ષ પહેલા શ્રી સિદ્ધચક્ર આરાધનાના અને તેના રહસ્યો વિષય ઉપર તેમની શિબિરમાં જવાનો લાભ મળ્યો. ત્યાર પછી અમે નિયમિત સિદ્ધચક્ર યંત્રની આરાધના શરૂ કરી. શ્રી ચંદ્રકાન્તભાઈએ અમેરિકા, સિંગાપુર, એન્ટવર્પ, બંગકોક, મલેશિયા અને જાપાન વગેરે દેશોમાં સિદ્ધચક્ર આરાધના કરાવી છે. તેઓ દસેક વર્ષથી નિયમિત આરાધના કરે છે.
ઘણા જિજ્ઞાસુઓ લાભ લઈ શકે તે હેતુથી આ વિષય ઉપર એક પુસ્તક લખવા અમે વિનંતી કરી. શ્રી સિદ્ધચક્ર શું છે? તેની આરાધના શા માટે ? તેનાથી શું લાભ ? વગેરે પ્રશ્નોના ઉત્તર, સૂત્રોના શબ્દાર્થ અને ભાવાર્થ સહિત આ પુસ્તકમાં સુંદર રીતે ગુંથ્યા છે. વાચક વર્ગ સિદ્ધચક્રમંત્રની નિયમિત આરાધના દ્વારા કર્મનિર્જરા કરી પ્રચંડ પુણ્ય ઉપાર્જન કરે અને મોક્ષમાર્ગે આગળ વધે એ જ મંગલમય અભિલાષા.
- કિશોર અને નિમિતાના જય જિનેન્દ્ર
For Personal & Private Use Only
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________
તીર્થકર ભગવંતની દેશનાનો આધાર પ્રસ્તાવના લઈ ગણધર ભગવંતોએ દ્વાદશાંગીની રચના
છ કરી. દ્વાદશાંગીનું બારમુ અંગ “દૃષ્ટિવાદ”
ન છે. જેમાં ચૌદ પૂર્વો સમાયેલા છે. દશમા પૂર્વનું નામ છે “વિદ્યાનુવાદ”. પરમ પૂજય આચાર્ય શ્રી રત્નશેખરસૂરિજીએ “સિરિસિરિવાલકહા” નામનો ગ્રંથ બનાવ્યો. આ ગ્રંથમાં તેઓ લખે છે કે,
“એયં ચ સિદ્ધચક્ક કહિયં વિજ્જાણવા પરમત્યં”
અર્થાત્ આ સિદ્ધચક્રને વિદ્યાનુવાદ નામના પૂર્વનો પરમાર્થ કહ્યો છે. અપેક્ષાએ કહી શકાય કે સિદ્ધચક્રયંત્ર અનાદિનું છે. લગભગ ૨૦૦૦ વર્ષો પૂર્વે થયેલા લબ્ધિધારી શ્રી વજસ્વામીએ સિદ્ધચક્રની આરાધના અંગે પૂર્વકાલીન ગ્રંથોમાં ઘણો પ્રકાશ પાથર્યો છે.
જિનશાસનના કેન્દ્રમાં સિદ્ધચક્ર છે. સિદ્ધચક્રના કેન્દ્રમાં નવપદ છે અને નવપદના કેન્દ્રમાં અરિહંત છે. ચૈત્ર અને આસો મહિનામાં શાશ્વતી ઓળીની આરાધના થાય છે. દર વર્ષે થતી છ અઠ્ઠાઈઓમાં ચૈત્ર અને આસો મહિનામાં થતી આયંબિલની ઓળી શાશ્વતી અઢાઈ કહેવાય છે. હજારોની સંખ્યામાં જૈનો નવ દિવસ આ શાશ્વતી ઓળીમાં આયંબિલની તપશ્ચર્યા કરે છે. જેમાં મુખ્યત્વે નવપદજીની આરાધના થાય છે. શ્રી સિદ્ધચક્રજીના કેન્દ્રમાં રહેલા નવપદજીની આરાધના પણ અપેક્ષાએ સિદ્ધચક્રજીની આરાધના કહી શકાય. શ્રીપાળ મયણાએ સિદ્ધચક્રની આરાધના કરી અને નવ ભવમાં મોક્ષ નિશ્ચિત કરી દીધો. અનેક આત્માઓ સિદ્ધચક્રની સાધના કરી સિદ્ધિ પદ પામ્યા છે.
શ્રી સિદ્ધચક્રજીની નિયમિત આરાધના કરવી જોઈએ. સિદ્ધચક્રની આરાધના બે રીતે થઈ શકે છે. એક રીત છે સામુહિક મહાપૂજન, જે દેરાસરમાં અથવા પવિત્ર સ્થળે વિધિકારક દ્વારા થાય છે અને બીજો પ્રકાર છે વ્યક્તિગત લઘુપૂજન જે ઘેર રહીને કરી શકાય છે.
For Personal & Private Use Only
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રસિદ્ધ વિધિકારક શ્રી નરેન્દ્રભાઈ નંદુ અને તેમના સુપુત્ર કેવને અમેરિકામાં ઘણા સ્થળે લઘુસિદ્ધચક્રની આરાધના કરાવી તેમની પાસેથી પ્રેરણા મેળવીને મેં પણ લઘુસિદ્ધચક્રની આરાધના શરૂ કરી. શ્રી નરેન્દ્રભાઈનો હું ઘણો આભાર માનું છું. શાસનદેવની કૃપાથી છેલ્લા ૧૦ વર્ષથી નિયમિત સિદ્ધચક્ર આરાધના થાય છે.
શ્રી સિદ્ધચક્ર આરાધનામાં ઉચ્ચારાતા મંત્રો અને દુહાઓ સમજાવવા માટે મારા વિદ્યાગુરુ પંડિતવર્ય પૂજ્ય ધીરજભાઈ મહેતા (પંડિતજી)નો આભાર અને ઉપકાર માનું તેટલો ઓછો છે. તેમનો હું ઋણી છું.
પ્રત્યેક મંત્રોના ભાવાર્થ અને રહસ્યો જાણવા ઘણું સંશોધન કર્યું. મંત્ર શાસ્ત્ર વિષય ઉપર શતાવધાની પંડિત ધીરજલાલ ટોકરશીના પુસ્તકો વાંચ્યા. ઘણા સંશોધન અને મનોમંથન પછી “શ્રી સિદ્ધચક્ર આરાધના અને તેના રહસ્યો” તે વિષય પર અમેરિકા, સિંગાપુર, બેંગકોક, જાપાન, એન્ટવર્પ વગેરે દેશોમાં સ્વાધ્યાય શિબિરો અથવા લઘુ સિદ્ધચક્ર આરાધના કરાવવાના ઘણા અવસરો પ્રાપ્ત થયા. સ્વાધ્યાયમાં આવતા ભાઈ-બહેનોના મનમાં ઉઠતા પ્રશ્નોનું સમાધાન કરતા મને આ વિષય પર એક પુસ્તક લખવાની પ્રેરણા મળી. શ્રી કિશોરભાઈ અને નિમિતાબેને પુસ્તક પ્રકાશનની સંપૂર્ણ જવાબદારી ઉત્સાહપૂર્વક સ્વીકારી.
આ પુસ્તક લખવા પાછળ મુખ્ય હેતુ એ છે કે કોઈપણ આરાધક, પૂજનમાં ઉચ્ચારાતા મંત્રો વિષે અલ્પ જાણતા હોય અથવા કંઈપણ ન જાણતા હોય તો પણ પુસ્તક વાંચી નિયમિત સિદ્ધચક્રની આરાધના કરી શકે છે.
આત્મસાધનામાં અને શાસનના કાર્યોમાં અત્યંત પ્રવૃત્ત હોવા છતાં આ પુસ્તકનું મેટર વાંચી આપીને કેટલાક મહત્વના સૂચનો જેમના
For Personal & Private Use Only
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________
તરફથી મળ્યા છે તેવા વ્યાકરણાચાર્ય આચાર્યશ્રી પૂજય સોમચંદ્રસૂરીશ્વરજી મ.સા.નો હું અત્યંત આભાર માનું છું. મારા પરમ મિત્ર પદ્મશ્રી ડૉ. કુમારપાળ દેસાઈ પાસેથી મને લખવાની પ્રેરણા મળતી રહે છે. આ પુસ્તકનું લખાણ જીણવટભરી દૃષ્ટિએ જોઈ “આરાધનાની ફળશ્રુતિ” લખવા બદલ ડૉ. કુમારપાળભાઈનો હું આભારી છું.
૬
તીર્થોદ્ધારક, પ્રવચનપ્રભાવક પ.પૂ.આ.ભ. શ્રી રાજયશસૂરીશ્વરજી મ.સા. તથા પ.પૂ.સા. શ્રી વાચંયમાશ્રીજી મ.સા. (બેન મહારાજને) પૂર્વે આ પુસ્તક પ્રકાશિત કરવાની ભાવના વ્યક્ત કરેલ ત્યારે પૂ. ગુરુદેવે આનંદ વ્યક્ત કરી અંતરના આશિષ પાઠવેલ તે જ રીતે તિસ્થલમાં શાંતિનિકેતન આશ્રમના સ્થાપક પૂ. બંધુત્રિપુટી શ્રી જિનચંદ્રવિજયજી મ.સા.ના આશીર્વાદ પ્રાપ્ત થયેલ છે. તે માટે હું તેઓશ્રીનો ખૂબ ખૂબ આભારી છું.
આ પુસ્તકનું સુંદર ટાઈપ સેટીંગ તથા છાપકામ કરવા બદલ ભરત ગ્રાફીક્સનો હું આભાર માનું છું.
આ પુસ્તકમાં છદ્મસ્થતાથી અનુપયોગદશાથી કે ક્ષયોપશમથી મંદતાથી જિનાજ્ઞા વિરુદ્ધ કંઈપણ લખાઈ ગયું હોય તો ક્ષમાયાચના કરું છું, ત્રિવિધે મિચ્છામિ દુક્કડમ્. કંઈપણ ક્ષતિ હોય તો મને જણાવવા વિનંતી કરું છું.
જિજ્ઞાસુ આત્માઓ શ્રી સિદ્ધચક્ર આરાધનાના રહસ્યો આજે અને નિયમિત આરાધના ચાલુ રાખી આત્મકલ્યાણ સાધે એ જ અભિલાષા.
ચંદ્રકાન્ત મહેતા
તા. જાન્યુઆરી ૨૫, ૨૦૧૨ 5, Lucille Drive, Parsippany New Jersey 07054, USA Ph. : 973-316-5959
For Personal & Private Use Only
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________
सिमिन श्रीआदिनाथाय नमः । નિસન્નાજીનેમિ વિ જ્ઞાન-કર-ચંદ્રોદય અશો+ચંદ્રસૂરિભ્યો નમ
2114
परमम्पापा मरिहतपनमात्मानाशासनमा भारहिनसुधीमात्मामो मोसमां गया,मोसमां जयछे मनेने मोभमा नशेनेजया रत्नत्रयीन्पगुल धर्मशानमन सध्ने गया. सियामिनेवीशस्थानबर तेना विस्तार छ--
नामाघामयततेस्थिर रहेपन्निशासनमा परि माया पूरामनमूतछेपामंत्राधिरा-नमस्कारमरामंत्री
तीर्थाधिराशान्यतीर्थ उपाधिरान-पर्युषएामरापर्य मने यंत्राधिरासिन्यायंत्रछेलेधीप्रलनं शासन शाश्चन छेन्यवंत --
गतमांसने अवानालवनमा रोलही मन समस्याजागीली धायछ नेना समाधानमारे विविध समे गतिमान थता होय छे छनांनेयमेनिसन्ससाधायम्नरि तेसोमस नधी. परंतु मा सिद्रयांनी साधनालोमपरय मयं सिसरे श्रीपालमराराम-मयासुंशी लेनापुरावा मान्यांनी मारनार मरिहतपरमात्माछे शासनना भूणमा पए। तेसोल्छे सामरिहंता नाभने स्थाने सिससम्मान मनुध्येयनि थपाळूछे तेमनामिशनोविषयसिदिक पमाऽपानोरछे,यंत्रनामध्यमा सरिइंतपोषा छतांतेमनी उपरे 'सिस्म मून्यामां जाप्युंछ माया जना मारणेसर यंत्रनी मोणमासिस्स्यायंत्र तरी थायछ..
माया मयामलावि श्रीसिपम्यत्रनारहस्योने प्राररिया- जालवामारे श्रायनल श्रीयंतला मा स्तम्मा पूरा प्रयासक्यो छो साधेसामा सिनेमा पमनी संप्रिप्तविधि नयेपोनी स्तुनिमोना लायाध पाथे,
For Personal & Private Use Only
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________
ते तामने विशेष उपयोगीथरो, जावमर्म मनशे
ममेरीमफोरेविहशनापामार शामव्यमानलाई नेरीते घमनो प्रयार-प्रसारमीनत्यना संस्मरामापीरसा
मने पोतानं नामरोशनीरमाछतेमाजा पुस्ता वघारे उमेरो रिश
समतोमा पुनस्तानाप्रमरीननेसायमरया साथ मनस्थीसपीमाशारामीमतेमो मोतानीमातरिशस्तिनो उपयोगी लमिध्यमांसामायिकन्यैत्यपहन, प्रनिकम, पर्यघएपिपयारेस्पिर प्रमश पायरनेपा पुस्ान नैयार करे, भी कितासुजान नमुनघुनायामणशे विशेष साल थशे.
विसरहामान्य नाउरारपर-सोमवार जारसह
जिशाहाहापरागिर
सोमयदेवि
For Personal & Private Use Only
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________
નવપદ યુક્ત શ્રી સિદ્ધચક્ર
“નવપદાત્મક” સિદ્ધચક્ર એ સાધનાનું અપૂર્વ કેન્દ્રસ્થાન છે. જેમાં દેવ-ગુરુ અને ધર્મ એમ ઉપકારી ત્રણે તત્ત્વોનું મિલન છે. અરિહંત અને સિદ્ધ આ બે પદો દેવસ્વરૂપ છે, મોહ અને અજ્ઞાન દશાને જિતી છે માટે, આચાર્ય ઉપાધ્યાય અને સાધુ આ ત્રણ પદો ગુરુપદમાં છે. કારણ કે તે ત્રણે પદમાં વર્તતા મહાત્માઓ રાગાદિ કષાયોનો વિજય કરે છે. તેઓએ સંપૂર્ણપણે રાગાદિનો વિજય કર્યો છે એટલે સાધકદશામાં છે તથા દર્શન-જ્ઞાન-ચારિત્ર અને તપ આ ચારે પદો આત્માના ગુણો હોવાથી ધર્મસ્વરૂપ છે. આ પ્રમાણે દેવ-ગુરુ અને ધર્મ સ્વરૂપે રહેલાં નવે તત્ત્વો (એટલે કે સિદ્ધચક્ર) એ એક મહાયંત્ર છે.
જેમ યંત્ર એટલે મશીન અથવા ઘાણી (ઘાણીમાં નંખાયેલી વસ્તુ પીલાઈ જાય છે) તેમ આ નવપદના યંત્રની સાધનામાં કર્મો પીલાઈ જાય છે. શ્રીપાળ મહારાજા અને મયણાસુંદરીએ આ નવપદાત્મક સિદ્ધચક્રની સારી સાધના કરેલી. જેથી જ્યાં જ્યાં તકલીફો આવી ત્યાં ત્યાં આ સાધનાના પ્રતાપે તે તે કર્મ બળી જવાના કારણે આપત્તિમાંથી બહાર આવ્યા. આ સિદ્ધચક્રમાં સિદ્ધ પરમાત્મા સંસાર તરેલા છે. અરિહંત પરમાત્મા સંસાર તરવાના માર્ગના ઉપદેશક છે. આચાર્ય, ઉપાધ્યાય અને સાધુ આ ત્રણ પદે બીરાજમાન મહાત્માઓ પોતે સ્વયં આ માર્ગ આચરતા છતા ઉપદેશક છે. અંતિમ ચારે પદો આત્માને મેળવવા લાયક ધર્મસ્વરૂપ છે. આ રીતે નવે પદો આપણા આત્માને તરવાનો માર્ગ જણાવનાર છે. જે મહાત્માઓએ આ સિદ્ધચક્રનું આરાધન કરવા રૂપ આલંબન લીધું છે તે સંસાર સાગર તર્યા જ છે. તેથી તેની આરાધના વિધિ જાણવી અને આચરવી અત્યન્ત જરૂરી અને આવશ્યક છે. પુસ્તકના આલંબન વિના આ વિધિ જાણી શકાતી નથી કે
For Personal & Private Use Only
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૦
આચરી શકાતી નથી. તેથી શ્રી સિદ્ધચક્રની આરાધનાની વિધિ માટે એક સારા પુસ્તકની જરૂર હતી.
અમેરિકામાં રહેતા અને પ્રતિદિન સિદ્ધચક્રનું પૂજન કરતા સિદ્ધચક્રના નિત્ય આરાધક એવા શ્રી ચંદ્રકાન્તભાઈએ પોતાના અનુભવ પ્રમાણે શાસ્ત્રાનુસારી આ એક નાનકડું પુસ્તક તૈયાર કર્યું છે જે અતિશય આનંદનો વિષય છે. ઘણા ઘણા ગ્રન્થોનું દોહન કર્યા પછી બહોળા અનુભવ સાથે શ્રી ચંદ્રકાન્તભાઈએ શ્રી સિદ્ધચક્રની આરાધનાવિધિ અને રહસ્યોને સમજાવતું આ પુસ્તક તૈયાર કર્યું છે તે ઘણું જ સુંદર છે, ઉપયોગી છે અને દરેક જીવોને આરાધના કરવામાં સહાયક છે. માટે આ પુસ્તકમાં લખેલી વિધિપૂર્વક સિદ્ધચક્રની આરાધના થાય અને આરાધક વર્ગ આ માર્ગે આગળ વધે એવી આશા સાથે લેખકશ્રી આવું બીજું પણ તત્ત્વના રહસ્ય અંગેનું કોઈ સારું પુસ્તક તૈયાર કરે અને પ્રકાશિત કરે એવી આશા રાખીએ.
શ્રી સિદ્ધચક્ર આરાધના અને તેના રહસ્યોનું આ પુસ્તક સકળ સંઘને વધારે સહાયક થાય એવી શુભ આશા સાથે...
એ-૬૦૨, પાર્થદર્શન કોમ્લેક્ષ, નવયુગ કોલેજ રોડ, રાંદેર રોડ, સુરત. (ગુજરાત) ૩૮૯૦૦૪
એ જ લિ. ધીરજલાલ ડાહ્યાલાલ મહેતા
For Personal & Private Use Only
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________
આરાધનાની ફળશ્રુતિ
ॐ हीं स्फुटानाहतमूलमन्त्रं, स्वरैः परीतं परितोऽस्ति सृष्ट्या । यत्राहँमित्युज्ज्वलमाद्यबीजं, श्री सिद्धचक्रं तदहं नमामि ॥१॥ સિદ્ધાંતો વિધુ વિવિધુ સંખ્યા--જ્ઞાન-વારિત્ર-તા: પાન | साद्यन्तबीजानि जयन्ति यत्र, श्री सिद्धिचक्रं तदहं नमामि ॥२॥
જે “ૐ હ્રીં' એવા પ્રગટ અનાહત મૂળમંત્રવાળું તથા સ્વરોથી અને સૃષ્ટિથી વીંટળાયેલું છે તેમજ જેમાં “અહિં એવાં ઉજ્જવળ આઘબીજ છે, તેવાં સિદ્ધચક્રને હું નમન કરું છું. વા”
જેમાં ચારે દિશાઓમાં સિદ્ધાદિ તથા વિદિશાઓમાં આદિ અને અંતિમ બીજ સહિત સમ્યગુ દર્શન-જ્ઞાન-ચારિત્ર-તપ પદો જય પામે છે તેવા શ્રી સિદ્ધચક્રને હું નમન કરું છું. / રા”
શ્રી સિદ્ધચક્રના મહિમાની ઓળખ કઈ રીતે આપી શકાય ? શ્રી સિદ્ધચક્રના પ્રભાવની પગદંડીએ કઈ રીતે ચાલી શકાય ? કે પછી શ્રી સિદ્ધચક્રની આરાધનાથી સાધકના આંતરજગતમાં સદાકાળ ટકનારું અજવાળું પ્રકાશિત થાય છે તેની વાત કઈ રીતે કરી શકાય ? આ પ્રશ્નોનો જવાબ આપવો અતિ કઠિન છે. માત્ર આપણે ત્રણ શબ્દોથી શ્રી સિદ્ધચક્રની મહત્તાનો થોડોક સ્પર્શ પામી શકીએ. આ ત્રણ શબ્દો છે અનાદિ, અપૂર્વ અને અલૌકિક.
અનાદિ એટલા માટે કે શ્રી સિદ્ધચક્ર વિશે કલિકાલસર્વજ્ઞ શ્રી હેમચંદ્રાચાર્યરચિત “યોગશાસ્ત્રના આઠમાં પ્રકાશમાંથી મળતો એક શ્લોક એની પ્રાચીનતાનો પુરાવો આપે છે. આ શ્લોકમાં કહ્યું છે કે,
“વિદ્યાનુવાદ (નામના પૂર્વ)થી સંગત રીતે ઉદ્ધરણ કરીને
For Personal & Private Use Only
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૨
વજસ્વામી વગેરે વિશિષ્ટ જ્ઞાનીઓ દ્વારા સ્પષ્ટરૂપે પ્રમાણિત મોક્ષલક્ષ્મીનું બીજ અને જન્મારૂપી દાવાનળથી બળેલા (જીવો) માટે પ્રશાંતકારી નૂતન મેઘ સમાન શ્રી સિદ્ધચક્રને ગુરુના ઉદ્દેશથી જાણીને તેનું ચિંતન-મનન કરવું જોઈએ.”
આનો અર્થ એ થયો કે શ્રી સિદ્ધ અત્યંત પ્રાચીન છે અને એમ પણ સંભવિત છે કે એનું અસ્તિત્વ ગણધરોની પૂર્વે પણ હોય. શ્રી સિદ્ધચક્ર અંગે કેટલાંક અવતરણો અને ઉદ્ધરણો શ્રી વજસ્વામી અને તેમના સમકાલીન શ્રુતસ્થવિરો પાસે આવ્યા અને એમણે જોઈ-તપાસી તેમજ વ્યવસ્થિત કરીને આલેખ્યા અને શ્રી સિદ્ધચક્રની આરાધના ફરી થળા લાગી. શ્રી સિદ્ધચક્રનું આને પ્રથમ સંસ્કરણ કહી શકીએ. આ રીતે જમાને જમાને શ્રી સિદ્ધચક્રની આરાધના થતી રહી.
વિ.સં. ૧૪૨૮ માં આચાર્ય શ્રી રત્નશેખરસૂરિજીએ રચેલા ‘સિરિસિરિવાલકહા' નામના પ્રાકૃત ગ્રંથમાં એની પ્રથમ રચના હાલ ઉપલબ્ધ છે.
શ્રી સિદ્ધચક્રની મહત્તાને કારણે જ એનો શ્રી સિદ્ધચક્રજી, શ્રી સિદ્ધચક્ર ભગવાન કે શ્રી સિદ્ધચક્ર મહારાજ તરીકે એનો એમ પતિ આદરપૂર્વક ઉલ્લેખ કરવામાં આવે છે.
શ્રી સિદ્ધચક્રની બીજી મહત્ત્વની બાબત એ એની અપૂર્વતા. અપૂર્વ એ માટે કે એ અનાદિકાલીન હોવાથી હજારો વર્ષથી એની અખંડ અને અવિરતપણે ઉપાસના ચાલે છે. પ્રત્યેક સમયે અનેક આરાધકોના હૃદયમાં અને જીવનમાં એની ઉપાસના પ્રતિષ્ઠિત થયેલી છે. એની બીજી વિશેષતા એ કે એની વ્યક્તિગત અને સામુદાયિક – એમ બંને રીતે આરાધના થઈ શકે છે. સાધક એકલો એની આરાધના કરે અને સહુની સાથે મળીને ધર્મરંગે આરાધના કરે એવું પણ થાય. આ શ્રી સિદ્ધચક્રની ચૈતન્યસ્પર્શતાની સર્વવ્યાપકતા અને સમૂહશક્તિની સૂચક બાબત ગણાય.
For Personal & Private Use Only
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૩
સામાન્ય રીતે કોઈ મંત્ર કે ચક્રની આરાધના માટે એક દિવસ ફાળવવામાં આવે છે, પરંતુ શ્રી સિદ્ધચક્રની આરાધના માટે વર્ષમાં બે પ્રસંગો આવે છે. વળી તે પણ માત્ર એક દિવસનો ધર્મપ્રસંગ નહીં, બલ્ક નવ-નવ દિવસની આરાધના હોય છે. ચૈત્ર સુદ અને આસો સુદમાં આવતી આયંબિલની ઓળી સમયે શ્રી સિદ્ધચક્રના પૂજાપાઠ કે સ્તુતિભક્તિથી જિનમંદિરો ગૂંજી ઉઠે છે. આ એક એવો અપૂર્વ મંત્ર છે કે જેની આસપાસ દિવસોના દિવસો સુધી ધર્મભાવનાથી સભર વાતાવરણ છવાયેલું રહે છે. ઉપાશ્રયમાં શ્રી સિદ્ધચક્ર-નવપદજીનું સ્વરૂપ, એનું માહાત્મ, એનો પ્રભાવ અને એની આરાધનાવિધિનાં વ્યાખ્યાનો અને એને આનુષંગિક ક્રિયાકલાપો થાય છે.
વિશેષ મહત્ત્વની બાબત તો એ છે કે શ્રીપાલ અને મયણાના ભવ્ય અને પ્રેરક ચરિત્રને નવ-નવ દિવસ સુધી સુંદર રીતે સમજાવવામાં આવે છે. કોઈ એક પર્વમાં આટલા બધા દિવસ સુધી એક જ ચરિત્રનું વાચન થયું હોય તેવું ભાગ્યે જ બનતું હશે. એથીય વિશેષ એના વાચનથી ધાર્મિકજનોના હૃદયમાં નવીન પ્રકાશ પ્રગટતો હોય છે. દુર્જન ધવલ શેઠની દુર્જનતા પ્રત્યે ક્ષમા દાખવનારા રાજા શ્રીપાલે તો એમ માન્યું કે ધવલ શેઠના મૃત્યુથી તો મારા પર પરમ ઉપકાર કરનારા ચાલ્યા ગયા. ક્ષમાના વિરાટ આકાશનો અને જૈનદર્શનની ક્ષમાની ભવ્યતાનો કેવો જીવંત અને હૃદયસ્પર્શી પરિચય. જ્યારે મયણા સુંદરીનું ચરિત્ર એ પ્રત્યેક શ્રાવિકાને માટે દીવાદાંડીરૂપ બની રહે છે. જેણે પિતાના ક્રોધથી ડર્યા વિના નિર્ભયતાથી પરમાત્માના સિદ્ધાંતો પ્રત્યેની પોતાની પ્રતિબદ્ધતા પ્રગટ કરી અને પોતાના પતિ શ્રીપાલને ધર્મ પમાડ્યો. એક શ્રી સિદ્ધચક્રના કેટલાં બધા અજવાળાં. એની સાથે આયંબિલની ઓળીનું તપ પણ જોડાયું.
મંત્રમાં અક્ષરો અને મંત્રમાં આકૃતિ મહત્ત્વના હોય છે. કેટલાક
For Personal & Private Use Only
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧ ૪
આરાધકોના કહેવા પ્રમાણે યંત્રનું અવલંબન લેવાથી હેતુસિદ્ધિ ઘણી ઝડપી થાય છે. આવા સિદ્ધચક્રનું અવલંબન લઈને ધ્યાન ધરતા અસંખ્ય આત્માઓ સિદ્ધ-બુદ્ધ-નિષ્ઠિતાર્થ બનીને પરમપદે પ્રતિષ્ઠિત થયેલા છે.
શ્રી સિદ્ધચક્રની રચનાને અનુસરીને એનું નામ “નવપદજી) રાખવામાં આવ્યું અને એના પ્રભાવને અનુસરીને એનું નામ “સિદ્ધચક્ર' રાખવામાં આવ્યું. આ સિદ્ધચક્રના યંત્રની પાછળ એક આગવું વિજ્ઞાન રહેલું છે, પણ તે એક જુદો જ વિષય બને.
શ્રી સિદ્ધચક્ર એ અલૌકિક ભાવોથી યુક્ત પ્રાચીન યંત્રરાજ છે. એમાં સિદ્ધ મંત્રપદો આવેલાં છે. જૈન ધર્મનાં સારભૂત એવાં નવ પદો વ્યવસ્થિત થયેલાં છે. એની અલૌકિકતાનો વિચાર કરીએ, ત્યારે શ્રી હેમચંદ્રાચાર્યનું સ્મરણ થાય છે. એમણે એમના સંસ્કૃત ‘દ્વયાશ્રય મહાકાવ્યનું મંગલાચરણ કરતાં કહ્યું,
'अर्हमित्यक्षरं ब्रह्म, वाचकं परमेष्ठिनः । सिद्धचक्रस्य सद्बीजं, सर्वतः प्रणिदध्महे ॥'
“અહ એવો જે અક્ષર છે, તે બ્રહ્મસ્વરૂપ છે, પરમેષ્ઠીનો વાચક છે અને શ્રી સિદ્ધચક્રનું સુંદર બીજ છે, તેનું અમે સર્વ પ્રકારે ધ્યાન ધરીએ છીએ.”
આવા શ્રી સિદ્ધચક્રને “જન્મરૂપી દાવાનળને પ્રશાંત કરનારા નવા મેઘ સમાન કહેવામાં આવ્યો છે અને એ રીતે “શ્રી સિદ્ધચક્રઆરાધનાફલ ચતુર્વિશતિકા' માં કહ્યું છે,
“શ્રી સિદ્ધચક્રની આરાધનામાં તત્પર એવા ભક્તિયુક્ત આત્માઓ જે જે વસ્તુની ઈચ્છા કરે છે, તે તેમને પ્રાપ્ત થાય છે' (શ્લોક-૧૦) અને એ જ રીતે “શ્રીપાળ રાજાના રાસમાં શ્રી સિદ્ધચક્ર આરાધનાના પ્રભાવે રોગ, દુર્ભાગ્ય અને દુઃખ વિખરાઈ જાય છે એમ વર્ણવ્યું છે.
For Personal & Private Use Only
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૫
આનો મર્મ એ કે સિદ્ધચક્રથી મળતી સિદ્ધિઓમાં પ્રથમ ભૂમિકાએ વ્યક્તિને પોતાના વ્યવહારસિદ્ધિ, કાર્યસિદ્ધિ અને જીવનસિદ્ધિ પ્રાપ્ત થાય છે. એથી ઊંચી બીજી ભૂમિકાએ ગયેલા સાધકને વિદ્યાસિદ્ધ, મંત્રિસિદ્ધિ અને યોગસિદ્ધિ સાંપડે છે અને એનાથી પણ ઊર્ધ્વ ભૂમિકાએ ગયેલા મુમુક્ષુને ત્રીજી સિદ્ધિ એટલે કે મુક્તિ, મોક્ષ કે નિર્વાણ પ્રાપ્ત થાય છે. આરાધકને એની આરાધના પ્રમાણે ઈષ્ટ ફળ મળે છે તે ખરું, પરંતુ એનું લક્ષ તો મુક્તિ ભણી હોવું જોઈએ.
આવા અનાદિ, અપૂર્વ અને અલૌકિક સિદ્ધચક્રની પ્રતિદિન નિયમિત રૂપે આરાધના કરતા જૈનધર્મના વિદ્વાન અને ઉત્તમ આરાધક એવા શ્રી ચંદ્રકાન્તભાઈ મહેતાએ “શ્રી સિદ્ધચક્ર આરાધના અને તેના રહસ્યો' પુસ્તકમાં સિદ્ધચક્રની પ્રાચીનતા અને એના મહિમાને દર્શાવ્યો છે. મંત્રની આરાધનાનો માર્ગ સૂચવવાની સાથોસાથ એમણે એ આરાધનાના પ્રત્યેક શ્લોકનો શબ્દાર્થ આપ્યો છે અને પછી અત્યંત ઉપયોગી એવી સમજૂતી આપી છે. પરિણામે આ પુસ્તક શ્રી સિદ્ધચક્રની આરાધના કરનારને માટે માર્ગદર્શક બની રહેશે.
અમેરિકામાં વસતા શ્રી ચંદ્રકાન્તભાઈ મહેતાએ વિશ્વના જુદા જુદા દેશોમાં જૈન ધર્મ વિશે પ્રવચનો આપ્યાં છે, એટલું જ નહીં પણ અમેરિકામાં ન્યૂજર્સીના એમનાં નિયમિતરૂપે યોજાતાં વ્યાખ્યાનોએ એ વિસ્તારના ધાર્મિક વાતાવરણને સદેવ ધબકતું રાખ્યું છે. ન્યૂજર્સીના જૈન સેન્ટર દ્વારા તૈયાર થતા ભવ્ય જિનાલયમાં પણ એમણે યશસ્વી યોગદાન આપ્યું છે. આથી આ ગ્રંથની રચનાના પ્રત્યેક અક્ષર એમના ભાવનાશાળી, આરાધનામય અંતરમાંથી પ્રગટેલા છે અને એ જ સહુ સાધક અને આરાધકને માટે મૂલ્યવાન મૂડી બની રહેશે.
પદ્મશ્રી ડૉ. શ્રી કુમારપાળ દેસાઈ
For Personal & Private Use Only
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________
અનુક્રમણિકા
પેજ નં. )
. . . .
૧
.४४
, , , , , , , • •
• • • •
-
ઇ
છે
જ
. . . ૪૮
જ
. . ૪૯
જ
• • • • •. . . . . ૬૬
( વિષય
પેજ નં. | વિષય ભૂમિકા....
કલ્મષ દહન . . .
. . ૪૩ મંત્રનું મહત્ત્વ
હૃદયશુદ્ધિ....... યંત્રનું મહત્ત્વ..
સકલિકરણ..... વિભાગ-૧: આરાધના વિધિ ક્ષેત્રપાલ પૂજન. . . . . . .
. . ૪૫ આત્મરક્ષા મંત્ર....
સિદ્ધચક્ર સ્તોત્ર ભુમિ શુદ્ધિ
ગાથા-૧ .
•. . . ૪૬ મંત્રસ્નાન. ..........
| ગાથા-૨
. ૪૭ કલ્મષ દહન ......
| ગાથા-૩ . . હૃદય શુદ્ધિ
ગાથા-૪ .. સકલીકરણ. • • • • • • • • •
ગાથા-૫ ...
... ૬૧ ક્ષેત્રપાલ પૂજન... . . . . . . . . . ૧૪ ગાથા-૬ .., શ્રી સિદ્ધચક્ર સ્તોત્ર........... | ગાથા-૭ • • • • • • અધિષ્ઠાયક દેવોને આહ્વાન .. | ગાથા-૮ . . . . . . .
૭૧ નવપદ પૂજન...
ગાથા-૯ શ્રી સિદ્ધચક્રના વલયોનું પૂજન . | શ્રી સિદ્ધચક્રના વલયોની સમજણ .. ૭૩ ભૂતબલિ................ ૨૫ |અધિષ્ઠાયક દેવોને આહ્વાન ..... ૮૫ ક્ષમાયાચના .............. ૨૬ નવપદના દડા
.. ૨૬ |નવપદના દુહા ............. ૯૧ વિસર્જનમ્ .......... . .. ૨૬ | ભૂતબલિ.............. વિભાગ-૨: સૂત્રોનો શબ્દાર્થ-ભાવથ |
ક્ષમાયાચના . . . . . નમસ્કાર મહામંત્ર........... ર૭. વિસર્જન.................. આત્મરક્ષા મંત્રનો શબ્દાર્થ ...... ૨૮ અરિહંત વંદના. ........ આત્મરક્ષા મંત્રનો ભાવાર્થ ...... ૩૦
સિદ્ધ વંદના......... વિનય કહે કર જોડ.......
આચાર્ય વંદના. સિદ્ધચક્રનો પ્રભાવ... ... | ઉપાધ્યાય વંદના........ પંચપરમેષ્ઠિ સૂત્ર.......
સાધુ વંદના.......... નવપદને નમસ્કાર.....
સમ્યગદર્શન વંદના ....... તુલ્યું નમઃ............. | સમ્યગુજ્ઞાન વંદના....
. . . . . . . . . ૧૧૫ ચરારિ મંગલમ્ .
સમ્યગુચારિત્ર વંદના ........ ૧૧૭ ભૂમિ શુદ્ધિકરણ ......
સમ્યગુતપ વંદના .......... ૧૧૯ મંત્રસ્નાન..
છે 6 6
. . ૧૦૪
. . ૧૦૫
8
. . . . . . . . . . ૧૦૯
••• .. ૧૧ ૧
- - -
-
1
•
•
•
•
•
•
,
,
,
,
,
,
૪
૧
. ૪૨ |
For Personal & Private Use Only
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રી સિદ્ધચક્ર આરાધના અને તેના રહસ્યો
(ભૂમિકા)
શ્રી સિદ્ધચક્ર યંત્ર સર્વશ્રેષ્ઠ યંત્ર છે. આ યંત્રમાં અભૂત રહસ્યો ભરેલા છે. આ યંત્રની આરાધના કરતાં પહેલાં તેની ભૂમિકા સમજવી જરૂરી છે. આ પુસ્તકમાં શરૂઆતમાં શ્રી સિદ્ધચક્ર વિશે થોડીક સમજણ આપવા પ્રયાસ કર્યો છે.
શ્રી સિદ્ધચક્રનો ઉલ્લેખ વિદ્યાનુવાદ નામના દશમા પૂર્વમાં આવે છે. આચાર્ય ભગવંતશ્રી રત્નશેખરસૂરિજીએ સિરિસિરિવાલકહા નામના ગ્રંથમાં કહ્યું છે કે “એયં ચ સિદ્ધચક્કે કહિયં વિજ્રાણવાય પરમ€” અર્થાત્ આ સિદ્ધચક્રને વિદ્યાનુવાદ પૂર્વનો પરમાર્થ કહેલો છે. કાલાંતરે ચૌદ પૂર્વોનો વિચ્છેદ થયો, એટલે કે નાશ પામ્યા પરંતુ લબ્ધિધર શ્રી વજસ્વામીએ તેમાંના કેટલાંક અવતરણો પ્રમાણિત કર્યા અને તેના આધારે શ્રી સિદ્ધચક્રની આરાધના થવા લાગી. કલિકાલસર્વજ્ઞ શ્રી હેમચંદ્રાચાર્યે યોગશાસ્ત્રમાં આ વાત જણાવી છે.
સિદ્ધચક્રના ઘણા અર્થ થઈ શકે છે. સિદ્ધ એટલે પવિત્ર અને ચક્ર એટલે ગોળાકાર યંત્ર અર્થાત્ શ્રી સિદ્ધચક્ર એટલે પવિત્ર ગોળાકાર યંત્ર. સિદ્ધ એટલે અલૌકિક ભાવોથી યુક્ત અર્થાત્ જે ગોળાકાર યંત્ર અલૌકિક ભાવોથી યુક્ત છે, તે શ્રી સિદ્ધચક્ર. સિદ્ધ એટલે મહાપુરુષો વડે સિદ્ધ થયેલ અર્થાત્ જે ગોળાકાર યંત્ર મહાપુરુષો વડે સિદ્ધ થયેલ છે, તે શ્રી સિદ્ધચક્ર.
For Personal & Private Use Only
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨
શ્રી સિદ્ધચક્ર આરાધના
સિદ્ધ એટલે અવશ્ય ફળ આપે તે અર્થાત્ જે ગોળાકાર યંત્ર અવશ્ય ફળ આપે તે શ્રી સિદ્ધચક્ર.
સિદ્ધ એટલે આગમસિદ્ધ એવા અરિહંતાદિ નવપદો, તેનું ચક્ર એટલે સમુદાય જેમાં વ્યવસ્થિત થયેલો છે તે શ્રી સિદ્ધચક્ર.
ઉપર જણાવેલા અર્થો ઉપરથી એમ કહી શકાય કે શ્રી સિદ્ધચક્ર એ પવિત્ર, અલૌકિક ભાવોથી યુક્ત, મહાપુરુષો વડે નિષ્પન્ન અને કદી નિષ્ફળ ન જાય એવો એક પ્રાચીન અદ્ભૂત યંત્રરાજ છે કે જેની અંદર સિદ્ધ મંત્રપદો રહેલા છે. જે યંત્રમાં જૈન ધર્મના સારભૂત નવપદો રહેલા છે અને જેનું આલંબન લેતાં અન્ય સિદ્ધિઓ તથા મોક્ષ પ્રાપ્ત થાય છે.
શ્રીપાલ રાજાના રાસમાં શ્રી સિદ્ધચક્રનો મહિમા આ પ્રમાણે વર્ણવેલો છે.
આરાધન ફલ એહનાં, ઇહ ભવે આણ અખંડ રે, રાગ દોહગ દુઃખ ઉપશમે, જિમ ઘનપવન પ્રચંડ રે.
આ સિદ્ધચક્રનું આરાધન ફળ એવું છે કે આ ભવમાં તેની અખંડ આણ વર્તે છે, એટલે કે કોઈ તેને લોપી શકતું નથી. વળી પ્રચંડ પવનથી જેમ વાદળો વિખરાઈ જાય છે, તેમ શ્રી સિદ્ધચક્રની આરાધનાથી રોગ, દુર્ભાગ્ય અને દુઃખ વિખરાઈ જાય છે, શમી જાય છે.
એક ગાથામાં લખ્યું છે કે :
નિર્ધનિયાં ધન સંપજે, અપુત્ર પુત્રીયા હોય રે, વિણ કેવલી સિદ્ધયંત્રનાં, ગુણ ન શકે કહિ હોય રે. નિર્ધનને ધન મળે છે અને પુત્ર વગરનાને પુત્ર મળે છે.
For Personal & Private Use Only
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________
અને તેના રહસ્યો
૩
આ રીતે શ્રી સિદ્ધચક્રના અપાર ગુણો કેવલી ભગવંત સિવાય કોઈ તેને પૂરેપૂરા કહી શકે તેમ નથી.
શ્રી રત્નશેખરસૂરિજી સિરિસિરિવાલકહા નામના ગ્રંથમાં શ્રી સિદ્ધચક્રનો મહિમા વર્ણવતા લખે છે કે
-
તત્તો તિજયપસિદ્ધ અટ્ટમહાસિદ્ધિદાયગં સુદ્ધ સિરિ સિદ્ધચક્રમેય આરાહહ પરમભત્તીએ.
તેથી ત્રણ જગતમાં પ્રસિદ્ધ, અષ્ટમહાસિદ્ધિને દેનાર અને પરમ પવિત્ર એવા શ્રી સિદ્ધચક્રજીને પરમભક્તિથી આરાધો.
શ્રીપાલ રાજાના રાસમાં પણ પૂજ્ય વિનયવિજયજી મહારાજશ્રીએ કહ્યું છે કે,
ઉપર જણાવેલી અષ્ટસિદ્ધિ કઈ છે ?
(૧) અણિમા ઃ અણુ જેવા નાના થઈ જવાની શક્તિ (૨) લધિમા ઃ અત્યંત હલકા થઈ જવાની શક્તિ
(૩) મહિમા : પર્વત જેવા મોટા થઈ જવાની શક્તિ
(૪) પ્રાપ્તિ : દૂર રહેલા સર્વ પદાર્થોને સમીપ કરવાની શક્તિ (૫) પ્રાકામ્ય ઃ ઇચ્છાનો ભંગ ન થાય એવી શક્તિ
(૬) વશિત્વ : સહુને વશ કરવાની શક્તિ (૭) ઇશિત્વ : સહુના ઉપર સત્તા ચલાવવાની શક્તિ
(૮) યત્રકામાવસાયિત્વ : બધા સંકલ્પો સત્ય કરવાની શક્તિ
યોગની ઘણી ઊંચી ભૂમિકાએ આ સિદ્ધિઓ પ્રાપ્ત થાય છે, તે સિદ્ધિઓ શ્રી સિદ્ધચક્રના આરાધનથી સરળતાથી પ્રાપ્ત થાય છે. હવે શ્રી સિદ્ધચક્રજીનું સ્વરૂપ વિચારીએ. આ સ્વરૂપ
For Personal & Private Use Only
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રી સિદ્ધચક્ર આરાધના મંત્ર-યંત્રમય છે, તેથી મંત્રનું મહત્ત્વ અને યંત્રનું મહત્ત્વ સમજી લેવાની જરૂર છે.
મહત્ત્વ મંત્ર કોને કહેવાય? તે અંગે શાસ્ત્રોમાં જુદી જુદી વ્યાખ્યાઓ જોવામાં આવે છે, ખાસ કરીને -
જે અક્ષર રચના, સૂત્ર, સિદ્ધાંત કે પાઠ વારંવાર મનન કરવા યોગ્ય હોય તે મંત્ર કહેવાય. જે અક્ષર રચનાનું વારંવાર મનન કરતાં વિવિધ પ્રકારના ભયોમાંથી કે કોઈ વિશિષ્ટ ભયથી રક્ષણ થાય તે મંત્ર
કહેવાય. • જે શબ્દો સદ્ગુરૂ વડે શિષ્યને ગુપ્ત રીતે અપાય તે મંત્ર
કહેવાય. • જે અક્ષર રચના દેવાધિષ્ઠિત હોય, તે મંત્ર કહેવાય.
જેનો પાઠ કરતાં જ કાર્યસિદ્ધિ થાય, તે મંત્ર કહેવાય.
મંત્ર એ એક પ્રકારની અક્ષર રચના છે અને તેનું વારંવાર મનન કરતાં અદ્ભુત પરિણામો આવે છે, પરંતુ આ અક્ષર રચના ગમે તે મનુષ્યો કરી શકતા નથી. જૈન ધર્મના જે મુખ્ય મંત્રો છે, તે તીર્થકર ભગવાન દ્વારા ઉપદેશાયેલા છે અને ગણધર ભગવંતો કે શ્રુતસ્થવિરો દ્વારા અક્ષરદેહ પામેલા છે, એટલે તે પરમ પવિત્ર અને સદા આરાધવા યોગ્ય છે.
મંત્રોમાં અમુક જ અક્ષર હોવા જોઈએ એવું નથી, પરંતુ આરાધનાની દૃષ્ટિએ ઓછા અક્ષરવાળા મંત્રો પસંદ કરવા યોગ્ય
For Personal & Private Use Only
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________
અને તેના રહસ્યો છે, કારણ કે તે થોડા સમયમાં વધારે ગણી શકાય છે અને તેની શુદ્ધિનું પ્રમાણ બરાબર જળવાઈ રહે છે.
મંત્રમાં જે અક્ષરબીજ-મંત્રબીજ સહિતનો હોય તે બીજાક્ષર કહેવાય છે. ૐ હ્રીં મેં ક્લીં વગેરે બીજાક્ષરો કહેવાય છે; કારણ કે તેમાં મંત્રશક્તિ બીજરૂપે રહેલી છે. જેમ યોગ્ય હવા-પાણીખાતર મળતાં બીજમાંથી અંકુરા ફૂટે છે અને ધીમે ધીમે વૃક્ષ બને છે તેમ જપ, ધ્યાન વગેરે ક્રિયાઓથી મંત્રશક્તિનો વિસ્ફોટ થાય છે અને અદ્ભુત પરિણામ જોવા મળે છે.
દરેક મંત્રમાં બીજાક્ષર હોય તે જરૂરી નથી. મહાપુરુષો સાદા અક્ષરોમાં પણ પોતાની શક્તિનો અંશ મૂકી તેને અતિ બળવાન બનાવી શકે છે.
મંત્ર આરાધનામાં અક્ષરશુદ્ધિ ઉપરાંત દેહશુદ્ધિ, મનશુદ્ધિ, સ્થાનશુદ્ધિ અને દ્રવ્યશુદ્ધિ જોઈએ. શ્રદ્ધા, શુદ્ધિ અને વિધિ એ મંત્રસિદ્ધિના મૂળ પાયા છે. તેમાં કંઈ પણ ખામી આવે તો મંત્રસિદ્ધિ થતી નથી.
આ વિશ્વમાં દૈવી શક્તિઓ અનેક પ્રકારની છે અને તે અસાધારણ કે અભૂત કાર્યો કરી શકે છે. મંત્રના શુદ્ધિ અને વિધિપૂર્વક જપ તથા ધ્યાન વડે એ દૈવી શક્તિઓ સાથે અનુસંધાન કરી શકાય છે.
યંત્રનું મહત્ત્વ મંત્રોમાં અક્ષરોની મુખ્યતા છે, તેમ યંત્રમાં આકૃતિની મુખ્યતા છે. જેમ અક્ષરો ગમે તેમ મૂકી દેવાથી મંત્રની રચના થઈ શકતી નથી, તેમ આકૃતિ ગમે તેમ મૂકી દેવાથી યંત્રની રચના પણ થઈ શકતી નથી.
For Personal & Private Use Only
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________
in
શ્રી સિદ્ધચક્ર આરાધના યંત્રની આકૃતિ ત્રિકોણ, ચોરસ, લંબચોરસ, ગોળ અને લંબગોળ હોય છે. વળી તે પંચકોણ, ષટ્કોણ, સમકોણ અને અષ્ટકોણવાળી પણ હોય છે. યંત્રોમાં વિશિષ્ટ શક્તિ ઉત્પન્ન કરવા અંકોની સ્થાપના થાય છે. દા.ત. ચોત્રીશો યંત્ર, પાંસઠિયો યંત્ર, સર્વતોભદ્ર યંત્ર. યંત્રમાં બીજાક્ષરો કોઈ ગૂઢ સંકેતરૂપે ત્યાં મૂકાયેલા હોય છે. યંત્રમાં મંત્રપદોની સ્થાપના કરવાથી તે મંત્રમય બને છે અને તેની આરાધના ધાર્યું ફળ આપે છે.
મન્ના ચન્નમયા: પ્રોક્તા મંત્રો યંત્રવાળા હોય છે, એટલે દરેક મંત્રને પોતાનો યંત્ર હોવો જોઈએ. નમસ્કાર યંત્ર અષ્ટ કમલદલનો હોય છે. તેની કર્ણિકામાં શ્રી અરિહંત પરમાત્માનું ચિત્ર મૂકાય છે, તેની ચાર દિશાઓમાં અનુક્રમે સિદ્ધ, આચાર્ય, ઉપાધ્યાય અને સાધુના ચિત્રો મૂકાય છે અને તેની વિદિશામાં ચૂલિકાનું એકેક પદ મૂકાય છે.
મંત્રની શક્તિને મંત્રદેવતા કહેવામાં આવે છે. તેમની પરમ ભક્તિ કરવાથી તેઓ પ્રસન્ન થાય છે અને ઈષ્ટફળ આપે છે, પરંતુ આ ભક્તિ યંત્ર વિના બરાબર થઈ શકતી નથી. ચોરસ, લંબચોરસ કરતાં ગોળ યંત્રો ધ્યાન માટે વધારે યોગ્ય છે, કારણ કે તેમાં કમળ વગેરેની કલ્પના સરળતાથી કરી શકાય છે, તેથી જ ધ્યાન માટેના યંત્રો પ્રાયઃ ગોળાકારે વધારે હોય છે.
શ્રી સિદ્ધચક્ર યંત્રના પ્રથમ વલયના મધ્યભાગને મધ્યપીઠ કહેવામાં આવે છે. તેની આસપાસ કમળની આઠ પાંખડીઓ હોવાથી તેને કર્ણિકા પણ કહેવામાં આવે છે. આ કર્ણિકાના કેન્દ્રમાં અર્વ મંત્રબીજની વિશિષ્ટ રીતે સ્થાપના કરેલી છે. જેમ
For Personal & Private Use Only
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________
અને તેના રહસ્યો બીજમાં વૃક્ષ છૂપાયેલું છે, તેમ મંત્રીબીજમાં મંત્રની સમસ્ત શક્તિ છૂપાયેલી છે.
જૈન ધર્મમાં મુખ્ય ઉપાસના અહંની છે. અત્ એટલે અરિહંત ભગવંત, જિનેશ્વર દેવ અથવા તીર્થંકર પરમાત્મા. કલિકાલસર્વજ્ઞશ્રી હેમચંદ્રાચાર્યે સકલાહિત સ્તોત્રમાં કહ્યું છે કેઃ
નામાકૃતિ-દ્રવ્ય-ભાવૈઃ પુનતસ્ત્રિજગજ્જનમ્
ક્ષેત્રે કાલે ચ સર્વસ્મિહંત સમુપાસ્મતે જેઓ સર્વ ક્ષેત્રમાં અને સર્વ કાળમાં નામ, સ્થાપના, દ્રવ્ય અને ભાવ વડે ત્રણેય જગતના લોકોને પવિત્ર કરી રહેલ છે, તે અહિતોની અમે ઉપાસના કરીએ છીએ. ભૂતકાળમાં અનંતા અહતો થઈ ગયા, વર્તમાનકાળે મહાવિદેહ ક્ષેત્રમાં તેઓ સદેહે વિદ્યમાન છે અને ભવિષ્યકાળમાં અનંત અહિતો થશે. આ બધા અહિતોનું સૂચન અહં બીજ વડે થાય છે, એટલે તે અત્યંત પવિત્ર અને અદ્ભુત સામર્થ્યવાળું મંત્રીબીજ છે. અહંના તુ નો લોપ થઈને અહં એવું મંત્રબીજ બને છે.
અહં બીજની રચનામાં અ, ૨, હ અને બિંદુ એ ચાર તત્ત્વો છે.
મંત્રશાસ્ત્રમાં માત્ર “અ” અક્ષરનો જપ તથા ધ્યાનવિધિ દર્શાવેલો છે.
સર્વ પ્રાણીઓના મસ્તકમાં રહેલ પ્રદીપ્ત અગ્નિ સમાન “ર” તત્ત્વનું જો વિધિપૂર્વક ધ્યાન ધરાય તો ધર્મ, અર્થ અને કામ એ ત્રિવર્ગની પ્રાપ્તિ રૂ૫ ફળ આપનારું બને છે.
For Personal & Private Use Only
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રી સિદ્ધચક્ર આરાધના જે સર્વ પ્રાણીઓના હૃદયમાં સદા રહે છે, જે સર્વ વર્ણોની અંતે આવેલ છે, જે લૌકિક શાસ્ત્રોમાં મહાપ્રાણ તરીકે પૂજાય છે એવા “હ” તત્ત્વનું વિધિપૂર્વક ધ્યાન કરાય તો તે સર્વ કાર્યનું પ્રસાધક બને છે.
જે સર્વ પ્રાણીઓના નાસિકાના અગ્રભાગમાં છે, જે સર્વ વર્ષો એટલે અક્ષરોના મસ્તકે રહેલું છે, જે “હ” કાર ઉપર જલબિંદુની જેમ વર્તુલાકારે રહેલ છે અને જે યોગીઓ વડે સદા ચિંતન કરાય છે, તે બિંદુ સર્વ જીવોને મોક્ષ આપનાર છે. યોગશાસ્ત્ર અને મંત્રશાસ્ત્ર બિંદુને પરમપદની સંજ્ઞા માની છે.
આમ અ, ૨, હ અને બિંદુ મળીને અર્ધ શબ્દ કહેવાય છે. મંત્ર વિશારદોએ કલાને ચંદ્રરેખા કહી છે અને તેને અમૃતનો સ્રાવ કરનારી માની છે. આમ અઈ એ સિદ્ધચક્રનું આદિબીજ છે અને સકલ આગમનું રહસ્ય છે. સર્વ વિઘ્નોનું નિવારણ કરનાર અને કલ્પવૃક્ષ સમાન છે.
સમગ્ર જિન આગમોનો સાર નવપદ છે, નવપદનો સાર અરિહંત છે અને અરિહંતનો સાર આ મંત્ર બીજ છે.
- હવે સિદ્ધચક્ર યંત્રના કેન્દ્રમાં ૐ હ્રીં અહિં એ ત્રણ બીજમંત્રો કેવી રીતે એકીસાથે સમાયેલા છે તે જોઈએ.
અહં બીજને પ્રથમ ૐકારનું લેખન અપાયું છે.
૩ૐકાર પંચપરમેષ્ઠી સ્વરૂપ છે, કારણ કે તે અરિહંત, અશરીરી (સિદ્ધ), આચાર્ય, ઉપાધ્યાય અને મુનિ (સાધુ)ના પ્રથમ અક્ષરથી નિષ્પન્ન થયેલો છે.
For Personal & Private Use Only
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________
અઅ આ
અને તેના રહસ્યો
અરિહંત-અશરીરી આ+ઉપાધ્યાય આઆઆ ઓ-મુનિ
ઓ+મૂત્રમ્ આ રીતે ૐકાર મંત્ર પ્રસિદ્ધ છે અને બધા ધર્મોએ તેનો એક યા બીજા રૂપે સ્વીકાર કરેલો છે. ૐકારને હી કારનું લેખન અપાયું છે.
હીકાર એ શક્તિબીજ છે. હી કારમાં પંચપરમેષ્ઠિ, ચોવીશ જિનેશ્વરો તથા શ્રી પાર્શ્વનાથ અને પદ્માવતીની સ્થાપના માનવામાં આવે છે. - હીંકારના ઈ માં જે રેખા રહેલી છે, તેને લંબાવવામાં આવી છે, તે ડાબી બાજુ આગળ વધી બે કુંડલાકાર આકૃતિ ધારણ કરે છે. આ આકૃતિને માંત્રિક પરિભાષામાં અનાહત કહેવામાં આવે
આ રીતે સિદ્ધચક્ર યંત્રના મધ્યમાં અહં બીજ, તેના ઉપર ૐકારનું વેષ્ટન, તેના ઉપર હૂકારનું લેખન અને તે બધા ઉપર અનાહતની છાયા રાખવાથી એક અદ્ભુત મંત્ર સંકેત ઉભો થાય
ટૂંકમાં સિદ્ધચક્રજીનો બીજમંત્ર બને છે - ॐ ह्री अहँ नमः
For Personal & Private Use Only
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________
આ વિભાગ-૧ )
«
શ્રી સિદ્ધચક્ર આરાધના વિધિ )
સ્નાન કરી, શુદ્ધ વસ્ત્ર પહેરી, પવિત્ર સ્થળ (દેરાસર, ઘરદેરાસર અથવા પરમાત્માની પ્રતિમા સામે) આસન પાથરી બેસવું. બાજોઠ કે પાટલા ઉપર થાળી મૂકી, તેમાં સિદ્ધચક્ર યંત્ર મૂકવું. પાટલા ઉપર વાસક્ષેપની ડબી રાખવી. સાથે પૂજાનો રૂમાલ અને એક નવકારવાળી (સુતર અથવા ચાંદીની) રાખવી. એક ખાલી ડબી રાખવી. પૂજન કર્યા બાદ યંત્ર ઉપરનો વાસક્ષેપ ખાલી ડબીમાં ભરી દેવો. પૂજન કર્યા પછી, સહેજ વાસક્ષેપ લઈ એક નવકાર ગણી, સ્વહસ્તે મસ્તક ઉપર મૂકવો. શ્રી સિદ્ધચક્રની આરાધના નવકાર મંત્રથી શરૂ થાય છે.
નમો અરિહંતાણં નમો સિદ્ધાણં નમો આયરિયાણં નમો ઉવજઝાયાણં નમો લોએ સવ્વસાહુર્ણ એસો પંચ નમુક્કારો સવ પાવપ્પણાસણો મંગલાણં ચ સવ્વસિં પઢમં હવઈ મંગલમ્
For Personal & Private Use Only
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________
परमेष्ठी नमस्कारं सारं नवपदात्मकम् मुनमो अरिहंताणं आत्मरक्षाकरं वज्रपञ्जराभं स्मराम्यहम् ॥१॥ शिरस्कं शिरसि स्थितम् ॥२॥
ॐ नमो सिद्धाणं मुखे मुखपटं वरम् ॥२॥
मनमो आयरियाणं अङ्गरक्षाऽतिशायिनी ॥३॥
ॐ नमो उवज्झायाणं आयुधं हस्तयोर्दृढं ॥३॥
ॐ नमो लोए सव्वसाहूणं मोचके पादयोःशुभे ॥४॥
एसो पंच नमुक्कारो शिला वज्रमयी तले ॥४॥
सव्वपावप्पणासणो वप्रो वज्रमयो बहिः ॥५॥
मंगलाणं च सव्वेसि खादिराङ्गार-खातिका ॥५॥
મહાપ્રભાવા રય, શુદ્રોપદ્રવનાશિની ! પરમેષ્ઠિપદોદભૂતા, કથિતા પૂર્વસૂરિભિઃ III યશૈવ કુરુતે રક્ષાં, પરમેષ્ઠિપદૈઃ સદા | તસ્ય ન સ્ટાદ ભય વ્યાધિ-રાધિસ્થાપિ કદાચન l૮II
પ્રદર્શિત મુદ્રાપૂર્વક આ વજપંજર સ્તોત્ર
બોલી-આત્મરક્ષા કરવી.
स्वाहान्तं च पदंज्ञेयं, पढमंहवइ मंगलं । वप्रोपरि वज्रमयं, पिधानं देह-रक्षणे ॥६॥
Jain Education intervalona
For Personal & Private use Only
.
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________
For Personal & Private Use Only
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________
અને તેના રહસ્યો
૧૧ આત્મરક્ષા મંત્ર (વજપંજર સ્તોત્ર)
(ચિત્રમાં બતાવ્યા પ્રમાણે મુદ્રાઓ કરવી) ૐ પરમેષ્ઠિ નમસ્કાર, સારં નવપદાત્મક | આત્મરક્ષાકર વજ, પંજરામં સ્મરામહં ||૧|| ૐ નમો અરિહંતાણં, શિરસ્કે શિરસિ સ્થિત / ૐ નમો સિદ્ધાણં, મુખે મુખપર્ટ વર કેરા ૐ નમો આયરિયાણું, અંગરક્ષાતિશાયિની | ૐ નમો ઉવજઝાયાણં, આયુધં હસ્તયોર્દઢ |૩| ૐ નમો લોએ સવ્વસાહૂણં, મોચકે પાદયોઃ શુભે. એસો પંચ નમુક્કારો, શિલા વજમણી તલ //૪ll સવ્વપાવપણાસણો, વપ્રો વજનયો બહિઃ | મંગલાણં ચ સવ્વર્સિ, ખાદિરાંગાર ખાતિકા /પી સ્વાહાતં ચ પદં શેય, પઢમં હવઈ મંગલ / વપ્રોપરિ વજમય, પિધાન દેહ રક્ષણે દી. મહાપ્રભાવા રક્ષય, શુદ્રોપદ્રવનાશિની ! પરમેષ્ઠિપદીભૂતા, કથિતા પૂર્વસૂરિભિઃ | યશૈવ કુરૂતે રક્ષાં, પરમેષ્ઠિપઃ સદા | તસ્ય ન સ્યાદ્ ભય વ્યાધિ રાધિશ્ચાપિ કદાચન ટા,
(૧૨ નવકાર ગણવા)
દૂહો સિદ્ધચક્રના ગુણ ઘણાં, કહેતા નાવે પાર | વાંછિત પૂરે દુઃખ હરે, વંદુ વારંવાર ના
For Personal & Private Use Only
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧ ૨
શ્રી સિદ્ધચક્ર આરાધના સિદ્ધચક્ર આરાધતા, પૂગે વાંછિત કોડ | સિદ્ધચક્ર મુજ મન વસ્ય, વિનય કહે કર જોડ રેરા
રાગ : કલ્યાણ કંદ... યસ્ય પ્રભાવાદ્રિજ્યો જગત્યાં, સપ્તાંગ રાજ્ય ભૂવિ ભૂરિ ભાગ્યમાં પરત્ર દેવેન્દ્ર-નરેન્દ્રતા સ્યાતું, તત્ સિદ્ધચક્ર વિદધાતુ સિદ્ધિમ્ |
રાગ : સ્નાતા પ્રતિમસ્ય... અહંન્તો ભગવંત ઈન્દ્ર મહિતાઃ સિદ્ધાશ્ચ સિદ્ધિ-સ્થિતા આચાર્યા જિનશાસનોન્નતિકરાર પૂજ્યા ઉપાધ્યાયકાઃ | શ્રી સિદ્ધાન્ત-સુપાઠકા મુનિવરા, રત્નત્રયા-રાધકાઃ પંચે તે પરમેષ્ઠિનઃ પ્રતિદિન, કુર્વજુ વો મંગલમ્ |
(રાગ : મંદિર છો મુક્તિતણા) સકલ મંગલ પરમ કમલા, કેલિ મંજુલ મંદિર, ભવકોટિ સંચિત પાપનાશન, નમો નવપદ જયકરે. ૧l અરિહંત-સિદ્ધ-સૂરીશ-વાચક, સાધુ દર્શન સુખકર, વર જ્ઞાન પદ ચારિત્ર-તપ એ, નમો નવપદ જયકરે. રા. શ્રી સિદ્ધચક્ર પસાય સંકટ, આપદા નાસે સવે, વળી વિસ્તરે સુખ મનોવાંછિત, નમો નવપદ જયકર. ૩
(રાગ : ભક્તામર) તુલ્યું નમસ્ત્રિભુવનાર્તિ-હરાયનાથ ! તુભ્ય નમઃ ક્ષિતિ-તલા-મલ-ભૂષણાય ! તુલ્લું નમસ્ત્રિ-જગતઃ પરમેશ્વરાય, તુલ્યું નમો જિન ! ભવો-દધિ-શોષણાય છે.
For Personal & Private Use Only
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________
અને તેના રહસ્યો
ચત્તારિ મંગલ, અરિહંતા મંગલં, સિદ્ધા મંગલં, સાહૂ મંગલં, કેવલિપન્નતો ધમ્મો મંગલ |
ચત્તારિ લોગુત્તમા, અરિહંતા લોગુત્તમા, સિદ્ધા લોગુત્તમા, સાહૂ લોગુત્તમા, કેવલિપન્નતો ધમ્મો લોગુત્તમો ।
ચત્તારિ શરણં પવજ્ઝામિ, અરિહંતે શરણં પવામિ, સિદ્ધે શરણં પવજ્જામિ, સાહૂ શરણં પવજ્ઝામિ, કેવલિપન્નતં ધમ્મ શરણં પવજ્જામિ !
(ત્રણ વાર બોલી નમસ્કાર કરો)
ૐ હ્રી નમો અરિહંતાણં
ૐ હ્રીં નમો સિદ્ધાણં
ૐ હ્રીઁ નમો આયરિયાણં
ૐ હ્રીં નમો ઉવજ્ઝાયાણં
ૐૐ હ્રીં નમો લોએ સવ્વસાહૂણં ૐ હ્રીં શ્રી સિદ્ધચક્રાય નમઃ ।
ભૂમિ શુદ્ધિ
(મુખકોશ બાંધી યંત્રની ચારે બાજુ વાસક્ષેપ કરવો)
મંત્ર : ૐૐ ભૂરસિ ભૂતધાત્રિ સર્વભૂતહિતે, ભૂમિ શુદ્ધિ કુરુ કુરુ સ્વાહા મંત્ર સ્નાન
(બે હાથનો ખોબો કરી, મંત્ર બોલી મસ્તકેથી સ્નાન કરવું) મંત્ર : ૐ નમો વિમલનિર્મલાય સર્વ તીર્થજલાય પામ્ પામ્ વામ્ વાસ્ થ્વી ક્ષ્મી અશુચિઃ શુચિર્ભવામિ સ્વાહા
૧૩
For Personal & Private Use Only
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૪
કલ્મષ દહન
(બન્ને ભુજાઓ પર બે હાથ રાખવા)
મંત્ર : ૐ વિદ્યુત્ સ્કૂલિંગે મહાવિઘે સર્વકલ્મષં દહ દહ સ્વાહા હૃદય શુદ્ધિ
(ડાબો હાથ હ્રદયે રાખવો)
મંત્ર : ૐ વિમલાય વિમલ ચિત્તાય જ્વી ક્ષ્મી સ્વાહા ।
સકલીકરણ
મંત્ર : ક્ષિ ૫
(ઢીંચણે નાભિએ
હૃદયે
શ્રી સિદ્ધચક્ર આરાધના
સ્વા
હ્ય
મુખે મસ્તકે)
હા
સ્વા
(મસ્તકે
મુખે
હૃદયે
(આ પ્રમાણે અંગ ઉપર હાથ મૂકતા સવળા-અવળા બેય રીતે ૩-૩ વાર બોલવા)
૫
ક્ષિ
નાભિએ ઢીંચણે)
ક્ષેત્રપાલ પૂજન
મંત્ર : ૐ અત્રસ્થ ક્ષેત્રપાલાય સ્વાહા |
(ડાબી બાજુએ નીચેની દેરીમાં પૂજન કરવું પછી સિદ્ધચક્ર ગર્ભિત સ્તોત્ર બોલવું)
For Personal & Private Use Only
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________
અને તેના રહસ્યો
સિદ્ધચક્ર સ્તોત્ર
(રાગ : ગમે તે સ્વરૂપે ગમે ત્યાં બિરાજો)
ૐ હ્રી ફ્રૂટાનાહત મૂલમંત્ર, સ્વરૈપરિત પરિતોઽસ્તિ સૃષ્ટયા । યત્રાઈ મિત્યુવલ માઘબીજું, શ્રી સિદ્ધચક્ર તદઉં નમામિ ॥૧॥ સિદ્ધાદયો દિક્ષુ વિદિક્ષુ સમ્યગ્, દજ્ઞાન ચારિત્ર તપઃ પદાનિ । સાદ્યન્ત બીજાનિ જયન્તિ યંત્ર, શ્રી સિદ્ધચક્ર તદઉં નમામિ ॥૨॥
૧૫
સાનાહતં યત્ર દલે વર્ગા, ષ્ટકં નિવિષ્ટ ચ તદન્તરેષુ । સપ્તાક્ષરો રાતિ મંત્રરાજ, શ્રી સિદ્ધચક્ર તદહં નમામિ ગા અનાહત વ્યાપ્ત દિગષ્ટકે યત્, સલ્લબ્ધિ સિદ્ધર્ષિ પદાવલીનામ્ । ત્રિપંક્તિભિઃ સૃષ્ટિ તયા પરિત, શ્રી સિદ્ધચક્ર તદઉં નમામિ ॥૪॥ ત્રિરેખમાયા પરિવેષ્ટિતં યજૂ, જયાઘધિષ્ઠાયક સેવ્યમાનમ્ । વિરાજતે સદ્ગુરૂ પાદુકાકં, શ્રી સિદ્ધચક્ર તદઉં નમામિ ॥૫॥ મૂલગ્ર ં કંઠનિધિં ચ પાર્શ્વ, યસ્થ યક્ષાદિગણ ગુણશૈ । યદ્ ધ્યાયતે શ્રી કલશૈકરૂપ, શ્રી સિદ્ધચક્ર તદઉં નમામિ ॥૬॥ સદ્દાઃ સ્થબીજું ફૂટબીજ વીરં, સ બીજ દિક્પાલ મલે નૃણાંયત્ । ભૂમંડલે ધ્યાતમભિષ્ટદાયિ, શ્રી સિદ્ધચક્ર તદઉં નમામિ IIII યત્રાર્વિતે યત્ર નમસ્કૃતે ચ, યત્રસ્તુતે યત્ર નમસ્કૃતે ચ । જના મનોવાંછિતમાપ્નુંવન્તિ, શ્રી સિદ્ધચક્ર તદહં નમામિ ॥૮॥ ઇત્યતિ ત્રિદશ મણિદ્રુમો, ઘત પ્રભાવ પટલં શિવપ્રદમ્ । અર્હદાદિ સમલંકૃત પદૈઃ, સિદ્ધચક્રમિદમસ્તુનઃ શ્રિયે ।।૯।।
For Personal & Private Use Only
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________
અધિષ્ઠાયક દેવોને આહવાન
મુદ્રા : આહવાન સવળા હાથ અને અંગુઠો અનામિકા આંગળીના છેડે
રાગ : ભક્તામર... શ્રી અહંદાદિ-સમલંકૃત-સિદ્ધચક્રા ધિષ્ઠાયકા વિમલ-વાહન-મુખ્ય દેવાઃ | દિવ્યશ્ચ નિર્મલ-દશો દિગિના ગ્રહાશ્ચ
સર્વે સમાવ-તરત ધુત મુત્સવેડત્ર ||૧|| મંત્ર : ૐ હૌં હ્રીં હૈ, હી હું અસિઆઉસા
સિદ્ધપરમેષ્ઠિનઃ અત્ર અવતરત અવતરત સંવષર્ / નમઃ સિદ્ધપરમેષ્ઠિભ્યઃ સ્વાહા //
મુદ્રા : રસ્થાપના
(અવળા હાથ) શ્રી અહંદાદિ-સમલંકૃત-સિદ્ધચક્રા ધિષ્ઠાયકા વિમલ-વાહન-મુખ્ય-દેવાઃ | દેવ્યશ્ચ નિર્મલ-દશો દિગિના ગ્રહાશ્ચ
સર્વેડપિ તિષ્ઠત સુખેન નિજા-સનેષુ રા મંત્ર : ૩ૐ હૌં હ્રીં હૂં હી : અસિઆઉસા સિદ્ધપરમેષ્ઠિનઃ અત્ર
તિષ્ઠત તિષ્ઠત ઠઃ ઠઃ || નમઃ સિદ્ધપરમેષ્ઠિભ્યઃ સ્વાહા |
For Personal & Private Use Only
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧
૭
અને તેના રહસ્યો
મુદ્રા : સન્નિધાન (અંગુઠા મુઠ્ઠી ઉપર સીધા) શ્રી અહંદાદિ-સમલંકૃત-સિદ્ધચક્રા ધિષ્ઠાયક વિમલ-વાહન-મુખ્ય-દેવાઃ | દેવ્યશ્ચ નિર્મલ-દશ દિગિના ગ્રહાશ્ચ
સર્વેડપિ મે ભવત સન્નિહિતાઃ પ્રમોદાતું Ill મંત્ર : ૐ હૉ હી હૂ હી ઃ અસિઆઉસા સિદ્ધપરમેષ્ઠિનઃ મમ
સન્નિહિતા ભવત્ ભવત્ વષર્ છે. નમ: સિદ્ધપરમેષ્ઠિભ્યઃ સ્વાહા //
મુદ્રા : સન્નિરોધ (અંગુઠા મુઠ્ઠીની અંદર) શ્રી અહંદાદિ-સમલંકૃત-સિદ્ધચક્રા ધિષ્ઠાયકા વિમલ-વાહન-મુખ્ય દેવાઃ | દેવશ્ચ નિર્મલ-દશો દિગિના ગ્રહાશ્ચ
સ્થાતવ્ય-મેવ યજના-વધિ-રત્ર સર્વે ||૪|| મંત્ર : ૐ હોં હીં હું હી હુ : અસિઆઉસા
સિદ્ધપરમેષ્ઠિનઃ પૂજાં યાવદàવ સ્થાતવ્યમ્ // નમ: સિદ્ધપરમેષ્ઠિભ્ય સ્વાહા |
For Personal & Private Use Only
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૮
શ્રી સિદ્ધચક્ર આરાધના
મુદ્રા : અવગુંઠન
(પ્રથમ બંન્ને આંગળીઓ સીધી રાખવી.) શ્રી અર્હદાદિ-સમલંકૃત-સિદ્ધચક્રા ધિષ્ઠાયકા વિમલ-વાહન-મુખ્ય દેવાઃ । દેવ્યશ્ચ નિર્મલ-દેશો દિગિના ગ્રહાશ્ચ સર્વે ભવન્તુ પરદેહ-ભૃતામ-દેશ્યાઃ ॥૫॥
મંત્રઃ ૐ હૌં હ્રીં હ્રૌં હ્રઃ અસિઆઉસા સિદ્ધપરમેષ્ઠિનઃ પરેષામદેશ્યા ભવત ભવત ફર્ ॥ નમઃ સિદ્ધપરમેષ્ઠિભ્યઃ સ્વાહા ||
મુદ્રા : અંજલિ (બે હાથે ખોબો)
શ્રી અર્હદાદિ-સમલંકૃત-સિદ્ધચક્રા ધિષ્ઠાયકા વિમલ-વાહન-મુખ્ય દેવાઃ । દેવ્યશ્ચ નિર્મલ-દેશો દિગિના ગ્રહાશ્ચ પૂજાં પ્રતીચ્છત મયા વિહિતાં યથાવત્ ॥૬॥
મંત્રઃ ૐ હ્રાઁ હી હૈં હૌં હ્ર : અસિઆઉસા સિદ્ધપરમેષ્ઠિનઃ ઇમાં પૂજાં પ્રતીચ્છત પ્રતીચ્છત || નમઃ સિદ્ધપરમેષ્ઠિભ્યઃ સ્વાહા ||
For Personal & Private Use Only
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________
નિવપદ પૂજન
તારોમાં
બની ગઈ
તહેTEીકત
Ji
અરિહંત પદ
દુહો અરિહંત પદ ધાતો થકો, દવહ ગુણ પજાય રે, ભેદ છેદ કરી આત્મા, અરિહંત રૂપી થાય રે, વીર જિનેસર ઉપદિશે, સાંભળજો ચિત્ત લાઈ રે,
આતમ ધ્યાને આતમા, ઋદ્ધિ મળે સવિ આઈ રે. ૧ મંત્ર : ૐ હ્રીં સપ્રાતિહાર્યા-તિશય-શાલિભ્યઃ
શ્રી અહંભ્યો નમઃ સ્વાહા. અરિહંત પદની વાસક્ષેપ પૂજા કરવી. ત્યારબાદ “ૐ હ્રીં નમો અરિહંતાણં” એ પદનો ૨૭ વાર જાપ કરવો.
ના બનાવો
1 ચમe
સિદ્ધ પદ
દુહો રૂપાતીત સ્વભાવ છે, કેવલ-દંસણ-નાણી રે તે ધ્યાતા નિજ આતમા, હોય સિદ્ધ ગુણ ખાણી રે વીર જિનેસર ઉપદિશે, સાંભળજો ચિત્ત લાઈ રે
આતમ ધ્યાને આતમા, ઋદ્ધિ મળે સવિ આઈ રે. ૨ મંત્ર : ૐ હ્રીં પ્રાપ્તા-નન્ત-ચતુષ્ટયેભ્યઃ
શ્રી સિદ્ધભ્યો નમઃ સ્વાહા સિદ્ધ પદની વાસક્ષેપ પૂજા કરવી. ત્યારબાદ “ૐ હ્રીં નમો સિદ્ધાણં” એ પદનો ૨૭ વાર જાપ કરવો.
For Personal & Private Use Only
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રી સિદ્ધચક્ર આરાધના
આચાર્ય પદ
i
)
ધ્યાતા આચારજ ભલા, મહામંત્ર શુભ ધ્યાની રે, પંચ પ્રસ્થાને આતમા, આચાર જ હોય પ્રાણી રે, વીર જિનેસર ઉપદિશે, સાંભળજો ચિત્ત લાઈ રે,
આતમ ધ્યાને આતમા, ઋદ્ધિ મળે સવિ આઈ રે. ૩ મંત્રઃ ૩ૐ હી પંચા-ચાર-પવિત્રેભ્યઃ
શ્રી સૂરિભ્યો નમક સ્વાહા આચાર્ય પદની વાસક્ષેપ પૂજા કરવી. ત્યારબાદ “ૐ હું નમો આયરિયાણં” એ પદનો ૨૭ વાર જાપ કરવો.
તો કહે
ઉપાધ્યાય પદ
Kain
તપ સઝાયે રત સદા, દ્વાદશ અંગનો ધ્યાતા રે ઉપાધ્યાય ને આતમા, જગ-બંધવ જગ-ભ્રાતા રે વીર જિનેસર ઉપદિશે, સાંભળજો ચિત્ત લાઈ રે
આતમ ધ્યાને આતમા, ઋદ્ધિ મળે સવિ આઈ રે. ૪ મંત્ર : ૩ૐ હી શુદ્ધ-સિદ્ધાન્તા-ધ્યાપન-પ્રવણેભ્યઃ
શ્રી ઉપાધ્યાયેભ્યો નમઃ સ્વાહા ઉપાધ્યાય પદની વાસક્ષેપ પૂજા કરવી. ત્યારબાદ “ૐ હ્રીં નમો ઉવજઝાયાણ” એ પદનો ૨૭ વાર જાપ કરવો.
For Personal & Private Use Only
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________
અને તેના રહસ્યો
૨ ૧
તાઓએ
(IF
- સાધુ પદ
દુહો અપ્રમત્ત જે નિત્ય રહે, નવિ હરખે નવિ શોચે રે સાધુ સુધા તે આતમાં, શું મુંડે શું લોચે રે વીર જિનેસર ઉપદિશે, સાંભળજો ચિત્ત લાઈ રે
આતમ ધ્યાને આતમા, ઋદ્ધિ મળે સવિ આઈ રે. ૫ મંત્ર ૐ હ્રીં સિદ્ધિ-માર્ગ-સાધન-સાવધાનેભ્યઃ
શ્રી સર્વ-સાધુભ્યો નમઃ સ્વાહા સાધુ પદની વાસક્ષેપ પૂજા કરવી. ત્યારબાદ
“ૐ હ્રીં નમો લોએ સવ્વસાહૂણ” એ પદનો ૨૭ વાર જાપ કરવો.
તરોમાં
Iકો.
Rix
સમ્યગદર્શનપદ
દુહો છે શમ સંવેગાદિક ગુણા, ક્ષય ઉપશમ જે આવે રે દર્શન તેહિ જ આતમાં, શું હોય નામ ધરાવે રે વીર જિનેસર ઉપદિશે, સાંભળજો ચિત્ત લાઈ રે
આતમ ધ્યાને આતમા, ઋદ્ધિ મળે સવિ આઈ રે. ૬ મંત્ર : ૐ હ્રીં તત્ત્વ-રુચિ-રૂપાય
શ્રી સમ્ય-દર્શનાય નમઃ સ્વાહા || દર્શન પદની વાસક્ષેપ પૂજા કરવી. ત્યારબાદ “ૐ હ્રીં નમો દંસણસ્સ” એ પદનો ૨૭ વાર જાપ કરવો.
For Personal & Private Use Only
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨
૨.
શ્રી સિદ્ધચક્ર આરાધના
નE
સમ્યગ્રજ્ઞાન પદ
દુહો જ્ઞાનાવરણી જે કર્મ છે, ક્ષય ઉપશમ તસ થાય રે તો હુએ એહિ જ આતમા, જ્ઞાન અબોધતા જાય રે વીર જિનેસર ઉપદિશે, સાંભળજો ચિત્ત લાઈ રે
આતમ ધ્યાને આતમા, ઋદ્ધિ મળે સવિ આઈ રે. ૭ મંત્ર : ૐ હ્રીં તત્ત્વાવબોધ-રૂપાય
શ્રી સમ્યગ જ્ઞાનાય નમઃ સ્વાહા ! જ્ઞાન પદની વાસક્ષેપ પૂજા કરવી. ત્યારબાદ ૐ હ્રીં નમો નાણસ્સ” એ પદનો ૨૭ વાર જાપ કરવો.
- સમ્યગ્રચારિત્ર પદ
દુહો
Vi
)
જાણ ચારિત્ર તે આતમા, નિજ સ્વભાવમાં રમતો રે લેશ્યા શુદ્ધ અલંકર્યો, મોહ વને નવિ ભમતો રે વિર જિનેસર ઉપદિશે, સાંભળજો ચિત્ત લાઈ રે
આતમ ધ્યાને આતમા, ઋદ્ધિ મળે સવિ આઈ રે. ૮ મંત્ર : ૐ હ તત્ત્વ-પરિણતિ-રૂપાય
શ્રી સમ્યગૂ-ચારિત્રાય નમઃ સ્વાહા ! ચારિત્ર પદની વાસક્ષેપ પૂજા કરવી. ત્યારબાદ “ૐ હ્રીં નમો ચારિત્તસ્સ” એ પદનો ૨૭ વાર જાપ કરવો.
For Personal & Private Use Only
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________
અને તેના રહસ્યો
EX
ESOSING
મંત્ર : ૐ હી કેવલ નિર્જરા-રૂપાય
સભ્યતાપ પદ
દુહો
ઇચ્છા-રોધે સંવરી, પરિણતિ સમતા યોગે રે તપ તે અહિ જ આતમા, વર્તે નિજ ગુણ ભોગે રે વીર જિનેસર ઉપદિશે, સાંભળજો ચિત્ત લાઈ રે આતમ ધ્યાને આતમા, ઋદ્ધિ મળે સવિ આઈ રે. ૯
શ્રી સમ્યગ્-તપસે નમઃ સ્વાહા ॥
૨૩
જ્ઞાન પદની વાસક્ષેપ પૂજા કરવી. ત્યારબાદ “ૐૐ હ્રીં નમો તવસ્સ” એ પદનો ૨૭ વાર જાપ કરવો.
For Personal & Private Use Only
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૪
શ્રી સિદ્ધચક્ર આરાધના શ્રી સિદ્ધચક્રના ૨ થી ૯ વલયોનું પૂજન
નીચેના મંત્રાક્ષરો બોલીને સમકા યંત્ર ઉપર વાસક્ષેપથી પૂજન કરવું. (નીચે ફૂટનોટમાં જણાવ્યા મુજબ)
ૐ હ્રીં અષ્ટ-વર્ગીય સ્વાહા ! ૐ હ્રીં અનાહત-દેવાય સ્વાહા | ૐ હીં સર્વ-લબ્ધિ-પદેભ્યો નમક સ્વાહા | અનંતલબ્ધિ-નિધાનાય શ્રી ગૌતમસ્વામીને નમ: સ્વાહા | ગણસંપ-સમૃદ્ધાય શ્રી સુધર્માસ્વામીને નમક સ્વાહા ! ૐ હ્રીં અનન્તાનન્ત-ગુરૂપાદુકાભ્ય: સ્વાહા |
ૐ હ્રીં અહં શ્રી સિદ્ધચક્રા-ધિષ્ઠાયકાય શ્રી વિમલવાહનાયક સ્વાહા..
3ૐ હ્રીં શ્રી ચક્રેશ્વર્યે સ્વાહા ! ૐ હ્રીં શ્રી અપ્રસિદ્ધ-સિદ્ધચક્રા–ધિષ્ઠાયકાય સ્વાહા |
ૐ હ્રીં શ્રી અહિં જિનપ્રવચના-ધિષ્ઠાયકાય શ્રી ગણિપિટકયક્ષ-રાજ આધિ અધિષ્ઠાયકેભ્યઃ સ્વાહા |
૧. બીજા વલય ઉપર વાસક્ષેપથી પૂજન કરવું. ૨. ત્રીજા વલય ઉપર પૂજન કરવું. ૩. ત્રીજા વલય પછી જયાં ત્રણ રેખાઓ દ્વારા સાડા ત્રણ આંટાનું વેખન કર્યું છે, ત્યાં પૂર્વદિશામાં “હીં” મંત્રાલર છે, તેના ઉપર શ્રી ગૌતમસ્વામી બિરાજમાન છે, તેમ સમજીને “હું” ઉપર પૂજન કરવું. ૪. ઉપર સમજાવ્યું તે પ્રમાણે, પશ્ચિમ દિશામાં “ક્ર” મંત્રાક્ષર ઉપર પૂજન કરવું. ૫. ચોથા વલય ઉપર જ્યાં ગુરૂના પગલા (પાદુકા) અને મંત્રો છે ત્યાં પૂજન કરવું. ૬. યંત્રની ડાબી બાજુએ ઉપર વિમલેશ્વર (અધિષ્ઠાયક દેવોની દેરી ઉપર પૂજન કરવું. ૭. યંત્રની જમણી બાજુએ ઉપર શ્રી ચક્રેશ્વરીની દેરી ઉપર પૂજન કરવું. ૮. યંત્રની નીચે જમણી બાજુએ પ્રસિદ્ધ ન થયેલા અધિષ્ઠાયક દેવની ડેરી ઉપર પૂજન કરવું. ૯. છઠ્ઠા વલય ઉપર (જયાદિ દેવીઓ પછી) જ્યાં બંને બાજુ મળી (દસ-દસ) અધિષ્ઠાયક
For Personal & Private Use Only
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________
અને તેના રહસ્યો
8 8 8
હ્રી શ્રી જયાદિ-દેવીભ્યઃ૧૦ સ્વાહા । ષોડશ-વિદ્યા-દેવીભ્ય:૧૧ સ્વાહા ।
ૐ હ્રી ચતુર્વિંશતિ-સંક્ષેભ્ય:૧૨ સ્વાહા । ૐ હ્રી ચતુર્વિંશતિ-યક્ષિણીભ્ય:' સ્વાહા । ૐ હ્રી ચતુર્દારપાલાય૧૪ સ્વાહા ।
ૐ હ્રી ચતુર્વારેભ્ય:૧૫ સ્વાહા । ૐ હ્રી અઃ દશ-દિક્પાલેભ્યઃ૧૬ સ્વાહા । હૂઃ નવ-ગ્રહેભ્યઃ૧૭ સ્વાહા । નવ-નિધિભ્યઃ૧૮ સ્વાહા ।
ભૂતબલિ
મંત્ર : ભૂતા ભૂમિચરા વ્યોમ-ચરાસ્તિર્યક્ચરા અપિ બલિપૂજાં પ્રતીચ્છન્તુ, સન્તુ સંઘસ્ય શાન્તયે ॥
(યંત્રની નીચે ડાબી બાજુ ખાલી જગા ઉપર વાસક્ષેપ કરવો.)
૨૫
દેવ-દેવીઓના મંત્ર છે ત્યાં પૂજન કરવું. ૧૦. પાંચમા વલય ઉપર (જયાદિ આઠ દેવીઓ છે) પૂજન કરવું. ૧૧. સાતમા વલય ઉપર સોળ વિદ્યાદેવી (રોહિણી, પ્રજ્ઞપ્તિ વગેરે)ના મંત્રો (બંને બાજુએ) ઉપર પૂજન કરવું. ૧૨. આઠમા વલય ઉપ૨ (ડાબી બાજુ ચોવીશ યક્ષના મંત્રો છે) પૂજન કરવું. ૧૩. આઠમા વલય ઉ૫૨ (જમણી બાજુ ચોવીશ યક્ષિણીના મંત્રો છે) પૂજન કરવું. ૧૪. નવમા વલય ઉ૫૨ (કુમુદાય વગેરે) ચાર દ્વારપાળના મંત્રો ઉપર પૂજન કરવું. ૧૫. દસમા વલય ઉપર (માણિભદ્ર વગેરે) ચાર વીરપાળના મંત્રો ઉપર પૂજન કરવું. ૧૬. તેરમા વલય ઉપર (માણિભદ્રની ઉપર ઇંદ્ર વગેરે) દશ દિપાળ (આઠ દિશા અને ઉપર બ્રહ્મ અને નીચે નાગ) ઉપર પૂજન કરવું. ૧૭. બારમા વલય ઉપર (નીચે નવ ગ્રહો છે) પૂજન કરવું. ૧૮. તેરમા વલય ઉપર (નવ નિધિ છે) પૂજન કરવું.
For Personal & Private Use Only
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૬
1
શ્રી સિદ્ધચક્ર આરાધના શિવમસ્તુ સર્વ જગતઃ પરહિત-નિરતા ભવંતુ ભૂતગણા દોષા પ્રયાજુ નાશ, સર્વત્ર સુખી ભવતુ લોકઃ ૧ ખામેમિ સવ્વ જીવે, સવ્વ જીવા ખમંતુ મે મિત્તી એ સવ્વ-ભૂએસુ, વેર મક્કે ન કેણઈ મેરા
ક્ષમાયાચના
(રાગ : સર્વ મંગલ માંગલ્યમ્) ૐ આશા-હીને ક્રિયા-હીને, મંત્ર-હીન ચ યત્ કૃતમ તત્ સર્વ કૃપયા દેવાઃ ક્ષમતુ પરમેશ્વરાઃ ૧| આહા નૈવ જાનામિ, ન જાનામિ વિસર્જનમ્ | પૂજા-વિધિ ન જાનામિ, પ્રસીદ પરમેશ્વર આરા ઉપસર્ગો ક્ષય યાંતિ, છિદંતે વિદનવલયા મનઃ પ્રસન્નતામેતિ, પૂજ્યમાને જિનેશ્વરે IIall સર્વ મંગલ માંગલ્ય, સર્વ કલ્યાણ કારણમ્ | પ્રધાન સર્વ ધર્માણાં, જૈનમ્ જયતિ શાસનમ્ ૪ll (નીચેનો મંત્ર બોલી સમગ્ર યંત્ર ઉપર વાસક્ષેપ કરવો.)
વિસર્જનમ્ શ્રી સિદ્ધચક્રા-ધિષ્ઠાયકા દેવા દેવ્યશ્ચ સ્વ-સ્થાનાયા ગચ્છતુ ગચ્છનું પુનરાગમનાય પ્રસીદતુ પ્રસીદતુ સ્વાહા (વાસક્ષેપ કરી લીધા બાદ જમણો હાથ સવળો રાખી
તમારી બાજુ ખેંચવો) હવે શ્રી સિદ્ધચક્રજીના બીજમંત્ર ૐ હૌં અહં નમઃ ની એક માળા ગણવી
For Personal & Private Use Only
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________
(વિભાગ-૨)
( સૂત્રનો શબ્દાર્થ અને ભાવાર્થ છે.
નમસ્કાર મહામંત્ર
નમો અરિહંતાણે નમો સિદ્ધાણં નમો આયરિયાણં નમો ઉવક્ઝાયાણં નમો લોએ સવ્વસાહૂણં એસો પંચ નમુક્કારો સવ પાવપ્પણાસણો મંગલાણં ચ સવ્વસિં
પઢમં હવઈ મંગલમ્ કોઈપણ ધાર્મિક અનુષ્ઠાન શરૂ કરતા પહેલા નમસ્કાર મહામંત્ર મહામાંગલિક તરીકે બોલાય છે. આ મહામંત્રના પ્રથમ બે પદો (અરિહંત અને સિદ્ધ) સાધ્ય છે. ત્યારપછીના ત્રણ પદો (આચાર્ય, ઉપાધ્યાય અને સાધુ) સાધક છે. અને બાકીના ચાર પદોમાં સાધના છે. આ મહામંત્રના પંચપરમેષ્ઠીને કરેલો નમસ્કાર સર્વ પાપોનો નાશ કરે છે. માટે જ તે સર્વમંગલોમાં પ્રથમ મંગલ છે.
For Personal & Private Use Only
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૮
શ્રી સિદ્ધચક્ર આરાધના આત્મરક્ષા મંત્ર (વજપંજર સ્તોત્ર)નો શબ્દાર્થ ૐ પરમેષ્ઠિ નમસ્કાર, સાર નવપદાત્મક |
આત્મરક્ષાકર વજ, પંજરામં સ્મરાહે ૧ી. (૧) નવપદ સ્વરૂપ, ચૌદ પૂર્વના સારરૂપ, પંચપરમેષ્ઠિને કરેલો
નમસ્કાર આત્મરક્ષા કરવા માટે વજના પંજર (પિંજરા) સમાન છે. તેનું હું સ્મરણ કરું છું. ૐ નમો અરિહંતાણ, શિરસ્કે શિરસિ સ્થિત |
ૐ નમો સિદ્ધાણં, મુખે મુખપર્ટ વર કેરા (૨) “ૐ નમો અરિહંતાણ” મંત્ર મુગટરૂપે મસ્તકે રહેલો છે.
“3ૐ નમો સિદ્ધાણં” મંત્ર મુખ ઉપર શ્રેષ્ઠ વસ્ત્ર તરીકે રહેલો છે.
નમો આયરિયાણં, અંગરક્ષાતિશાયિની ! ૩ૐ નમો ઉવજઝાયાણં, આયુધ હસ્તયોર્દઢ Iકા (૩) “ૐ નમો આયરિયાણ” મંત્ર અતિશાયી અંગરક્ષક છે.
“ૐ નમો ઉવક્ઝાયાણ મંત્ર બે હાથમાં રહેલા મજબૂત શસ્ત્રરૂપ છે. 3ૐ નમો લોએ સવ્વસાહૂણં, મોચકે પાદયોઃ શુભે.
એસો પંચ નમુક્કારો, શિલા વજમણી તલ ૪ો. (૪) “ૐ નમો લોએ સવ્વસાહૂણં” મંત્ર પગમાં રહેલી મંગળકારી
મોજડી સમાન છે. “એસો પંચ નમુક્કારો” મંત્ર પગ નીચે રહેલી વજની શિલા સમાન છે.
For Personal & Private Use Only
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________
અને તેના રહસ્યો
૨૯ સવ પાવપ્પણાસણો, વપ્રો વજમયો બહિઃ !
મંગલાણં ચ સવ્વર્સિ, ખાદિરાંગાર ખાતિકા /પા. (૫) “સવ પાવપણાસણો” મંત્ર ચારે બાજુ રહેલા વજના કિલ્લા
સમાન છે. “મંગલાણં ચ સવૅસિં” મંત્ર ખેરના અંગારાની ખાઈ સમાન
સ્વાહાતં ચ પદે શેય, પઢમં હવઈ મંગલ /
વપ્રોપરિ વજમય, પિધાન દેહ રક્ષણે દો (૬) “પઢમં હવઈ મંગલમ્” મંત્ર કિલ્લાની ઉપર રહેલા વજમય
ઢાંકણ સમાન છે. મહાપ્રભાવા રક્ષય, શુદ્રોપદ્રવનાશિની |
પરમેષ્ઠિપદો ભૂતા, કથિતા પૂર્વસૂરિભિઃ (૭) પરમેષ્ઠિ પદોથી ઉત્પન્ન થયેલી મહાપ્રભાવવાળી આ રક્ષા
સર્વ ઉપદ્રવોનો નાશ કરનારી છે, એમ પૂર્વાચાર્યોએ કહ્યું
છે. યશૈવ કુરૂતે રક્ષાં, પરમેષ્ઠિપદૈઃ સદા |
તસ્ય ન સ્યાદ્ ભય વ્યાધિ રાધિસ્થાપિ કદાચન Iટli (૮) પરમેષ્ઠિ પદો વડે જે નિરંતર આત્મરક્ષા કરે છે, તેને કોઈપણ
પ્રકારના ભય, શારીરિક વ્યાધિ અને માનસિક પીડાઓ કદી થતી નથી.
For Personal & Private Use Only
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________
૩૦
શ્રી સિદ્ધચક્ર આરાધના
અંગન્યાસ શરીરના વિવિધ અંગો ઉપર નવકારના નવ પદોની સ્થાપના કરવી. બે હાથ વડે કયા અંગ ઉપર કયું પદ સ્થાપવું તેનો ક્રમ આ પ્રમાણે છે. (૧) મસ્તક ઉપર.................. ૐ નમો અરિહંતાણં (૨) મુખ ઉપર .........................ૐ નમો સિધ્ધાણં (૩) છાતી અને બંને બાહુ ઉપર....... ૐ નમો આયરિયાણં (૪) બંને હાથની મુઠ્ઠી વાળીને
............... ૐ નમો ઉવજઝાયાણં (૫) બંને પગ ઉપર........... ૐ નમો લોએ સવ્વસાહૂણં (૬) બેઠા છીએ તે શિલા ઉપર......... એસો પંચ નમુક્કારો (૭) ચારે બાજુ રહેલા વજના
કિલ્લાની જેમ ........................ સવ્વપાવપ્પણાસણો (૮) બેઠકની ચારેય બાજુ ખાઈ ઉપર ...મંગલાણં ચ સવ્વર્સિ (૯) માથા ઉપર ઢાંકણની જેમ ....... પઢમં હવઈ મંગલમ
આ રીતે નવકારના નવ પદોની સ્થાપના કરવાની છે. તેમાંથી મુખ્ય પાંચ પરમેષ્ઠિના પાંચ પદોની સ્થાપના પોતાના શરીર ઉપર કરવાની છે. નવકાર મંત્રની ચૂલિકાના ચાર પદોની સ્થાપના આપણા શરીરની બહાર જમીન ઉપર, આસન ઉપર, ખાઈ રૂપે, મસ્તકની ઉપરના ભાગમાં ઢાંકણની જેમ કરવાની છે. આ રીતે આત્મરક્ષા મંત્ર દ્વારા વજ સમાન પિંજર (પાંજરા) વડે ચારેય બાજુથી આપણી રક્ષા થાય છે.
આત્મરક્ષા મંત્ર (વજપંજર સ્તોત્ર)નો ભાવાર્થી ઈન્દ્રના હાથમાં રહેલા શસ્ત્રને વજ કહેવામાં આવે છે.
For Personal & Private Use Only
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________
૩૧
અને તેના રહસ્યો જે અતિશય મજબૂત હોય છે. ભેદાય નહીં, છેદાય નહીં એવું મજબૂત પાંજરૂ (પંજર) સાધકે પોતાની ચારે બાજુ કલ્પી લેવાનું છે. હું એ પાંજરામાં સુરક્ષિત બેઠો છું, જેથી એક પણ કર્મ લાગી ન શકે. આત્માર્થી સાધક પાપ કર્મોથી ડરતો નથી. ધર્મ તેના હાથમાં છે, માટે તે કર્મોની સામે યુદ્ધ ખેલે છે. ચારેય બાજુની ખાઈમાં સળગતા અંગારા ભર્યા છે. શત્રુઓ કૂદીને આવી શકે તેમ નથી. પોતાની ચારે બાજુ વજ જેવું મજબૂત પાંજરૂ છે. જેમાં સાધક બન્નર, ટોપો વગેરે ધારણ કરીને બેઠો છે.
આત્મા તો અજર, અમર અને અવિનાશી છે. આત્માને કોઈ ભય જ નથી, તો આત્માનો શત્રુ કોણ ? આત્માનો શત્રુ છે પાપકર્મ. લક્ષ્ય છે પાપકર્મોનો ક્ષય કરવો. તો નવા પાપ શા માટે બાંધવા? મનથી, વાણીથી અને કાયાથી પાપકર્મો આવવાના રસ્તા બંધ કરવા તે જ આત્મરક્ષા સ્તોત્રનો હેતુ છે. આત્મા શરીરમાં છે. શરીરના માધ્યમથી આત્મા કર્મનો કર્તા છે અને ભોક્તા છે.
નવકાર મંત્રના નવ પદને શરીરમાં સ્થાપિત કરવાનું કારણ શું ? અને સ્થાપિત કરતાં શું વિચારવું ? (૧) શિરસ્ક શિરસિ સ્થિત
અરિહંત મસ્તકે બિરાજમાન છે પછી પાપના વિચારો શા
માટે કરવા ? પાપના વિચારો આવે જ શાના ? (૨) મુખે મુખપર્ટ વર
મુખ ઉપર સિદ્ધ ભગવંત છે. હું ખોટા શબ્દો અને કડવા શબ્દો શા માટે બોલું ?
For Personal & Private Use Only
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________
૩૨
(૩) અંગરક્ષાતિશાયિની
છાતીથી કમર સુધીના ભાગ ઉપર આચાર્ય બિરાજમાન છે. હું શા માટે ખોટા કામ કરું ?
(૪) આયુધં હસ્તયોર્દઢમ્
ઉપાધ્યાય ભગવંત બંને ભૂજા ઉપર છે. સંયમરૂપી શસ્ત્રથી રક્ષણ કરે છે.
શ્રી સિદ્ધચક્ર આરાધના
(૫) મોચકે પાદયોઃ શુભે
પગ ઉપર સાધુ ભગવંત છે. ખોટા માર્ગે શા માટે ચાલુ ? (૬) એસો પંચ નમુક્કારો શિલા વજ્રમયી તલે
આ પાંચને કરેલો નમસ્કાર શું કરે ?
હું જ્યાં બેઠો છું, તે આસન વજ્ર જેવું બની ગયું છે. પાપકર્મો દ્વારા મારું આસન કંપિત નહિ થાય.
(૭) સવ્વપાવપ્પણાસણો વપ્રો વજ્રમયો બહિ:
મારી બેઠકની આસપાસ વજ્રમયી કિલ્લો બની ગયો છે. જેથી કોઈ પણ પાપ પ્રવેશી ન શકે.
(૮) મંગલાણં ચ સવ્વસિં ખાદિરાંગાર ખાતિકા
ચારે ય બાજુ ખાઈ ખોદીને તેમાં અગ્નિ ભર્યો છે, જેથી શત્રુ પ્રવેશી ન શકે.
(૯) સ્વાહાતં ચ પદે જ્ઞેયં પઢમં હવઈ મંગલમ્ વપ્રોપરિ વજ્રમયં પિધાનં દેહ રક્ષણે
For Personal & Private Use Only
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________
અને તેના રહસ્યો
૩૩ મસ્તક ઉપર વજ જેવું ઢાંકણ બનાવ્યું છે, જેથી ઉપરથી
પાપરૂપી તોપગોળો પડે તો પણ કંઈ અસર ન થાય. (૧૦) મહાપ્રભાવી રોય, શુદ્રોપદ્રવનાશિની
પરમેષ્ઠિપદીભૂતા, કથિતા પૂર્વસૂરિભિઃ ઉપરના પરમેષ્ઠિ પદોના જપ દ્વારા અત્યંત પ્રભાવશાળી આંદોલનો (રક્ષા) ઉત્પન્ન થાય છે, જે સર્વ ઉપદ્રવોનો
જડમૂળથી નાશ કરે છે, એમ પૂર્વાચાર્યોએ કહ્યું છે. (૧૧)યવં કુરુતે રક્ષાં, પરમેષ્ઠિપદૈઃ સદા
તસ્ય ન સ્યાદ્ભય વ્યાધિ-રાધિસ્થાપિ કદાચન આ આત્મરક્ષા મંત્રમાં રહેલા પરમેષ્ઠિ પદો વડે જે નિરંતર આ યંત્રનું પૂજન કરે તેને કોઈપણ પ્રકારના ભય, શારીરિક વ્યાધિ અને માનસિક દુ:ખ થતા નથી અને હોય તો યંત્રના
પ્રભાવથી દૂર થઈ જાય છે. ગાથા : એયં ચ સિદ્ધચક્કકહિયં વિજ્જાણુવાય પરમત્યું
નાએણ જેઅ સહસા, સિઝંતિ મહંતસિદ્ધિઓ
શબ્દાર્થ વિજ્રાણવાય = વિદ્યાનુપ્રવાદ નામનું દસમું પૂર્વ, પરમë = પરમાર્થ, કહિયે = કહ્યું છે, નાએણે = જે (સિદ્ધચક્ર) જાણવા વડે, સહસા મહંત સિદ્ધિઓ = તુરત જ મહાન એવી સિદ્ધિઓ, સિઝેતિ = સિદ્ધ થાય છે
ગાથાર્થ : વિદ્યાનુપ્રવાદ નામના દસમા પૂર્વના પરમાર્થરૂપ એવું સિદ્ધચક્ર કહ્યું છે, જે જાણવા વડે મહાન સિદ્ધિઓ તુરત જ સિદ્ધ થાય છે.
For Personal & Private Use Only
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________
૩૪
શ્રી સિદ્ધચક્ર આરાધના ભાવાર્થ : કેવળજ્ઞાન પામ્યા પછી શ્રી તીર્થકર ભગવંતે ગણધરોને ત્રિપદી આપી, આ ત્રિપદી એટલે ઉપવા, વિગમેઈવા, ધુવેઈવા. ઉપને ઈવા એટલે જે ઉત્પન્ન થાય છે. વિગઈવા એટલે જેનો નાશ થાય છે અને ધુવેઈવા એટલે જે સ્થિર (ધ્રુવ) રહે છે. અર્થાત્ પ્રત્યેક વસ્તુ ઉત્પન્ન થાય છે અને નાશ પામે છે. આ ઉત્પત્તિ અને નાશના વચગાળાના સમયમાં તે વસ્તુ થોડો સમય સ્થિર રહે છે (ટકે છે). આ ત્રિપદીના આધારે ગણધરોએ દ્વાદશાંગીની રચના કરી. દ્વાદશાંગીનું બારમું અંગ “દષ્ટિવાદ” છે, જે વિચ્છેદ પામ્યું છે. એટલે વર્તમાનમાં ઉપલબ્ધ નથી. આ દૃષ્ટિવાદ નામના અંગમાં ચૌદ (૧૪) પૂર્વો હતા, તેમાંના દસમા પૂર્વનું નામ છે વિદ્યાનુવાદ. સિદ્ધચક્રજીનું સવિશેષ વર્ણન વિદ્યાનુવાદ પૂર્વમાં છે. એટલે સિદ્ધચક્રજીને દસમા પૂર્વના પરમાર્થરૂપ કહ્યું છે.
દૂહો : વિનય કહે કર જોડ સિદ્ધચક્રના ગુણ ઘણાં, કહેતા નાવે પાર | વાંછિત પૂરે દુઃખ હરે, વંદુ વારંવાર ના સિદ્ધચક્ર આરાધતા, પૂગે વાંછિત કોડ ! સિદ્ધચક્ર મુજ મન વસ્યું, વિનય કહે કર જોડ /રા
ગાથાર્થ : સિદ્ધચક્રજીના ઘણા ગુણો છે. જેને વર્ણવતાં અંત ન આવે. આ ગુણો મનની ઈચ્છા પૂર્ણ કરે છે અને દુઃખો દૂર કરે છે. તેને હું વારંવાર વંદન કરું છું. બે હાથ જોડી વિનયપૂર્વક સાધક કહે છે કે સિદ્ધચક્રજીની આરાધના કરવાથી મનની ઇચ્છાઓ પૂર્ણ થાય છે.
For Personal & Private Use Only
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________
અને તેના રહસ્યો
અહીં “વિનય કહે કર જોડ” શબ્દોમાં આ દુહો બનાવનારા પૂજ્યશ્રી વિનયવિજયજી મહારાજશ્રીએ ગર્ભિત રીતે પોતાનું નામ સૂચવ્યું છે.
ભાવાર્થ સાધક મનની આખરી ઇચ્છા શું હોય? ભવચક્રનો અંત લાવવો તે, અર્થાત્ મોક્ષની પ્રાપ્તિ. સિદ્ધચક્રજીની ભાવપૂર્વક આરાધના કરતા ભવચક્રનો અંત આવી શકે છે. સિદ્ધચક્ર યંત્રમાં પંચપરમેષ્ઠિ તેમજ દર્શન, જ્ઞાન, ચારિત્ર અને તપ મળીને નવપદજી રહેલા છે. વર્ષમાં બે વાર આવતી શાશ્વતી નવપદજીની ઓળીમાં સળંગ નવ દિવસ આયંબિલ કરીને નવપદજીના ગુણોની આરાધના કરી શકાય છે.
અરિહંત પદના બાર (૧૨), સિદ્ધ પદના આઠ (૮), આચાર્યપદના છત્રીસ (૩૬), ઉપાધ્યાયપદના પચ્ચીશ (૨૫), સાધુપદના સત્તાવીશ (૨૭), દર્શનપદના સડસઠ (૬૭), જ્ઞાનપદના એકાવન (૫૧), ચારિત્રપદના સિત્તેર (૭૦) અને તપપદના પચાસ (૫૦). કુલ મળીને નવપદજીના ૩૪૬ ગુણો થાય છે. આ ઉપરાંત આરાધ્ય દેવો અને દેવીઓ, તેમજ ગુરુજનોમાં એટલા બધા ગુણો છે, જેને કહેતા પાર ન આવે. આ ગુણો વંદન કરવા જેવા છે. જે સાધક અત્યંત વિનમ્ર ભાવે, નિર્મળ હૃદયથી સિદ્ધચક્રજીનું પૂજન કરે છે, તેના દુઃખો દૂર થાય છે અને બધી મનવાંછિત ઇચ્છાઓ પૂર્ણ થાય છે.
For Personal & Private Use Only
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________
૩૬
શ્રી સિદ્ધચક્ર આરાધના
સિદ્ધચક્રનો પ્રભાવ
રાગ : કલ્યાણ કંદ.. યસ્ય પ્રભાવાદ્રિજ્યો જગત્યાં, સપ્તાંગ રાજ્ય ભૂવિ ભૂરિ ભાગ્યમ્ | પર દેવેન્દ્ર-નરેદ્રતા સ્યાતું,
તત્ સિદ્ધચક્ર વિદધાતુ સિદ્ધિમ્ | શબ્દાર્થ યસ્ય જેના, પ્રભાવાતુ=પ્રભાવથી, વિજયો વિજય, જગત્યાં જગતમાં, સપ્તાંગ રાજયે સાત અંગવાળુ રાય, ભૂવિ=આ લોકમાં, ભૂરિ ભાગ્ય=ઘણું સૌભાગ્ય, પરત્ર=પરભવમાં, દેવેન્દ્રનરેન્દ્રતા ચાતુ–દેવેન્દ્રપણું અને ચક્રવર્તીપણું મળે છે. તત્ સિદ્ધચક્ર=સિદ્ધચક્ર, વિદધાતુ સિદ્ધિઅમને સિદ્ધિ આપો.
ગાથાર્થ : જેના પ્રભાવથી જગતમાં વિજય પ્રાપ્ત થાય છે તથા સાત અંગવાળુ રાજ્ય મળે છે. (રાજા, મંત્રી, સેનાપતિ, ગજદળ, રથદળ, અશ્વદળ અને પાયદળ મળીને સાત અંગ કહેવાય છે.) સૌભાગ્યનો લાભ થાય છે, તેમજ પરભવમાં દેવેન્દ્રપણું અને ચક્રવર્તીપણું મળે છે. તે શ્રી સિદ્ધચક્ર ભગવંત અમને સિદ્ધિપદ આપો.
ભાવાર્થ : જે સાધક નિયમિત સિદ્ધચક્ર યંત્રનું ભાવપૂર્વક પૂજન કરે છે, તેને શું શું પ્રાપ્ત થઈ શકે છે. તે આ ગાથામાં દર્શાવ્યું છે. જો કે પૂજન કરવાથી મને શું મળશે? એવી સાંસારિક ઇચ્છાઓ પૂજન કરતી વખતે રખાય નહીં. જૈન ધર્મમાં સાંસારિક ફળની ઇચ્છાથી થતી આરાધનાને, તે સાંસારિક ફળ આપનાર હોવા છતાં મુક્તિફળ આપનાર ન હોવાથી નિષ્ફળ આરાધના કહી છે. દ્રવ્યપૂજા કરતાં ભાવપૂજાનું મહત્ત્વ અનેકગણું છે. દ્રવ્યપૂજા
For Personal & Private Use Only
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________
૩૭
અને તેના રહસ્યો પુણ્ય આપી શકે, પરંતુ નિષ્કામ ભાવથી કરેલી ભાવપૂજાથી શું શું મળી શકે, તે બતાવીને સિદ્ધચક્રજીનું ઘણું મહત્ત્વ સમજાવ્યું છે.
| સિદ્ધચક્રજીનો પ્રભાવ એવો છે કે આ પુણ્ય ક્રિયા હોવાથી સાંસારિક ઇચ્છાઓ ન હોય તો પણ આ ભવમાં વિજય અને સૌભાગ્ય પ્રાપ્ત થાય છે અને પરભવમાં ચક્રવર્તીપણાના અને દેવલોકના સુખો મળે છે.
વિદધાતુ સિદ્ધિમ્ કહીને સાધક સિદ્ધિ માંગે છે. આરાધના કરનારા જીવની માંગણી આલોક કે પરલોકના સુખોની નથી, પરંતુ આત્મસિદ્ધિની માંગણી છે અર્થાત્ મારો આત્મા સિદ્ધિગતિ પામો, તેવી સિદ્ધિને સાધક ઇચ્છે છે.
પંચપરમેષ્ઠિ સૂત્ર
રાગ : સ્નાતસ્યા પ્રતિમસ્ય... અહંન્તો ભગવંત ઈન્દ્ર મહિતાઃ સિદ્ધાશ્ચ સિદ્ધિ-સ્થિતા આચાર્યાજિનશાસનોન્નતિકરાર પૂજ્યા ઉપાધ્યાયકાઃ | શ્રી સિદ્ધાન્ત-સુપાઠકા મુનિવરા, રત્નત્રયા-રાધકાઃ પંચે તે પરમેષ્ઠિનઃ પ્રતિદિન, કુર્વજુ વો મંગલમ્ II
ગાથાર્થ : ઈંદ્રો વડે પૂજાયેલા અરિહંત ભગવંતો, સિદ્ધિ ક્ષેત્રમાં ગયેલા સિદ્ધ ભગવંતો, શાસનની ઉન્નતિ કરનારા આચાર્ય ભગવંતો, સિદ્ધાંતોને ભણાવનારા પૂજ્ય ઉપાધ્યાય ભગવંતો, રત્નત્રયીની આરાધના કરનારા મુનિ ભગવંતો, એમ પંચ પરમેષ્ઠિ ભગવંતો દરરોજ અમારું કલ્યાણ કરો. (મંગલ કરો)
ભાવાર્થ : અરિહંત પરમાત્માનું જયારે પાછલા ભવમાં ચ્યવન થઈને વર્તમાન ભવમાં માતાની કુક્ષિમાં આગમન થાય છે, ત્યારે ઇંદ્ર મહારાજા નમુત્થણે સૂત્ર વડે પરમાત્માને વંદન કરે છે.
For Personal & Private Use Only
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________
૩૮
શ્રી સિદ્ધચક્ર આરાધના આ અરિહંત જેમણે ચાર ઘાતકર્મનો ક્ષય કર્યો છે અને ચાર અઘાતી કર્મનો ક્ષય કરવાનો બાકી છે. સિદ્ધ પરમાત્માએ આઠેય કર્મનો ક્ષય કર્યો છે, છતાં વ્યવહારનયની અપેક્ષાએ અરિહંત પ્રથમ આવે છે. સાધના કરનાર પ્રથમ વ્યવહારનું શરણ સ્વીકારી વ્યવહાર દ્વારા નિશ્ચય સુધી પહોંચવાનું છે.
નિશ્ચયનયની અપેક્ષાએ સિદ્ધ પ્રથમ છે. અરિહંતને શરીર, શતાવેદનીય, આયુષ્ય, ગોત્રકર્મનો ઉદય છે, જયારે સિદ્ધને કોઈ અવસ્થાનું બંધન નથી, તે આપણું પોતાનું સહજ સ્વરૂપ છે.
સિદ્ધ ભગવંતોએ.. • જ્ઞાનાવર્ગીય કર્મનો ક્ષય કરીને આત્માના અનંતજ્ઞાન ગુણને
પ્રગટ કર્યો છે. દર્શનાવર્ગીય કર્મનો ક્ષય કરીને આત્માના અનંત દર્શન ગુણને પ્રગટ કર્યો છે. વેદનીય કર્મનો ક્ષય કરીને આત્માના અવ્યાબાધ ગુણને પ્રગટ કર્યો છે. મોહનીય કર્મનો ક્ષય કરીને આત્માના અનંત ચારિત્ર ગુણને પ્રગટ કર્યો છે. આયુષ્ય કર્મનો ક્ષય કરીને આત્માના અક્ષયસ્થિતિ ગુણને પ્રગટ કર્યો છે. નામ કર્મનો ક્ષય કરીને આત્માના અરૂપી ગુણને પ્રગટ કર્યો
For Personal & Private Use Only
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________
અને તેના રહસ્યો
૩૯ • ગોત્ર કર્મનો ક્ષય કરીને આત્માના અગુરુલઘુપણાના ગુણને
પ્રગટ કર્યો છે. • અંતરાય કર્મનો ક્ષય કરીને આત્માના અનંતવીર્ય ગુણને પ્રગટ
કર્યો છે.
સિદ્ધપદ પામ્યા પછી આત્મા અનંતકાળ સુધી સ્વ-સ્વરૂપમાં સ્થિર રહે છે.
અરિહંત પરમાત્માની ગેરહાજરીમાં આચાર્ય ભગવંતને અરિહંત તુલ્ય માન્યા છે. જેમ અરિહંત વિના જિનશાસનની સ્થાપના શક્ય નથી, તેમ આચાર્ય ભગવંત વિના જિનશાસન વહેતું રહે તે પણ શક્ય નથી. ચારે પ્રકારના સંઘની યોગક્ષેમ જવાબદારી આચાર્યના શિરે છે. માટે જ એમને યોગક્ષેમ કરનારા કહ્યા છે.
જેમ પંચપરમેષ્ઠિમાં કેન્દ્રસ્થાને આચાર્ય ભગવંત છે, તેમ ગુરુતત્ત્વના કેન્દ્રસ્થાને ઉપાધ્યાય ભગવંત છે. આચાર્ય ભગવંતને તીર્થકરની ગેરહાજરીમાં જેમ તીર્થકર તુલ્ય કહ્યા છે, તેમ ઉપાધ્યાય ભગવંતને ગણધરની ઉપમા આપી છે. અરિહંત ભગવાન અર્થની દેશના આપે છે, તેમ આચાર્ય ભગવંત અર્થની વાચના આપે છે. ગણધર ભગવંત સૂત્રને ગૂંથે છે, તેમ ઉપાધ્યાય ભગવંત સૂત્રની વાચના આપે છે.
નવપદને નમસ્કાર
(રાગ : મંદિર છો મુક્તિતણા) સકલ મંગલ પરમ કમલા, કેલિ મંજુલ મંદિર, ભવકોટિ સંચિત પાપનાશન, નમો નવપદ જયકર. ||૧||
For Personal & Private Use Only
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________
૪૦
શ્રી સિદ્ધચક્ર આરાધના અરિહંત-સિદ્ધ-સૂરીશ-વાચક, સાધુ દર્શન સુખકર, વર જ્ઞાન પદ ચારિત્ર-તપ એ, નમો નવપદ જયકરે. મેરી શ્રી સિદ્ધચક્ર પસાય સંકટ, આપદા નાસે સવે, વળી વિસ્તરે સુખ મનોવાંછિત, નમો નવપદ જયકર. Hall
ગાથાર્થ : સર્વ મંગળને કરનારા, શ્રેષ્ઠ એવી લક્ષ્મીદેવીને, ક્રીડા કરવા માટે મનોહર મંદિર સમાન, કરોડો ભવોમાં બાંધેલા પાપોનો નાશ કરનાર, જય કરનાર એવા નવપદને મારા નમસ્કાર હો. જેના
અરિહંત, સિદ્ધ, આચાર્ય, ઉપાધ્યાય, સાધુ અને સુખ કરનાર એવું દર્શન પદ, શ્રેષ્ઠ જ્ઞાન પદ, ચારિત્ર પદ અને તપ પદ એમ જયને કરનારા નવપદને મારા નમસ્કાર હો. જરા
શ્રી સિદ્ધચક્રની કૃપાથી સંકટ અને સર્વ આપત્તિ નાશ પામે છે. વળી મનોવાંછિત સુખ વૃદ્ધિ પામે છે, એવા જય કરનારા નવપદને મારા નમસ્કાર હો. all
તુલ્ય નમઃ
(રાગ : ભક્તામર પ્રણત..) તુલ્યું નમસ્ત્રિ-ભુવનાર્તિ-હરાયનાથ ! તુભ્ય નમઃ ક્ષિતિ-તલા-મલ-ભૂષણાય ! તુલ્યું નમસ્ત્રિ-જગતઃ પરમેશ્વરાય, તુલ્યું નમો જિન ! ભવો-દધિ-શોષણાય !
શબ્દાર્થ : તુલ્યુ =તને, ત્રિ જગત–ત્રણ જગત, અર્તિપીડા પરમેશ્વરાય=પરમેશ્વરને, હરાય હરનારા, ભવોદધિ=ભવરૂપ સમુદ્ર, ક્ષિતિતલ–પૃથ્વી પરના, શોષણાય શોષણ કરનાર, ભૂષણાય = અલંકાર રૂપ
For Personal & Private Use Only
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________
૪૧
અને તેના રહસ્યો
ગાથાર્થ : હે નાથ ! ત્રણ લોકની પીડાને હરનાર તમને નમસ્કાર હો. પૃથ્વીના ઉત્તમ-નિર્મળ અલંકાર રૂપ તમને નમસ્કાર હો. ત્રણ જગતના પરમેશ્વર એવા તમને નમસ્કાર હો.
હે જિનેશ્વર ! ભવરૂપી સમુદ્રનું શોષણ કરનાર તમને નમસ્કાર
ચારિ મંગલમ્ ચત્તારિ મંગલ, અરિહંતા મંગલ, સિદ્ધા મંગલ, સાહૂ મંગલ, કેલિપન્નતો ધમ્મો મંગલ / ચત્તારિ લોગુત્તમા, અરિહંતા લાગુત્તમ, સિદ્ધા લોગુત્તમા, સાહૂ લાગુત્તમા, કેવલિપન્નતો ધમ્મો લાગુત્તમો . ચત્તારિ શરણે પવન્જામિ, અરિહંતે શરણે પવન્જામિ, સિદ્ધ શરણે પવન્જામિ, સાર્દુ શરણે પવન્જામિ, કેવલિપન્નત ધમ્મ શરણે પવન્જામિ !
ગાથાર્થ ઃ ચાર મંગળ છે. અરિહંત મંગળ છે, સિદ્ધ મંગળ છે, સાધુ મંગળ છે અને કેવળી પ્રરૂપિત ધર્મ મંગળ છે. આ લોકમાં ઉત્તમ તત્ત્વ કુલ ચાર છે. અરિહંત લોકમાં ઉત્તમ છે, સિદ્ધ લોકમાં ઉત્તમ છે, સાધુ લોકમાં ઉત્તમ છે અને કેવળી પ્રરૂપિત ધર્મ લોકમાં ઉત્તમ છે.
ચારનું શરણું હું સ્વીકારું છું. અરિહંતના શરણે હું જાઉં છું, સિદ્ધના શરણે જાઉં છું, સાધુના શરણે હું જાઉં છું અને કેવળી પ્રરૂપિત ધર્મના શરણે હું જાઉં છું.
For Personal & Private Use Only
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________
૪૨
8 8 8 8
શ્રી સિદ્ધચક્ર આરાધના (ત્રણ વાર નીચેના પદો બોલી નમસ્કાર કરો) 3ૐ હ્રીં નમો અરિહંતાણું ઉૐ હ્રીં નમો સિદ્ધાણં
હીં નમો આયરિયાણં
હી નમો ઉવન્ઝાયાણં ૐ હ્રીં નમો લોએ સવ્વસાહૂણે ૐ હ્રીં શ્રી સિદ્ધચક્રાય નમઃ |
ભૂમિ શુદ્ધિકરણ મંત્ર : ૐ ભૂરસિ ભૂતધાત્રિ સર્વભૂતહિતે, ભૂમિ શુદ્ધિ કુરુ કુરુ સ્વાહા
શબ્દાર્થ : હે ભૂમિ ! તમે પૃથ્વી છો, પ્રાણીઓને ધારણ કરનારા છો, તેથી સૌ પ્રથમ ભૂમિની શુદ્ધિ હો (અર્થાત્ અમે સૌ પ્રથમ ભૂમિની શુદ્ધિ કરીએ) - ભાવાર્થ : પંચ તત્ત્વોમાં પૃથ્વી તત્ત્વને દેવ તુલ્ય માનવામાં આવે છે. આવી ભૂમિ ઉપર બેસીને શાંતિ-સમૃદ્ધિ, ઋદ્ધિ-વૃદ્ધિના હેતુભૂત એવી મંગલ ક્રિયા કરવાની છે. આ ભૂમિ ઉપર કોઈ પણ ઉપદ્રવ ન થાય તેટલા માટે બહુમાનપૂર્વક ભૂમિ શુદ્ધિકરણની ક્રિયા આ મંત્ર દ્વારા થાય છે. આ મંત્ર બોલવા દ્વારા વિવક્ષિત ભૂમિ ઉપર કોઈ અશુચિ કે અપવિત્ર વસ્તુ હોય તો તે દૂર થાઓ અને ભૂમિ શુદ્ધ બનો, એવી સાધકની સાધનાકાળે ઇચ્છા પ્રવર્તે છે.
મંત્ર સ્નાન મંત્રઃ ૩ૐ નમો વિમલનિર્મલાય સર્વ તીર્થજલાય પામ્ પામ્ વામ્ વામ્ ક્વી ક્વી અશુચિઃ શુચિર્ભવામિ સ્વાહા
For Personal & Private Use Only
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________
૪૩
અને તેના રહસ્યો
મંત્રાર્થઃ અત્યંત નિર્મળ એવા સર્વ તીર્થોના જળને નમસ્કાર થાઓ, નમસ્કાર થાઓ. આવું નિર્મળ જળ મને અશુચિમાંથી શુચિ (શુદ્ધ) કરો. (અર્થાત્ અપવિત્ર એવો હું પવિત્ર થાઉં, એવો ભાવ છે.)
ભાવાર્થ : શરીર ઉપર લાગેલા મેલને દૂર કરવા આપણે દરરોજ સ્નાન કરીને શરીરને શુદ્ધ કરીએ છીએ. આત્મા ઉપર લાગેલા કર્મરૂપી મેલને આપણે જોઈ શકતા નથી તો તેને દૂર કરવા શું કરવું ? તે માટે મંત્રસ્નાન જરૂરી છે. બે હાથનો ખોબો ધરી, શાંત ચિત્તથી આ મંત્ર બોલીને આપણે કલ્પના કરીએ છીએ કે જાણે દરેક પવિત્ર તીર્થોના જળ આપણા ખોબામાં ભરાઈ ગયા છે અને મંત્ર બોલતી વખતે બે હાથ મસ્તક ઉપર ફેરવી જાણે કે આપણે સ્નાન કરતા હોઈએ તેવી મુદ્રા કરવાની છે. આ રીતે શરીર સાથે મનની પણ શુદ્ધિ થાય છે. પવિત્ર તીર્થોનું જળ ખોબામાં ભરીને જાણે સ્નાન કરતા હોઈએ અને તેના દ્વારા આત્મા ઉપર લાગેલા કર્મમલને દૂર કરવા પ્રયત્ન કરતા હોઈએ, એવી સાધક આત્માની ભાવના છે.
કલ્મષ દહન મંત્રઃ ૐ વિદ્યુત્ સ્કૂલિંગે મહાવિદ્ય સર્વકલ્પષે દહ દહ સ્વાહા.
મંત્રાર્થઃ વીજળી જેવા તણખલાવાળી હે મહાવિદ્યા તું અમારા સર્વ પાપો બાળીને ભસ્મ કર, ભસ્મ કર.
ભાવાર્થ : આ મંત્ર બોલી બંને ભૂજાઓ ઉપર હાથ ફેરવતા ફેરવતા એમ વિચારવું કે મારા બધા મલિન વિચારો આ મહાવિદ્યાના પ્રભાવથી નષ્ટ થઈ રહ્યા છે અર્થાત્ હું અશુદ્ધ વિચારોનો ત્યાગ કરી શુદ્ધ વિચારોવાળો બની રહ્યો છું.
For Personal & Private Use Only
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________
४४
શ્રી સિદ્ધચક્ર આરાધના હૃદય શુદ્ધિ મંત્રઃ ૩૪ વિમલાય વિમલ ચિત્તાય જવી સ્વી સ્વાહા !
મંત્રાર્થ : આત્માને નિર્મળ કરવા માટે તથા મારા ચિત્તને નિર્મળ કરવા માટે નવી સ્ત્રી સ્વાહા ઇત્યાદિ મંત્રનો હું જાપ કરું છું.
ભાવાર્થ : ડાબો હાથ હૃદય ઉપર ફેરવતી વખતે મનમાં એ ભાવના ભાવવી કે મારા પાપ વિચારો દૂર થઈ રહ્યા છે અને હૃદય શુદ્ધ થઈ રહ્યું છે. પરિણામે અશુભ વિચારોનું શમન થતા ચિત્તની એકાગ્રતા વધે છે. આ પ્રયોજનથી અશુભ વિચારો દૂર કરી મારા આત્માની અને મારા મનની નિર્મળતા થાય તે માટે ઉપરોક્ત મંત્રનો હું જાપ કરું છું. સાધનાકાળે ચિત્તની નિર્મળતા અત્યંત આવશ્યક છે.
સકલીકરણ મંત્ર: ક્ષિ + ૫ –+ $ + સ્વા - હા
ઢીંચણે + નાભિએ કે હૃદયે – મુખે -> મસ્તકે
હા –+ વા ૐ –+ ૫ –ક્ષિ મસ્તકે - મુખે – હૃદયે - નાભિએ + ઢીંચણે
આ પ્રમાણે પ્રત્યેક અંગ ઉપર બે હાથ મૂકીને નીચેથી ઉપર અને ઉપરથી નીચે અર્થાત્ અવળા-સવળા અક્ષરો રૂપે મંત્ર બોલવો. આ રીતે ત્રણ વખત મંત્ર બોલવા પૂર્વક ક્રિયા કરવી.
For Personal & Private Use Only
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________
કપ
અને તેના રહસ્યો
ભાવાર્થ : શરીરના મુખ્ય અંગોને જાગૃત કરવા માટે આ મંત્ર છે. માનવ દેહ પાંચ તત્ત્વોનો બનેલો છે. પૃથ્વી, પાણી, અગ્નિ, વાયુ અને આકાશ. આમાંથી કોઈપણ તત્ત્વ વિષમ હોય તો સાધના યથાર્થ ન થાય તે હેતુથી અને દેહમાં સમતુલન રહે એ હેતુથી પૂર્વાચાર્યોએ અને ઋષિ મુનિઓએ પાંચ તત્ત્વોના પાંચ મંત્ર બીજ નક્કી કર્યા છે. પ્રત્યેક મંત્ર બીજ સંલગ્ન તત્વ સાથે સંબંધિત હોવાથી તેના ઉપર નિયંત્રણ સ્થાપિત કરવામાં આવ્યું છે.
ક્ષેત્રપાલ પૂજન મંત્ર : ૐ અત્રસ્થ ક્ષેત્રપાલાય સ્વાહા ! મંત્રાર્થ : અહીં રહેલા ક્ષેત્રપાલ દેવને મારા નમસ્કાર હો.
ભાવાર્થ : જે ભૂમિ ઉપર બેસીને આપણે પૂજન કરીએ તે ભૂમિના દેવને ક્ષેત્રપાળ દેવ કહેવાય છે. મંત્ર સ્નાન, પાપ દહન, હૃદય શુદ્ધિ અને સકલીકરણ કરીને આપણે તનથી અને મનથી પવિત્ર થયા. હવે આગળની ક્રિયા કરતાં પહેલાં, સૌ પ્રથમ ક્ષેત્રદેવતાને નમસ્કાર કરીને તેમના આશીર્વાદ મેળવવા જરૂરી છે. આપણે આદરેલી ધર્મક્રિયા નિર્વિઘ્ન પૂર્ણ થાય અને આપણા ચિત્તની સમતુલા જળવાય તે માટે વૈક્રિય લબ્ધિવાળા અને અવધિજ્ઞાનની લબ્ધિવાળા બલિષ્ઠ એવા ક્ષેત્રપાલ દેવની સહાય લેવી આવશ્યક છે. આ મંત્રોચ્ચાર દ્વારા ક્ષેત્રપાલ દેવને વિનંતી કરવામાં આવી છે. પરોક્ષ રીતે દેવની સહાય ચાલુ રહેવાથી આરાધનાકાળે શારીરિક કોઈ શંકાઓ (લઘુનીતિ-વડીનીતિ-ખાંસીછીંક ઇત્યાદિ) ઉપસ્થિત થતી નથી.
For Personal & Private Use Only
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________
૪૬
શબ્દાર્થ : ફ્રૂટાનાહત
(રાગ : ગમે તે સ્વરૂપે ગમે ત્યાં બિરાજો)
ૐ હ્રીં ફ્રૂટાનાહત મૂલમંત્ર, સ્વરૈપરિત પરિતોઽસ્તિ સૃષ્ટચા । યત્રાઈ મિત્યુવલ માઘબીજું, શ્રી સિદ્ધચક્ર તદઉં નમામિ ॥૧॥
ફૂટ+અનાહત=સ્પષ્ટ ભીતરનો અવાજ
શ્રી સિદ્ધચક્ર સ્તોત્ર ગાથા ૧ થી ૯
=
=
મૂલમંત્ર = એવા મૂળમંત્ર સ્વરૂપ સ્વરો વડે ચારે બાજુથી
સ્વરૃપરિત
પરિતોઽસ્તિ = પરિતઃ + અસ્તિ=સર્વત્ર વીંટળાયેલો છે સૃષ્ટયા = સર્જાયેલ
યત્રાર્હ = યત્ર+અ=જેમાં અરિહંત વગેરે મિત્યુવલ = મ્+ઇતિ+ઉજ્જવલ=અતિશય ઉજ્જવલ માઘબીજું = સ્+આદ્ય+બીજું=પ્રથમ બીજરૂપ છે શ્રી સિદ્ધચક્ર શ્રી સિદ્ધચક્રજીને નમામિ
હું નમસ્કાર કરું છું
ગાથાર્થ : ૐ હી એવા સ્પષ્ટ અનાહતપૂર્વકના મૂળ મંત્ર સ્વરૂપ, ચારે બાજુથી સ્વરો વડે જે સર્જાયેલું છે. જેમાં અરિહંત વગેરે ઉજ્જવળ આદ્યબીજ છે, એવા શ્રી સિદ્ધચક્રજીને હું નમસ્કાર કરું છું.
=
શ્રી સિદ્ધચક્ર આરાધના
=
ભાવાર્થ : સિદ્ધચક્ર યંત્રના મધ્યમાં આઠ પાંખડીવાળુ કમળ છે, જેમાંથી અર્હ ની સુવાસ વહે છે.
આ યંત્રમાં અહીઁ એ મંત્રરૂપ ધરી છે. તેના લીધે જ તે યંત્ર શક્તિરૂપે ગતિમાન થાય છે. અર્હ મંત્ર વડે અરિહંતની સ્થાપના
For Personal & Private Use Only
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________
અને તેના રહસ્યો
૪૭ થઈ. પ્રથમ વલયમાં નવપદની સ્થાપના કરેલી છે. પ્રથમ વલયની પરિધિ પર વર્તુળાકારે ૧૬ સ્વરોની સ્થાપના કરવામાં આવી છે. ઋ, 8, ૯, લૂ આ ચાર સ્વરોને મંત્રશાસ્ત્ર સ્વીકારે છે. આ ઉપરાંત ગુજરાતી ભાષાના ૧૨ સ્વરો (અ, આ, ઈ... વગેરે) મળી કુલ-૧૬ સ્વરો થાય છે. આ સોળ સ્વરો સોળ વિદ્યાદેવીઓના મંત્રબીજ છે.
વલચ-૧ - નવપદજી સિદ્ધાદયો દિક્ષુ વિદિક્ષુ સમ્યગુ, દગજ્ઞાન ચારિત્ર તપઃ પદાનિ . સાદ્યન્ત બીજાનિ જયન્તિ યંત્ર, શ્રી સિદ્ધચક્ર તદહં નમામિ તેરા શબ્દાર્થ : સિદ્ધાદયો = સિદ્ધ + આદયો = સિદ્ધ વગેરે
દિક્ષ = ચારે દિશામાં | વિદિશુ = વિદિશાઓમાં સાઘન્ત = સાદિ+અંત = પહેલેથી છેલ્લે સુધીના બીજાનિ = બીજ પદો યત્ર = જેમાં છે. (તેવા સિદ્ધચક્રને હું નમસ્કાર કરું છું.)
ગાથાર્થ ચારેય દિશામાં અને (ચારેય) વિદિશાઓમાં અનુક્રમે સિદ્ધ, આચાર્ય, ઉપાધ્યાય, સાધુ તેમજ દર્શન, જ્ઞાન, ચારિત્ર અને તપ આમ પહેલેથી છેલ્લે સુધીના બીજ પદો જ્યાં જય પામે છે, તે શ્રી સિદ્ધચક્રજીને હું નમસ્કાર કરું છું.
ભાવાર્થ : પ્રથમ વલયની મધ્યપીઠમાં અહિં મંત્ર વડે અરિહંતની સ્થાપના થઈ. ચાર દિશામાં અને ચાર વિદિશામાં મળીને સિદ્ધ, આચાર્ય, ઉપાધ્યાય, સાધુ, દર્શન, જ્ઞાન, ચારિત્ર અને તપ મળીને આઠ પદ તથા કેન્દ્રમાં અરિહંત સાથે કુલ નવપદની સ્થાપના થઈ. આ નવપદના મુખ્ય ત્રણ વિભાગ દેવ,
For Personal & Private Use Only
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________
४८
શ્રી સિદ્ધચક્ર આરાધના ગુરુ અને ધર્મ, જૈન ધર્મના તારક તત્ત્વો છે. અરિહંત અને સિદ્ધ દેવ તત્ત્વ છે. અરિહંત પરમાત્મા ધર્મની સ્થાપના કરે છે. આચાર્ય, ઉપાધ્યાય અને સાધુ ગુરુતત્ત્વ છે. દર્શન, જ્ઞાન, ચારિત્ર અને તપ ધર્મતત્ત્વ છે. નવપદના દરેક પદનું રટણ અને અર્થચિંતન કરતાં તેમજ ધ્યાન કરતા અપૂર્વ શક્તિનો વિસ્ફોટ થાય છે. આમ દરેક પદ મંત્રરૂપ છે. સિદ્ધ પદથી આ વલયની આદિ થાય છે અને તપ પદ આવે ત્યારે અંત થાય છે. તેથી આ આઠ પદો આદિઅંતવાળા બીજ પદો છે.
વલય-૨ - વર્ણમાતૃકાઓ સાનાહત યત્ર દલેષ વર્ગો, કં નિવિષ્ટ ચ તદન્તરેષ !
સતાક્ષરો રાજતિ મંત્રરાજ, શ્રી સિદ્ધચક્ર તદઉં નમામિ all શબ્દાર્થ : સાનહત=સ+અનાહતં વળી જ્યાં અનાહત છે.
યત્ર દવેષુ જે આઠ પાંખડીમાં વર્ગાષ્ટકં=વર્ગવાળા અક્ષરોનું અષ્ટક છે. નિવિષ્ટ=રહેલા છે તદન્તરેષ-આંતરામાં
સતાક્ષરો-સાત અક્ષરોનો બનેલો ગાથાર્થ : તે અનાહત મંત્ર છે કે જ્યાં આઠ પાંખડીમાં વર્ગવાળા અક્ષરો છે અને તેના આઠ આંતરામાં “નમો અરિહંતાણં” એવા સાત અક્ષરોનો બનેલો મંત્રરાજ શોભે છે. તે શ્રી સિદ્ધચક્રજીને હું નમસ્કાર કરું છું.
ભાવાર્થ : પ્રથમ વલયમાં આઠ કમલદલ હતા. અહીં બીજા વલયમાં સોળ કમલદલ છે. વર્ણમાતૃકાઓની વચ્ચે સપ્તાક્ષરી મંત્ર છે. આ અક્ષરોથી ભાષાની શાસ્ત્રોની રચના થઈ છે.
For Personal & Private Use Only
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________
૪૯
અને તેના રહસ્યો
સંસ્કૃત ભાષામાં ૧૬ સ્વર અને ૩૩ વ્યંજન છે. કુલ-૪૯ વર્ષો છે. જે સ્વતંત્ર રીતે બોલી શકાય તે સ્વર કહેવાય. જેને બોલતા સ્વરની સહાય લેવી પડે તે વ્યંજન કહેવાય.
સ્વર અને વ્યંજન સમૂહના આઠ વર્ગ પાડવામાં આવ્યા છે, તેને અષ્ટવર્ગ કહેવાય છે. ૧ પહેલો અ-વર્ગ અ, આ, ઈ, ઈ... ૨ બીજો ક-વર્ગ ક, ખ, ગ, ઘ, ડ ૩ ત્રીજો ચ-વર્ગ ચ, છ, જ, ઝ, મ્ ૪ ચોથો ટ-વર્ગ ટ, ઠ, ડ, ઢ, ણ પ પાંચમો ત-વર્ગ ત, થ, દ, ધ, ન ૬ છઠ્ઠો પ-વર્ગ પ, ફ, બ, ભ, મ ૭ સાતમો ય-વર્ગ ય, ર, લ, વ ૮ આઠમો શ-વર્ગ શ, ષ, સ, હ
આઠ પાંખડીમાં સ્વરો અને વ્યંજનોની સ્થાપના છે અને આંતરામાં “નમો અરિહંતાણં” એમ સપ્તાક્ષરી મંત્રની સ્થાપના છે, તેનો ભાવાર્થ એમ સમજાય છે કે ઉપરોક્ત ૧૬ સ્વરો અને ૩૩ વ્યંજનો મળીને ૪૯ અક્ષરો દ્વારા શ્રી અરિહંત પરમાત્માએ જગતના જીવોને ધર્મદેશના આપીને કલ્યાણ કર્યું છે તે ૪૯ શ્રુતાક્ષરોને અને ઉપદેશ આપનારા શ્રી અરિહંત પરમાત્માને હું નમસ્કાર કરું છું.
વલચ-૩ - ૪૮ લબ્ધિઓ અનાહત વ્યાપ્ત દિગષ્ટકે યતુ, સલ્લબ્ધિ સિદ્ધર્ષિ પદાવલીનામું ત્રિપંક્તિભિઃ સૃષ્ટિ તયા પરિત, શ્રી સિદ્ધચક્ર તદઉં નમામિ ૪
For Personal & Private Use Only
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________
૫૦
શ્રી સિદ્ધચક્ર આરાધના શબ્દાર્થ : દિગષ્ટકે દિ+અષ્ટકે આઠે દિશામાં
સલ્લબ્ધિસક્લબ્ધિ = પ્રગટ થઈ છે લબ્ધિઓ જેને પદાવલીનામ=પદોની લાઈનવાળી (૪૮ લબ્ધિઓ) ત્રિપંક્તિભિઃ=ત્રણ પંક્તિ વડે, સૃષ્ટિ =રચના થયેલી છે તયા તે રચનાથી યુક્ત એવા પરિસંચારે બાજુથી (શોભતા એવા સિદ્ધચક્રને હું
નમસ્કાર કરું છું.) ગાથાર્થ : અનાહતથી વ્યાપ્ત એવી આઠે દિશામાં ભિન્ન ભિન્ન લબ્ધિઓવાળા મહર્ષિ પુરુષોના પદોની ત્રણ પંક્તિ (૧૬-૧૬ લબ્ધિઓની ત્રણ વર્તુળાકાર લાઈન) વડે ચારે બાજુથી જેની રચના થઈ છે, તેવા સિદ્ધચક્રજીને હું નમસ્કાર કરું છું.
ભાવાર્થ : આ યંત્રની આઠ દિશામાં આઠ અનાહતોની સ્થાપના કરવામાં આવી છે. તે આઠ અનાહતના આંતરામાં ૪૮ લબ્ધિપદો છે. આ લબ્ધિપદોની સ્થાપના બે અનાહત વચ્ચેની અંતરાલ જગ્યામાં થયેલી છે. આઠ લબ્ધિઓની એક પંક્તિ કરવારૂપે એક વર્તુળાકારે બે બે પંક્તિઓનો એક આવર્ત ગણીને કુલ ત્રણ આવર્તમાં છ પંક્તિઓ દ્વારા આઠ આઠ લબ્ધિઓની રચના કરવા રૂપે ૪૮ લબ્ધિધારી મહર્ષિઓને જે યંત્રમાં નમસ્કાર કરવામાં આવ્યો છે, તે સિદ્ધચક્રજીને હું નમસ્કાર કરું છું.
પહેલા આવર્તના ૧ થી ૧૬ લબ્ધિપદોનો સંક્ષેપમાં અર્થ નીચે પ્રમાણે છે. (૧) ૐ હ્રીં અહં નમો જિરાણું
રાગ-દ્વેષ જીતીને કેવળજ્ઞાનની પ્રાપ્તિ જેઓએ કરી છે તથા
For Personal & Private Use Only
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________
અને તેના રહસ્યો
૫૧ જેમને ચોત્રીશ અતિશયો છે, એ અરિહંતપણા (અહ)ની વિશિષ્ટ લબ્ધિ છે. બધા લબ્ધિપદોમાં તેમનું સ્થાન વિશેષ
હોવાથી પ્રથમ તેમને વંદના કરેલી છે. (૨) % હું અહં નમો ઓરિજિણાણું
ઓહિણિ એટલે અવધિજિન અર્થાત્ અવધિજ્ઞાનની પ્રાપ્તિ કરનાર. પ્રાચીન જૈન સાહિત્યમાં કેવળી, અવધિજ્ઞાની, મન:પર્યવજ્ઞાની, જિનકલ્પી, ચૌદપૂર્વી તથા દશપૂર્વી માટે જિન શબ્દનો પ્રયોગ કરેલો છે. કેવલી પરમાત્માએ સર્વથા અને શેષ જ્ઞાની આત્માઓએ મોટા ભાગના મોહનો ક્ષય
કરેલો છે, માટે ઉપરોક્ત મહાત્માઓને જિન કહ્યા છે. (૩) ૐ હી અહં નમો પરમોહિજિણાણું
પરમાવધિ જિન એટલે પરમાવધિ જ્ઞાનને પ્રાપ્ત કરનાર. પરમાવધિ જ્ઞાન એ અવધિજ્ઞાનનો એક વિશિષ્ટ પ્રકાર છે. પરમાવધિજ્ઞાન પ્રાપ્ત થયા પછી અંતર્મુહૂર્તમાં જ કેવળજ્ઞાન
પ્રગટ થાય છે. આ અપ્રતિપાતી ગુણ છે. (૪) ૐ હ્રીં અહં નમો સવોહિજિણાણું
સર્વાવધિ જિન એટલે સર્વાવધિ જ્ઞાન પ્રાપ્ત કરનાર. સર્વાવધિ જ્ઞાન પણ અવધિજ્ઞાનનો જ એક પ્રકાર છે. ૐ હી અહં નમો અસંતોહિજિણાણું અનંતાવધિ જિન એટલે અનંતાવધિ નામના જ્ઞાનને ધારણ કરનાર. અનંતાવધિ પણ અવધિજ્ઞાનનો જ એક પ્રકાર છે. જે અવધિજ્ઞાન દ્વારા અનંત રૂપી દ્રવ્યો અને અનંત પર્યાયો જણાય છે, તે અનંતાવધિ કહેવાય છે.
For Personal & Private Use Only
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ૨
શ્રી સિદ્ધચક્ર આરાધના (૬) ૐ હીં અહં નમો કુબુદ્ધિë
કોષ્ટબુદ્ધિ લબ્ધિધરની શક્તિ એવી અસાધારણ હોય છે કે તે એકવાર કોઈ શબ્દો સાંભળી લે, પછી તેને યાદ કરવાની જરૂર રહેતી નથી. કોઠીમાં રહેલા અનાજની જેમ અંતરમાં સંઘરાઈ રહે છે. આવી અસાધારણ શક્તિને કોઇબુદ્ધિ કહે છે. પૂજ્યશ્રી વજસ્વામીએ બાળક અવસ્થામાં પારણામાં સૂતા સૂતા સાધ્વીઓના મુખેથી કહેવાયેલા અર્થો સાંભળી
સર્વ અર્થો યાદ રાખ્યા હતા. (૭) ૩ૐ હું અહં નમો બાયબુદ્ધિપ્સ
બીજબુદ્ધિ એટલે એવી બુદ્ધિ કે એક શબ્દના અનેક અર્થ જાણી શકે. આ લબ્ધિ વડે ચિંતન માત્રથી એક શબ્દના અનેક અર્થો પ્રાપ્ત થાય છે. જેમ એક બીજકણમાંથી અનેક
કણ ઉત્પન્ન થાય તેમ. (૮) ૩% હીં” અહં નમો પયાણસારીણું
આદિ, મધ્ય કે અંતનું કોઈ પણ એક પદ સાંભળવાથી જેને આખા ગ્રંથનો બોધ થાય તેને પદાનુસારી લબ્ધિ કહેવામાં આવે છે. તપ-જપ-ધ્યાનથી આવી અસાધારણ શક્તિ પ્રાપ્ત થયાના દાખલાઓ શાસ્ત્રમાં નોંધાયેલા છે. તેથી જ ૪૮
લબ્ધિઓમાં તેનો સમાવેશ કરવામાં આવ્યો છે. (૯) ૩ૐ હ્રીં અહં નમો આસીવિસાણં
કોઈપણ પ્રાણીને શાપ આપતાં તેનું મૃત્યુ થાય, એવી શક્તિ ધારણ કરનારને આશીવિષ કહેવાય છે. દ્વૈપાયન ઋષિએ શાપ આપતાં સમસ્ત યાદવ કુળનો નાશ થયો હતો.
For Personal & Private Use Only
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________
અને તેના રહસ્યો
૫૩ (૧૦) ૐ હ્રીં અહં નમો દિપટ્ટવિસાણં
જે કોઈ દૃષ્ટિપ્રયોગથી બીજાનું મરણ નિપજાવી શકે તે દૃષ્ટિવિષ લબ્ધિ કહેવાય છે. ચંડકૌશિકની ભવ સ્વભાવે જ દષ્ટિ એવી હતી કે તે જેના ઉપર દૃષ્ટિ નાખે તેનું મૃત્યુ થતું તથા જંગલના વૃક્ષો પણ બળીને ખાખ થઈ જતા. આવી દૃષ્ટિ જે મહાત્માઓને તપ, જપ આદિના પ્રભાવે પ્રગટ થઈ છે, તે દૃષ્ટિવિષ લબ્ધિ કહેવાય છે. દૃષ્ટિવિષ લબ્ધિવાળા મહાપુરુષો અસાધારણ કારણ સિવાય આવી
લબ્ધિનો ઉપયોગ કરતા નથી. (૧૧) ૐ હ્રીં અહં નમો સંભિન્નસોયાણ
સામાન્ય રીતે દરેક ઇન્દ્રિય પોતાના વિષયને જાણે છે. સ્પર્શેન્દ્રિય સ્પર્શને જાણે, ચક્ષુરિન્દ્રિય રૂપને જાણે, શ્રવણેન્દ્રિય શબ્દને જાણે, ઘ્રાણેન્દ્રિય ગંધને જાણે. તેમજ રસનેન્દ્રિય રસને જાણે. પરંતુ એક ઇન્દ્રિયથી બીજી ઇન્દ્રિયના વિષયને જાણી શકાતો નથી. સંભિન્ન શ્રોત લબ્ધિથી એવી અસાધારણ શક્તિ પ્રાપ્ત થાય છે કે એક જ ઇન્દ્રિયથી બીજી કોઈપણ ઇન્દ્રિયના વિષયને આ જીવ પકડી શકે અર્થાત્ એક ઇન્દ્રિયથી પાંચ ઇન્દ્રિયના વિષયો જાણી શકાય તે સંભિન્નશ્રોત્રોપલબ્ધિ
કહેવાય છે. (૧૨) હીં અહં નમો સંયસંબુદ્ધાણં
સ્વયંસંબુદ્ધિ એટલે પોતાની મેળે બોધ પામીને આગળ વધવું. આવી અસાધારણ શક્તિને સ્વયંસંબુદ્ધ લબ્ધિ કહેવાય છે. દરેક તીર્થંકર પરમાત્મા સ્વયંસંબુદ્ધ હોય છે.
For Personal & Private Use Only
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________
૫૪
શ્રી સિદ્ધચક્ર આરાધના (૧૩) ૩ૐ હ્રીં અહં નમો પત્તેયબુદ્ધાણં
અનેક નિમિત્તો મળવા છતાં આપણો આત્મા જાગતો નથી. પરંતુ જેની પાસે પ્રત્યેકબુદ્ધ લબ્ધિ હોય છે, તેનામાં એવી અસાધારણ શક્તિ પ્રગટ થાય છે કે જે એક જ નિમિત્ત
પામી સંસારસાગર તરી જાય છે. (૧૪) ૩ૐ હ્રીં અહં નમો બોહિબુદ્ધાણં
આ લબ્ધિથી ગુરુના નિમિત્તથી બોધિ એટલે સમ્યગ્રદર્શન પામીને કેવળજ્ઞાન સુધી પહોંચી શકે છે. આવી અસાધારણ
શક્તિ બોધિબુદ્ધ લબ્ધિધરમાં હોય છે. (૧૫) ૩ૐ હ્રીં અહં નમો ઉજ્જુમઈર્ણ
ઉજ્જુમઈ એટલે ઋજુમતિ. પાંચ જ્ઞાનમાં મન:પર્યવજ્ઞાન ચોથું ગણાય છે. આ જ્ઞાન વડે વ્યક્તિના મનના ભાવો જાણી શકાય છે. આ મન:પર્યવજ્ઞાનના બે પ્રકાર છે, (૧) ઋજુમતિ અને (૨) વિપુલમતિ. જેનાથી મનના ભાવોના અલ્પ વિશેષ ધર્મો જણાય તે ઋજુમતિ અને બહુ વિશેષ ધર્મો જણાય તે વિપુલમતિ. આ બંને પ્રકારના જ્ઞાનવાળાને
લબ્ધિધર કહેવાય છે. (૧૬) ૩% હીં અહં નમો વિકલમઈર્ણ
વિઉલમઈ એટલે વિપુલમતિ. દીક્ષા લીધા પછી જ આવી ઉત્તમ લબ્ધિ ઉત્પન્ન થઈ શકે છે. ઉપર જણાવ્યું તેમ વિપુલ મતિજ્ઞાન, મન:પર્યવજ્ઞાનનો એક પ્રકાર છે.
અહીં ૧ થી ૧૬ લબ્ધિઓનું બે પંક્તિ દ્વારા પ્રથમ આવર્ત પૂર્ણ થયું. હવે બીજા આવર્તના ૧૭ થી ૩૨ એમ ૧૬ લબ્ધિ પદોનો પરિચય કરીએ.
For Personal & Private Use Only
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________
บน
અને તેના રહસ્યો
આવર્ત-૨ (૧૭) ૩ૐ હીં અહં નમો દસપુÖણે
ચૌદ પૂર્વોમાંના દસ પૂર્વોનું જ્ઞાન ધરાવનાર લબ્ધિધર કહેવાય છે. પૂ. શ્રી સ્થૂલભદ્રજી છેલ્લા દસ પૂર્વધર હતા. તે
દશપૂર્વધર પુરુષોને મારા નમસ્કાર હો. (૧૮) ૐ હ્રીં અહં નમો ચઉદસપુથ્વીણે
દ્વાદશાંગીની રચના ગણધરોએ કરી છે. જેમાં બારમા દૃષ્ટિવાદ અંગના પાંચ ભેદ છે. આ પાંચ ભેદ પૈકી ચોથા ભેદમાં ૧૪ પૂર્વો આવેલા છે. શ્રી ભદ્રબાહુસ્વામી છેલ્લા ૧૪
પૂર્વધર થયા. તેવા ચૌદ પૂર્વધરોને મારા નમસ્કાર થાઓ. (૧૯) ૐ હ્રીં અહં નમો અઢંગનિમિત્તકુમલાણું
અષ્ટાંગનિમિત્તકુશલ એક પ્રકારની લબ્ધિ છે. જેના વડે
જ્યોતિષની જેમ સ્વપ્ર, શુકન તથા કુદરતી ઘટનાઓ પરથી ભવિષ્ય કહેવાય છે. શ્રી ભદ્રબાહુસ્વામી અષ્ટાંગનિમિત્તમાં કુશલ હતા. અષ્ટાંગનિમિત્તના જાણકારને મારા નમસ્કાર
થાઓ. (૨૦) ૐ હું અહં નમો વિવિણઇઢિપત્તાણું
વિવૂિણઇઢિપત્ત એટલે વિકુવર્ણ ઋદ્ધિ પ્રાપ્તિ. વિકુવર્ણ ઋદ્ધિ એટલે શરીરને ગમે તેટલું મોટું બનાવવાની શક્તિ. મહામુનિ શ્રી વિષ્ણુકુમારે એક પ્રસંગે પોતાના શરીરને આ
લબ્ધિનો ઉપયોગ કરી મેરૂપર્વત જેટલું ઊંચું બનાવ્યું હતું. (૨૧) ૐ હી અહં નમો વિજ્જાહરાણું
વિક્સાહર એટલે વિદ્યાધર. આ લબ્ધિથી અનેક પ્રકારની વિદ્યાઓ પ્રાપ્ત થાય છે.
For Personal & Private Use Only
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________
૫૬
(૨૨) ૩ હી અર્હ નમો ચારણલબ્ધીણું
આકાશમાં અત્યંત ઝડપથી જવાની શક્તિને ચારણ લબ્ધિ કહેવાય છે. તેના બે પ્રકારો છે. એક વિદ્યાચરણ લબ્ધિ અને બીજી જંઘાચરણ લબ્ધિ. વિદ્યાચરણ લબ્ધિવાળા એક પગલે માનુષોત્તર પર્વત ૫૨ જઈ બીજા પગલે નંદીશ્વર દ્વીપ પર આવી શકે છે. પાછા વળતા એક જ પગલે સ્વસ્થાનમાં આવે છે. આ તિર્જી ગતિ જાણવી. એવી જ ઉર્ધ્વગતિની પણ અમાપ શક્તિ હોય છે.
(૨૩) ૐ હ્રીં અહં નમો પણ્ડસમણાણું
પર્ણાસમણ એટલે પ્રજ્ઞાશ્રમણ. મતિજ્ઞાનના ઉત્કૃષ્ટ ક્ષયોપશમથી શ્રમણોમાં પ્રજ્ઞાસમણ લબ્ધિ દ્વારા અસાધારણ શક્તિ ઉત્પન્ન થાય છે. આવી લબ્ધિવાળા મુનિ કોઈપણ પ્રકારના પ્રશ્નોના ઉત્તર સહેલાઈથી આપી શકે છે. (૨૪) ૐ હ્રીં અહં નમો આગાસગામિણ
આગાસગામિણ એટલે આકાશગામી લબ્ધિ. આ લબ્ધિના પ્રભાવથી આકાશમાર્ગે ગમન કરી શકાય છે.
(૨૫) ૐ હ્રીં અહં નમો ખીરાસવીણું
શ્રી સિદ્ધચક્ર આરાધના
આ લબ્ધિના પ્રભાવથી વાણીમાં ખીર જેવી મીઠાશ ઝરતી હોય છે.
(૨૬) ૐ હી અહં નમો સપ્પિયાસવીણું
સર્પિસ એટલે ઘી. જેમાં ઘી જેવી મીઠાશ વાણીમાંથી ઝરતી હોય તે સર્પિરાશ્રવી લબ્ધિ કહેવાય છે.
For Personal & Private Use Only
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________
૫૭.
અને તેના રહસ્યો (૨૭) ૩% હું અહં નમો મહુઆસવર્ણ
જેમની વાણીમાં મધુ એટલે મધ જેવી મીઠાશ હોય તે
મધ્વાશ્રવી લબ્ધિ કહેવાય છે. (૨૯) ૩ૐ હીં અહં નમો સિદ્ધાયપણાણું
સિદ્ધાયતન શબ્દ લબ્ધિનો સૂચક છે. જે આત્માઓ સિદ્ધોના સ્થાનમાં જઈને વસે છે, તે સિદ્ધાયતન લબ્ધિવાળા કહેવાય
છે.
(૩૦) ૩ૐ હું અહં નમો મહઈ-મહાવીર-બુદ્ધમાણ-બુદ્ધિરિસીપ્સ
બુદ્ધર્ષિ એટલે બુદ્ધ જેવા ઋષિ. ભગવાન મહાવીરનું મૂળ નામ વર્ધમાન હતું. તેઓ મહાન ગુણવાન હતા. તેઓ
બુદ્ધર્ષિ હતા. (૩૧) હીં અહં નમો ઉગ્ગતવાણું
જે ઉગ્ર તપ કરે તે ઉગ્ર તપસ્વી કહેવાય છે. આવા લબ્ધિધારી
ઉગ્ર તપ કરવાની અસાધારણ શક્તિવાળા હોય છે. (૩૨) 88 હી અહં નમો અક્ઝીણમાણસિયાણું
પાત્રમાં રહેલા થોડા અન્નનું ગમે તેટલું દાન કરે તો પણ તે ક્ષય પામે નહિ. આવી લબ્ધિને અક્ષણમહાનસી લબ્ધિ કહેવામાં આવે છે. શ્રી ગૌતમસ્વામીને આ લબ્ધિ હતી. તેના પ્રભાવથી એક પાત્રમાં રહેલી ખીરથી ૧૫૦૦ તાપસોને પારણું કરાવ્યું હતું.
અહીં ૧૭ થી ૩૨ લબ્ધિઓનું બે પંક્તિઓ દ્વારા બીજું આવર્ત પૂર્ણ થયું. હવે ત્રીજા આવર્તમાં ૩૩ થી ૪૮ એમ ૧૬ લબ્ધિપદોનો પરિચય કરીએ.
For Personal & Private Use Only
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________
૫૮
આવર્ત-૩
(૩૩) ૐૐ હ્રીં અહં નમો વજ્રમાણાણું
વજ્રમાણ એટલે વર્ધમાન. આ લબ્ધિના પ્રભાવથી ધન, ધાન્ય આદિ કોઈપણ ઇષ્ટ વસ્તુની વૃદ્ધિ કરી શકાય છે. (૩૪) ૐ હી અહ્ નમો દિત્તતવા
દીપ્ત એટલે તેજસ્વી. જે તપ કરતા પોતાની કાયા અત્યંત તેજસ્વી બને અથવા તેમાંથી પ્રકાશ ફેલાય તે દીસતપ કહેવાય છે. તપગુણના પ્રતાપે તપસ્વી દીપ્તિમાન બને છે. (૩૫) ૐ હ્રીં અહં નમો તત્તતવાણું
શ્રી સિદ્ધચક્ર આરાધના
જે તપ કરવાથી અગ્નિ પ્રગટાવી શકાય, તેજોલેશ્યાની પ્રાપ્તિ થાય, તેને તતપ કહેવાય છે. સાધનાકાળમાં ભગવાન મહાવીરે ગોશાલકને તેજોલેશ્યા પ્રગટે તેવું તપ બતાવ્યું હતું. કાલાંતરે ગોશાલકે સિદ્ધ કરેલી તેજોલેશ્યાનો ઉપયોગ ભગવાન મહાવીર પ્રભુની સામે જ કરેલો. (૩૬) ૐ હ્રીં અહં નમો મહાતવાણું
અકબર બાદશાહના સમયમાં ચંપા શ્રાવિકાએ જેમ છ મહિનાના ઉપવાસ કર્યા હતા, તેની જેમ મહાત્મા પુરુષમાં તપ કરવાની એવી લબ્ધિ પ્રાપ્ત થાય કે જે લબ્ધિથી મહિના, ચાર મહિના કે છ મહિનાના ઉપવાસ થઈ શકે. તે લબ્ધિને મહાતપલબ્ધિ કહેવાય છે.
(૩૭) ૐ હ્રીં અર્હ નમો ઘોરતવાણં
જે મહાત્મા મનમાં અમુક અભિગ્રહ લે અને જ્યાં સુધી તે
For Personal & Private Use Only
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________
અને તેના રહસ્યો
૫૯ અભિગ્રહ પ્રમાણે ઘટના ના બને ત્યાં સુધી ભોજન ન લે, આ ઘોર તપ કહેવાય છે. એક મહાત્માએ એવો અભિગ્રહ કર્યો હતો કે કોઈ પ્રથમ સેવ વહોરાવે તો જ ભિક્ષા લેવી નહિ તો તે દિવસે ઉપવાસ કરવો. પિસ્તાલીસમા દિવસે તેમનું પારણુ થયું. ભગવાન મહાવીરસ્વામીએ કરેલા ઘોર
તપનું પારણું ચંદનબાળાના હાથે થયેલું. (૩૮) હું અહં નમો ઘોરગુણાણું
જેઓ ઘોર એટલે અતિ કઠિન અને ગુણ એટલે ચારિત્રનો ગુણ કેળવે અર્થાત્ નિરતિચાર ચારિત્રનું પાલન કરે તે
ઘોરગુણવાળા મહાત્મા કહેવાય છે. (૩૯) 38 હીં અહં નમો ઘોરપરક્કમાણે
આ લબ્ધિથી ઘોર પરાક્રમ કરી જલ્દીથી મોક્ષ મેળવી શકાય છે. શ્રીકૃષ્ણના લઘુબંધુ ગજસુકુમાલે નાની ઉંમરમાં શ્રી નેમિનાથ ભગવાન પાસે દીક્ષા લીધી. તરત જ સ્મશાન ભૂમિમાં જઈ કાયોત્સર્ગમાં ઉભા રહ્યા. તેમના સસરા સોમિલ બ્રાહ્મણે આવેશમાં આવી ગુસ્સે થયા અને ધગધગતા અંગારા માથા ઉપર મૂક્યા. તે પડી ન જાય એટલે મસ્તક ઉપર ભીની માટીની પાળ બાંધી, પરંતુ ગજસુકુમાલ ચલિત થયા નહિ. ધ્યાન અવસ્થામાં જ સર્વ કર્મ ખપાવીને મોક્ષે ગયા. આવી મહાન પરાક્રમ કરવાની એક વિશિષ્ટ લબ્ધિ
તે ઘોર પરાક્રમ લબ્ધિ કહેવાય છે. (૪૦) 3ૐ હીં અહં નમો ઘોરગુણગંભયારણું
જે મન, વચન, કાયાથી બ્રહ્મચર્યનું પાલન કરે છે, તેને
For Personal & Private Use Only
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________
૬
શ્રી સિદ્ધચક્ર આરાધના ઘોરગુણબ્રહ્મચારી કહેવાય છે. જેઓ બ્રહ્મચર્યનું ત્રિવિધ ત્રિવિધે
પાલન કરે છે, તેમનો કોઈ મનોરથ ખાલી જતો નથી. (૪૧) ૩% હીં અહં નમો આમોસહિપત્તાણું
આમર્શ ઔષધિની પ્રાપ્તિથી એવી લબ્ધિ પ્રગટ થાય છે કે વ્યક્તિના સ્પર્શ માત્રથી રોગ મટી જાય. એક મહાત્માને આજીવન રોગીઓની સેવા કરતા એવી શક્તિ પ્રાપ્ત થઈ કે કોઈપણ રોગીના માથે હાથ ફેરવે અને તે નિરોગી થઈ
જાય. (૪૨) ૩ હીં અહં નમો ખેલોસહિપત્તાણે
આ લબ્ધિથી શ્લેષ્મ એટલે કફનો બળખો ઔષધિ બની જાય. બળખાના કોઈપણ બિંદુઓનો સ્પર્શ જો રોગીને થાય
તો રોગીના રોગ દૂર થઈ જાય. (૪૩) ૐ હું અહં નમો જલોસહિપત્તાણું
જલ્લ એટલે શરીરનો મેલ. આ લબ્ધિથી શરીરના મેલમાં કસ્તુરી જેવી સુગંધ હોય છે, જેનો ઉપયોગ કરતાં અનેક
પ્રકારના રોગ મટી જાય છે. (૪૪) ૐ હ્રીં અહં નમો વિપ્રોસહિપત્તાણું
વિખુટ એટલે ઝાડો-પેશાબ, દુર્ગધ વગરનો હોય અને તેના
કોઈપણ બિંદુઓના સ્પર્શ માત્રથી રોગીના રોગ મટી જાય. (૪૫) ૐ હી અહં નમો સવોસહિપત્તાણું
જેના નખ, કેશ, દાંત વગેરેમાં ઔષધિ ગુણ પ્રાપ્ત થાય, જેનો ઉપયોગ કરતા અનેક રોગ મટી જાય.
For Personal & Private Use Only
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________
૬ ૧
અને તેના રહસ્યો (૪૬) 3% હું અહં નમો મલબલણ
આ અસાધારણ લબ્ધિ છે. આ લબ્ધિધર માત્ર અંતર્મુહૂર્તમાં સમસ્ત શ્રુતસમુદ્રનું અવગાહન કરી શકે છે. એટલે કે
અંતર્મુહૂર્તકાળમાં સમસ્ત શ્રતનું પુનરાવર્તન કરી શકે છે. (૪૭) % હું અહં નમો વયણબલીણું
આ વચનબલી લબ્ધિથી અંતર્મુહૂર્તમાં શાસ્ત્ર કંઠસ્થ કરી શકે. (૪૮) ૐ હી અહં નમો કાયબલીણું
આ લબ્ધિથી શરીરમાં અપૂર્વ શક્તિ પ્રાપ્ત થાય છે. આ શક્તિથી પર્વત પણ ડોલાવી શકાય છે.
વલય-જપ-ક
ત્રિરેખમાયા પરિવેષ્ટિત યજુ, જયદ્યધિષ્ઠાયક સેવ્યમાન વિરાજતે સદ્ગુરૂ પાદુકાકે, શ્રી સિદ્ધચક્ર તદઉં નમામિ પા! શબ્દાર્થ : ત્રિરેખzત્રણ રેખા વડે
પરિવેષ્ટિત=ચારે બાજુથી વીંટળાયેલું જયાઘધિષ્ઠાયક=જયા+આદિ+અધિષ્ઠાયક=જયા આદિ અધિષ્ઠાયક દેવીઓ વડે વિરાજતે શોભે છે. ગાથાર્થ : ત્રણ રેખા વડે ચારેય બાજુથી વીંટળાયેલું. જયા આદિ અધિષ્ઠાયક દેવીઓ વડે સેવાતુ અને જે યંત્રમાં સદ્ગુરૂની પાદુકા શોભે છે, તે સિદ્ધચક્રજીને હું નમસ્કાર કરું છું.
ભાવાર્થ : શ્રી સિદ્ધચક્રનું પ્રથમ વલય નવપદથી અલંકૃત છે. બીજું વલય અષ્ટવર્ગ તથા સપ્તાક્ષરી મંત્રોથી બન્યું છે. ત્રીજું વલય આઠ અનાહતો અને ૪૮ લબ્ધિપદોથી શોભે છે.
For Personal & Private Use Only
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________
૬૨
શ્રી સિદ્ધચક્ર આરાધના ત્રીજા વલયના ઉપર બરાબર મધ્યમાં ડ્રીંકારની સ્થાપના થયેલી છે. તેમાં ઈ-કારની રેખાને લંબાવી ત્રણવાર વેપ્ટન કરવામાં આવ્યું છે. આ રેખાનો છેડો ઉપર ન રાખતા હીં કારની બરાબર સામેના ભાગમાં નીચે રાખવામાં આવ્યો છે અને ત્યાં કોં બીજની સ્થાપના કરવામાં આવી છે, જેને મંત્ર વિશારદો અંકુશબીજ કહે છે. આ રીતે અહીં સાડા ત્રણ રેખા થાય છે. પરંતુ તેને ત્રિરેખા તરીકે ઓળખવાનો વ્યવહાર છે. હું કાર મહાશક્તિશાળી મંત્રબીજ છે. તે આલોક અને પરલોકના ભયો દૂર કરે છે. શક્તિ અને શાંતિ આપે છે. હી મંત્રીબીજમાં આવેલો “હ” તે પાર્શ્વનાથ ભગવાનની સંજ્ઞા છે. તેની નીચે જે રેફ આવેલો છે, તે ધરણેન્દ્રનો સૂચક છે અને તેમાં બિંદુવાળો ચોથો સ્વર એટલે છે શ્રી પદ્માવતી દેવીની સંજ્ઞા છે.
ટૂંકમાં હી કાર એ ભગવાન પાર્શ્વનાથ અને તેમના શાસન સેવક અને સેવિકા ધરણેન્દ્ર તથા પદ્માવતીની શક્તિથી યુક્ત અપૂર્વ મંત્ર બીજ છે. આ ત્રણ શક્તિઓનું સૂચન ત્રણ રેખા વડે થયેલું
છે.
હકારની ત્રણ રેખા દ્વારા વેષ્ટનથી એક પ્રકારનો શક્તિમૂહ રચાય છે. જે અન્ય મંત્ર, અન્ય વિદ્યા તેમજ અન્ય આક્રમણોની દુષ્ટ અસર આ યંત્ર ઉપર થવા દેતો નથી.
વલય-૪ : સદ્ગુરુ પાદુકા ગુરૂની શક્તિનો કેટલોક અંશ તેમની પાદુકામાં એટલે ચાખડીમાં રહે છે. જયાં સુધી ગુરૂ પાદુકાનું વિધિસર પૂજન કરવામાં ન આવે ત્યાં સુધી મંત્રસિદ્ધિ સમીપ આવતી નથી.
For Personal & Private Use Only
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________
૬૩
અને તેના રહસ્યો
અષ્ટગુરૂ એટલે આઠ પ્રકારના ગુરૂ. તેમની પાદુકા એટલે તેમના ચરણકમલ. આ અષ્ટગુરૂ પાદુકાની સ્થાપના વર્તુળાકારે થાય છે. એટલે તે ચોથા વલયનો એક ભાગ બને છે. તેનો પ્રારંભ આપણી જમણી બાજુથી શરૂ થાય છે. અષ્ટગુરૂ પાદુકાની સ્થાપના આઠ પ્રકારના મંત્રો વડે થયેલી છે. દરેક મંત્ર અને તેનો સંક્ષેપમાં ભાવાર્થ નીચે પ્રમાણે છે. (૧) ૐ હીં અહત્પાદુકાભ્યો નમઃ
અરિહંત ભગવંતને પ્રથમ ગુરૂ માની તેમના ચરણકમલને
નમસ્કાર કરવામાં આવ્યો છે. (૨) ૐ હ્રીં સિદ્ધપાદુકાભ્યો નમઃ
સિદ્ધ ભગવંત નિરંજન નિરાકાર હોવા છતાં આપણને આત્માની અમરતાનું અને ચિદાનંદ અવસ્થાનું ભાન કરાવે છે એટલે આપણા ગુરૂ છે. સિદ્ધ ભગવંત ભલે અશરીરી હોય પણ તેમની મૂર્તિ મનમાં કલ્પી તેમના ચરણકમલની
સેવા કરી શકાય છે. (૩) ૐ હ્રીં ગણધર પાદુકાભ્યો નમઃ
ભગવાનના મુખેથી નીકળતી વાણીને ઝીલી તેને ગણધર ભગવંતો અક્ષરદેહ આપે છે, તે આપણા ઉપર મહાન ઉપકાર કરે છે. તેવા ગણધર ભગવંતોની પાદુકાને મારા
નમસ્કાર થાઓ. (૪) ૐ હ્રીં ગુરૂપાદુકાભ્યો નમઃ
અરિહંત, સિદ્ધ અને ગણધર ભગવંત પછી સામાન્ય ગુરૂનું
For Personal & Private Use Only
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________
૬૪
શ્રી સિદ્ધચક્ર આરાધના સ્થાન આવે છે. તેમાં આચાર્ય, ઉપાધ્યાય અને સાધુનો સમાવેશ થાય છે. તેઓ પણ આપણા સુધી ભગવાનની વાણી લાવવારૂપ ઉપકાર કરે છે, તેથી તેમની પાદુકાને પણ
મારા નમસ્કાર હોજો . (૫) 36 હીં પરમગુરૂ પાદુકાભ્યો નમઃ
જેઓ ગુરુના પણ ગુરુ છે, તે પરમગુરુ કહેવાય છે. તેમના ચરણકમલને કરેલો નમસ્કાર પાપને દૂર કરવામાં અને સિદ્ધિની પ્રાપ્તિમાં વધારે ઉપયોગી છે. તે પરમગુરુની પાદુકાને
પણ મારા નમસ્કાર હોજો. (૬) ૐ હ્રીં અષ્ટગુરુપાદુકાભ્યો નમઃ
જેઓ અદષ્ટપણે ગુરુનું કામ કરી રહ્યા છે, તેમના ચરણકમલ વંદનીય છે. આપણાથી ત્રણેય કાળમાં ન જોવાયેલા ગુરુ પણ અદષ્ટ ગુરુ છે. કેટલાક મહાત્માઓ જનસંસર્ગથી દૂર રહી એકાંતમાં વસે છે અને ત્યાં ધ્યાનાદિ ક્રિયાઓમાં મસ્ત રહે છે. તેમના પ્રત્યે કૃતજ્ઞતા બતાવવી, તે આપણું કર્તવ્ય
છે. તેમની પાદુકાને મારા નમસ્કાર હો. (૭) ૐ હ્રીં અનન્ત ગુરુપાદુકાભ્યો નમઃ
ભૂતકાળમાં અનંત ગુરુઓ થઈ ગયા. તેમને યાદ કરીને
તેમના ચરણકમલને નમસ્કાર કરવામાં આવે છે. (૮) ૩૪ હી” અનન્નાનજો ગુરુપાદુકાભ્યો નમઃ
ભૂતકાળ કરતા ભવિષ્યકાળ મોટો છે. તેમાં અનંતાનંત ગુરુઓ થવાના છે. ટૂંકમાં વર્તમાન, ભૂત અને ભવિષ્ય
નસ્તાન
For Personal & Private Use Only
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________
અને તેના રહસ્યો
એમ ત્રણેય કાળના ધર્મગુરુઓને પૂજ્ય માની તેમની શક્તિનું અહીં સ્થાપન કરવામાં આવ્યું છે. એવા શ્રી અનંતાનંત ગુરુજીની પાદુકાને મારા નમસ્કાર હો..
વલચ-પ જયાદિ આઠ દેવીઓ જયાદિ આઠ (જયા, વિજયા, જયંતી, અપરાજિતા, રંભા, થંભા, મોહા. અને ગંધા) દેવીઓની સ્થાપના અષ્ટગુરુપાદુકા પછી થયેલી છે. આ દેવીઓને સામાન્ય રીતે પ્રતિહારી દેવીઓ કહેવામાં આવે છે, કારણ કે તે દેવીઓ દ્વારે ઉભેલા પ્રતિહારીની જેમ રક્ષા કરે છે. આ આઠ દેવીઓમાં પ્રથમની બે દેવીઓ વિશેષ પ્રસિદ્ધ
શ્રી માનદેવસૂરિજી મહારાજ સાહેબ વિક્રમની સાતમી સદીના અંતે થયા. તેઓએ શાકંભરી નગરીમાં ફાટી નીકળેલા મહામારીના રોગને શમાવવા જયા, વિજયા, અજિતા (બીજું નામ જયંતિ) અને અપરાજિતાની સહાય લીધેલી. કોઈ કારણસર ક્રોધે ભરાયેલી શાકિની દેવીએ શાકંભરી નગરીમાં મહામારીનો ઉપદ્રવ ફેલાવ્યો હતો. માખીની જેમ માણસો મરતા હતા. સુરક્ષિત શ્રાવકોની સભા મળી ત્યારે અંતરિક્ષમાંથી અવાજ આવ્યો કે નાડોલ નગરીમાં શ્રી માનદેવસૂરિજી બિરાજમાન છે. તેમના ચરણોના પ્રક્ષાલનનો તમારા મકાનોમાં છંટકાવ કરો, એટલે ઉપદ્રવ શાંત થશે. માનદેવસૂરિજીએ લઘુશાંતિ સ્તોત્રની રચના કરી અને પગ ધોવણના પાણીથી ઉપદ્રવ શાંત થયો.
વલય-૬ યંત્રના અધિષ્ઠાયકો શ્રી સિદ્ધચક્રના અધિષ્ઠાયક મુખ્ય દેવ શ્રી વિમલેશ્વર યક્ષ
For Personal & Private Use Only
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રી સિદ્ધચક્ર આરાધના અને મુખ્ય દેવી શ્રી ચક્રેશ્વરી છે. બાકીના અધિષ્ઠાયકોનાં નામ હાલ અપ્રસિદ્ધ છે. એટલે અપ્રસિદ્ધ સિદ્ધચક્રાધિષ્ઠાયકનો નિર્દેશ કર્યો છે. ક્ષેત્રપાલને પણ અધિષ્ઠાયક દેવોમાં ગણ્યા છે. અન્ય સોળ દેવ-દેવીઓના નામ છઠ્ઠા વલયમાં બતાવ્યા છે. કુલ વીસ (૨૦) દેવ-દેવીઓ થાય છે.
વલય-૦-૮-૧૧-૧૨
મૂલગ્રહ કંઠનિધિં ચ પાર્થ, દ્રયસ્થ યક્ષાદિગણે ગુણશૈઃ | યદું ધ્યાયતે શ્રી કલશકરૂપે, શ્રી સિદ્ધચક્ર તદઉં નમામિ દો શબ્દાર્થ : મૂલગ્રહ=મૂળ ભાગમાં નવ ગ્રહ
કંઠનિધિ=કંઠના ભાગમાં નવનિધિ પાર્શ્વ=પડખે દ્રયસ્થ=બંને (પડખે) રહેલા છે યક્ષાદિ યક્ષ-યક્ષિણી તથા ૧૬ વિદ્યાદેવીઓનો સમૂહ ગુણ =ગુણજ્ઞ પુરુષો વડે ચિંતન કરાય છે.
કલશૈકરૂપ કળશના એક આકારવાળુ ગાથાર્થ : જેના મૂળ ભાગમાં નવ ગ્રહો છે અને કંઠના ભાગમાં નવનિધિ રહેલા છે તથા બંને પડખે યક્ષાદિ દેવો તથા સોળ વિદ્યાદેવીઓનો સમૂહ છે, તેવા કળશના આકારવાળા સિદ્ધચક્રજીને હું નમસ્કાર કરું છું.
વલચ-૮ યક્ષ-ચક્ષિણી ભાવાર્થ : શ્રી સિદ્ધચક્ર યંત્રના આઠમા વલયમાં ડાબી બાજુ ચોવીસ તીર્થકરોના શાસનદેવો એટલે યક્ષો અને જમણી બાજુ શાસનદેવીઓ એટલે યક્ષિણીઓના નામ છે. નવસ્મરણમાં ત્રીજા
For Personal & Private Use Only
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________
અને તેના રહસ્યો સંતિકમાં ચોવીસ યક્ષ અને ચોવીસ યક્ષિણીઓના નામ આવે છે. આ ચોવીસ યક્ષિણીઓમાંથી શ્રી ચક્રેશ્વરી, શ્રી અંબિકા તથા શ્રી પદ્માવતી દેવીની ખાસ આરાધના થાય છે.
વલય-૦ વિધાદેવી સાતમા વલયમાં સોળ વિદ્યાદેવીના નામ છે. આ વિદ્યાદેવીઓની સ્થાપના તેમના બીજ મંત્રરૂપ સોળ સ્વરો વડે પ્રથમ વલયમાં કરાયેલી છે.
વલય-૧૨ નવ ગ્રહો બારમા વલયમાં નવ ગ્રહો આવે છે. કળશના મૂળમાં નવ દેરીઓ બતાવી છે. આ દેરીઓમાં નવ ગ્રહોની સ્થાપના કરવામાં આવી છે. નવ ગ્રહના પૂજનથી શાંતિ મળે છે અને તેમની દુષ્ટ અસરમાંથી મુક્ત થવાય છે. આ નવ ગ્રહો અનુક્રમે સૂર્ય, ચંદ્ર, મંગળ, બુધ, ગુરુ, શુક્ર, શનિ, રાહુ અને કેતુ છે. જુદા જુદા ગ્રહોની શાંતિ માટે જૈન ધર્મમાં જુદા જુદા તીર્થકર ભગવંતોનું પૂજન અને તેમના મંત્રનો જાપ કરવાનું સૂચન કર્યું છે.
વલચ-૧૧ નવ નિધિ અગિયારમા વલયમાં કલશના કંઠ ભાગમાં નાના નાના નવ કલશોની લાઈન દેખાય છે. દરેક કલશમાં એક એક નિધિની સ્થાપના કરવામાં આવી છે. આ નવ નિધિમાં અઢળક સંપત્તિ ઉપરાંત અનેક જાતની વિદ્યાઓ અને કલાઓ વિષે પ્રમાણભૂત માહિતી હોય છે. શ્રદ્ધા અને ભક્તિપૂર્વક પૂજન કરવાથી શક્તિ પ્રગટે છે. જે શક્તિ શ્રી ને તથા સિદ્ધિને ખેંચી લાવે છે. નવ નિધિના નામ નીચે પ્રમાણે છે. (૧) નૈસર્પ (૨) પાંડુક (૩)
For Personal & Private Use Only
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રી સિદ્ધચક્ર આરાધના
૬૮
પિંગલક (૪) સર્વરત્ન (૫) મહાપદ્મ (૬) કાલ (૭) મહાકાલ (૮) માણવક અને (૯) શંખ.
વલય ૯-૧૦-૧૩ (વીર અને દિપાળદેવો)
સદ્દાઃ સ્થ બીજું સ્ફુટબીજ વીરં, સ બીજ દિક્પાલ મહં નૃણાંયત્ । ભૂમંડલે ધ્યાતમભિષ્ટદાયિ, શ્રી સિદ્ધચક્ર તદઉં નમામિ IIII શબ્દાર્થ : સદ્ધાઃ સ્થસ+દ્વાર+સ્થ (તે (મંત્રના) દ્વારમાં રહેલું) ફૂટબીજ=સ્પષ્ટ બીજ રૂપે
વીરં=(ચાર) વીર દિપાલ=(દશ) દિપાળ દેવો નૃણાયત=નૃણામ+=મનુષ્યોને જે
ભૂમંડલ=પૃથ્વી મંડળ ઉપર
ધ્યાત=ધ્યાન કરાયે છતે
અભિષદાયિ=મન વાંછિત ફળ આપવામાં સમર્થ
ગાથાર્થ : જે મંત્રના (યંત્રના) દ્વારમાં (ચાર) વીર અને (દશ) દિપાળ દેવો સ્પષ્ટ બીજરૂપે રહેલા છે તથા પૃથ્વીમંડળ ઉપર ધ્યાન કરતા મનુષ્યોને મનવાંછિત ફળ આપવામાં સમર્થ છે, તેવા સિદ્ધચક્રજીને હું નમસ્કાર કરું છું.
વલય-૯ દ્વારપાળ
ભાવાર્થ : નવમા વલયમાં ચાર દ્વારપાલ દેવો આવે છે. દ્વારપાલ દેવો એટલે દ્વારનું રક્ષણ કરનારા દેવો. અહીં દિશાને જ દ્વાર સમજવાનું છે. પૂર્વદિશામાં નવિધિની ઉ૫૨ કુમુદની કુમુદાય નમઃ મંત્ર વડે સ્થાપના કરી છે, બાકીની ત્રણ દિશાઓમાં અંજન, વામન અને પુષ્પદંતની અનુક્રમે ૐ અંજનાય નમઃ,
For Personal & Private Use Only
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________
અને તેના રહસ્યો ૐ વાસ્નાય નમઃ તથા ૐ પુષ્પદંતાય નમઃ મંત્ર વડે સ્થાપના કરવામાં આવી છે.
વલય-૧૦ વીર દેવો દસમા વલયમાં ચાર વીર દેવો આવે છે. જેમના નામ છે માણિભદ્ર, પૂર્ણભદ્ર, કપિલ અને પિંગલ. પૂર્વદિશામાં કુમુદની ઉપર ૐ માણિભદ્રાય નમઃ તથા દક્ષિણ, પશ્ચિમ અને ઉત્તર દિશામાં અનુક્રમે ૐ પૂર્ણભદ્રાય નમઃ, ૐ કપિલાય નમઃ તથા % પિંગલાય નમઃ આવા મંત્રો વડે ચાર વીર દેવોની સ્થાપના કરવામાં આવી
છે.
આપણા કેટલાક અનુષ્ઠાનોમાં નવ ગ્રહો તથા દસ દિપાલનું પૂજન આવે છે. તેનો મુખ્ય હેતુ જુદી જુદી દિશાઓમાંથી આવતા ભયોને તથા ગ્રહોની ખરાબ અસરને રોકવાનો છે.
વલય-૧૩ દિક્પાલ દેવો તેરમા વલયમાં આવતા દશ દિપાલ દેવોના નામ નીચે પ્રમાણે છે :
(૧) ઇંદ્ર (૨) અગ્નિ (૩) યમ (૪) નૈઋતિ (૫) વરૂણ (૬) વાયવ (૭) કુબેર (૮) ઇશાન (૯) બ્રહ્મ અને (૧૦) નાગ.
ચાર દિશા, ચાર વિદિશા તથા ઉર્ધ્વદિશા અને અધોદિશા મળીને કુલ દશ દિશા ગણાય છે. પૂર્વદિશામાં માણિભદ્રની ઉપર ઇંદ્રની સ્થાપના % ઈન્દ્રાય નમઃ મંત્ર વડે કરાઈ છે. તે રીતે ઘડિયાળના કાંટાની દિશામાં (clockwise) % અગ્નેય નમઃ, ૐ કમાય નમઃ, ૐ નૈરૂતાય નમઃ, ૐ વરૂણાય નમઃ, ૐ વાયવે નમઃ, ૐ કુબેરાય નમઃ, ૐ ઈશાનાય નમઃ, મંત્ર વડે ચાર દિશા અને
For Personal & Private Use Only
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________
૭૦
શ્રી સિદ્ધચક્ર આરાધના ચાર વિદિશામાં આઠ દિપાલ દેવોની સ્થાપના કરવામાં આવી છે. હવે ઉર્ધ્વદિશામાં રહેલા બ્રહ્મની કલશના ઢાંકણના મધ્યભાગમાં ૐ બ્રહ્મણે નમઃ મંત્ર વડે સ્થાપના કરવામાં આવે છે અને અધોદિશામાં રહેલા કલશની નીચેની કિનારી ઉપર મધ્યમાં ૐ નાગાય નમઃ મંત્ર વડે નાગદેવની સ્થાપના કરવામાં આવે છે.
આ યંત્રની ધરણીમંડલમાં એટલે કે પૃથ્વમંડલમાં સ્થાપના કરવી જોઈએ, એવું વિધાન સિરિસિરિવાલકહા નામના ગ્રંથમાં થયેલું છે. આ પૃથ્વીમંડલનો આકાર ચોરસ મનાયો છે. તેમાં
લ” તથા “ક્ષિ” આ બે પૃથ્વીબીજોની સ્થાપના કરવાની હોય છે. એટલે આ યંત્રની ચારે બાજુ સીધી લીટીઓ દોરવામાં આવે છે અને તેના બંને છેડે ત્રિશુળ મૂકવામાં આવે છે. પછી એ ત્રિશુળવાળા છેડાનું એકના ઉપર બીજી લીટી ચઢાવી મિલન કરવામાં આવે છે. આ રીતે લગભગ ચોરસ જેવી આકૃતિ થાય છે. તેને આપણે પૃથ્વીમંડલ સમજવાનું છે. તેની અંદરના ચારે ખૂણામાં “લ” (લ) બીજ અને ચારે લીટીઓના મધ્યભાગે “ક્ષિ” બીજ મૂકાય છે.
કલશના કંઠની બંને બાજુ એક એક ચક્ષુ છે. ખુલ્લી આંખો એ જાગતા રહેવાનો સંકેત છે. આપણે પ્રમાદવશ છીએ, એટલે એક પ્રકારની બેહોશીમાં છીએ. ખુલ્લી આંખો સૂચન કરે છે કે તમે ઉપયોગ રાખી સિદ્ધચક્ર યંત્રનું પૂજન કરો. સિદ્ધચક્ર યંત્રની દરેક આકૃતિમાં છૂપો સંત રહેલો છે. યંત્રની બંને બાજુ બાંધેલા ખેસ છે અને વચ્ચે ગાંઠ વાળેલી છે. આ ખેસ શોભામાં અભિવૃદ્ધિ કરે છે. વચ્ચેની ગાંઠ એક સૂચન કરે છે કે આ યંત્રમાં ઘણા રહસ્યો છે. આ રહસ્ય જાણવા પ્રયત્ન કરો તો કલશમાં ભરેલા
For Personal & Private Use Only
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________
- ૭૧
અને તેના રહસ્યો અમૃતનો સાચો સ્વાદ આવશે. યંત્રના ઢાંકણ ઉપર પુષ્પ અને પત્રો મૂક્યા છે, જે તેની પવિત્રતાનું સૂચન કરે છે. પવિત્ર હૃદયથી અને શુદ્ધ ઉચ્ચારથી આહ્વાન આપતા, આકાશમાંથી દેવો પણ પુષ્પમાલા સાથે ઉતરી આવે છે, તે યંત્રમાં બતાવવામાં આવ્યું છે. - શ્રીપાળ અને મયણા શ્રી સિદ્ધચક્રના પરમ આરાધક હતા. તેમણે ભાવપૂર્વક શ્રી સિદ્ધચક્રજીની ભક્તિ અને આરાધના કરી. દિવ્ય તત્ત્વોના પ્રભાવથી તેમનો કોઢ દૂર થયો અને અસલી સ્વરૂપ પ્રગટ થયું. શ્રી સિદ્ધચક્રજીની દિવ્ય શક્તિનો તેમને અનુભવ થયો હોવાથી આ યંત્રમાં શ્રીપાળ અને મયણાનું ચિત્ર બતાવવામાં આવ્યું છે.
પૂજનનો પ્રભાવ યત્રાચિતે યત્ર નમસ્કૃતે ચ, યત્રસ્તુતે યત્ર નમસ્કૃતે ચ |
જના મનોવાંછિતમાખુવન્તિ, શ્રી સિદ્ધચક્ર તદઉં નમામિ Iટા શબ્દાર્થ : યત્રાચિતે યત્ર+અચિતે=જે (સિદ્ધચક્ર) પૂજાયે છતે
નમસ્કૃતેઃ(વારંવાર જે સિદ્ધચક્ર) નમસ્કાર કરાયે છતે સ્તુતે સ્તુતિ કરાવે છતે મનોવાંછિતમામુવંતિકમનોવાંછિત (ફળ) પ્રાપ્ત કરે છે.
(તે સિદ્ધચક્રને હું નમસ્કાર કરું છું.) ગાથાર્થ : જે સિદ્ધચક્ર યંત્રનું (નિયમિત) પૂજન કરતા હોય, સ્તુતિ કરતા હોય અને વારંવાર નમસ્કાર કરતા હોય એવા મનુષ્યો મનવાંછિત (ફળ) પ્રાપ્ત કરે છે, તે સિદ્ધચક્રજીને હું નમસ્કાર કરું છું.
For Personal & Private Use Only
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રી સિદ્ધચક્ર આરાધના
ભાવાર્થ : શ્રીપાળ અને મયણાના જીવનમાં સિદ્ધચક્ર પૂજનના પ્રભાવથી બનેલી સત્ય ઘટના દર્શાવે છે કે શ્રી સિદ્ધચક્ર યંત્રનું શુદ્ધિપૂર્વક ઉપયોગ રાખી પૂજન કરવામાં આવે તો મનવાંછિત ફળ અવશ્ય પ્રાપ્ત થાય છે. ફળની ઇચ્છાથી પૂજન કરવાનું નથી, પરંતુ વિધિપૂર્વક કરાયેલા પૂજનનો પ્રભાવ એવો હોય છે કે ઇષ્ટ ફળની પ્રાપ્તિ થાય છે. યંત્રોમાં શ્રેષ્ઠ એવા સિદ્ધચક્રજીનું જો નિયમિત રીતે અને સમજણપૂર્વક પૂજન કરવામાં આવે તો શું ન બને ? આ પ્રભાવશાળી યંત્રનું પૂજન આપણા જીવનની દિશા બદલી નાંખવા માટે અને મોક્ષમાર્ગ તરફ પ્રયાણ કરાવવા માટે પર્યાપ્ત છે.
૭૨
૧૩ વલયો '
ઇત્યતિ ત્રિદશ મણિદ્રુમો, ઘત પ્રભાવ પટલં શિવપ્રદમ્ । અર્હદાદિ સમલંકૃત પદૈઃ, સિદ્ધચક્રમિદમસ્તુનઃ શ્રિયે ।।૯।।
શબ્દાર્થ : ઇત્યતિ=આ પ્રમાણે, ત્રિદશતેર વલયો વડે શોભતું, મણિ=રત્નો, દ્રુમ=કલ્પવૃક્ષ, ઉદ્યત=વધારે પ્રભાવ પટલં=પ્રભાવના સમૂહવાળું શિવપ્રદ=મોક્ષ (ફળ)ને આપનારું અર્હદાદિ=અરિહંત આદિ પદો વડે
સમલંકૃત=શોભાયમાન
સિદ્ધચક્રમિદમ્=સિદ્ધચક્ર+ઇદમ્=આ સિદ્ધચક્ર યંત્ર અસ્તુ નઃ શ્રિયે=આપણા કલ્યાણ માટે થાઓ.
ગાથાર્થ : આ પ્રમાણે તેર વલયો વડે શોભતું, કલ્પવૃક્ષની જેમ મોક્ષપદ પામનારું અને અરિહંતાદિ પદો વડે શોભાયમાન એવું આ સિદ્ધચક્ર યંત્ર આપણા કલ્યાણ માટે થાઓ.
For Personal & Private Use Only
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________
અને તેના રહસ્યો - ભાવાર્થ : આ યંત્રમાં તેર વલયો છે. યંત્રની ઉપર ડાબી બાજુ પાંચ અને જમણી બાજુ આઠ વલયો અંકિત કરેલા છે. આઠ શ્લોક દ્વારા દરેક વલયમાં શું છે તેની વિગત આપણે વિસ્તારથી જાણી.
શ્રી સિદ્ધચક્રના વલયોની સમજણ
વલય-૧
કેન્દ્રમાં અરિહંત (અહ), પ્રથમ વર્તુળમાં ૧૬ સ્વરો (અ, આ, ઇ, ઈ, ઉં, ઊ, ઋ, ઝ, લૂ, લૂ એ, ઐ, ઓ, ઔ, અં, અડ) બીજા વર્તુળમાં અરિહંત સિવાયના આઠ પદો (ચાર દિશામાં : સિદ્ધ, આચાર્ય, ઉપાધ્યાય, સાધુ અને ચાર વિદિશામાં : દર્શન, જ્ઞાન, ચારિત્ર અને તપ) રહેલા છે. બીજા વર્તુળને અષ્ટકમલદલ (આઠ પાંખડીવાળું કમળ) કહેવાય છે. ૧૬ સ્વરો એ ૧૬ વિદ્યાદેવીના બીજમંત્ર છે.
વલચ-૨ આ વલયને ષોડશ કમલ (૧૬ પાંખડીવાળુ કમળ) કહેવાય છે. પૂર્વદિશામાં પ્રથમ પાંખડીમાં ૧૬ સ્વરો છે. જેને “અ” વર્ગના વર્ણાક્ષરો કહેવાય છે. ત્યારપછી ત્રીજા, પાંચમા, સાતમા એમ એકી નંબરના કમલદલમાં અનુક્રમે ક-વર્ગ, ચ-વર્ગ, ટ-વર્ગ, ત-વર્ગ, પ-વર્ગ, ય-વર્ગ, શ-વર્ગ મળીને કુલ-૪૯ વર્ણાક્ષરો છે. આને વર્ણમાતૃકા કહેવાય છે. જેના દરેક અક્ષરમાં મંત્રશક્તિ સમાયેલી છે.
બીજા, ચોથા, છઠ્ઠા એમ બેકી નંબરના કમલદલમાં સપ્તાક્ષરી મંત્ર “નમો અરિહંતાણં” છે.
For Personal & Private Use Only
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________
૭૪
શ્રી સિદ્ધચક્ર આરાધના
વલય-૩
આ વલયમાં અડતાલીશ લબ્ધિપદો અને આઠ અનાહત છે. આ લબ્ધિપદોની સ્થાપના બે અનાહત વચ્ચેની જગ્યામાં (અંતરાલમાં) થયેલી છે. આ લબ્ધિપદો બલ્બના જોડકામાં લખેલા છે, એટલે તેના એક આવર્તમાં સોળ લબ્ધિપદો આવે છે. આ રીતે કુલ ત્રણ આવર્તામાં ૪૮ લબ્ધિપદો ગોઠવાયેલા છે. પૂર્વદિશા અને અગ્નિદિશા વચ્ચેના અંતરાલને પ્રથમ અંતરાલ સમજવો. આ અંતરાલમાં બબ્બેના જોડકામાં લબ્ધિપદો છે. પહેલા જોડકામાં લબ્ધિપદ ૧, ૨ બીજા જોડકામાં ૧૭, ૧૮ અને ત્રીજા જોડકામાં ૩૩,૩૪ આ રીતે એક અંતરાલમાં કુલ છ લબ્ધિપદો ગણતા, આઠ અંતરાલમાં ૪૮ લબ્ધિપદો થાય છે. દરેક લબ્ધિપદ અને તેનો અર્થ આગળ સમજાવ્યો છે.
વલય-૪
આ વલયમાં આઠ પ્રકારના ગુરુના ચરણકમલ (પગલા)ની સ્થાપના છે. બે ચરણકમલની વચ્ચે મંત્ર લખેલો છે. યંત્રને આપણી સન્મુખ રાખીએ તો જમણી બાજુથી તેની શરૂઆત થાય છે. દરેક મંત્ર અને તેનો અર્થ આગળ આપણે વિચાર્યો છે.
વલય-૫ જયાદિ આઠ દેવીઓની સ્થાપના તેમના નામવાળા મંત્ર વડે આ વલયમાં નીચે પ્રમાણે છે -
પૂર્વદિશામાં - ૐ હીં જયાય નમઃ દક્ષિણ દિશામાં - ૩ૐ હું વિજયાયે નમઃ પશ્ચિમ દિશામાં - ૐ હીં જયન્ચે નમઃ
For Personal & Private Use Only
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________
- ૭૫
અને તેના રહસ્યો
ઉત્તર દિશામાં - ૐ હ્રીં અપરાજિતાયે નમ: અગ્નિ દિશામાં - ૩ૐ હ્રીં જન્માયે નમઃ નૈઋત્ય દિશામાં - ૐ હ્રીં સ્તસ્માયે નમઃ વાયવ્ય દિશામાં - હ્રીં મોહાયે નમઃ ઇશાન દિશામાં - ૐ હ્રીં બધાયે નમ:
વલચ-૬ યંત્રની બંને બાજુ ઉપર નીચે મળીને કુલ ચાર દેરીઓ છે. ઉપરની ડાબી બાજુની દેરીમાં સિદ્ધચક્ર યંત્રના અધિષ્ઠાયક દેવ શ્રી વિમલવાહન છે. તેમનો મંત્ર છે ૐ શ્રી વિમલેશ્વરાય નમઃ, ઉપરની જમણી બાજુની દેરીમાં યંત્રના બીજા અધિષ્ઠાયક શ્રી ચક્રેશ્વરી દેવી છે. તેમનો મંત્ર છે 5 શ્રી ચક્રેશ્વર્યે નમઃ
કંટાની જમણી બાજુ નીચેની દેરીમાં શ્રી અપ્રસિદ્ધ સિદ્ધચક્રાધિષ્ઠાયકાયનું નામ છે (ચોક્કસ નામ ન મળતા અપ્રસિદ્ધ તરીકેનું નામ આપ્યું છે). તેમનો મંત્ર છે –
ૐ શ્રી અપ્રસિદ્ધાધિષ્ઠાયકાય નમઃ યંત્રની ડાબી બાજુ નીચેની દેરીમાં ક્ષેત્રપાલ દેવ છે. તેમનો મંત્ર છે – ૐ શ્રી ક્ષેત્રપાલાય નમઃ
આ વલયમાં યંત્રની ડાબી બાજુ ગોળ ફરતે ૧થી૧૦ અને જમણી બાજુ ૧૧થી ૨૦ દેવ-દેવીના નામ છે, જેમાં ચાર અધિષ્ઠાયકો અને સોળ અન્ય દેવદેવીઓના નામ આવે છે.
વલય- આ વલયમાં ૧૬ વિદ્યાદેવીઓ આવે છે. યંત્રની જમણી બાજુ ૧થી૮ વિદ્યાદેવીના મંત્ર છે તથા યંત્રની ડાબી બાજુ નીચેથી
For Personal & Private Use Only
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રી સિદ્ધચક્ર આરાધના શરૂ કરતા ૯થી૧૬ વિદ્યાદેવીના મંત્ર છે. દાખલા તરીકે પ્રથમ વિદ્યાદેવીનું નામ છે રોહિણી. જેનો મંત્ર છે-38 હીં રોહિયે નમઃ - આ રીતે દરેક વિદ્યાદેવી માટે સમજવું.
સોળ વિદ્યાદેવીના નામ આ પ્રમાણે છે -
(૧) રોહિણી (૨) પ્રજ્ઞપ્તિ (૩) વજશંખલા (૪) વજાંકુશી (૫) અપ્રતિચક્રા (૬) પુરુષદત્તા (૭) કાલી (૮) મહાકાલી (૯) ગૌરી (૧૦) ગાન્ધારી (૧૧) સર્વસ્ત્રમહાવાલા (૧૨) માનવી (૧૩) વૈરોચ્યા (૧૪) અચ્છુપ્તા (૧૫) માનસી અને (૧૬) મહામાનસી
વલય-૮ આ વલયમાં ૨૪ યક્ષ અને ૨૪ યક્ષિણીના નામ આવે છે. દરેક તીર્થકરના અધિષ્ઠાયક દેવ યક્ષ કહેવાય છે અને અધિષ્ઠાયિકા દેવી યક્ષિણી કહેવાય છે. સિદ્ધચક્ર યંત્રની અંદર યંત્રની અપેક્ષાએ જમણી બાજુ યક્ષદેવો અને ડાબી બાજુ યક્ષિણી દેવીઓના મંત્રો છે. આપણે પૂજન કરતી વખતે સામે બેઠા હોઈએ એટલે આપણી અપેક્ષાએ ડાબી બાજુના વલયમાં ૧ થી ૨૪ યક્ષના મંત્રો છે અને જમણી બાજુ ૧ થી ૨૪ યક્ષિણીના મંત્રો છે. દાખલા તરીકે પહેલો યક્ષ છે ગોમુખ અને તેનો મંત્ર છે - ૐ ગોમુખાય નમઃ - તે પ્રમાણે દરેકમાં સમજવું. ૨૪ યક્ષ અને ૨૪ યક્ષિણીના નામ નીચે આપેલા છે.
૨૪ ચક્ષ દેવો (૧) ગોમુખ (૨) મહાયક્ષ (૩) ત્રિમુખ (૪) યસ (૫) તુમ્બરુ (૬) કુસુમ (૭) માતંગ (૮) વિજય (૯) અજિત
For Personal & Private Use Only
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________
અને તેના રહસ્યો (૧૦) બ્રહ્મ (૧૧) મનુજ (૧૨) સુરકુમાર (૧૩) પમુખ (૧૪) પાતાલ (૧૫) કિન્નર (૧૬) ગરુડ (૧૭) ગન્ધર્વ (૧૮) યક્ષેન્દ્ર (૧૯) કુબેર (૨૦) વરુણ (૨૧) ભૂકુટિ (૨૨) ગોમેધ (૨૩) પાર્થ અને (૨૪) માતંગ
૨૪ યક્ષિણી દેવીઓ (૧) ચક્રેશ્વરી (૨) અજિતા (૩) દુરિતારિ (૪) કાલી (૫) મહાકાલી (૬) અય્યતા (૭) શાન્તા (૮) જ્વાલા (૯) સુતારકા (૧૦) અશોકા (૧૧) શ્રીવત્સા (૧૨) ચંડા (૧૩) વિજયા (૧૪) અંકુશા (૧૫) પ્રજ્ઞપ્તિ (૧૬) નિર્વાણી (૧૭) અય્યતા (૧૮) ધારિણી (૧૯) વૈરોચ્યા (૨૦) અછુપ્તા (૨૧) ગાન્ધારી (૨૨) અંબા (૨૩) પદ્માવતી (૨૪) સિદ્ધાયિકા
વલય-૯ દિશાવર્ત દ્વારપાળો ચાર દ્વારપાળના નામ અને તેના મંત્ર તથા તેનું યંત્રમાં સ્થાન આગળ જણાવેલું છે.
વલય-૧૦ દિશાવર્તી ચાર વીરો ચાર વીરોનું સ્થાન અને દરેકના મંત્ર આગળ જણાવ્યા છે.
વલય-૧૧ : કંઠસ્થાને નવનિધિઓ કલશના કંઠભાગમાં નાના નાના કલશોની હારમાળા દેખાય છે. દરેક કલશમાં એક એક નિધિની સ્થાપના કરવામાં આવી છે. ચક્રવર્તી જ્યારે છ ખંડ જીતીને પોતાના નગરમાં પ્રવેશ કરે ત્યારે ગંગા નદીના પશ્ચિમ તટે આ નવનિધિ પ્રગટ થાય છે. સંક્ષેપમાં તેનો પરિચય નીચે પ્રમાણે છે.
For Personal & Private Use Only
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________
૭૮
શ્રી સિદ્ધચક્ર આરાધના (૧) નૈસર્પ : ૐ નૈસર્ષાય નમઃ
આ નિધિમાં અઢળક સંપત્તિ ઉપરાંત કેટલાક કલ્પો હોય છે. નાના મોટા શહેરો કેવી રીતે વસાવવા તથા ઘરો કેવી રીતે
નિર્માણ કરવા તેની રીતિઓ દર્શાવેલી છે. (૨) પાંડુકઃ ૐ પાંડુકાય નમઃ
આ નિધિમાં ગણિત, ચોવીશ પ્રકારના ધાન્યના બીજ તથા
તેની ઉત્પત્તિના પ્રકારો વર્ણવેલા છે. (૩) પિંગલકઃ ૐ પિંગલાય નમઃ
આ નિધિમાં સ્ત્રી, પુરુષ, હાથી, ઘોડા વગેરેના આભરણો
બનાવવાનો વિધિ દર્શાવ્યો છે. (૪) સર્વરત્ન ઃ ૐ સર્વરત્નાય નમઃ
આ નિધિમાં ચક્રવર્તીના ચૌદ રત્નોનું સ્વરૂપ દર્શાવ્યું છે.
આ ચૌદ રત્નોનું સંક્ષેપમાં વર્ણન નીચે પ્રમાણે છે. ૧. સેનાપતિ રત્ન : સમસ્ત સેનાનો નાયક ૨. ગૃહપતિ રત્ન : ભોજનની તમામ સામગ્રી આપનાર ૩. પુરોહિત રત્ન : ધાર્મિક વિધિઓ કરાવનાર ૪. અશ્વ રત્ન : ઉત્તમ જાતિનો ઘોડો
ગજ રત્ન : ઉત્તમ જાતિનો હાથી ૬. વર્ધિક રત્ન : સર્વશ્રેષ્ઠ બાંધકામ કરનાર (એન્જનિયર) ૭. સ્ત્રી રત્ન : ચક્રવર્તીની પટરાણી થવાને યોગ્ય સ્ત્રી ૮. ચક્ર રત્ન : દુર્જય શત્રુનો પરાજય કરાવતું શસ્ત્ર ૯. છત્ર રત્ન : મસ્તક ઉપર ધારણ કરવાનું મનોહર છત્ર ૧૦. ચર્મ રત્ન : નદી પાર કરવાનું વિશિષ્ટ સાધન-હોડી
For Personal & Private Use Only
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________
અને તેના રહસ્યો
૭૯ ૧૧. મણિ રત્ન : રોગ દૂર કરનાર અને પ્રકાશ કરનાર મણિ ૧૨. કાકિણી રત્ન : ખડકને પણ કોરી શકે તેવું સાધન ૧૩. ખગ્ન રત્ન : મોટા ખડકને તોડી નાંખે તેવું ઉત્તમ સાધન ૧૪. દંડ રત્ન ? ગમે તેવી જમીન ખોદી કાઢે તેવું ઉત્તમ હથિયાર (૫) મહાપા : ૩ૐ મહાપદ્માય નમઃ
આ નિધિમાં વસ્ત્ર તથા રંગની ઉત્પત્તિ, તેના પ્રકાર, તેને
ધોવાની રીતો તથા સાત ધાતુઓનું વર્ણન હોય છે. (૬) કાલ ઃ ૐ કાલાય નમઃ
સમગ્ર કાલનું જ્ઞાન અર્થાત્ જ્યોતિષ. સો પ્રકારના શિલ્પોનું
વર્ણન તથા તીર્થકરાદિના વંશનું કથન હોય છે. (૭) મહાકાલ : ૐ મહાકાલાય નમઃ
લોખંડ, સોનું, મણિ, સ્ફટિક, પરવાળા વગેરેના ભેદો તથા
તેની ઉત્પત્તિનું વર્ણન હોય છે. (૮) માણવક : 38 માણવકાય નમઃ
આ નિધિમાં યોદ્ધાઓની ઉત્પત્તિ, શસ્ત્ર સામગ્રી, યુદ્ધનીતિ,
દંડનીતિ વગેરેનું વર્ણન હોય છે. (૯) શંખઃ ૩ૐ શંખાય નમઃ
આ નિધિમાં ગદ્ય, પદ્ય, નૃત્ય, નાટક વગેરેનું વર્ણન હોય છે.
ટૂંકમાં આ નવનિધિમાં પુષ્કળ સંપત્તિ ઉપરાંત અનેક જાતની વિદ્યાઓ અને કળાઓ વિશે પ્રમાણભૂત માહિતી હોય છે અને તે સંસ્કૃતિનો પ્રવાહ આગળ ભવિષ્યમાં ગતિમાન કરવામાં સહાયભૂત નીવડે છે. વર્ષો સુધી આ પ્રણાલિકા ચાલુ રહે છે.
For Personal & Private Use Only
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________
૮૦
શ્રી સિદ્ધચક્ર આરાધના વલય-૧૨ : કલશાને નવગ્રહો કળશના મૂળમાં, નીચેના ભાગમાં રહેલી નવ દેરીઓમાં નવા ગ્રહોની સ્થાપના કરવામાં આવી છે. નવસ્મરણમાં બોલાતી મોટી શાંતિ (બૃહદ્ શાંતિ) માં નવગ્રહના નામ નીચે પ્રમાણે આવે છે.
3ૐ પ્રહાશ્ચંદ્ર સૂર્યાગારક બુધ-બૃહસ્પતિ-શુક્ર-શનૈશ્ચર-રાહુ-કેતુસહિતાઃ આ ગાથામાં નવ ગ્રહોનો ક્રમ છે. ચંદ્ર, સૂર્ય, મંગળ (અંગારક), બુધ, ગુરૂ, શુક્ર, શનિ, રાહુ અને કેતુ.
પ્રાચીન જૈન શાસ્ત્રોમાં ચંદ્ર કરતા સૂર્યનો ઉલ્લેખ પહેલો આવે છે. કારણ કે સમભૂતલા ભૂમિથી ૭૯૦ યોજને તારા, ૮૦૦ યોજને સૂર્ય, ૮૮૦ યોજને ચંદ્ર, ૮૮૪ યોજને નક્ષત્ર અને ૯૦) યોજને ગ્રહો હોય છે. અહીં ચંદ્રનો ઉલ્લેખ પ્રથમ કર્યો છે. હવે નવ ગ્રહો વિશે સંક્ષેપમાં વિચારીએ. (૧) સૂર્યઃ ૐ સૂર્યાય નમઃ
સૂર્યનો લાલ વર્ણ છે અને પૂર્વદિશાનો અધિપતિ છે. સૂર્યનો પ્રભાવ હૃદય ઉપર ઘણો છે. ચંદ્ર : ૐ સોમાય નમઃ વાયવ્ય દિશાનો અધિપતિ છે. શ્વેત વર્ણ છે. ચંદ્રનો વિશેષ
પ્રભાવ મન ઉપર છે. (૩) મંગળ ઃ ૐ ભોમાય નમઃ
દક્ષિણ દિશાનો અધિપતિ છે. મંગળનો પ્રભાવ શરીર ઉપર
(૨)
ચંટ, ,
(૪) બુધ : ૐ બુધાય નમઃ
ઉત્તર દિશાનો અધિપતિ છે. બુદ્ધિ ઉપર તેનો પ્રભાવ છે.
For Personal & Private Use Only
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________
८१
અને તેના રહસ્યો (૫) ગુરૂઃ ૐ બૃહસ્પતયે નમઃ
ઇશાન દિશાનો અધિપતિ છે. સર્વ ગ્રહો કરતાં વિશેષ
બળવાન છે. ગુરુકૃપાની પ્રાપ્તિમાં ગુરૂનું બળ અસર કરે છે. (૬) શુક્ર : ૐ શુક્રાય નમઃ
અગ્નિ દિશાનો અધિપતિ છે. તેનો પ્રભાવ શારીરિક શક્તિ
અને વીર્ય પર છે. (૭) શનિઃ ૐ શનૈશ્ચરાય નમઃ
પશ્ચિમ દિશાનો અધિપતિ છે. શનિનો પ્રભાવ આત્મા પર
છે.
(૮) રાહુઃ ૐ રાહવે નમઃ
નૈઋત્ય દિશાનો અધિપતિ છે. અધ્યાત્મ શક્તિ ઉપર રાહુનો
પ્રભાવ છે. (૯) કેતુ : ૩ૐ કેતવે નમઃ
રાહુના પડછાયા રૂપ છે. અધ્યાત્મના આનંદ ઉપર તેનો પ્રભાવ છે.
જુદા જુદા ગ્રહોની શાંતિ માટે તીર્થંકર પરમાત્માનું પૂજન અને મંત્ર જાપ નિયમિત કરવો જોઈએ. પેજ નં. ૮૨માં બતાવ્યા મુજબ કયા ગ્રહની શાંતિ માટે કયા તીર્થકરનો પ્રભાવ છે તથા નવકાર મંત્રના કયા પદનો જાપ કરવો જોઈએ તે દર્શાવ્યું છે.
For Personal & Private Use Only
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________
૮૨
શ્રી સિદ્ધચક્ર આરાધના
જા૫
ગ્રહ | તીર્થકર સૂર્ય | પદ્મપ્રભુસ્વામી
ૐ હ્રીં નમો સિદ્ધાણં ચંદ્ર | ચંદ્રપ્રભસ્વામી
ૐ હ્રીં નમો આયરિયાણં મંગળ વાસુપૂજયસ્વામી, વિમલનાથ, | ૐ હ્રીં નમો સિદ્ધાણં
અનંતનાથ અને ધર્મનાથ બુધ | શાંતિનાથ, અરનાથ, કુંથુનાથ | ૐ હ્રીં નમો આયરિયાણં
નમિનાથ અને મહાવીરસ્વામી આદિનાથ, અજિતનાથ, | ૐ હ્રીં નમો આયરિયાણં સંભવનાથ, અભિનંદનસ્વામી, સુમતિનાથ, સુપાર્શ્વનાથ, શીતલનાથ અને શ્રેયાંસનાથ | સુવિધિનાથ
3ૐ હ્રીં નમો અરિહંતાણં શનિ | મુનિસુવ્રતસ્વામી
ૐ હ્રીં નમો લોએ સવ્વસાહૂણં રાહુ |ોમનાથ
ૐ હ્રીં નમો લોએ સવ્વસાહૂણં કેતુ | મલ્લિનાથ, પાર્શ્વનાથ ૐ હ્રીં નમો લોએ સવ્વસાહૂણં
વલસ-૧૩ દશ દિશાગત્ દશ દિક્યાલો ચાર દિશા, ચાર વિદિશા, ઉર્ધ્વ અને અધો મળીને દશ દિશાઓમાંથી આવતા ભયોને રોકવા સિદ્ધચક્ર યંત્રમાં દશ દિપાલની સ્થાપના કરવામાં આવી છે. (૧) ઈંદ્ર : ૐ ઇંદ્રાય નમઃ
પૂર્વદિશામાં માણિભદ્રની ઉપર સ્થપાય છે. ઐરાવણ હાથી પર આરૂઢ થનાર છે અને હાથમાં વજને ધારણ કરે છે.
For Personal & Private Use Only
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________
૮૩
અને તેના રહસ્યો (૨) અગ્નિઃ ૐ અગ્નયે નમઃ
અગ્નિકોણમાં તેની સ્થાપના થાય છે. તેનું વાહન મેઘ છે.
હાથમાં શક્તિ નામનું શસ્ત્ર ધારણ કરે છે. (૩) યમ : ૐ કમાય નમઃ
દક્ષિણ દિશામાં પૂર્ણભદ્રની બાજુમાં સ્થપાય છે. મહિષ ઉપર
આરૂઢ થનારો છે અને હાથમાં દંડને ધારણ કરે છે. (૪) નિઋતિ ઃ ૐ નિરૂત્તયે નમઃ
નૈઋત્ય કોણમાં તેની સ્થાપના થાય છે. તેના હાથમાં તલવાર
છે અને તેનું વાહન શબ છે. (૫) વરૂણ : ૐ વરૂણાય નમઃ
પશ્ચિમ દિશામાં બરાબર કપિલની નીચે વરૂણ નામના પાંચમા દિપાલની સ્થાપના થાય છે. મકર પર આરૂઢ થનારો છે
અને હાથમાં પાશને ધારણ કરે છે. (૬) વાયુઃ ૩% વાયવે નમઃ
વાયવ્ય કોણમાં સ્થપાયેલી ખાસ પીઠિકા પર વાયુ નામના દિકપાલની સ્થાપના થાય છે. હરિણ પર આરૂઢ થનારો છે
અને હાથમાં ધ્વજને ધારણ કરે છે. (૭) કુબેર : ૐ કુબેરાય નમઃ
ઉત્તર દિશામાં સ્થપાય છે. નર પર આરૂઢ થાય છે અને હાથમાં રત્નની ગદા ધારણ કરે છે.
For Personal & Private Use Only
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________
८४
શ્રી સિદ્ધચક્ર આરાધના (૮) ઇશાન ઃ ૐ ઈશાનાય નમઃ
ઇશાન કોણમાં આઠમા દિપાલની સ્થાપના થાય છે. તેનું
વાહન વૃષભ છે અને તાંડવ નૃત્ય કરનારો છે. (૯) બ્રહ્મઃ ૐ બ્રહ્મણે નમઃ
કલશના ઢાંકણની મધ્યમાં નવમા દિક્ષાલની સ્થાપના
કરવામાં આવે છે. (૧૦) નાગ : ૐ નાગાય નમઃ
કલશની સૌથી નીચેની કિનારી પર મધ્યભાગમાં દશમા દિક્ષાલની સ્થાપના કરવામાં આવે છે.
For Personal & Private Use Only
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________
અધિષ્ઠાયક દેવોને આહ્વાના
મુદ્રા : આહવાન ચિત્રમાં બતાવ્યા પ્રમાણે બે હાથ સવળા રાખવા
રાગ : ભક્તામર... શ્રી અહંદાદિ-સમલંકૃત-સિદ્ધચક્રા ધિષ્ઠાયકા વિમલ-વાહન-મુખ્ય દેવાઃ | દેવ્યશ્ચ નિર્મલ-દશો દિગિના ગ્રહાશ્ચ
સર્વે સમાવતરત ધુત મુત્સવેડત્ર /૧ મંત્ર : ૐ હૉ હીં હૈ, હી હુ : અસિઆઉસા
સિદ્ધપરમેષ્ઠિનઃ અત્ર અવતરત અવતરત સંવાષર્ /
નમઃ સિદ્ધપરમેષ્ઠિભ્ય સ્વાહા || શબ્દાર્થ: શ્રી અહંદાદિ=શ્રી અત+આદિ અરિહંત આદિ પદો
વડે સમલફૅત=સમ+અલંકૃત=સારી રીતે શોભાયમાન, દેવ્ય%= અને ચક્રેશ્વરી આદિ દેવી, નિર્મલ-દશો–નિર્મળ દૃષ્ટિવાળા, દિગિના=દિપાળ દેવો, ગ્રહાશ્ચ=અને ગ્રહો, સમાવ-તરત=સમ+અવતરત=સારી રીતે પધારો, ઘુત મુત્સવેડત્ર=દ્યુતમ્+ ઉત્સવે+અત્ર=અહીં અમારા ઉત્સવમાં
જલ્દી જલ્દી. શ્લોકાર્થ અરિહંત આદિ (નવ) પદો વડે સારી રીતે શોભાયમાન
નિર્મલ દષ્ટિવાળા વિમલવાહન વગેરે મુખ્ય દેવો તથા દેવીઓ, દિપાળ દેવો અને ગ્રહો અહીં અમારા ઉત્સવમાં જલ્દી જલ્દી પધારો.
For Personal & Private Use Only
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________
પI/W
શ્રી સિદ્ધચક્ર આરાધના મુદ્રા : સ્થાપના ચિત્રમાં બતાવ્યા પ્રમાણે બે હાથ અવળા રાખવા.
શ્રી અહંદાદિ-સમલડ઼ત-સિદ્ધચક્રા ધિષ્ઠાયકા વિમલ-વાહન-મુખ્ય-દેવાઃ | | દેવ્ય નિર્મલ-દશો દિગિના ગ્રહાશ્ચ
સર્વેડપિ તિષ્ઠિત સુઝેન નિજા-સનેષ llરા મંત્ર : ૐ હૌ હૈ હી : અસિઆઉસા સિદ્ધપરમેષ્ઠિનઃ
અત્ર તિષ્ઠત તિષ્ઠત ઠઃ ઠ: //
નમઃ સિદ્ધપરમેષ્ઠિભ્ય સ્વાહા / શબ્દાર્થ : સર્વેડપિ=સર્વે દેવો અને દેવીઓ
નિજાસનેષ-નિજ+આસનેષ પોતપોતાના આસન ઉપર સુખનસુખપૂર્વક તિષ્ઠત=બિરાજમાન થાઓ.
પહેલા ત્રણ પદોનો અર્થ આગળ આપેલો છે. શ્લોકાર્થ અરિહંત આદિ (નવ) પદો વડે સારી રીતે શોભાયમાન
નિર્મલ દષ્ટિવાળા વિમલવાહન વગેરે મુખ્ય દેવો તથા દેવીઓ, દિપાળ દેવો અને ગ્રહો પોતપોતાના આસન ઉપર સુખેથી બિરાજમાન થાઓ.
For Personal & Private Use Only
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________
અને તેના રહસ્યો
મુદ્રા : સન્નિધાન (બંને મુઠ્ઠીવાળી એકબીજાને સ્પર્શ કરી ઉપર * ] અંગુઠા મુઠ્ઠી ઉપર સીધા રાખો.) શ્રી અહંદાદિ-સમલંકૃત-સિદ્ધચક્રા ધિષ્ઠાયકા વિમલ-વાહન-મુખ્ય-દેવાઃ | દેવ્યશ્ચ નિર્મલ-દશ દિગિના ગ્રહાશ્ચ
સર્વેડપિ મે ભવત સન્નિહિતાઃ પ્રમોદાત્ lal મંત્ર : ૐ હૌં હ્રીં હૂં હી હૃઃ અસિઆઉસા સિદ્ધપરમેષ્ઠિનઃ મમ
સન્નિહિતા ભવત્ ભવત્ વષર્ છે.
નમઃ સિદ્ધપરમેષ્ઠિભ્યઃ સ્વાહા || શબ્દાર્થ સર્વેડપિ સર્વે પણ દેવો
પ્રમોદા–હર્ષથી
સન્નિહિતા મારી નજીક આવો. શ્લોકાર્થ અરિહંત આદિ (નવ) પદો વડે સારી રીતે શોભાયમાન
નિર્મલ દષ્ટિવાળા વિમલવાહન વગેરે મુખ્ય દેવો તથા દેવીઓ, દિપાળ દેવો અને ગ્રહો તેમજ બધા દેવો અને
દેવીઓ હર્ષથી મારી નજીક આવો. ભાવાર્થ : દેવ-દેવીઓને વિશેષ મહત્ત્વ આપીને સાધક કહે છે કે
તમે બધા જ દેવ-દેવીઓ દૂર ન બેસો, પરંતુ મારી નજીક આવો. મંત્ર બોલતી વખતે બંને અંગુઠા છાતી તરફ લઈ જવા. સાધનામાં નિર્વિઘ્નતા માટે દેવ-દેવીઓની સહાય ઇચ્છવામાં આવી છે.
For Personal & Private Use Only
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રી સિદ્ધચક્ર આરાધના મુદ્રા : સન્નિરોધ ચિત્રમાં બતાવ્યા પ્રમાણે અંગુઠા મુઠ્ઠીની અંદર ] રાખી બંને મુઠ્ઠીનો પરસ્પર સ્પર્શ કરવો. શ્રી અહંદાદિ-સોલંકૃત-સિદ્ધચક્રા ધિષ્ઠાયકા વિમલ-વાહન-મુખ્ય દેવાઃ | દેવ્યશ્ચ નિર્મલ-દેશો દિગિના ગ્રહાશ્ચ
સ્થાતવ્ય-મેવ યજના-વધિ-રત્ર સર્વે ૪l મંત્ર : ૐ હ્રીં હ્રીં હૈ હી હુ : અસિઆઉસા સિદ્ધપરમેષ્ઠિન
પૂજા યાવદરૈવ સ્થાતવ્યમ્ |
નમઃ સિદ્ધપરમેષ્ઠિભ્યઃ સ્વાહા | શબ્દાર્થ સ્થાતવ્ય-મેષઃસ્થાતવ્ય+એવ=આ ઉત્સવમાં રહેવાનું છે.
યજના-વધિ યજન+અવધિ પૂજાવિધિ સમાપ્ત થાય ત્યાં
સુધી. શ્લોકાર્થ અરિહંત આદિ (નવ) પદો વડે સારી રીતે શોભાયમાન
નિર્મલ દૃષ્ટિવાળા વિમલવાહન વગેરે મુખ્ય દેવો તથા દેવીઓ, દિપાળ દેવો અને ગ્રહો તેમજ સર્વે દેવદેવીઓને અમારી પૂજનવિધિ સમાપ્ત થાય ત્યાં સુધી આ ઉત્સવમાં રહેવા માટે વિનંતી છે.
For Personal & Private Use Only
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________
અને તેના રહસ્યો
૮૯ મુદ્રા : અવગુંઠન (અંગુઠા મુઠ્ઠીની અંદર રાખી, પહેલી
બે આંગળી સીધી રાખવી.) શ્રી અહંદાદિ-સમલંકૃત-સિદ્ધચક્રા ધિષ્ઠાયકા વિમલ-વાહન-મુખ્ય દેવાઃ | દવ્યશ્ચ નિર્મલ-દશ દિગિના ગ્રહાશ્ચ
સર્વે ભવન્ત પરદેહ-ભુતામ-દશ્યાઃ .પા. મંત્રઃ ૐ હાં હાં હૈ હી અસિઆઉસા સિદ્ધપરમેષ્ઠિનઃ
પરેષામદેશ્યા ભવત ભવત ફટ્ ||
નમઃ સિદ્ધપરમેષ્ઠિભ્ય સ્વાહા // શ્લોકાર્થ અરિહંત આદિ (નવ) પદો વડે સારી રીતે શોભાયમાન
નિર્મલ દષ્ટિવાળા વિમલવાહન વગેરે મુખ્ય દેવો તથા દેવીઓ, દિપાળ દેવો અને ગ્રહો, સર્વે દેવો તમારાથી ભિન્ન દેહને ધારણ કરનારાની (મનુષ્યોની) સામે અદશ્ય
રહેજો. ભાવાર્થ : અહીં દેવોને વિનંતી કરવામાં આવી છે કે આ ઉત્સવમાં
તમે બીજા લોકોને ખબર ન પડે તેમ અદશ્ય રહેજો. તમારું રૂપ અને વૈભવ જોઈને લોકો તમારા મોહમાં પડી જાય અથવા બીજાને ઈર્ષા પણ આવે. અહીં છૂપો સંકેત છે કે મહત્ત્વ સિદ્ધચક્ર પૂજનનું છે. જે હૃદયના ભાવથી અને ઉમળકાથી શરૂ કર્યું છે, તેટલા જ ભાવથી પૂર્ણ કરવું છે. દેવ-દેવીની હાજરી જણાય તો વિક્ષેપ થવાનો સંભવ રહે માટે રક્ષા પૂરતી જ દેવોને હાજર રહેવાની વિનંતી કરી છે.
For Personal & Private Use Only
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________
૯૦
મંત્ર :
શબ્દાર્થ ઃ પ્રતીચ્છત=સ્વીકારો
મયા=મારા વડે
વિહિતાં=કરાયેલી યથાવત્=યથાર્થ
શ્રી અર્હદાદિ-સમલંકૃત-સિદ્ધચક્રા ધિષ્ઠાયકા વિમલ-વાહન-મુખ્ય દેવાઃ । દેવ્યશ્ચ નિર્મલ-દેશો દિગિના ગ્રહાશ્ચ
પૂજાં પ્રતીચ્છત મયા વિહિતાં યથાવત્ ॥૬॥
.
ૐ હૌં હ્રી હૌ હૂ : અસિઆઉસા સિદ્ઘપરમેષ્ઠિનઃ
ઇમાં પૂજાં પ્રતીચ્છત પ્રતીચ્છત ।।
નમઃ સિદ્ધપરમેષ્ટિભ્યઃ સ્વાહા ||
શ્રી સિદ્ધચક્ર આરાધના
મુદ્રા : અંજલિ
(બે હાથનો ખોબો કરવો)
શ્લોકાર્થ :અરિહંત આદિ (નવ) પદો વડે સારી રીતે શોભાયમાન નિર્મલ દૃષ્ટિવાળા વિમલવાહન વગેરે મુખ્ય દેવો મારા વડે વિધિપૂર્વક યથાર્થ કરાયેલી પૂજાને તમે સ્વીકારો.
For Personal & Private Use Only
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________
અને તેના રહસ્યો
૧૯૧
નમો
- અરિહંત પદ
ત૫
R
1
:
* INS
આ
હરિયાણં
Kain
દુહો
અરિહંત પદ થાતો થકો, દબૃહ ગુણ પક્ઝાય રે ભેદ છેદ કરી આત્મા, અરિહંત રૂપી થાય રે વીર જિનેસર ઉપદિશે, સાંભળજો ચિત્ત લાઈ રે આતમ ધ્યાને આતમા, ઋદ્ધિ મળે સવિ આઈ રે
દુહાનો અર્થ : દ્રવ્ય, ગુણ અને પર્યાય વડે અરિહંત પદનું ધ્યાન કરતો આત્મા “દેહ એ જ હું છું” આવી અજ્ઞાન માન્યતા રૂપ જે ભેદ છે, તેનો છેદ કરે છે અને અરિહંત રૂપી થાય છે. જિનેશ્વર ભગવંતનો ઉપદેશ એક ચિત્તે સાંભળે તો આત્માનું ધ્યાન કરતો આત્મા બધી રિદ્ધિ સિદ્ધિ પામે છે. મંત્ર : ૐ હું સપ્રાતિહાર્યા-તિશય-શાલિભ્ય
શ્રી અહંભ્યો નમઃ સ્વાહા
મંત્રનો શબ્દાર્થ : સપ્રાતિહાર્યા-તિશય સ+પ્રતિહાર્ય+ અતિશય, શાલિભ્યા=શોભતા
મંત્રાર્થ : (અષ્ટ) પ્રતિહાર્યોવાળા અતિશયથી શોભતા શ્રી અરિહંત પદને હું નમસ્કાર કરું છું.
For Personal & Private Use Only
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________
૯૨
શ્રી સિદ્ધચક્ર આરાધના
નમો 1
સિદ્ધ પદ
તપ
,
સાહ
વાહ
નમો લોએ
Inkaણી
Kaire
/
%e
દુહો
રૂપાતીત સ્વભાવ જે, કેવલ-દંસણ-નાણી રે તે ધ્યાતા નિજ આતમા, હોય સિદ્ધ ગુણ ખાણી રે વીર જિનેસર ઉપદિશે, સાંભળજો ચિત્ત લાઈ રે આતમ ધ્યાને આતમા, ઋદ્ધિ મળે સવિ આઈ રે.
દુહાનો અર્થ : કેવળ દર્શન અને કેવળજ્ઞાનવાળો આત્મા જે રૂપાતીત (અરૂપી) થઈ પોતાના સ્વભાવમાં રહે છે, તેનું (આત્માનું) ધ્યાન કરતા પોતાનો આત્મા સિદ્ધના ગુણોવાળો (ગુણોની ખાણવાળો) બને છે. જિનેશ્વર ભગવંતનો ઉપદેશ એક ચિત્તે સાંભળે તો આત્માનું ધ્યાન કરતો આત્મા બધી રિદ્ધિ સિદ્ધિ પામે છે. મંત્ર : ૐ હીં પ્રાપ્તા-નન્ત-ચતુષ્ટયેભ્યઃ
શ્રી સિદ્ધભ્યો નમઃ સ્વાહા
મંત્રનો શબ્દાર્થ : પ્રાપ્તા-નન્ત-ચતુષ્ટયેભ્યઃ=પ્રાપ્ત+અનંત+ ચતુષ્ટયેભ્યઃ
મંત્રાર્થ : અનન્ત જ્ઞાન, અનંત દર્શન, અનંત ચારિત્ર અને અનંત વીર્ય એમ ચાર અનંત ચતુષ્ટય જેમણે પ્રાપ્ત કર્યા છે, એવા સિદ્ધ પરમાત્માને હું નમસ્કાર કરું છું.
For Personal & Private Use Only
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________
અને તેના રહસ્યો
૯૩
તસો કરે
Tu
આચાર્ય પદ
પર
ON
વરિયા
૨
RSITE
Na noins
be neto
દુહો
ધ્યાતા આચારજ ભલા, મહામંત્ર શુભ ધ્યાની રે પંચ પ્રસ્થાને આતમા, આચાર જ હોય પ્રાણી રે વીર જિનેસર ઉપદિશે, સાંભળજો ચિત્ત લાઈ રે આતમ ધ્યાને આતમા, ઋદ્ધિ મળે સવિ આઈ રે.
દુહાનો અર્થ : મહામંત્ર (સૂરિમંત્ર)ના શુભ ધ્યાને રહેતા અને પાંચ પ્રસ્થાન (પાંચ પીઠ)નું ધ્યાન કરતા એવા મહાત્મા આચાર્ય કહેવાય છે. જિનેશ્વર ભગવંતનો ઉપદેશ એકચિત્તે સાંભળે તો આત્માનું ધ્યાન કરતો આત્મા બધી રિદ્ધિ સિદ્ધિ પામે છે. મંત્ર : ૐ હીં પંચા-ચાર-પવિત્રેભ્યઃ
શ્રી સૂરિભ્યો નમ: સ્વાહા
મંત્રાર્થ : પવિત્ર પાંચ આચારો (જ્ઞાનાચાર, દર્શનાચાર, ચારિત્રાચાર, તપાચાર અને વીર્યાચાર)થી શોભતા શ્રી આચાર્યજીને હું નમસ્કાર કરું છું.
For Personal & Private Use Only
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________
૯૪
શ્રી સિદ્ધચક્ર આરાધના
નસો ફક
ઉપાધ્યાય પદ
તપ
EL
એ
જ લોસક્ષમાં
Kaire
Merceta
તપ સઝાયે રત સદા, દ્વાદશ અંગનો ધ્યાતા રે ઉપાધ્યાય ને આતમા, જગ-બંધવ જગ-ભ્રાતા રે વીર જિનેસર ઉપદિશે, સાંભળજો ચિત્ત લાઈ રે આતમ ધ્યાને આતમા, ઋદ્ધિ મળે સવિ આઈ રે.
દુહાનો અર્થ ? જે દ્વાદશાંગીનું ધ્યાન કરે છે, તપ અને સ્વાધ્યાયમાં હંમેશા ડૂબેલા હોય છે, જગતના બંધુ અને જગતના ભાઈ છે તે આત્મા ઉપાધ્યાય કહેવાય છે. જિનેશ્વર ભગવંતનો ઉપદેશ એકચિત્તે સાંભળે તો આત્માનું ધ્યાન કરતો આત્મા બધી રિદ્ધિ સિદ્ધિ પામે છે. મંત્ર : ૐ હ્રીં શુદ્ધ-સિદ્ધાન્તા-ધ્યાપન-પ્રવણેભ્યઃ
શ્રી ઉપાધ્યાયેભ્યો નમક સ્વાહા
મંત્રાર્થ : શુદ્ધ એવા સિદ્ધાંતનું અધ્યાપન કરાવવામાં કુશળ એવા શ્રી ઉપાધ્યાય ભગવંતને હું નમસ્કાર કરું છું.
For Personal & Private Use Only
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________
અને તેના રહસ્યો
૯૫
નક્સ 1
ક્ષણે
તપ
સાધુ પદ
આવક
આવે
નો લોએ
Le
Kaire
& Islહ
દુહો
અપ્રમત્ત જે નિત્ય રહે, નવિ હરખે નવિ શોચે રે સાધુ સુધા તે આતમાં, શું મુંડે શું લોચે રે વીર જિનેસર ઉપદિશે, સાંભળજો ચિત્ત લાઈ રે આતમ ધ્યાને આતમા, ઋદ્ધિ મળે સવિ આઈ રે.
દુહાનો અર્થ ? જે હંમેશા અપ્રમત્ત રહે છે. જે હરખ કે શોક કરતા નથી, એવા શુદ્ધ આત્માને સાધુ કહેવાય છે. જો આવી સાધુતા ન હોય તો મુંડન કરો કે લોચ કરો તેનો શું અર્થ ?
- જિનેશ્વર ભગવંતનો ઉપદેશ એક ચિત્તે સાંભળે તો આત્માનું ધ્યાન કરતો આત્મા બધી રિદ્ધિ સિદ્ધિ પામે છે. મંત્ર : ૐ હી સિદ્ધિ-માર્ગ-સાધન-સાવધાનેભ્યઃ
શ્રી સર્વ-સાધુભ્યો નમઃ સ્વાહા
મંત્રાર્થ : મોક્ષમાર્ગ પ્રાપ્ત કરવામાં સાવધાન (અપ્રમાદી) એવા સર્વ સાધુઓને હું નમસ્કાર કરું છું.
For Personal & Private Use Only
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રી સિદ્ધચક્ર આરાધના
સોગ
બો .
તપ
Do
SSES
- સમ્યગદર્શનપદ
નE
તસા અવિચ્છિા
kaline
Jalatschbare
દુહો શમ સંવેગાદિક ગુણા, ક્ષય ઉપશમ જે આવે રે દર્શન તેહિ જ આતમાં, શું હોય નામ ધરાવે રે વિર જિનેસર ઉપદિશે, સાંભળજો ચિત્ત લાઈ રે આતમ ધ્યાને આતમા, ઋદ્ધિ મળે સવિ આઈ રે.
દુહાનો અર્થ : દર્શનમોહનીય કર્મના ક્ષયથી, ઉપશમથી કે ક્ષયોપશમથી જેનામાં શમ, સંવેગ, નિર્વેદ, અનુકંપા અને આસ્તિક્ય વગેરે ગુણો પ્રાપ્ત થાય છે, તે જ આત્મા સમ્યગદર્શન પામ્યો કહેવાય છે. જો સમ્યગદર્શન ન હોય તો પછી કોઈ નામ, પદવી મેળવીને શું ફાયદો ? - જિનેશ્વર ભગવંતનો ઉપદેશ એક ચિત્તે સાંભળે તો આત્માનું ધ્યાન કરતો આત્મા બધી રિદ્ધિ સિદ્ધિ પામે છે. મંત્ર : ૐ હ્રીં તત્ત્વ-રુચિ-રૂપાય
શ્રી સમ્યગુ-દર્શનાય નમઃ સ્વાહા //
મંત્રાર્થ : તત્ત્વની રૂચિ સ્વરૂપ શ્રી સમ્યગદર્શન (પદ)ને હું નમસ્કાર કરું છું.
For Personal & Private Use Only
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________
અને તેના રહસ્યો
તસોસાયું
טח
R
સભ્ય જ્ઞાન પદ
מר
હોદ
/L,
ચા
acesta neve
દુહો
જ્ઞાનાવરણી જે કર્મ છે, ક્ષય ઉપશમ તસ થાય રે તો હુએ એહિ જ આતમા, જ્ઞાન અબોધતા જાય રે વીર જિનેસર ઉપદિશે, સાંભળજો ચિત્ત લાઈ રે આતમ ધ્યાને આતમા, ઋદ્ધિ મળે સવિ આઈ રે.
દુહાનો અર્થ ? જ્ઞાનાવરણીય કર્મના ક્ષયથી અને ક્ષયોપશમથી અજ્ઞાનતા (અબોધતા) જાય છે અને તે આત્મા સમ્યજ્ઞાનવાળો બને છે.
જિનેશ્વર ભગવંતનો ઉપદેશ એક ચિત્તે સાંભળે તો આત્માનું ધ્યાન કરતો આત્મા બધી રિદ્ધિ સિદ્ધિ પામે છે. મંત્ર : ૐ હી તત્ત્વાવબોધ-રૂપાય
શ્રી સમ્યજ્ઞાનાય નમઃ સ્વાહા //
મંત્રાર્થ : તત્ત્વના બોધ સ્વરૂપ શ્રી સમ્યજ્ઞાનપદને હું નમસ્કાર કરું છું.
For Personal & Private Use Only
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________
૯૮
શ્રી સિદ્ધચક્ર આરાધના
સોસણ
નમો |
દશન
'અરે
સી લોએસજી
લોસક્ષા
{ આવરિષ્ઠ
સમ્યગ્રચારિત્ર પદ
Kanine
A
જાણ ચારિત્ર તે આતમા, નિજ સ્વભાવમાં રમતો રે લેશ્યા શુદ્ધ અલંકર્યો, મોહ વને નવિ ભમતો રે વીર જિનેસર ઉપદિશે, સાંભળજો ચિત્ત લાઈ રે આતમ ધ્યાને આતમા, ઋદ્ધિ મળે સવિ આઈ રે.
દુહાનો અર્થ : જે પોતાના સ્વભાવમાં રમતો હોય છે, જે શુદ્ધ વેશ્યાથી (નિર્મળ આત્મપરિણતિથી) શોભતો (અલંકર્યો) હોય છે અને મોહરૂપી વનમાં ભમતો નથી, તે આત્મા સમ્યગ્રચારિત્રવાળો જાણવો.
જિનેશ્વર ભગવંતનો ઉપદેશ એક ચિત્તે સાંભળે તો આત્માનું ધ્યાન કરતો આત્મા બધી રિદ્ધિ સિદ્ધિ પામે છે. મંત્ર : ૐ હ્રીં તત્ત્વ-પરિણતિ-રૂપાય
શ્રી સમ્ય-ચારિત્રાય નમઃ સ્વાહા !
મંત્રાર્થ : તત્ત્વની પરિણતિ (ફળ) સ્વરૂપ શ્રી સમ્યગચારિત્રપદને હું નમસ્કાર કરું છું.
For Personal & Private Use Only
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________
અને તેના રહસ્યો
તો જાય
સમ્યગ્રતા પદ
કક્ષાણું
ચાસ્ત્ર )
Mercoba
કહો
ઇચ્છા-રોધ સંવરી, પરિણતિ સમતા યોગે રે તપ તે અહિ જ આતમાં, વર્તે નિજ ગુણ ભોગે રે વીર જિનેસર ઉપદિશે, સાંભળજો ચિત્ત લાઈ રે આતમ ધ્યાને આતમા, ઋદ્ધિ મળે સવિ આઈ રે.
દુહાનો અર્થ : જે (આત્મા) ઇચ્છાઓનો નિરોધ કરી સંવર કરે છે, જે સમતા ભાવમાં પરિણમે (રહે) છે, જે પોતાના આંતરિક ગુણો ભોગવે છે, તે આત્મા સમ્યતાવાળો કહેવાય છે.
જિનેશ્વર ભગવંતનો ઉપદેશ એક ચિત્તે સાંભળે તો આત્માનું ધ્યાન કરતો આત્મા બધી રિદ્ધિ સિદ્ધિ પામે છે. મંત્ર : ૐ હ્રીં કેવલ નિર્જરા-રૂપાય
શ્રી સમ્યગુ-તપસે નમઃ સ્વાહા |
મંત્રાર્થ કેવળ નિર્જરા સ્વરૂપ શ્રી સમ્યતાપદને હું નમસ્કાર કરું છું.
For Personal & Private Use Only
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૦૦
શ્રી સિદ્ધચક્ર આરાધના શ્રી સિદ્ધચક્રના ૨ થી ૯ વલયોનું પૂજન
હવે મુખકોશ બાંધીને, નીચેના મંત્રપદો બોલતા જવું અને વાસક્ષેપ પૂજન કરતા જવું.
ૐ હ્રીં અષ્ટ-વર્ગીય સ્વાહા | 3ૐ હીં” અનાહત-દેવાય સ્વાહા | 8 હી સર્વ-લબ્ધિ-પદેભ્યો નમઃ સ્વાહા | અનંતલબ્ધિ-નિધાનાય શ્રી ગૌતમસ્વામીને નમઃ સ્વાહા | ગણસંપ-સમૃદ્ધાય શ્રી સુધર્માસ્વામીને નમક સ્વાહા | ૐ હી અનન્તાનન્ત-ગુરૂપાદુકાભ્યઃ સ્વાહા |
ૐ હ્રીં અહં શ્રી સિદ્ધચક્રા-ધિષ્ઠાયકાય શ્રી વિમલવાહનાય સ્વાહા.
ૐ હ્રીં શ્રી ચક્રેશ્વર્ય સ્વાહા | ૐ હ્રીં શ્રી અપ્રસિદ્ધ-સિદ્ધચક્રા-ધિષ્ઠાયકાય સ્વાહા |
ૐ હ્રીં શ્રી અહં જિનપ્રવચના-ધિષ્ઠાયકાય શ્રી ગણિપિટકયક્ષ-રાજ આધિ અધિષ્ઠાયકેભ્યઃ સ્વાહા /
ૐ હ્રીં શ્રી જયાદિ-દેવીભ્ય:૧૦ સ્વાહા | ૧. બીજા વલય ઉપર વાસક્ષેપથી પૂજન કરવું. ૨. ત્રીજા વલય ઉપર પૂજન કરવું. ૩. ત્રીજા વલય પછી જયાં ત્રણ રેખાઓ દ્વારા સાડા ત્રણ આંટાનું વેખન કર્યું છે, ત્યાં પૂર્વદિશામાં “” મંત્રાક્ષર છે, તેના ઉપર શ્રી ગૌતમસ્વામી બિરાજમાન છે, તેમ સમજીને “હું” ઉપર પૂજન કરવું. ૪. ઉપર સમજાવ્યું તે પ્રમાણે, પશ્ચિમ દિશામાં “ક” મંત્રાક્ષર ઉપર પૂજન કરવું. ૫. ચોથા વલય ઉપર જયાં ગુરૂના પગલા (પાદુકા) અને મંત્રો છે ત્યાં પૂજન કરવું. ૬. યંત્રની ડાબી બાજુએ ઉપર વિમલેશ્વર (અધિષ્ઠાયક દેવોની દેરી ઉપર પૂજન કરવું. ૭. યંત્રની જમણી બાજુએ ઉપર શ્રી ચક્રેશ્વરીની દેરી ઉપર પૂજન કરવું. ૮. યંત્રની નીચે જમણી બાજુએ પ્રસિદ્ધ ન થયેલા અધિષ્ઠાયક દેવની ડેરી ઉપર પૂજન કરવું. ૯. છઠ્ઠા વલય ઉપર (જયાદિ દેવીઓ પછી) જ્યાં બંને બાજુ મળી (દસ-દસ) અધિષ્ઠાયક
For Personal & Private Use Only
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________
અને તેના રહસ્યો
૧૦૧ ૐ હી પડશ-વિદ્યા-દેવભ્ય: સ્વાહા | ૐ હ્રીં ચતુર્વિશતિ-યક્ષેભ્યઃ૨ સ્વાહા / ૐ હ્રીં ચતુર્વિશતિ-યક્ષિણીભ્ય:૧૩ સ્વાહા | ૐ હ્રીં ચતુર્વારપાલાયક સ્વાહા | ૐ હ્રીં ચતુર્વરેભ્યઃ૫ સ્વાહા / ૐ હી” અઃ દશ-દિપાલેભ્યઃ સ્વાહા / ૐ હી હૃદ નવ-ગ્રહભ્ય:૧૭ સ્વાહા | ૐ હ્રીં નવ-નિધિભ્ય:૮ સ્વાહા |
નોંધ : સમયની અનુકૂળતા ન હોય તો પાના ... ઉપર લખેલા બધા જ મંત્રપદો વાંચી જવા ત્યારબાદ સમગ્ર યંત્ર ફરતી વાસક્ષેપ પૂજા કરવી.
દેવ-દેવીઓના મંત્ર છે ત્યાં પૂજન કરવું. ૧૦. પાંચમા વલય ઉપર (જયાદિ આઠ દેવીઓ છે) પૂજન કરવું. ૧૧. સાતમા વલય ઉપર સોળ વિદ્યાદેવી (રોહિણી, પ્રજ્ઞપ્તિ વગેરે) ના મંત્રો (બંને બાજુએ) ઉપર પૂજન કરવું. ૧૨. આઠમા વલય ઉપર (ડાબી બાજુ ચોવીશ યક્ષના મંત્રો છે) પૂજન કરવું. ૧૩. આઠમા વલય ઉપર (જમણી બાજુ ચોવીસ યક્ષિણીના મંત્રો છે) પૂજન કરવું. ૧૪. નવમા વલય ઉપર (કુમુદાય વગેરે) ચાર દ્વારપાળના મંત્રો ઉપર પૂજન કરવું. ૧૫. દસમા વલય ઉપર (માણિભદ્ર વગેરે) ચાર વીરપાળના મંત્રો ઉપર પૂજન કરવું. ૧૬. તેરમા વલય ઉપર (માણિભદ્રની ઉપર ઇંદ્ર વગેરે) દશ દિગપાળ (આઠ દિશા અને ઉપર બ્રહ્મ અને નીચે નાગ) ઉપર પૂજન કરવું. ૧૭. બારમા વલય ઉપર (નીચે નવ ગ્રહો છે) પૂજન કરવું. ૧૮. તેરમા વલય ઉપર (નવ નિધિ છે) પૂજન કરવું.
For Personal & Private Use Only
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૦૨
શ્રી સિદ્ધચક્ર આરાધના
ભૂતબલિ મંત્ર ભૂતા ભૂમિચરા વ્યોમ-ચરાતિર્યકચરા અપિ
બલિપૂજાં પ્રતીચ્છનુ, સસ્તુ સંઘસ્ય શાન્તયે |
શબ્દાર્થ : ભૂમિચરા=ભૂમિ ઉપર ચાલનારા, વ્યોમચરા = આકાશ માર્ગે ચાલનારા, તિર્યક્રરા=તિછ ચાલનારા, અપિ=એવા પણ, પ્રતીચ્છન્ત=સ્વીકારજો.
મંત્રાર્થ : ભૂમિ ઉપર, આકાશ માર્ગે અને તિર્જી ચાલનારા ભૂત દેવો (ભૂતો) મારી બલિ પૂજાનો સ્વીકાર કરજો અને સંઘની શાંતિ કરજો .
ભાવાર્થ : પૂજનની સમાપ્તિ કરતા કોઈ વિઘ્ન ન આવે તે માટે કેટલાક હલકા દેવોને વિનંતી કરવામાં આવે છે કે મારી પૂજાનો સ્વીકાર કરો અને સકળ સંઘમાં શાંતિ સ્થપાય તેવું કરજો.
For Personal & Private Use Only
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૦૩
અને તેના રહસ્યો મંત્ર શિવમસ્તુ સર્વ જગતઃ પરહિત-નિરતા ભવંતુ ભૂતગણા
દોષા પ્રયાજુ નાશ, સર્વત્ર સુખી ભવતુ લોકઃ ||૧||
શબ્દાર્થ : શિવકકલ્યાણ, અસ્તુ હો, પરહિતનિરતા=પરનું હિત કરવામાં તત્પર, ભૂતગણા=પ્રાણી સમુદાય, પ્રયાસુ-વિશેષ પામો.
મંત્રાર્થઃ સર્વ જગતનું કલ્યાણ થાઓ. પ્રાણી સમુદાય બીજાનું (પરનું) હિત કરવામાં તત્પર થાઓ. દોષો (વ્યાધિ, દુઃખ વગેરે) વિશેષ નાશ પામો અને સર્વ ઠેકાણે (સર્વ કાર્યમાં) લોકો સુખી થાઓ.
ભાવાર્થ : જગતના સર્વ જીવોમાં પરસ્પર પ્રેમ વધે, કોઈ એકબીજાના દોષ ન જુએ, એકેન્દ્રિયથી પંચેન્દ્રિય – સર્વ જીવોનું કલ્યાણ થાય અને વિશ્વના સર્વ જીવો સુખી રહે તેવી પ્રાર્થના કરવામાં આવી છે. મંત્ર : ખામેમિ સવ્ય જીવે, સવ્વ જીવા ખમંતુ મે
મિત્તી મે સવ-ભૂએસ, વેર મર્ઝ ન કેણઈ રા/
શબ્દાર્થ : ખામેમિ=હું ખમાવું છું, મિત્તી=મૈત્રી, મે=મને, ભૂએસુ જીવો સાથે, મજઝ=મને, કેણઈ=કોઈની પ્રત્યે.
મંત્રાર્થ : હું સર્વ જીવોને ખમાવું છું (ક્ષમા આપુ છું), સર્વ જીવો મને ક્ષમા આપો. (વિશ્વના) સર્વ જીવો સાથે મને મૈત્રી હોજો, મને કોઈની પ્રત્યે વેર ન હોજો.
ભાવાર્થ : ક્ષમાપનાનો ઉત્કૃષ્ટ ભાવ અહીં રજૂ કર્યો છે. વિશ્વના સર્વ જીવોને પ્રથમ ક્ષમા આપવામાં આવે છે અને વિનંતી કરી ક્ષમા માંગવામાં આવે છે. પરંતુ ક્ષમા આપીને ન અટકતા,
For Personal & Private Use Only
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૦૪
શ્રી સિદ્ધચક્ર આરાધના
દરેક જીવો પ્રત્યે મૈત્રીનો હાથ લંબાવ્યો છે, એટલું જ નહીં પણ કોઈની પ્રત્યે વેરનો ભાવ ન રહે તેવી માંગણી કરી છે. આ ભવમાં જ જો આવી ક્ષમા પરસ્પર આપવામાં આવે અને મૈત્રીભાવ રહે તો ભવપરંપરામાં જીવ શાંતિનો અનુભવ કરી શકે છે.
ક્ષમાયાચના
મંત્ર : ૐ આજ્ઞા-હીનં ક્રિયા-હીનં, મંત્ર-હીનં ચ યત્ કૃતમ તત્ સર્વ કૃપયા દેવાઃ ક્ષમત્તુ પરમેશ્વરાઃ ॥૧॥
મંત્રાર્થ :- આજ્ઞા વિરૂદ્ધ, ક્રિયાથી વિરૂદ્ધ કે મંત્ર વિરૂદ્ધ કંઈ પણ મારાથી જો ક્રિયા થઈ હોય તો હે પરમેશ્વર ભગવંતો ! અમારા ઉપર કૃપા કરો અને અમને ક્ષમા કરો.
મંત્ર : આહ્વાનું નૈવ જાનામિ, ન જાનામિ વિસર્જનમ્ । પૂજા-વિધિ ન જાનામિ, પ્રસીદ પરમેશ્વર ॥૨॥
મંત્રાર્થ :- હું પૂજા વિધિ જાણતો નથી કે આહવાન પણ જાણતો નથી. તેમજ વિસર્જન કેમ કરવું તે પણ જાણતો નથી, તેથી હે પરમેશ્વર પ્રભુ આપ પ્રસન્ન થાઓ.
મંત્ર : ઉપસર્ગાઃ ક્ષયં યાંતિ, છિદંતે વિઘ્નવલ્લયઃ । મનઃ પ્રસન્નતામેતિ, પૂજ્યમાને જિનેશ્વરે ॥૩॥
શબ્દાર્થ : ક્ષયં યાંતિ=ક્ષય પામે છે, છિદંતે છેદાય છે, વિઘ્નવલ્લયઃ=વિઘ્નની વેલડીઓ, પ્રસન્નતા=પ્રસન્નતાને, એતિ= પામે છે, પૂજ્યમાને=પૂજાયે છતે.
મંત્રાર્થ : શ્રી જિનેશ્વરની પૂજા કરે છતે ઉપસર્ગો ક્ષય પામે છે. વિઘ્નરૂપી વેલડીઓ છેદાય છે અને મન પ્રસન્નતાને પામે છે.
For Personal & Private Use Only
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________
અને તેના રહસ્યો
મંત્ર : સર્વ મંગલ માંગલ્યું, સર્વ કલ્યાણ કારણમ્ | પ્રધાનં સર્વ ધર્માણાં, જૈનમ્ જયિત શાસનમ્ ॥૪॥ શબ્દાર્થ : પ્રધાનં=શ્રેષ્ઠ, ધર્માણાં=ધર્મોમાં, જૈનમ્=જિનેશ્વરનું પ્રવર્તાવેલું, જયતિ=જયવંતુ વર્તે છે, શાસનં=શાસન.
મંત્રાર્થ : સર્વ મંગલોમાં મંગલકારી, સર્વ કલ્યાણનું કારણ, સર્વ ધર્મોમાં મુખ્ય એવું શ્રી જૈન શાસન જય પામે છે.
૧૦૫
વિસર્જનમ્
મંત્ર : શ્રી સિદ્ધચક્રા-ધિષ્ઠાયકા દેવા દેવ્યશ્ચ સ્વ-સ્થાનાય
:
ગચ્છન્તુ ગચ્છન્નુ પુનરા-ગમનાય પ્રસીદન્તુ પ્રસીદન્તુ સ્વાહા શબ્દાર્થ : અધિષ્ઠાયકા દેવા=અધિષ્ઠાયક દેવો, દેવ્યશ્ર=અને દેવીઓ, સ્વ-સ્થાનાય=પોતપોતાના સ્થાને, ગચ્છન્તુ=જાઓ, પ્રસીદન્તુ=પ્રસન્ન રહેજો.
મંત્રાર્થ : શ્રી સિદ્ધચક્રજીના અધિષ્ઠાયક દેવ-દેવીઓ પોતપોતાના સ્થાને પધારો પધારો અને ફરીથી આવવા માટે ખુશ રહેજો-પ્રસન્ન રહેજો.
For Personal & Private Use Only
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________
અરિહંત વંદના
(રાગ : મંદિર છો મુક્તિ તણા) કરી અતુલ આતમ બળ વડે, આંતર રિપુ નિકંદના દુષણ અઢાર દૂર કર્યા, આતમ સ્વરૂપની નંદના ગુણગણ અનંતા જેહના, કેમે કરીય ગણાય ના અરિહંતના શુભ ચરણમાં, કરું ભાવથી હું વંદના ૧
શબ્દાર્થ : જેની કોઈ તુલના ન થઈ શકે (અતુલ) તેવા આત્માના બળ વડે આંતર શત્રુઓનો સંહાર કરી અઢાર પાપસ્થાનકો દૂર કર્યા છે અને આત્મસ્વરૂપના આનંદમાં (નંદના) રહે છે, જેમના ગણી ન શકાય તેવા અનંતા ગુણો છે એવા અરિહંતના શુભ ચરણોમાં હું ભાવથી વંદન કરું છું. કેવળ લહી દત્ત બને, સવિ દ્રવ્ય ક્ષેત્ર કાળના જાણે બધા ભાવો છતાં, તન-મન થકી લેપાય ના, વિહરે જે વાયુની પરે, વસુધાતલે પ્રતિબંધના અરિહંતના શુભ ચરણમાં, કરું ભાવથી હું વંદના કેરા
શબ્દાર્થ ? જેઓ સર્વ દ્રવ્ય, ક્ષેત્ર, કાળ અને ભાવ જાણતા હોવા છતાં માત્ર દષ્ટ બને છે. શરીર અને મનથી જે લેપાતા નથી. પૃથ્વી ઉપર વાયુની જેમ અલિપ્ત થઈને જે વિહાર કરે છે અને કોઈનાથી આસક્ત (પ્રતિબંધના) થતા નથી, એવા અરિહંતના શુભ ચરણોમાં હું ભાવથી વંદન કરું છું.
For Personal & Private Use Only
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________
અને તેના રહસ્યો
જે દેવનિર્મિત સમવસરણે, બેસી દેતા દેશના વાણી અમીય સમાણી સુણતા, તૃપ્તિ કદીએ થાય ના ચોત્રીશ અતિશય શોભતા, પાંત્રીસ ગુણ વાણી તણા અરિહંતના શુભ ચરણમાં, કરું ભાવથી હું વંદના ॥૩॥
શબ્દાર્થ : જેઓ દેવનિર્મિત સમવસરણમાં બેસીને દેશના આપે છે. જેઓ ચોત્રીશ અતિશયોથી શોભે છે અને તેમના પાંત્રીશ ગુણોવાળી અમૃત જેવી વાણી સાંભળતા કદી પણ તૃપ્તિ થતી નથી, એવા અરિહંતના શુભ ચરણોમાં હું ભાવથી વંદન કરું છું. માર્ગોપદેશક ગુણ ભલો, વ્યસની સદૈવ પરાર્થના સુર અસુર કિન્નર ભક્તિભાવે, હર્ષથી કરે અર્ચના જે નામનું સંસ્મરણ દુરિત, દૂર કરે ભવ ભવ તણા અરિહંતના શુભ ચરણમાં કરું ભાવથી હું વંદના ॥૪॥
૧૦૭
શબ્દાર્થ : જેમનામાં મોક્ષમાર્ગના ઉપદેશક જેવા ગુણો છે અને જેઓ હંમેશા પરોપકારના (પરાર્થના) વ્યસની છે. દેવો, અસુરો અને કિન્નર દેવો જેમનું ભક્તિભાવથી પૂજન કરે છે, તેમજ જેમના નામ સ્મરણથી ભવોભવના પાપ દૂર થાય છે, તેવા અરિહંતના શુભ ચરણોમાં હું ભાવથી વંદન કરું છું.
સિદ્ધ વંદના
લોકાગ્ર ભાગે સિદ્ધશિલા, ઉપરે જે બિરાજતા નિજ પૂર્ણ કેવળજ્ઞાને, લોકાલોકને નિહાળતા આનંદ વેદન સુખ અનુપમ, દુઃખ તો લવલેશ ના, સવિ સિદ્ધના શુભ ચરણમાં, કરું ભાવથી હું વંદના ॥૧॥
For Personal & Private Use Only
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૦૮
શ્રી સિદ્ધચક્ર આરાધના શબ્દાર્થ : જેઓ લોકના અગ્રભાગે સિદ્ધશિલા ઉપર બિરાજે છે અને પોતાના પૂર્ણજ્ઞાન વડે લોક-અલોકને જુએ છે, જેમનામાં દુઃખનું નામનિશાન નથી તથા અનુપમ સુખ અને આનંદમાં વેદે છે (રહે છે), તેવા સર્વ સિદ્ધોના શુભ ચરણોમાં હું ભાવથી વંદન કરું છું. જે નિષ્કષાયી નાથ, નિર્મોહિ નિરાકારી સદા અવિનાશી અકલ અરૂપવંતી, આત્મગુણની સંપદા નિર્મુક્ત જે વળી નિત્ય, દેહાતીત નિજરૂપ રંજના સવિ સિદ્ધના શુભ ચરણમાં, કરું ભાવથી હું વંદના કેરા
શબ્દાર્થ : જેમનામાં કષાય તથા મોહ નથી તેમજ નિરાકારી છે. જેમનામાં કલ્પના બહારની (અકલ) અરૂપી અને અવિનાશી એવા આત્મગુણોની સંપદા છે. જેઓ હંમેશા સર્વ કર્મથી મુક્ત (નિર્મુક્ત) દેહાતીત થઈ આત્મસ્વરૂપમાં ઓતપ્રોત (રંજના) રહે છે, એવા સર્વ સિદ્ધોના શુભ ચરણોમાં હું ભાવથી વંદન કરું છું.
કદી જાય ના એવા સુખોના, સ્વામી સિદ્ધ જિનેશ્વરી ક્ષય થાય ના એવો ખજાનો, ભોગવે પરમેશ્વરો રિદ્ધિ અને સિદ્ધિ અનંતી, જેહની કરે સેવના સવિ સિદ્ધના શુભ ચરણમાં કરું ભાવથી હું વંદના III
શબ્દાર્થ : આ સિદ્ધ જિનેશ્વર ભગવંતો કદી ન જાય એવા સુખોના સ્વામી છે, કદી ક્ષય ના થાય તેવા ગુણોનો ખજાનો આ પરમેશ્વરો ભોગવે છે. રિદ્ધિ (અનંતા ગુણો) અને સિદ્ધિ (અઘાતી કર્મોના ક્ષયથી ઉત્પન્ન થતી) જેમની સેવા કરે છે, તેવા સર્વ સિદ્ધોના શુભ ચરણોમાં હું ભાવથી વંદન કરું છું. (રિદ્ધિ અને સિદ્ધિ, બે સ્ત્રીઓની ઉપમા આપી છે.)
For Personal & Private Use Only
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________
અને તેના રહસ્યો
૧૦૯ ઘાતી-અઘાતી કર્મ, જે સાથી અનાદિકાળના તેને કરી ચકચૂર સ્વામી, જે થયા નિજ ભાવના અક્ષય સ્થિતિ શાશ્વત સુખો, ભોક્તા મહા સામ્રાજ્યના સવિ સિદ્ધના શુભ ચરણમાં, કરું ભાવથી હું વંદના /૪
શબ્દાર્થ અનાદિકાળથી લાગેલા ઘાતી અને અઘાતી કર્મોનો ક્ષય કરી જે સ્વ સ્વરૂપના (નિજ ભાવના) સ્વામી થાય છે. જેઓ અક્ષય સ્થિતિ અને શાશ્વત સુખોનું મહાસામ્રાજય ભોગવે છે, તેવા સર્વ સિદ્ધોના ચરણોમાં હું ભાવથી વંદન કરું છું.
આચાર્ય વંદના પરમેષ્ઠિના ત્રીજા પદે, જે સ્થાન પાવન પામતા છત્રીસ ગુણોને ધારતા, પત્ શત્રુગણ નિવારતા વહેતા વ્રતોના ભારને, કરતા સ્વ-પરની સારણા આચાર્યના શુભ ચરણમાં, કરું ભાવથી હું વંદના ||૧||
શબ્દાર્થ : છત્રીસ ગુણો ધરાવતા આચાર્યશ્રી પંચપરમેષ્ઠિના ત્રીજા પદમાં સ્થાન પ્રાપ્ત કરે છે. જેઓ ષડુ શત્રુ (કામ, ક્રોધ, ભય, શોક, હાસ્ય અને દ્વેષ)ને તોડીને (નિવારતા) (પંચાચાર રૂપી) વ્રતો પાળી, સ્વ અને પરની સેવા (સારણા) કરે છે, તેવા આચાર્યોના શુભ ચરણોમાં હું ભાવથી વંદન કરું છું.
ધૂરિ જે જિનશાસન તણા, દેતા મધુરી દેશના પ્રતિબોધતા ભવિ લોકને, જે ભાવતા શુભ ભાવના શાસન પ્રભાવક જે કહ્યા, નેતા ચતુર્વિધ સંઘના આચાર્યના શુભ ચરણમાં કરું ભાવથી હું વંદના કેરા શબ્દાર્થ : જેઓ જિનશાસનના નાયક (ધૂરિ) છે, મધુરી
For Personal & Private Use Only
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૧૦
શ્રી સિદ્ધચક્ર આરાધના દેશના આપે છે. ભવ્ય જીવોને પ્રતિબોધે છે, શુભ ભાવના ભાવે છે. જેમને શાસન પ્રભાવક કહ્યા છે અને ચતુર્વિધ સંઘના નેતા છે એવા આચાર્યના શુભ ચરણોમાં હું ભાવથી વંદન કરું છું. ગીતાર્થતા જેને વરી, વ્યવહાર કુશળતા ભરી ભાખ્યા જે તીર્થકર સમા, શાસ્ત્રો તણા જ્ઞાનેશ્વરી જયકાર શાસનનો કરે, પાલક સદા જિનઆણના આચાર્યના શુભ ચરણમાં કરું ભાવથી હું વંદના III
શબ્દાર્થ : જેઓ ગીતાર્થ છે, વ્યવહારકુશળ છે, જેને તીર્થકર તુલ્ય કહ્યા છે, શાસ્ત્રોના જ્ઞાતા છે. જિનશાસનનો જય જયકાર કરે છે. જિન આજ્ઞાનું હંમેશા પાલન કરે છે, એવા આચાર્યના શુભ ચરણોમાં હું ભાવથી વંદન કરું છું.
જ્ઞાનાદિ પંચાચાર જે, પાળે પળાવે હેતથી સાધુ તથા સમુદાયનું, કરે યોગક્ષેમ વિવેકથી તોલીને લાભાલાભ જે, રક્ષક બને શ્રીસંઘના આચાર્યના શુભ ચરણમાં કરું ભાવથી હું વંદના ll
શબ્દાર્થ : જેઓ જ્ઞાનાચાર વગેરે પંચાચારનું પાલન કરે છે અને કરાવે છે અને પ્રેમથી સાધુ તથા સંઘનું (સમુદાયનું) વિવેકથી યોગક્ષેમ કરે છે. (જ ન પામ્યા હોય તેને પમાડે છે - યોગથી અને જે પામ્યા છે તેને આગળ વધારે છે - ક્ષેમથી)
લાભ અને ગેરલાભને યોગ્ય રીતે વિચારીને (તોલીને) જે સંઘના રક્ષક બને છે, તેવા શ્રી આચાર્યના શુભ ચરણોમાં હું ભાવથી વંદન કરું છું.
For Personal & Private Use Only
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________
અને તેના રહસ્યો
૧૧૧
ઉપાધ્યાય વંદના શાસન તણા ઉદ્યાનને, લીલુડું નિત જે રાખતા ચોથે પદે જે અલંકર્યા, નિલ વરણ કાંતિ સુરાજતા પોતે ભણે પરને ભણાવે, ભંડાર વિનય ગુણ તણા ઉપાધ્યાયના શુભ ચરણમાં, કરું ભાવથી હું વંદના ૧|
શબ્દાર્થ : જેઓ જિનશાસનના ઉદ્યાનને હંમેશા લીલુછમ રાખે છે, લીલા રંગની કાંતિથી શોભતા (સુરાજતા) જેઓ પંચપરમેષ્ઠિના ચોથા પદે બિરાજમાન થયા છે, પોતે શાસ્ત્રો ભણે છે અને બીજાને ભણાવે છે, તેમજ વિનય ગુણના ભંડાર છે તેવા ઉપાધ્યાયના શુભ ચરણોમાં હું ભાવથી વંદન કરું છું. શાસ્ત્રો તણા ગૂઢાર્થ ભેદો, બુદ્ધિ બળથી ખોલતા જે સારથી સમુદાયના, સન્માર્ગને સંસ્થાપતા અજ્ઞાનના અંધારપટ, ઉલેચતા શિશુવંદના ઉપાધ્યાયના શુભ ચરણમાં, કરું ભાવથી હું વંદના ||રામાં
શબ્દાર્થ : જેઓ પોતાના બુદ્ધિ બળથી શાસ્ત્રોના ગૂઢ રહસ્યો ખોલે છે, જે સંઘના સારથિ છે, જે સન્માર્ગને સ્થાપે છે, જેઓ શિષ્યોના (શિશુવંદના) અને અજ્ઞાની જીવોના અંધારપટ ઉલેચનારા છે, તેવા ઉપાધ્યાયશ્રીના શુભ ચરણોમાં હું ભાવપૂર્વક વંદન કરું
શાસન તણા સામ્રાજ્યના, મહામંત્રી પદ પર રાજતા જે પદ તણા સંસ્મરણથી, મંદો સુપાવે પ્રાતા ઉપયોગવંત પ્રધાન જયણા, ભાવ ભીરુ પાપના ઉપાધ્યાયના શુભ ચરણમાં, કરું ભાવથી હું વંદના Ill.
For Personal & Private Use Only
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૧૨
શ્રી સિદ્ધચક્ર આરાધના શબ્દાર્થ : જેઓ જિનશાસન રૂપી સામ્રાજ્યના મહામંત્રી પદ પર શોભે છે, જે પદના સ્મરણથી મંદ બુદ્ધિવાળો (મંદો સુપાવે) પણ બુદ્ધિમાન (પ્રાજ્ઞતા) બને છે. જે ઉપયોગવાળા અને સારી જયણા પાળનાર છે, તેમજ પાપના ભાવ ભીરૂ છે, એવા શ્રી ઉપાધ્યાયના શુભ ચરણોમાં હું ભાવથી વંદન કરું છું.
જે ગુપ્ત રત્નનિધાન સમ, પચીસ ગુણે કરી ઓપતા મહાને ચલાવે પણ સૂરિની, આણ કદીએ ન લાપતા કરે સારણા કદી વારણા, નિત ચોયણા પ્રતિચોયણા ઉપાધ્યાયના શુભ ચરણમાં, કરું ભાવથી હું વંદના જો
શબ્દાર્થ ? જેઓ ગુપ્ત રત્નોના ભંડાર (નિધાન) છે, પચીસ ગુણોથી શોભે છે, જેઓ નાવિક (મહાને) થઈને આચાર્યના સંઘનું સંચાલન કરે છે અને ગુરુની આજ્ઞા લોપતા નથી. જેઓ સારા કાર્યમાં પ્રેરણા કરે છે (સારણા) અને ખોટા કામને રોકે છે (વારણા), જેઓ સારા કામમાં જોડાયેલાને પ્રોત્સાહન આપે છે (ચોયણા) અને વારંવાર પ્રોત્સાહિત કરે છે (પડિચોયણા) એવા શ્રી ઉપાધ્યાયના શુભ ચરણોમાં હું ભાવથી વંદન કરું છું.
સાધુ વંદના તજી માત તાત સ્વજન સંબંધી, પ્યારા સૌ પરિવારને મૂકી માયા ને મમતા નઠારી, સ્વાર્થ ભર્યા સંસારને કરે સાધના એકાંતમાં એક, પૂર્ણ પદની ઝંખના એ શ્રમણના શુભ ચરણમાં કરું ભાવથી હું વંદના ૧
શબ્દાર્થ : જેમણે માતા, પિતા સગા-સંબંધી અને સૌ પ્યારા પરિવારને છોડ્યા છે, નઠારી માયા અને મમતાને ત્યાગી છે, સ્વાર્થ ભર્યા સંસારને છોડ્યો છે, જે એકાંતમાં સાધના કરીને પૂર્ણ
For Personal & Private Use Only
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________
અને તેના રહસ્યો
૧૧૩ પદની ઝંખના કરે છે, એ શ્રમણના શુભ ચરણમાં હું ભાવપૂર્વક વંદન કરું છું. તપ ત્યાગને સ્વાધ્યાયમાં, તલ્લીન જે નિશદિન રહે ઉપસર્ગને પરિષહ તણી, વણઝાર જે હસતા સહે દશવિધ સાધુ ધર્મની, કરે ભાવથી આરાધના એ શ્રમણના શુભ ચરણમાં કરું ભાવથી હું વંદના જીરા
શબ્દાર્થ : જે દિવસ રાત, તપ, ત્યાગ અને સ્વાધ્યાયમાં તલ્લીન રહે છે. ઉપસર્ગ અને પરિષહોની વરસતી વણઝારમાં જે હસતા રહે છે, જે દસે પ્રકારના યતિધર્મની (દશવિધ) ભાવથી આરાધના કરે છે, એ શ્રમણના શુભ ચરણોમાં હું ભાવથી વંદન કરું છું. તલવાર ધાર સમા મહાવ્રત, પાળતા જે આકરા નૈષ્ઠિક બ્રહ્મ રાચતા, સવિ જીવના જે આશરા વર હેમની પરે ઓપતા, સેતુ સકલ કલ્યાણના એ શ્રમણના શુભ ચરણમાં કરું ભાવથી હું વંદના Hill
શબ્દાર્થ જે તલવારની ધાર જેવા આકરા મહાવ્રત પાળે છે, જે નિષ્ઠાપૂર્વક (નૈષ્ઠિક) બ્રહ્મચર્ય (બ્રહ્મ) પાળે છે, જે સર્વ જીવોના આશ્રય રૂપ છે, જે શ્રેષ્ઠ સોનાની જેમ શોભે છે (ઓપતા), સહુ જીવોના કલ્યાણના સેતુરૂપ છે, એ શ્રમણના શુભ ચરણોમાં હું ભાવથી વંદન કરું છું. સાથે જે નિરતિચાર, પાંચ મહાવ્રતોના યોગને જે વાસી-ચંદન કલ્પ, ના વાંછે સુરાદિ ભોગને ઇચ્છે પ્રશંસા ના કદી, નિંદક પ્રતિ પણ શ્રેષના એ શ્રમણના શુભ ચરણમાં, કરું ભાવથી હું વંદના II૪ll
For Personal & Private Use Only
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૧૪
શ્રી સિદ્ધચક્ર આરાધના શબ્દાર્થ : જે પંચમહાવ્રત ધારણ કરી નિરતિચાર (દોષ વિનાનું) ચારિત્ર પાળે છે. જેને વાસની જેમ છોલે (ખંધક મુનિ) કે ચંદનથી પૂજે તો પણ સમભાવ રાખે (વાસી-ચંદન કલ્પ) જે દેવોના ભોગસુખને ઇચ્છે નહિ, જે કોઈની પ્રશંસા ના કરે તેમજ પોતાના નિંદક (નિંદા કરનાર) પ્રતિ પણ દ્વેષ ના કરે એવા શ્રમણના શુભ ચરણોમાં હું ભાવથી વંદન કરું છું.
સમ્યગદર્શન વંદના મારા પ્રભુએ જે પ્રરૂપ્યું, તે જ સાચુ એક છે તે સત્ય છે નિઃશક છે, તે પ્રાણ છે આધાર છે શ્રદ્ધા ખડગ જેવી અડગ, મુજ અંતરે હો સ્થાપના દર્શન તણા શુભ ચરણમાં કરું ભાવથી હું વંદના ||૧||
શબ્દાર્થ ઃ મારા પ્રભુએ કેવળજ્ઞાનથી જે જોયું છે (પ્રરૂપ્યું છે) તે જ સાચું છે. નિઃશકપણે તે સત્ય છે. તે જ પ્રાણ છે અને આધાર છે, એવી ખડક જેવી અડગ શ્રદ્ધા મારા અંતરમાં સ્થપાય તેમ હું ઇચ્છું છું. એવા સમ્યગદર્શનના શુભ ચરણોમાં હું ભાવથી વંદન કરું છું.
છો ને ચમત્કારો બતાડે, દેવતાઓ ભલભલા તોડી શકે ના કોઈ મુજ, શ્રદ્ધા તણી શુભ શૃંખલા સમકિતધારી શ્રાવિકા, સુલતાના ગુણ કહેવાય ના દર્શન તણા શુભ ચરણમાં કરું ભાવથી હું વંદના કેરા
શબ્દાર્થ : ભલેને દેવતાઓ ચમત્કાર બતાવે, પરંતુ મારી શ્રદ્ધાની શુભ શૃંખલા કોઈ જ તોડી શકે તેમ નથી, જેણે સમકિત પ્રાપ્ત કર્યું છે તેવી સુલસા શ્રાવિકાના ગુણોની શું વાત કરીએ ? એવા સમ્યગ્દર્શનના શુભ ચરણોમાં હું ભાવથી વંદન કરું છું.
For Personal & Private Use Only
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૧૫
અને તેના રહસ્યો
જે બીજ છે શિવપદ તણું, સડસઠ વિભેદે વર્ણવ્યું ક્ષયોપશમ ક્ષાયિક ઉપશમ, દૃષ્ટિ નિર્મળતા ભર્યું જેનું અનુપમ સ્થાન છે, છટ્ટે પદે સિદ્ધચક્રના દર્શન તણા શુભ ચરણમાં, કરું ભાવથી હું વંદના
શબ્દાર્થ ઃ સમ્યગદર્શન એ મોક્ષપદનું બીજ છે અને જેને સડસઠ ભેદથી વર્ણવ્યું છે. જેની ઉપશમ, ક્ષયોપશમ અને ક્ષાયિક એવી નિર્મળ દૃષ્ટિ છે. સિદ્ધચક્રના છઠ્ઠા પદે જેનું અનુપમ સ્થાન છે, એવા સમ્યગ્દર્શન પદના શુભ ચરણોમાં હું ભાવથી વંદન કરું છું.
તનથી રહે સંસારમાં, પણ મોક્ષમાં મનડું રમે તપ ત્યાગ સંયમ ભાવના, જેના રગેરગમાં રમે ઉત્કૃષ્ટ છાસઠ સાગરૂની, સ્થિતિ હોયે ખંડના દર્શન તણા શુભ ચરણમાં, કરું ભાવથી હું વંદના I૪ll
શબ્દાર્થ (સમ્યગ્રષ્ટિ આત્મા) શરીરથી ભલે સંસારમાં રહે પણ તેનું મન તો મોક્ષમાં રમે છે. તેના રગેરગમાં તપ, ત્યાગ અને સંયમની ભાવના છે. જે છાસઠ સાગરોપમની ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિનું ખંડન કરે છે, એવા સમ્યગદર્શનના શુભ ચરણમાં હું ભાવથી વંદન કરું છું.
સમ્યગજ્ઞાન વંદના કર્મો ખપાવી ઘાતીયા, કેવળ લહી પ્રભુ શુભ સમે ખોલે ખજાનો ગૂઢ હિતકર, મોહ મિથ્યા તમ શમે આપે ત્રિપદ ગણધારને, કરે ચૌદ પૂરવ સર્જના સદ્જ્ઞાનના શુભ ચરણમાં કરું ભાવથી હું વંદના ૧.
For Personal & Private Use Only
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧ ૧૬
શ્રી સિદ્ધચક્ર આરાધના શબ્દાર્થ : જે ચાર ઘાતી કર્મોનો ક્ષય કરાવી પ્રભુને કેવળજ્ઞાન પમાડી શુભ ભાવમાં રહે છે. લોકોના હિત માટે જે ગૂઢ ખજાનો ખોલે છે. જેનાથી મોહરૂપી મિથ્યાત્વનો અંધકાર દૂર થાય છે. જે ગણધરોને ત્રિપદી આપી, ચૌદ પૂર્વનું સર્જન કરાવે છે, એવા સમ્યજ્ઞાન પદના શુભ ચરણોમાં હું ભાવપૂર્વક વંદન કરું છું.
છે શાસ્ત્ર “દીપક સારીખ, મોહાંધકાર ઘને વને છે શાસ્ત્ર દીવાદાંડી સમ, મિથ્યા મહોદધિ તારણે પદ પદ પરમ પાવન શુચિ, અનેકાંતવાદ નિદર્શના સજ્ઞાનના શુભ ચરણમાં, કરું ભાવથી હું વંદના /રા
શબ્દાર્થ : જે મોહરૂપી ઘનઘોર અંધકારથી છવાયેલા જંગલમાં શાસ્ત્રરૂપી દીપક બને છે, જે મિથ્યાત્વના મહાસાગર તરવામાં શાસ્ત્રરૂપી દીવાદાંડી જેમ છે, જેના એક એક પદ પરમ પવિત્ર છે અને અનેકાંતવાદથી ભરેલા છે, તેવા સમ્યજ્ઞાનના શુભ ચરણોમાં હું ભાવથી વંદન કરું છું. આતમ સ્વરૂપને શોધવા, સલ્તાન છે સાચો સખા સ્વ-પર પ્રકાશક જે કહ્યું, આત્મિક ગુણ અમુલખા મતિ-શ્રુત-અવધિજ્ઞાન, મન-કેવલ વિભેદો જ્ઞાનના સદ્જ્ઞાનના શુભ ચરણમાં, કરું ભાવથી હું વંદના Hall
શબ્દાર્થ ? આત્માના સ્વરૂપને શોધવા માટે સમ્યગુજ્ઞાન એક સાચા મિત્ર બને છે. આત્માનના અમૂલ્ય ગુણો મેળવવા માટે જ્ઞાન સ્વ-પર પ્રકાશક છે. જેના મતિ, શ્રુત, અવધિ, મન:પર્યવ અને કેવળજ્ઞાન એમ પાંચ ભેદ છે. એવા સમ્યજ્ઞાનના શુભ ચરણોમાં હું ભાવથી વંદન કરું છું.
For Personal & Private Use Only
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૧૭
અને તેના રહસ્યો જ્ઞાની ખપાવે ચીકણા, કર્મો જે શ્વાસોશ્વાસમાં તે ક્રોડો વર્ષે ના છૂટે, અજ્ઞાનના અંધકારમાં જ્ઞાને હીણા પશુ સમ કહ્યા, કિશ્યા કહું ગુણ જ્ઞાનના સજ્ઞાનના શુભ ચરણમાં, કરું ભાવથી હું વંદના I૪ll
શબ્દાર્થ : એક જ શ્વાસોશ્વાસમાં જ્ઞાની ચીકણા કર્મો ખપાવી શકે છે. અજ્ઞાનના અંધકારમાં કરોડો વર્ષ વીતે તો પણ કર્મો તૂટતા નથી. જ્ઞાનના ગુણો એટલા બધા છે, તે હું કેવી રીતે (કિશ્યા) કહું ? જ્ઞાન વિનાને પશુ જેવા કહ્યા છે, એવા સમ્યજ્ઞાનના શુભ ચરણોમાં હું ભાવથી વંદન કરું છું.
સમ્યગ્રચારિત્ર વંદના ચારિત્રમોહ વિનાશથી, ભવિજન સુસંયમ પામતા ઇન્દ્રિય નોઇન્દ્રિય દમી, આતમ વિશુદ્ધિ ધારતા છે પંચસમિતિ ગુણિત્રય, અષ્ટ માતની જ્યાં સેવના ચારિત્રના શુભ ચરણમાં, કરું ભાવથી હું વંદના /ન.
શબ્દાર્થ : ચારિત્રમોહનીય કર્મના ક્ષયથી ભવ્ય જીવો શુભ એવું સંયમજીવન પામે છે. ઇન્દ્રિય અને નોઈદ્રિય (મન)નું દમન કરી આત્મવિશુદ્ધિ ધારણ કરે છે, પાંચ સમિતિ અને ત્રણ ગુપ્તિરૂપ અષ્ટ પ્રવચન માતાની જ્યાં સેવા થાય છે, એવા ચારિત્રના શુભ ચરણોમાં ભાવપૂર્વક હું વંદન કરું છું.
ચારિત્ર છે તલવારની, ધારા સમું વ્રત આકરું આજ્ઞા તણી આરાધના, દુષ્કર છતાં ગુણ આગરૂ મનની કરી વિલિનતા, ગીતાર્થ ગુરુ સમુપાસના ચારિત્રના શુભ ચરણમાં, કરું ભાવથી હું વંદના રા
For Personal & Private Use Only
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૧૮
શ્રી સિદ્ધચક્ર આરાધના શબ્દાર્થઃ ચારિત્ર એ તલવારની ધાર જેવું પાળવું આકરું છે, ભગવાનની આજ્ઞાની જેમ આરાધના પાળવામાં દુષ્કર છે, છતાં ગુણોના ભંડાર (આગરૂ) રૂપ છે. ગીતાર્થ ગુરૂ તેની (ચારિત્રની) સમ્યગૂ ઉપાસનામાં મનને જોડી દે છે. એવા સમ્યગ્રચારિત્રના શુભ ચરણોમાં હું ભાવથી વંદન કરું છું. વસવું ગુરુકુળવાસમાં, આતમ સમર્પિત ભાવથી પ્રતિશ્રોત વહેવું ખંતથી, ઈચ્છાદિના નિરોધથી
જ્યાં ચૌદ રાજ તણા જીવોને, છે અભયની ઘોષણા ચારિત્રના શુભ ચરણમાં, કરું ભાવથી હું વંદના Hall
શબ્દાર્થ : આત્મ સમર્પણભાવ રાખી જે ગુરુકુળમાં વસે છે. ઇચ્છાઓનો વિરોધ કરી ખંતપૂર્વક (મોહરૂપી પ્રવાહની) વિરૂદ્ધ દિશામાં (પ્રતિશ્રોત) વહે છે, જે ચૌદ રાજલોકમાં રહેલા જીવોને અભયદાનની ઘોષણા કરે છે, એવા સમ્યગુચારિત્રના શુભ ચરણોમાં હું ભાવપૂર્વક વંદન કરું છું. પાળ્યા અનંતા દ્રવ્ય ચારિત્રો, છતાં ભવ ના શમ્યા પળવાર સંયમ ભાવથી, પાળી પરમપદ ઉપન્યા છે રાજમારગ આજ એક જ, અન્ય કો” શિવપંથના ચારિત્રના શુભ ચરણમાં, કરું ભાવથી હું વંદના I૪ો
શબ્દાર્થ : અનંતવાર દ્રવ્ય ચારિત્ર લીધા છતાં ભવના ફેરા ન ટળ્યા. પળવાર માટે પણ ભાવ ચારિત્ર પાળવાથી પરમપદ પમાય છે. આ જ એક મોક્ષપદ પામવા માટેનો રાજમાર્ગ છે. બીજો કોઈ જ માર્ગ નથી. એવા ચારિત્રપદના શુભ ચરણોમાં હું ભાવપૂર્વક વંદન કરું છું.
For Personal & Private Use Only
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૧૯
અને તેના રહસ્યો
સમ્યગ્રતપ વંદના તોડે નિકાચીત ઘાતી ઘન, ક તણા સમુદાયને કુવાસના કુવિકાર સઘળા, દૂર કરે કુસંસ્કારને આધિ ઉપાધિ વ્યાધિઓ, જેનો કરે સંગાથ ના તે તપ તણા શુભ ચરણમાં, કરું ભાવથી હું વંદના ના.
શબ્દાર્થ : જેનાથી ચીકણા (નિકાચીત) એવા ઘાતકર્મો તૂટે છે. જેનાથી ખરાબ વિચારો, ખરાબ વાસનાઓ તથા અશુભ સંસ્કારો દૂર થાય છે. આધિ, વ્યાધિ અને ઉપાધિઓ જેનો સંગ કરતા નથી, એવા સમ્યતપના શુભ ચરણોમાં હું ભાવપૂર્વક વંદન કરું છું. ધાતુ તપાવે તન તણી, કુવિચારધારા મનમણી, કરી શુદ્ધિ આ જીવનતણી, પહોંચાડતો શિવપથ ભણી બાહ્ય અત્યંતર બાર ભેદો, શાસ્ત્રમાં છે જેહના ને તપ તણા શુભ ચરણમાં, કરું ભાવથી હું વંદના llરા
શબ્દાર્થ : જે શરીરની ધાતુઓને તપાવે છે, જે મનની અશુભ વિચારધારાને દૂર કરે છે. જીવનની શુદ્ધિ કરીને મોક્ષમાર્ગ તરફ પહોંચાડે છે. શાસ્ત્રમાં જેના છ બાહ્ય અને છ અભ્યતર એમ બાર ભેદ બતાવ્યા છે, તે સમ્યગ્રતપના શુભ ચરણમાં, હું ભાવપૂર્વક વંદન કરું છું.
For Personal & Private Use Only
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧ ૨૦
શ્રી સિદ્ધચક્ર આરાધના જે થયા કૃતકૃત્ય તે, તીર્થકરો પણ તપ તપે દીક્ષા સુકેવળજ્ઞાનને, નિર્વાણ કાળે અધ ખપે ઇચ્છિત આપે વિઘન કાપે, દુરિત ઠંદ્ર નિકંદના તે તપ તણા શુભ ચરણમાં, કરું ભાવથી હું વંદના |||
શબ્દાર્થ : તીર્થકરો કૃતકૃત્ય થયા (બધુ સાધી લીધું) છતાં આટલું તપ કર્યું. તેઓ પાપ ખપાવી દીક્ષા અને કેવળજ્ઞાન પામી નિર્વાણ પામ્યા છે. જેનાથી વિપ્નો કપાય છે. પાપના કંઠ (સુખ, દુઃખ)નું નિકંદન થાય છે અને ઇચ્છિત ફળની પ્રાપ્તિ થાય છે. તેવા સમ્યગૃતપના શુભ ચરણમાં હું ભાવથી વંદન કરું છું.
સંવત્સરી વર્ષો લગે પ્રભુ, ઋષભજીએ તપ કર્યો મહાવીર પ્રભુ ષડૂ માસ કરી, ઉપવાસ નિર્જલ સંચર્યો પચાસ ભેદે જે કરાવે, સકામ નિર્જરા સાધના તે તપ તણા શુભ ચરણમાં, કરું ભાવથી હું વંદના જા
શબ્દાર્થ ઃ ઋષભદેવ ભગવાને એક વરસ સુધી (વર્ષીતપ) તપ કર્યો. ભગવાન મહાવીરસ્વામીએ છ મહિનાના નિર્જળા ઉપવાસ કર્યા, પચાસ ભેદથી (ઓળીના નવમા દિવસે ૫૦ ભેદના ૫૦ ખમાસણા દેવાય છે.) જે સકામ નિર્જરાની સાધના કરાવે છે, એવા સમ્યગ્રતા પદના શુભ ચરણમાં હું ભાવથી વંદન કરું છું.
For Personal & Private Use Only
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________ જૈન શાસનમાં અનેક મંત્રો અને યંત્રો છે. મંત્રોમાં શ્રેષ્ઠ જેમ નવકારમંત્ર છે તેમ યંત્રોમાં શ્રેષ્ઠ સિદ્ધચક્રમંત્ર છે. 84 લાખા જીવાયોનીમાં પરિભ્રમણ કરતા વિશિષ્ટ કોટિનો પૂયોદય હોય ત્યારે શ્રી સિદ્ધચક્રજીના દર્શન, પૂજન અને વંદનનો યોગ પ્રાપ્ત થાય છે. ભૂતકાળની સ્મૃતિઓ અને ભવિષ્યની કલ્પનાઓમાં આપણું મન સતત રાચતું હોય છે. શ્રી સિદ્ધચક્રની આરાધના ભૂતકાળને ભૂલાવી અને ભવિષ્યની કલ્પનાઓથી મુક્ત કરાવી વર્તમાનમાં આપણા પોતાના સ્વરૂપને યાદ કરાવે છે. શ્રી સિદ્ધચક્ર આરાધના અનંતા શ્રેષ્ઠ આત્માઓનો સત્સંગ કરાવી વિશિષ્ટ પુણ્યબંધ કરાવે છે. આરાધનાના પ્રભાવે સર્વ ક્ષેત્રોમાં સફળતા મળે છે અને બધી જ અનુકૂળતાઓ પ્રાપ્ત થાય છે. સમગ્ર જિનશાસનનો સાર સિદ્ધચક્ર છે. BHARAT GRAPHICS - Ahmedabad-1 b) Ph. : 079-22134176, M : 9925020106 For Personal & Private Use Only 2