Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ prAcIna jaina itihAsa saMgraha (tRtIya bhAga) jaina naDara -jJAnasundara
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ THANKNKAKANIKANEXCANCILLINKS jaina itihAsa jJAna bhAna kiraNa naM. 3 ~~~vvvvvvvviane OM zrI ratnaprabha sUrizvara pAda padmabhyonamaH OM prAcIna jaina itihAsa saMgraha (tRtIya bhAga) [ kaliGga deza kA itihAsa 40TFILM 4. bhAga muni zrI jJAnasundarajI mahArAja prakAzaka zrI ratnaprabhAkara jJAna puSpamAlA mu0 phalodI (mAravAr3a) prathamAvRti 1000] bhosavAla saM0 2361 [vi0 saM0 1661
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ . .prabandhakartA hai mAsTara bhIkhamacanda zivagaMja (sirohI) ? wwwam.wwn wa mramminimnininunonnnnn dravya sahAyaka I zrIsaMgha-zivagaMja (sirohI) zrImad paMcamAGga bhagavatIjI sUtra kI jJAnapUjA kI Amanda se / wwwwwwwwwwwwww.am www.wwwwww. * - mudraka satyavrata zarmA hai zAnti presa, shiitlaaglii-aagraa| inwwwamaww.mmomwwd
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI jaina itihAsa jJAna bhAnU kiraNa naM0 2 * zrI ratnaprabhasUrIzvara pAdapadmabhyonamaH * prAcIna jaina itihAsa saMgraha ( tIsarA bhAga ) [ kaliMga deza kA itihAsa ] gadha deza kA nikaTavartI pradeza kaliGga bhI jainoM kA eka bar3A kendra thA / isa deza kA itihAsa bahuta prAcIna hai / bhagavAna Adi tIrthaMkara zrI RSabhadeva svAmI ne apane 100 putroM ko jaba apanA rAjya bA~TA thA to kaliGga nAmaka eka putra ke hisse meM yaha pradeza AyA thA / usake nAma ke pIche yaha pradeza bhI kaliGga kahalAne lagA / cirakAla taka isa pradeza kA yahI nAma calatA rahA / veda,
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ prA0 jai0 i0 tIsarA bhAga smRti, mahAbhArata, rAmAyaNa aura purANoM meM bhI isa deza kA jahA~ tahA~ kaliGga nAma se hI ullekha huA hai| bhagavAna mahAvIra svAmI ke zAsana taka isakA nAma kaliMga kahA jAtA thaa| zrI pannavaNA sUtra meM jahA~ sAr3he paccIsa Arya kSetroM kA ullekha hai una meM se eka kA nAma kaliMga likhA huA hai / yathA "rAjagiha magaha caMpA aMgA, tahatAmaliti baMgAya / kaMcaNapuraM kaliMgA baNArasI caiva kAsIya / " usa samaya kaliMga kI rAjadhAnI kAMcanapura thii| isa deza para kaI rAjAoM kA adhikAra rahA hai / tathA kaI maharSiyoM ne isa pavitra bhUmi para vihAra kiyA hai tevIsaveM tIrthaMkara zrIpArzvanAtha prabhu ne bhI apane caraNakamaloM se isa pradeza ko pAvana kiyA thaa| tatpazcAt Apa ke ziSya samudAya kA isa prAnta meM vizeSa vicaraNa huA thaa| mahAvIra prabhu ne bhI isa prAnta ko padhAra kara pavitra kiyA thaa| isa prAnta meM kumAragiri (udayagiri) tathA kumArI (khaNDagiri) nAmaka do pahAr3iyA~ haiM jina para kaI jainamaMdira tathA zramaNa samAja ke lie kandarAaiM haiM isa kAraNa se yaha deza jainiyoM kA parama pavitra tIrtha rahA hai| kaliMga, aMga, baMga aura magadha meM ye donoM pahAr3iyA~ zatrujaya giranAra avatAra nAma se bhI prasiddha thIM / ataeva isa tIrtha para dUra dUra se kaI saMgha yAtrA karane ke hita AyA karate the / brAhmaNoM ne apane graMthoM meM kaliMga vAsiyoM ko 'vedadharma vinAzaka' batAyA hai|
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ kaliGga deza kA itihAsa isase mAlUma hotA hai ki kaliMga nivAsI saba eka hI dharma ke upAsaka the / dUsare zabdoM meM yaha bhI kahA jA sakatA hai ki ve saba ke saba jainI the / brAhmaNa loga kahIM kahIM apane granthoM meM bauddhoM ko bhI 'vedadharma vinAzaka' kI upAdhi se ullekha karate the, para kaliMga meM pahale bauddhoM kA nAma-nizAna taka nahIM thaa| mahArAjA azoka ne kaliMga deza para I0 saM0262 pUrva meM AkramaNa kiyA thA usI ke bAda kaliMga deza meM bauddhoM kA praveza huA thA / isake prathama hI brAhmaNoM ne apane Aditya purANa meM yahA~ taka likha diyA ki kaliGga deza anArya logoM ke rahane kI bhUmi hai |jo brAhmaNa kaliMga meM praveza karegA vaha patita samajhA jAvegA / yathA"gatvaitAn kAma to dezAt kaliGgAzca patet dvijH|" yaha bhI bahuta sambhava hai ki zAyada brAhmaNoM ne kaliMga deza meM pahu~ca kara jainadharma svIkAra kara liyA ho| isI hetu unhoMne kaliMga ke praveza kA bhI niSedha kiyaa| . eka bAra to usa samaya jainoM kA pUrA sAmrAjya kaliMga deza meM hogayA para Aja vahA~ jainiyoM kA nAma nizAna taka nhiiN| isakA kAraNa sivAya kAla kI kuTilatA ke aura kyA ho sakatA hai / tathApi dUradarzI jainiyoM ne apane dharma ke smRti ke hita cihnarUpa se kaliMga deza meM kucha na kucha to kArya avazya kiyA / ve sarvathA vaMcita nahIM rahe / itihAsa sApha-sApha batAtA hai ki vikrama kI bArahavIM zatAbdi taka to kaliMgadeza meM jainiyoM kI
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ prA0 jai0 i0 tIsarA bhAga mmmmmmmmm pUrNa jAhojalAlI thii| itanA hI nahIM vikrama kI solahavIM zatAbdi meM sUryavaMzI mahArAjA pratAparudra vahA~ kA jainI rAjA thA / usa samaya taka to jaina dharma kA abhyudaya kaliMga deza meM ho rahA thA / para prazna yaha upasthita hotA hai ki sarvathA jainadharma ekAeka kaliMga meM se kaise calA gyaa| isa para vidvAnoM kA mata hai ki jainoM para kisI vidharmI rAjA kI nirdayatA se aise atyAcAra hue ki unheM kaliMga deza kA parityAgana karanA par3A / yadi isa prakAra kI koI Apatti nahIM AtI to kadApi jainI isa deza ko nahIM chodd'te| ___kevala isI deza meM atyAcAra huA ho aisI bAta nahIM hai, vikrama kI AThavIM nauvIM zatAbdi meM mahArASTra meM bhI jainoM ko isI prakAra kI musIbata se sAmanA karanA par3A kyoMki vidharmI narezoM se jainiyoM kI unnati dekhI nahIM jAtI thii| ve to jainiyoM ko duHkha pahu~cAnA apanA dharma samajhate the| kaI jaina sAdhu zUlI para bhI laTakA diye gaye / ve jIte jI kolhU meM pere gaye / unheM jamIna meM AdhA gAr3ha kara kAga aura kuttoM se nucavAyA gayA isake kaI pramANa bhI upasthita haiM / "hAlasya mahAtmya" nAmaka grantha meM, jo tAmilI bhASA meM hai, usake 68 veM prakaraNa meM ina atyAcAroM kA romAMcakArI vistRta varNana maujUda hai kintu jainiyoM ne apane rAjatva meM kisI vidharmI ko nahIM satAyA thA yahI jainiyoM kI vizeSatA hai / yaha kama gaurava kI
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ kaliGga deza kA itihAsa bAta nahIM hai ki jainI apane zatru se badalA lene kA vicAra taka nahIM karate the / yadi jainiyoM kI nIti kuTila hotI to kyA ve candragupta maurya yA samprati nareza ke rAjya meM vidhammiyoM ko satAne se cUkate, kadApi nahIM / para nahIM, jainI kisI ko satAnA to dUra rahA, dUsare jIva ke prati kabhI asad vicAra taka nahIM karate / jaina zAstrakAroM kA yaha khAsa mantavya hai ki apane prakAza dvArA dUsaroM ko apanI ora AkarSita karanA tathA sadupadeza dvArA bhUle bhaTakoM tathA aTakoM ko rAha batAnA cAhie / sabake prati maitrIbhAva rakhanA yaha jainiyoM kA sAdhAraNa AcAra hai / jo thor3A bhI jainadharma se paricita hogA uparokta bAta kA avazyameva samarthana karegA / parantu vidhammiyoM ne apanI sattA ke mada meM jainiyoM para aise aise kaSTaprada atyAcAra kiye ki jinakA varNana yAda Ate hI romAMca khar3e ho jAte haiM tathA hRdaya thara thara kA~pane lagatA hai| jisa mAtrA meM jainiyoM meM dayA kA saMcAra thA vidharmI usI mAtrA meM nirdayatA kA bartAva kara jainiyoM ko isa dayA ke lie cir3hAte the| para jainI isa bhayAvanI avasthA meM bhI apane nyAyapatha se tanika bhI vicalita nahIM hue / yahI kAraNa hai ki Aja taka jainI apane pairoM para khar3e hue haiM aura nyAya patha para pUrNarUpa se ArUr3ha haiN| dharma kA prema jainiyoM kI raga-raga meM ramA huA hai jainoM ke syAdvAda siddhAntoM kA Aja bhI sArA saMsAra lohA mAnatA hai / syAdvAda ke pracaMDa zastra ke sAmane mithyAtviyoM kA kutarka Tika
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ prA0 jai0 i0 tIsarA bhAga nahIM sakatA / syAdvAda kI nItidvArA Aja jainI saba vidhammiyoM kA muMha banda kara sakane meM samartha haiM / kaliGga deza meM jainiyoM kA nAma nizAnataka jo Aja nahIM milatA hai isakA vAstavika kAraNa yahI hai ki vidharmiyoM ne jainiyoM ko duHkha de de kara vahA~ se tirohita kiyA / Adhunika vidvamaMDalI bhI yahI bAta kahatI hai| Aja isa vaijJAnika yuga meM pratyakSa bAtoM kA hI prabhAva adhika par3atA hai / purAtatva kI khoja aura anusaMdhAna se aitihAsika sAmagrI itanI upalabdha huI hai ki jo hamAre saMdeha ko miTAne ke lie paryApta hai / jina pratApazAlI mahApuruSoM ke nAma nizAna bhI hameM jJAta nahIM the, unhIM kA jIvana vRttAnta Aja zilAlekhoM, tAmrapatroM aura sikkoM meM pAyA jAtA hai| usa samaya kI rAjanaitika dazA, sAmAjika vyavasthA aura dhArmika pravRti kA prAmANika ullekha yatra-tatra khojoM se milA hai| ina khojoMdvArA jitanI sAmagrI prApta huI hai una meM mahArAjA khAravela kA khudA huA zilAlekha bahuta hI mahatva kI vastu hai / ___ khAravela kA yaha mahatvapUrNa zilAlekha khaNDagiri udayagiri pahAr3I kI hastI guphA se milA hai / isa lekha ko saba se prathama pAdarI sTarliGgane I0 sana 1820 meM dekhA thaa| para pAdarI sAhaba usa lekha ko sAfa taura se nahIM par3ha ske| isake kaI kAraNa the| prathama to vaha lekha 2000 varSa se bhI adhika purAnA hone ke kAraNa jarjara avasthA meM thA / yaha zilAlekha itane varSoM taka
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ kaliGga deza kA itihAsa surakSita na rahane ke kAraNa ghisa bhI gayA thA / kaI akSara miTane laga gaye the aura kaI akSara to bilkula naSTa bhI ho cuke the / isa para bhI lekha pAlIbhASA se milatA huA zAstroM kI zailI se likhA huA thA / isa kAraNa pAdarI sAhaba lekha kA sAra nahIM samajha sake / tathApi pAdarI sAhaba bhAratiyoM kI taraha hatAza nahIM hue| ve isa lekha ke pIche citta lagAkara par3a gaye / unhoMne isa zilAlekha ke sambandha meM a~garejI patroM meM khAsI carcA prArambha karadI | sAre purAtatviyoM kA dhyAna isa zilAlekha kI ora sahaja hI meM AkarSita ho gayA / isa zilAlekha ke viSaya meM kaI taraha kA patravyavahAra purAtatvajJoM ke Apasa meM calA / anta meM isa lekha ko dekhane kI icchA se sabane milakara eka tithi nizcat kI / usa tithi para isa zilAlekha ko par3hane ke lie saikar3oM yUropiyana ekatrita hue / kaI taraha se prayatna karake unhoMne usakA matalaba jAnanA cAhA para ve anta meM asaphala hue| itane para bhI unhoMne prayatna jArI rakkhA / isa zilAlekha ke kaI phoTU liye gaye / kAgaz2a lagA lagA kara kaI citra likhe gaye / yaha zilAlekha citra ke rUpa meM samAcAra patroM meM bhI prakAzita huA / isa zilAlekha para kaI pustakeM nikalIM / isa prayatna meM vizeSa bhAga nimnalikhita yUropi - yanoM ne liyA | DaoN. TAmasa, mejara kITTa, janarala kaniMga hAma, prasiddha itihAsakAra vinsaTeMTa, DaoN. smitha, bihAra gavarnara sara eDavarDa Adi Adi / 1
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ prA0 jai0 i0 tIsarA bhAga jaba isakA pUrA patA nahIM calA to isa khoja ke Andolana ko bhArata sarakAra ne apane hAtha meM le liyaa| yaha zilAlekha yahA~ se iGgalaiNDa bhejA gyaa| vahA~ ke vaijJAnikoM ne usakI vicitra taraha se phoTU lii| bhAratIya purAtatvajJa bhI nIMda nahIM le rahe the| inhoMne bhI kama prayatna nahIM kiyaa| mahAzaya jAyasavAla, misTara rAkhaladAsa banarjI, zrIyuta bhagavAnadAsa indarjI aura anta meM saphalatA prApta karanevAle zrImAn kezavalAla harSadarAya dhruva the| zrI0 kezavalAla ne avirala prayatna se isa lekha kA patA btaayaa| taba se san 1617 arthAt sau varSa ke prayatna se anta meM yaha nizcita huA ki yaha zilAlekha kaliMgAdhipati mahAmeghabAhana cakravartI jaina samrAT mahArAjA khAravela kA hai| ___ sacamuca bar3e zoka kI bAta hai ki jisa dharma se yaha zilAlekha sambandha rakhatA hai, jisa dharma kI mahattA ko batAnevAlA yaha lekha hai, jisa dharma ke gaurava ke pradarzana karanevAlA yaha zilAlekha hai usa jaina dharmavAloM ne Aja taka kucha bhI nahIM kiyaa| jisa mahatvapUrNa viSaya kI ora dhyAna dene kI atyanta AvazyakatA thI vaha viSaya upekSA kI dRSTi se dekhA gayA / kyA vAstava meM jainiyoM ne isa viSaya kI ora A~kha uThAkara dekhA taka nahIM ? kyA kRtajJatA prakaTa karanA ve bhUla hI gaye ? jahA~ candragupta aura samprati rAjA ke lie jaina granthakAroM ne pothe ke pothe likha DAle vahA~ kyA zvetAmbara aura kyA digambara kisI bhI AcArya ne isa nareza ke cAritra kI ora prAyaH qalama taka nahIM uThAI ki
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ kaliGga deza kA itihAsa jisake AdhAra se Aja hama janatA ke sAmane khAravela kA kucha varNana rakha sakeM / kyA yaha bAta kama lajjAspada hai ? udhara Aja jainetara dezI aura videzI purAtatvajJa tathA itihAsa premiyoM ne sAhitya saMsAra meM prastuta lekha ke sambandha meM dhUma macAdI hai / unhoMne isake lie hajAroM rupayoM ko khrcaa| aneka taraha se parizrama kara patA lgaayaa| para jainI itane beparavAha nikale ki unheM isa bAta kA bhAna taka nhiiN| Aja adhikAMza jainI aise haiM jinhoMne kAna se khAravela kA nAma taka nahIM sunA hai / kaI ajJAnI to yahA~ taka kaha guz2arate haiM ki gaI guz2arI bAtoM ke lie itanI sarapaccI tathA magaz2amArI karanA vyartha hai| balihArI inakI buddhi kI ! ve kahate haiM isa lekha se jainiyoM ko mukti thor3e hI mila jAyagI / ise suneM to kyA aura par3heM to kyA ? aura na par3heM to kyA honA-havAnA ! arvAcIna samaya meM hameM apane dharma kA kitanA gaurava raha gayA hai isa bAta kI jA~ca aisI laccara dalIloM se apane Apa ho jAtI hai| jisa dharma kA itihAsa nahIM usa dharma meM jAna nahIM / kyA yaha marma kabhI bhUlA jA sakatA hai ? kadApi nahIM / ___sajano ! satya jAniye / mahArAja khAravela kA lekha jo ati prAcIna hai tathA pratyakSa pramANa bhUta hai jaina dharma ke siddhAntoM ko puSTa karatA hai / yaha jaina dharma para apUrva prabhAva DAlatA hai| yaha lekha bhArata ke itihAsa ke lie bhI pracura pramANa detA hai / kaI bAra
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 prA0 ** jai0 i0 tIsarA bhAga loga yaha AkSepa kiyA karate haiM ki jisa prakAra bauddha aura vedAnta mata rAjAoM se sahAyatA prApta karatA thA tathA apanAyA jAtA thA usI prakAra jaina dharma kisI rAjA kI sahAyatA nahIM pAtA thA na yaha apanAyA jAtA thA yA jaina dharma sAre rASTra kA dharma nahIM thA, unako isa zilAlekha se pUrA uttara pratyakSarUpa se mila jAtA hai aura una ke bolane kA avasara nahIM prApta ho sakatA / bhagavAna mahAvIra ke ahiMsA dharma ke pracArakoM meM zilAlekhaka saba se prathama khAravela kA hI nAmaupasthita karate haiM / mahArAjA khAravela kaTTara jainI thA / usane jaina dharma kA pracuratA se pracAra kiyA / isa zilAlekha se jJAta hotA hai ki Apa caitravaMzI the / Apake pUrvajoM ko mahAmeghavahAna kI upAdhi milI huI thii| Apake pitA kA nAma buddharAja tathA pitAmaha kA nAma khemarAja thA / mahArAjA khAravela kA janma 267 I0 pUrva san meM huA / paMdraha varSa taka Apane bAlavaya AnaMdapUrvaka bitAte hue Avazyaka vidyAdhyayana bhI kara liyA tathA nau varSa taka yuvarAja raha kara rAjya kA prabaMdha Apane kiyA thA / isa prakAra 24 varSakI Ayu meM ApakA rAjyAbhiSeka huA / 13 varSa paryanta Apane kaliMgAdhipati raha kara sucAru rUpa se zAsana kiyA / anta meM apane rAjya kAlameM dakSiNa se lekara uttara loM rAjya kA vistAra kara Apane samrAT kI upAdhi bhI prApta kI thI Apane apanA jIvana dhArmika kArya karate hue bitAyA / anta meM Apane samAdhi maraNa dvArA ucca gati prApta kI / aisA zilAlekha se mAlUma hotA hai /
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ kaliGga deza kA itihAsa ____ yaha zilAlekha kAliMga deza, jise aba saba ur3IsA kaha kara pukArate haiM, ke khaNDagiri (kumAra parvata ) kI hastI nAmnI guphA se milA thaa| yaha zilA lekha 15 phuTa ke lagabhaga lambA tathA 5 phITa se adhika caur3A hai| . yaha zilAlekha 17 paMkti meM likhA huA hai / isa zilAlekha kI bhASA pAlI bhASA se milatI hai| yaha zilAlekha kaI vyaktiyoM ke hAtha se khudavAyA huA hai| pUre sau varSa ke parizrama ke pazcAt isakA samaya samaya para saMzodhana bhI kiyA hai / antima saMzodhana purAtatvajJa paM0 sukhalAlajIne kiyA hai / pAThakoM ke avalokanArtha hama usa lekha kI nakala yahA~ para de ke sAtha meM usakA hindI anuvAda bhI sarala bhASA meM paMkti vAra de dete haiM AzA hai ki ise mananapUrvaka par3hakara apane dharma ke gaurava ko bhalI bhA~ti se smjheNge|
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12 prA0 0 i0 tIsarA bhAga kaliGgAdhipati mahAmeghavAhana cakravartI mahArAjA khAravela ke prAcIna zilAlekha kI "nakala" (zrImAn paM0 sukhalAlajI dvArA saMzodhita) vizeSa jJAtavya-asala lekha meM jina mukhya zabdoM ke lie pahale sthAna chor3a diyA gayA thA, una zabdoM ko yahA~ bar3e TAipoM meM chapavAyA hai| virAma cihnoM ke lie bhI sthAna rikta hai / vaha khar3I pAI se batalAye gaye haiM / gale hue akSara koSTabaddha haiM aura ur3e hue akSaroM kI jagaha bindiyoM se bharI gaI hai| [prAkRta kA mUla pATha ] (paMkti 1 lI)-namo arAhaMtAnaM [1] namo savasidhAnaM [1] airena mahArAjena mAhAmeghavAhanena cetirAja vasavadhanena pasathasubhalakhanena caturaMtaluThitagunopahitena kaliMgAdhipatinA siri khAravelena 1 sNskRtcchaayaa| 1 namo'rhadbhyaH [] namaH sarvasiddha bhyaH [] elena mahArAjena mahAmeghavAhanena cedirAja vaMzavardhanena prazastazubhalakSaNena caturanta-luThitaguNopahitena kaliGgAdhipatinA zrI kSAravelena
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ kaliGga deza kA itihAsa 13 (paMkti 2rI)-paMdarasavasAni siri-kaDAra-sarIravatA kIDitA kumArakIDikA [1] tato lekharUpagaNanA-vavahAra-vidhivisAradena savavijAvadAtena navavasAni yovarajaM pasAsitaM [1] saMpuNa-catu-vIsati-vaso tadAni vadhamAna-sesavo venAbhivijayotatiye 2. (paMkti 3 rI )-kaliMgarAjavaMsa-purisayuge mahArAjAbhisecanaM pApunAti [1] abhisitamato ca padhame vase vAta-vihatagopura-pAkAra-nivesanaM paTisaMkhArayati [1] kaliMganagari [1] khabIra-isi-tAla-taDAga-pADi yo ca baMdhApayati [1] savuyAnapaTisaMThapanaM ca 3. (paMkti 4 thI )-kArayati [u] panatIsAhi satasahasehi pakatiyo ca raMjayati []] dutiye ca vase acitayitA sAtakaNi 2 paJcadazavarSANi zrIkaDArazarIravatA krIDitAH kumArakrIDAH [3] tato lekhyarUpagaNanAnyavahAravidhi vizAradena sarvavidyAvadAtena navavarSANi yauvarAjyaM prazAsitam [0] sampUrNa caturviMzativarSastadAnI vardhamAnazaizavo venAbhivijayastRtIye 3 kaliGgarAjavaMza-puruSa-yuge mahArAjyAbhiSecanaM prApnoti [1] abhiSiktamAtrazca prathame varSe vAtavihataM gopura-prAkAra-nivezanaM pratisaMskArayati [1] kaliGganagaryAm khibIrarSi* talla-taDAga-pAlizca bandhayati [1] sarvodyAnapratisaMsthApanazca 4 kArayati [u] pancatriMzamiH zatasahasraH- prakRtIzca raJjayati [] * RSi-kSivIrasya talla-taDAgasya x paJcaviMzacchata-sahasraH prakRtIH paricchidya parigaNayya ityedarthe tRtIyA /
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ prA0 je0 i0 tIsarA bhAga pachimadisaM haya-gaja-nara-ratha-bahulaM daMDaM paThApayati [1] kajhaveMnAM gatAya ca senAya vitAsitaM musikanagaraM [1] tatiye puna vase 4. . ( paMkti 5 vI )-gaMdhava-vedabudho daMpa-nata-gItavAdita saMdasanAhi usava-samAja kArApanAhi ca kIDApayati nagariM [1] tathA cavuthe vase vijAdharAdhivAsaM ahata-puvaM kAliMga puvarAjanivesitaM.."vitadha-makuTasabilamaDhite ca nikhita-chata- 5. __(paMkti 6 ThI)-bhiMgAre hita-ratana-sApateye savaraThika bhojake pAde vaMdApayati []] paMcame ca dAnI vase naMdarAja-tibasa-sata-aoghATita' tanasuliya-vATA panADiM nagaraM pavesa [ya] ti [1] so..."bhisito ca rAjasuya [deg] saMdaza-yaMto dvitIye ca varSe acintayitvA sAtakarNi pazcimadeza x haya-gaja-nara-rathabahulaM daNDaM prasthApayati []] kRSNaveNAM gatayA ca senayA vitrAsitaM mUSikanagaram [1] tRtIye punarvarSe 5 gAndharvavedabudho dabhya*-nRta-gItavAditra-sandarzanarutsava-samAja -kAraNa zca krIDayatinagarIma [1] tathA caturthe varSe vidyAdharAdhivAsam ahatapUrva kAliGga-pUrvarAjanivezitaM... 'vitatha-makuTAn sAdhitabilamAMzca nikSipta-chatra 6 bhRGgArAn hRta-ratna-svApateyAn sarvarASTrika bhojakAna pAdAvabhivAdayate [] paJcame cedAnIM varSe nandarAjasya tri-zata-varSa avaghaTTitA~ tanasulivATat praNArlI nagaraM pravezayati [1] so ('pi ca barSe SaSThe) 'bhiSiktazva rAjasUyaM sandarzayana sarva-kara-paNam x dikzabdaH pAlIprAkRte videzArtho'pi * dampa=Dapha iti bhASAyAm ?
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ kaliGga deza kA itihAsa sava-kara-vaNaM 6. (paMkti 7 vIM)-anugaha-anekAni satasahasAni visajati poraM jAnapadaM [ / ] satamaM ca vasaM pasAsato vaji-ragharava [] ti-ghusita-gharinIsa [-matukapada -punA [ti ? kumAra]..... ...[] aThame ca vase mahatA + senA..."-goradhagiri 7. - (paMkti- 8 vI tapAghA)yitA rAjagahaM upapIDApayati [1] etinaM ca kaMmApadAna-saMnAdena saMvita-sena-vAhano vipamucitu madhuraM apayAto yavanarAja Dimita...................[mo ? ] yachati [vi.] .... 'palava''8. (paMkti 6 vIM)-kaMparakhe haya-gaja-radha-saha-yaMte savagharAvAsa-parivasane sa-agiNa ThiyA [1] sava-gahanaM ca kArayitu 7 anugrahAnanekAn zatasahasra visRjati paurAya jAnapadAya [1] saptamaM ca varSa prazasato bajragRhavato ghuSitA gRhaNI [ san-mAtRkapadaM prApnoti ?] [kumAraM ]... [1] aSTame ca varSe mahatA x senA.... goratha giri ___ 8 ghAtayitvA rAjagRhamupapIDayati [1] eteSAM ca karmAvadAnasaMnAdena savIta-sainya vAhano vipramoktu mathurAmayAtau yavanarAjaH Dimita . ......[mo ? ] yacchati [ vi] ..."pallava... 6 kalpavRkSAn hayagajarathAn sayantRn sarvagRhAvAsa-parivasanAni sAgniSTikAni [0] sarvagrahaNaM ca kArayitu brAhmaNAnAM jAti parihAraM dadAti [1] arhataH...............'na'"giyA [?] x mahatA=mahAtmA ? senAnaH samasyanta-padasya vizeSaNaM vA / + navame varSe ityetasya mUlapATho naSTontAhatAkSareSu /
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ prA0 jai0 i0 tIsarA bhAga bamhaNAnaM jAtiM parihAraM dadAti [1] arahato........ "va"na ..."giya 6. (paMkti 10 vIM)[ kA] . . mAna [ti ]* rA [ja]-saMnivAsaM mahAvijayaM pAsAdaM kArayati aThatisAya satasahasehi [ / ] dasame ca vase daMDa-saMdhI-sAma mayo bharadha-vasapaThAnaM mahi--jayanaM "ti kArApayati........... [niritaya uyAtAnaM ca maniratanA [ni] upalabhate [1] 10. (paMkti 11 vIM)...... 'maMDaM ca avarAjanivesitaM pIthuDagadabha-naMgalena kAsayati [ 1 janasa daMbhAvanaM ca terasavasasatika [:]-tu bhidati tamaradeha-saMghAtaM [1] vArasame ca vase"hasa. ke. ja. sabasehi vitAsayati utarApatha-rAjAno. (paMkti 12 vIM)......."magadhAnaM ca vipulaM bhayaM janeto 10. [ka].. mAnati [ ? ] rAjasannivAsaM mahAvijayaM prAsAda kArayati aSTatriMzatA zatasahasraH [1] dazame ca varSe daNDasandhi-sAmamayo bhAratavarSa-prasthAnaM mahIjayanaM' 'ti kArayati..........[niratyA?] udyAtAnoM ca maNiratnAni upalabhate [1] 11...x...... maNDaM ca aparAjanivezitaM pRthula-gardabha-lAGgalena karSayati jinasya dambhApanaM trayodazavarSa-zatikaM tu bhinatti tAmara-dehasaMghAtam [1] dvAdaze ca varSe ............"bhiH vitrAsayati uttarApatharAjAn 12....."magadhAnAMca vipulaM bhayaM janayan hastinaH sugAGgeya prAyayati [1] mAgadhaMca ra jAnaM vRhaspatimitraM pAdAvabhivAdayate [1] (r) 'mAnavI' bhI par3hA sakatA hai| x ekAdaze varSe ityetasya mUlapATho naSTo galitazilAyAm /
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ kaliGga deza kA itihAsa hathI sugaMgIya [.] pAyayati [0] mAgadhaM ca rAjAnaM vahasatimitaM pAde vaMdApayati [1] naMdarAja-nItaM ca kAliMgajinasaMnivesaM...... gaha-ratanAna paDihArehi aMgamAgadha-vasu ca neyAti [1] 12. . (paMkti 13 vIM)....... tu [.] jaTharalikhila-barAni siharAni nIvesayati sata-vesikanaM parihArena [1] abhutamachariyaM ca hathi-nAvana parIpuraM sava-dena haya-hathI-ratanA [ mA.] nikaM paMDarAjAcedAni anekAni mutamaNiratanAni aharApayati idhasato . (paMkti 14 vIM)........... sino vasIkaroti []] terasame ca vase supavata-vijayacaka-kumArIpavate arahite [ya ? ](r) ph-khINa-saMsitehi kAyanisIdIyAya yApa-zrAvakehi rAjabhitini nandarAjanItaMca kAliGgajina-sacivezaM ....... gRharasnAnAM pratihArairAGga mAgadha-vasUni ca nAyayati [1] ..... .. 13......"tu jaTharollikhitAni varANi. zikharANi nivezayati zataba zikAnAM parihAreNa [1] adbhutamAzcaryanca hastinAvA~ pAripUrama sarvadeyaM haya-hasti-ratna-mANikyaM pANDavarAjAt cedAnImanekAni muktAmaNiratnAni zrAhArayati iha zaktaH [1] ... . . . . . . . . . . . ... 14......... "sino vazIkaroti [1] trayodaze ca varSe supravRttavijayacakra kumArI-parvate'hite pravINa +-saMsRtibhya, kAyikaniSIyAM yApajJAkebhyaH rAja-bhRtIzcIrNavratAH [eva ? ] zAsitAH [1] pUjAyAM ratopAsena kSAravelena zrImatA jIva deha-zrIkatA parIkSitA [1] * paMkti ke nIce 'ya' aisA eka akSara mAlUma hotA hai| + yapa-kSINa iti vA /
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ prA0 0 i0 tIsarA bhAga cinavatAni vasAsitAni [1] pUjAya rata-uvAsa-khAravelasirinA jIvadeha-sirikA parikhitA [1] - (paMkti 15 vIM)... [ su] katisamaNasuvihitAnaM (nu-?) ca sata-disAnaM [nu? ] jAninaM tapasi-isinaM saMghiyanaM [nu ?] [:] arahata-nisIdiyA samIpe pabhAre varAkara-samuthapitAhi aneka yojanAhitAhi pa. si. o "silAha siMhapatha-rAnisi[.] dhuDAya nisayAni 15. (paMkti 16 vIM )..........."ghaMTAlakto x catare ca veDUrikgabhe thaMbhe patiThApayati [,] pAna-tariyA sata sahasehi [1] muriya-kAla vochinaM ca coyaThiaMga-satikaM turiyaM upAdayati [1] khemarAjA sa vaDharAjA sa bhikhurAjA dhamarAjA pasaMto sunaMto anubhavaMto kalANAni 16. 15.... 'sukRti-zramaNAnAM suvihitAnAMzatadizAnAM tapasviRSiNAM savinAM [1] arhaniSIyAH samIpe prAmbhAre krAkarasamutthApitAbhiranekayojanAhRtAbhi........ zilAbhiH siMhaprasthIyAyai rArayai sindhuDAyai nizrayANi 16.........."ghaNTAlaktaH [?], caturazca ca vaidUryagarbhAn stambhAn pratiSThApayati [,] paJcasaptazatasahasraH [1] maurya kAlavyavacchimaJca catuHSaSTikAGgasaptikaM turIyamutpAdayati [1] kSemarAjaH sa vaddha rAjaH sa bhikSurAjo dharmarAjaH pazyan zRNvabanubhavan kalyANAni x athavA-ghaMTAlIeha.
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ kaliGga deza kA itihAsa (paMkti 17 vIM)......"guNa-visesa-kusalo sava-pAMsaDapUjako sava-devAyatanasaMkArakArako [a] patihata cakivAhinibalocakadhurogutacako pavata-cakorAjasi-vasa-kulavinizrito mahA-vijayo rAjA khAravela-siri 17. 17...""guNa-vizeSa-kuzalaH sarva-pASaNDapUjakaH sarva-devAyatanasaMskArakArakaH [a] pratihata cakri-vAhini-balaH cakradhuro guptacakraH pravRtta-cakro rAjarSivaMza-kulaviniHsRto mahAvijayo rAjA kSAravelazrIH
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ 20 prA0 jai0 i0 tIsarA bhoga zilAlekha kA bhASAnuvAda | ( zrImAn paM0 sukhalAlajI kA 'gujarAtI bhASAnuvAda' se ) (1) hitoM ko namaskAra, siddhoM ko namaskAra, aira ( eaila ) mahArAjA mahAmeghavAhana ( marendra ) cedirAjavaMzavardhana, prazasta, zubha lakSaNa yukta, caturanta vyApi guNa yukta kaliGgAdhipati zrI khAravelane ( 2 ) pandraha varSa paryanta zrI kaDAra ( gaura varNa yukta ) zArIrika svarUpavAlene bAlyAvasthA kI krIDAeNM kii| isake pIche lekhya (sarakArI phariyAdanAmA Adi ) rUpa ( TaMkazAla) gaNita ( rAjya kI Aya vyaya tathA hisAba ) vyavahAra ( niyamopaniyama ) aura vidhi ( dharmazAstra Adi ) viSayoM meM vizArada ho sarva vidyAvadAta (sarva vidyAoM meM prabuddha ) aise ( unhoMne ) nau varSa paryanta yuvarAja pada para raha kara zAsana kA kArya kiyA / usa samaya pUrNa caubIsa varSa kI Ayu meM jo ki bAlavayase varddhamAna aura jo abhivijaya meM vena ( rAja ) hai aise vaha tIsare 1 (3) puruSa yuga meM ( tIsarI puzta meM ) kaliMga ke rAjyavaMza meM rAjyAbhiSeka pAye / abhiSeka hone ke pazcAt prathama varSa meM prabala vAyu upadrava se TUTe hue daravAz2e vAle kile kA jIrNoddhAra karAyA / rAjadhAnI kaliMga nagara meM RSi khibIra ke tAlAba aura kinAre ba~dhavA / saba bagIcoM kI marammarata
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ kaliGga deza kA itihAsa ( 4 ) karavAI / paiMtIsa lAkha prakRti ( prajA ) kA raJjana kiyaa| dUsare varSa meM sAtaMkariNa ( sAtakarNi ) kI kazcit bhI paravAha na kara ke pazcima dizA meM car3hAI karane ko ghor3e, hAthI, ratha aura paidala sahita bar3I senA bhejI / kanhavenoM (kRSNaveNA ) nadI para pahu~cI huI senA se musikabhUSikA nagara ko trAsa phuNcaayaa| aura tIsare varSa meM gaMdharva veda ke paMDita aise ( unhoMne ) daM ( Dapha 1 ) nRtya, gIta, vAditra ke saMdarzana ( tamAze) Adi se utsava samAja ( nATaka, kuztI Adi) karavA kara nagara ko khelAyA aura cauthe varSa meM vidyAdharAdhivAse ko kegisa ko kaliGga ke pUrvavartI rAjAoM ne banavAyA thA aura jo pahile kabhI bhI par3A nahIM thA / arhata pUrva kA artha nayA car3hA kara yaha bhI hotA hai jisa ke mukuTa vyartha ho gaye haiM / jina ke kavaca bakhtara Adi kATa kara do Tukar3e kara diye gaye haiM, jina ke chatra kATa kara ur3A diye gaye haiM 21 (6) aura jina ke zRGgAra ( rAjakIya cihna, sone cAMdI ke loTe jhArI) pheMka diye gaye haiM, jina ke ratna aura svApateya (dhana) chIna liyA gayA hai aise saba rASTrIya bhojakoM ko apane caraNoM meM jhukAyA, aba pAMcave varSa meM nandarAjya ke eka aura tIsare varSa (saMvat ) meM khudI huI nahara ko tanasuliya ke raste rAjadhAnI ke andara le aae| abhiSeka se chaTaveM varSa rAjasUya yajJa ke ujavate hue / mahasUla ke saba rupaye
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ prA0 0 i0 tIsarI bhAga (7) mApha kiye vaise hI aneka lAkhoM anugrahoM paura janapada ko baksISa kiye / sAtaveM varSa meM rAjya karate zrApa kI mahArAnI banadharavAlI dhUSitA ( Demetrios) ne mAtRpade ko prApta kiyA (1) (kumAra 1)......AThaveM varSa meM mahA + + + senA....."goradhagiri (8) ko tor3a kara ke rAjagRha (nagara) ko ghera liyA jisake kAryoM se avadAta (vIra kathAoM kA saMnAda se yunAnI rAjA ( yavana rAjA) Dimita ( apanI senA aura chakar3e ekatra kara mathurA meM chor3a ke pIchA lauTa gayA ....."nauveM varSa meM (vaha zrI khAravelane) diye haiM............ pallava pUrNa (8) kalpavRkSo! azva hastI rathoM ( unako ) calAne vAloM ke sAtha vaise hI makAnoM aura zAlAoM agnikuNDoM ke sAtha yaha saba svIkAra karane ke liye brAhmaNoM ko jAgIreM bhI dIM arhata kA ..." (10) rAjabhavana rUpa mahAvijaya (nAma kA) prAsAda usane ar3atIsa lAkha (paNa) se bnvaayaa| dasaveM varSa meM daMDa, saMdhI sAma pradhAna ( usane) bhUmi vijaya karane ke liye bhArata varSa meM prasthAna kiyA... "jinhoM ke Upara (Apane ) car3hAI karI una se maNiratna vagairaha prApta kiye| (11)....."(gyArahaveM varSa meM) (kisI) bugarAjA ne banavAyA meDa (maDilAbAjAra) ko bar3e gadahoM se halase khudavA
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ kaliGga deza kA itihAsa diyA, logoM ko dhokhAvAjI se ThaganevAle 113 varSa ke tamara kA dehasaMdhAna ko tor3a diyA / bArahaveM varSa meM 'rI uttarApatha meM rAjAoM ko bahuta duHkha diyA / ( 12 ) aura magadha vAsiyoM ko bar3A bhArI bhaya utpanna karate hue hastiyoM ko sugaMga ( prAsAda ) taka le gayA aura magadhAdhipati bRhaspati ko apane caraNoM meM jhukAyA / tathA rAjAnaMda dAsa le gaI kaliMga jina mUrtti ko aura gRharanoM ko lekara pratihAroMdvArA aMga magadha kA dhana le AyA / 23 (13)......andara se likhA huA ( khude hue) sundara zikharoM ko banavAyA aura sAtha meM sau kArIgaroM ko jAgIreM dIM adbhuta aura Azcarya ( ho aisI rIti se ) hAthiyoM ke bhare hue jahAja najarAnA ho / hastI ratna mANikya, pADayarAja ke yahA~ se isa samaya aneka motI mAnika ratna lUTa karake lAe aise vaha sakta ( lAyaka mahArAjA ) | (14) saba ko vaza kiye| terahaveM varSa meM pavitra kumArI parvata ke Upara jahA~ (jaina dharma kA ) vijaya dharma cakra supravRttamAna hai| prakSINa saMsRti ( janma maraNoM ko naSTa kiye ) kAya niSIdI ( stUpa ) Upara ( rahanevAle ) pApa ko batAnevAle ( pApa jJApakoM ) ke liye vrata pUre ho gaye pazcAt milanevAle rAja ( vibhUtiyA~ kAyama kara dIM / ( zAsano bandha diye ) pUjA meM rakta upAsaka khAravela ne jIva aura zarIra kI - zrI kI parIkSA karalI ( jIva aura zarIra parIkSA kara lI hai ) /
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ prA0 jai0 i0 tIsarA bhAga .: (15)... "sukRti zramale suvihita zata dizAoM ke jJAnI-tapasvI RSi saMgha ke logoM ko...: 'arihanta ke niSIhIkA pAsa pahAr3a ke Upara umdA khAnoM ke andara se nikAla ke lAe huye-aneka yojanoM se lAe hue siMha prasthavAlI rAnI sindhulA ke liye niHzraya ....." (16)....."ghaMTA saMyukta (...) vaiDurya ratnavAle cAra stambha sthApita kiye / pacahattara lAkha ke vyaya se mauryakAla meM ucchedita hue hue causaTha ( causaTha adhyAyavAle ) aMga saptikoM kA cauthA bhAga punaH taiyAra krvaayaa| yaha khemarAja vRddharAja bhikSurAja dharmarAja kalyAna ko dekhate aura anubhava karate (17)...."cha guNa vizeSa kuzala sarva paMtho kA Adara karanevAlA sarva (prakAra ke) mandiroM kI marammata karavAnevAlA askhalita ratha aura senA vAlA cakra ( rAjya ) ke dhurA (netA ) gupta ( rakSita) cakravAlA pravRtacakravAlA rAjarSi vaMza viniHsRta rAjA khAravela .. yUropIya aura bhAratIya purAtatvajJoM se kevala khAravela kA hI zilAlekha upalabdha nahIM huA hai varan dUsare aneka lAbha hameM unakI khojoM se hue haiM / udayagiri aura khaNDagiri kI hasti guphA ke atirikta ananta guphA, rAnIguphA, sarpaguphA, vyAghraguphA, zatadharaguphA, zatacakraguphA, hA~sIguphA ora nava muni guphA kA bhI sAthasAtha patA lagA hai| kiMvadanti se jJAta hotA hai ki
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ kaliGga deza kA itihAsa isa parvata zreNI meM saba milAkara 752 guphAe~ thIM jina meM se kaI to TUTa phUTa kara naSTa ho gii| para isa samaya bhI aneka choTI choTI guphAe~ vidyamAna haiM / inameM jaina sAdhu tathA bauddha bhikSu nivAsa kiyA karate the| ise se isa bAta kA patA lagatA hai ki prAcIna samaya meM kaI muni pahAr3oM kI kandarAoM meM nivAsa karate the| tathA ve ekAnta sthAna meM nistabdhatA ke sAmrAjya meM apanA Atmahita sAdhana karane meM tatpara rahate the| - bAbU manamohana gaGgolI baMgAla nivAsIne ina guphAoM kI pUrI taraha se khojanA karI tathA isa anusaMdhAna kA varNana eka pustaka meM likhA hai jo baMgalA bhASA meM chapakara prakAzita ho cukA hai / isa pustaka meM eka sthAna para likhA hai ki ina guphAoM kA nirmANa I. sa. ke pUrva kI tIsarI aura cauthI sadI meM huA hai| kaI guphAoM to isa se bhI pahale banI mAlUma hotI haiM / kaI kaI gufAoM dumajalI haiN| ina meM se kaI to naSTa ho gaI haiM tathApi bhArata kI prAcIna zilpavidyA kA pradarzana karAne meM samartha haiN| gufAoM kI divAroM para cauvIsoM tIrthaMkaroM kI mUrtiyA~ khudI huI haiM tathA unake nIce unake cihna bhI khude hue haiN| . hastiguphA meM mahArAjA khAravela kA zilAlekha khudA huA hai| mAMcIpura guphA meM zrI pArzvanAtha svAmI kA sampUrNajIvana cAritra khudA huA hai / gaNezaguphA meM bhI khoja karane para pArzvanAtha svAmI kA kucha kacha jIvana vRtAnta khudA huA milA hai|
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ prA0 jai0 i0 tIsarA bhAga rAnI guphA kI khoja se mAlUma huA hai ki eka zilAlekha meM, jo rAnI ghUSi kA khudAyA huA hai, khAravela ko cakravartI likhA hai / eka guphA ke zilAlekha meM yaha bAta khudI huI pAI gaI hai. ki vahA~ para jaina muni zubhacandra aura kUlacandra rahate the / yaha lekha vikrama kI dasavIM sadI kA hai / eka gufA meM mahArAjA udyotana kesarI ke samaya kA lekha hai isa ke alAvA bhI kaliMga kI prAcInatA aura gufAoM kA varNana, muni jinavijayajI kI prakAzita kI huI " prAcIna jaina lekha saMgraha" nAmaka pustaka ke prathama bhAga kevistRta upodghAta ke paThana se mAlUma ho sakatA hai / 26 kaliGgAdhipati mahAmeghavAhana cakravartI mahArAjA khAravela ke zilAlekhane Aja yuropIya aura bhAratIya purAtatvajJoM ke kArya meM cahala pahala tathA dhUma macA dI hai / lagabhaga eka sadI ke kaThina parizrama ke pazcAt unhoMne nizcaya kiyA hai ki kaliGgAdhipati cakravartI mahArAjA khAravela jaina samrATa thA aura usane jaina dharma kA khUba pracAra bhI kiyA thA / yaha dhvani jaba katipaya soe hue jainiyoM ke ( vyaktiyoM ke) kAnoM meM par3I taba una vidvAnoMne bhI apanI nindrA tyAgadI / unhoMne apane baMda bhaNDAroM ke tAle khole / pannoM ko Uthala puthala karanA prArambha kiyA to ahobhAgya se kucha panne aise bhI mila gaye ki jina meM khAravela ke zilAlekha se sambandha rakhanevAlI bAteM milatI thIM /
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ kaliGga deza kA itihAsa vikrama kI dUsarI zatAbdi meM vikhyAta prAcArya zrI skaMdala sUrIjI ke ziSya prAcArya zrI hemavaMtasUrIne saMkSepa meM eka sthavirAvalI nAmaka pustaka likhI thI usameM unhoMne prakaTa kiyA hai ki magadha' kA rAjA nanda, kaliMga kA rAjA bhinurAja tathA kumAra nAmaka yugala parvata thA isa sthavirAvalI meM: 1 magadha kA rAjA vahI naMdarAja hai jisakA ullekha khAravela ke zilAlekha meM huA hai| usameM isa bAta kA bhI ullekha hai ki nandarAjA kaliMga deze se jinamUrti tathA maNi ratna Adi le gayA thaa| 2 kaliMga kA rAjA vahI bhikSurAja batAyA gayA haiM jisakA varNana khAravela ke zilAlekha meM AyA hai / usa meM isa bAta kA bhI jikra hai ki bhikSurAja ne bhArata vijaya kara magadha para car3hAI kI thI aura jo mUrti tathA maNi ratna nauMdarAjA le gayA thA ve vApasa le aayaa| vaha jinamUrti pIchI kaliMga meM pahuMca gii| 3 kumAra parvata ( jo Ajakala khaNDagiri kahalAtA hai ) kA ullekha zilAlekha ke kumAra parvata se milatA hai / yaha vahI pahAr3I 1 jasabhaho muNi pavaro / tappaya sohaM karoparo jaao| aTThamaNaMdo magahe / raJja kuNai tayA ailoho / 6 / 2 suTiya supaDibuDDhe / aja dunnevi te namasAmi / - bhikhkharAya kliNgaa| hiveNa sammaNi ji4|10| 3 jiNa kappiparikamma / jo kAsI jassa sNthvmkaasii| kumAragirimmi suhatthI / taM aja mahagiri vaMde / 12 / ..
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ prA0 jai0 i0 tIsarA bhAga hai jisake paThAra para eka virAT sAdhu sammelana huA thaa| saikar3oM mIloM se jaina sAdhu tathA RSi isa pavitra parvata para ekatrita hue the| .... .. ... jaina lekhakoM ne mahArAjA khAravela kA itihAsa kaliMgapati mahArAjA sulocana se prArambha kiyA hai / parantu itihAsakAroM ne prArambha meM kaliMga ke eka suratha nAma rAjA kA ullekha kiyA hai| kadAcit sulocana kA hI dUsarA nAma suratha ho / kAraNa ina donoM ke samaya meM antara nahIM hai| bhagavAna mahAvIra svAmI ke samaya meM kaliMga deza kI rAjadhAnI kaMcanapura meM thI aura mahArAjA sulocana rAjya karatA thaa| sulocana nareza kI kanyA kA vivAha vaizAlA ke mahArAjA ceTaka ke putra zobhanarAya se huA thaa| jisa samaya mahArAjA ceTaka aura kauNika meM paraspara yuddha chir3A to kauNika-nRpati ne vaizAlA nagarI kA vidhvaMza kara diyA aura ceTaka rAjA samAdhI maraNa se svargadhAma ko sidhAyA ! ataH zobhanarAya apane zvasura mahArAjA sulocana ke yahA~ calA gayA / sulocana rAjA aUta thA ataeva usane apanA sArA sAmrAjya zobhanarAya ke hastagata kara diyaa| sulocana nRpa ne isa vRddha avasthA meM nivRti mArga kA avalambana kara kumAragiri tIrtha para samAdhI maraNa prApta kiyaa| vIrAta 18veM varSa meM zobhanarAya kaliMga kI gaddI para uparokta kAraNa se baiThA / yaha ceta (caitra ) vaMzIya kulIna rAjA thA / yaha jaina dharmAvalambI thaa| isane kumArI parvata para aneka mandira banavAe / isane apane
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ kaliGga deza kA itihAsa 26 rAjya kA bhI khUba vistAra kiyA tathA prajA kI AvazyakatAoM ko ucita rUpa se pUrNa kara zAntipUrvaka rAjya kiyaa| ... mahArAjA zobhanarAya kI pA~cavIM pIr3hI meM vIrAt 146 varSa meM caNDarAya nAmakA kaliMga kA rAjA huA thaa| usa samaya magadha prAnta kA rAjA nanda thaa| nanda nareza ne kaliGga deza para car3hAI kii| AkramaNa karake vaha maNiyA~, mANika Adi baTora kara magadha meM le jAtA thaa| kumArigiri parvata para jo magadhAdhIza zreNika kA banavAyA huA uttaGga jinAlaya thA usameM svarNamaya bhagavAna RSabhadeva kI mUrti sthApita kI huI thii| nanda nareza isa mUrti ko bhI uThA kara le AyA thA / isa samaya ke pazcAt khAravela se pahale aisA koI kaliMga meM rAjA nahIM huA jo magadha ke rAjA se apanA badalA le / yadi sabala rAjA kaliMga para huA hotA to isase pahile mUrti ko avazya vApasa le AtA / . zobhanarAya kI AThavIM peDhI meM khemarAja nAmaka rAjA kaliMga deza kA adhikArI huA / isa samaya magadha kI gaddI para azoka rAjya karatA thaa| azoka nRpa ne bhArata kI vijaya karate hue I. sa. 262 varSa pUrva meM kaliMga prAnta para dhAvA bola diyaa| usa samaya bhI kaliMga rAjAoM kI vIratA kI dhAka cahu~ ora phailI huI thii| kaliMga deza ko apane adhIna karanA azoka ke lie sarala nahIM thaa| donoM senAoM kI muThabher3a huii| azoka kI asaMkhya senA ke Age kaliMga kI senA ne mastaka nahIM jhukaayaa| donoM ora ke vIra pUrI taraha se ar3e hue the / rakta
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ 30 prA0 i0 jai0 itihAsa bhAga kI nadiyA~ bahane lgiiN| kaliMga vAloM ne khUba prayatna kiyA para anta meM azoka kI hI vijaya huI / kaliMga deza para azoka kA adhikAra hote hI bauddha dharma isa prAnta meM camakane lagA / azoka bauddha dharma ke pracAra karane meM mazagUla thA ataeva jaina dharma kI jaMgaha dhIre dhIre bauddha dharma lene lagA / brAhmaNa dharma vAle kaliMga ko anArya deza kahate the isa kAraNa azoka ke Ane ke pahile. kaliMga vAsI saba jaina dharmAvalambI the| __ tatpazcAt khemarAja kA putra buddharAja kaliMga deza meM takhtanazIna huaa| yaha bar3A vIra aura parAkramI yoddhA thaa| isane kaliMga deza ko jakar3ane vAlI jaMjIroM ko tor3a kara ise svatantra kiyA para magadha kA badalA to yaha bhI na le skaa| vaise to kaliMga nareza saba ke saba jainI hI the para buddharAja ne jaina dharma kA khUba pracAra kiyaa| apane rAjya ke antargata kumAragiri parvata para usane bahuta se jaina mandiroM kA jIrNoddhAra karAyA / naye jina mandaroM ke atirikta usane jaina zramaNoM ke lie . kaI guphAe~ bhI bnvaaii| kyoMki usa samaya inakI nitAnta AvazyakatA thii| . mahArAjA buddharAja ne bar3I yogyatA se rAjya sampAdana kiyaa| kisI bhI prakAra ke vighna binA zAnti pUrvaka rAjya sampAdana karane meM yaha bar3A dakSa thA / anta meM isane apanA rAjyAdhikAra apane yogya putra bhikSurAja ko pradAna kara diyA, rAjya chor3akara
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ kaliGga deza kA itihAsa . buddharAya ne apanI zeSa Ayu bar3I zAnti se kumArigiri ke pavitra tIrtha sthAna para nivRtti mArga se bitA kara samAdhimaraNa ko prApta kara svargadhAma sidhaayaa| .. I. sa. 173 pUrva mahArAjA bhikSurAja siMhAsanArUr3ha huaa| yaha ceta (caita) vaMzIya kulIna vIra nRpa thaa| Apake pUrvajoM se hI vaMza meM mahAmeghavAhana kI upAdhi upArjita kI huI thii| inakA dUsarA nAma khAravela bhI thaa| ___ mahArAjA khAravela bar3A hI parAkramI rAjA thaa| vaha kevala jaina dharma kA upAsaka hI nahIM varan advitIya pracAraka bhI thaa| baha apanI prajA ko apane putra kI nAI paaltaathaa| sArvajanika kAmoM meM khAravela bar3I abhiruci rakhatA thA / isane aneka kUe, tAlAba, pathikAzrama, auSadhAlaya, bAga aura bagIce banAe the| kaliMga deza meM jala ke kaSTa ko miTAne ke lie magadha deza se nahara maMgAne meM bhI khAravela ne pracura dravya vyaya kiyA / purAne koTa, kile, mandira, guphAe~ aura mahaloM kA jIrNoddhAra karAne meM bhI khAravela ne khUba dhana lagAyA thA / dakSiNa se lekara uttara taka vijaya karate hue usane anta meM magadha para car3hAI kii| usa samaya magadha ke siMhAsana para mahA balavAn puSpa maMtrI (vRhaspati) Arohita thaa| usane azvamedha yajJa kara cakravartI rAjA banane kI taiyArI kI thii| para khAravela ke AkramaNa se usakA mada cUrNa ho gayA / magadha deza kI dazA dayanIya ho gii| yavana rAjA Dimita AkramaNa karane ke lie AyA thA para khAravela kI
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ 32 prA0 0 i0 tIsarA bhAga vIratA sunakara mathurA se hI vApasa lauTa gyaa| khAravela ne magadha se bahuta-sA dravya lUTa kara kaliMga meM ekatrita kiyA / usane dhana bhI lUTA aura vahA~ ke rAjA puSpamaMtrI ko apane kadamoM meM jhukAyA / jo mUrti nadarAjA kaliMga se le gayA thA vaha mUrti khAravela vApasa le aayaa| isake atirikta kumAra parvata para prAcIna samaya meM zreNika nRpa dvArA nirmANita RSabhadeva bhagavAna ke bhavya mandira kA jIrNoddhAra bhI isane karAyA / isI mandira meM vaha mUrti AcArya zrI susthitasUrI ke karakamaloM se pratiSThita karAI gaI / isa kumAra kumArI parvata para aneka mahAtmAoM ne anazana dvArA AtmakalyANa karate hue deha tyAga kiyA, isase isa parvata kA nAma zatruJjayAvatAra prakhyAta huaa| . .sacamuca khAravela nRpati ko jaina dharma ke pracAra kI utkaTa lagana thii| vaha cAhatA hI nahIM kintu hArdika prayatna bhI karatA thA ki sAre saMsAra meM jaina dharma kA pracAra ho / usakI yaha ucca abhi lASA thI ki jaina dharma kA dedIpyamAna jhaMDA sAre saMsAra bharameM phahare / kintu kAryakSetra sarala bhI na thA kyoMki bhagavAna mahAvIra svAmI kathita Agama bhI lopa ho rahe the jisakA tatkAlIna kAraNa duSkAla kA honA thA aneka munirAja dRSTivAda, jaise agAdha AgamoM ko vismRti dvArA duniyAM se dUra kara rahe the| aise Apatti ke samaya meM AvazyaktA bhI isa bAta kI thI ki koI mahA. puruSa. AgamoM ke uddhAra kA kArya apane hAtha meM le|
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ kaliGga deza kA itihAsa khAravela nareza ne isa prakAra sAhitya kI duHkhada dazA dekhakara pUrNa dUradarzitA se kAma liyA / vismRti ke gahare gartameM gae hue AgamoM kA anusaMdhAna karanA kisI eka vyakti ke liye azakya thA isI hetu khAravela ne eka virATa sammelana karane kA niyantraNa kiyaa| isa sabhA meM pratinidhiyoM ko bulAne ke liye saMdeza dUra aura samIpa ke saba prAntoM aura dezoM meM bhejA gyaa| logoMne bhI isa sabhA ke kArya ko saphala banAne ke hetu pUrNa sahayoga diyaa| - isa sabhA meM jinakalpI kI tulanA karanevAle AcArya balissaha bodhaliGga devAcArya dharmasenAcArya Adi 200 muni evam sthirakalpI prAcArya susthisUrI supratibaddhasUrI umAsvAtI AcArya zyAmAcArya Adi 300 muni aura paiNi Adi 700 AryikAaiM, kaI rAjA, mahArAjA, seTha tathA sAhukAra Adi aneka loga vipula saMkhyA meM upasthi the / isa prakAra kA jamaghaTa hone ke kaI kAraNa the| prathaya to kumAra giri kI tIrtha yAtrA, dvitIya munirAjoM ke darzana, tRtIya svadharmiyoM kA samAgama tathA caturtha jina zAsana kI sevA, isa prakAra ke eka paMtha do nahIM kintu cAra kAma siddha na karanevAlA kauna abhAgA hogA? svAgata samiti kI orase mana khola kara svAgata kiyA gayA / khAravela narezane atithiyoM kI sevA karane meM kisI bhI prakArakI truTi nahIM rkkhii| isa sabhA ke sabhApati AcArya zrI susthi sUrI cune gye| Apa isa pada ke sarvathA yogya the| nizcita samaya para sabhA kA kArya prArambha huaa| saba se pahale niyamAnusAra mAlA
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ 34 prA jai0 i0 tIsarA bhAga caraNa kiyA gyaa| isake pazcAt sabhApatine apanI ora se mahatva pUrNa bhASaNa denA prArambha kiyA / prathama to Apane mahAvIra bhagavAna ke zAsana kI mahattA siddha kI / Apane apanI vAkpaTutA se sAre zrotAoM kA mana apanI ora AkarSita kara liyA / Apane usa samaya duSkAla kA vikarAla hAla tathA jaina dharmAvalambiyoM kI ghaTatI, AgamoMkI barabAdI, dharma pracAraka munigaNoM kI kamI, pracAra kArya ko hAtha meM lenekI AvazyaktA Adi sAmayika viSayoM para joradAra bhASaNa diyA / zrotA TakaTakI lagAkara sabhApati kI ora nihArate the| vyAkhyAna kA AzAtIta asara huaa| .... .:. bhASaNa hone ke pazcAt khAravela nareza ne AcAryazrI ko namaskAra kiyA tathA nivedana kiyA ki Apa jaise AcArya hI jina zAsana ke AdhAra stambha haiM ApakI AjJAnusAra kArya karane ke liye hama saba taiyAra haiM / Apake kahane kA artha saba kA samajha meM AgayA hai / isa kaliyuga meM jina zAsana ke do hI AdhAra stambha haiM, jinAgama aura jina mandira / jinAgama kA uddhAra-muni logoM se tathA jina mandiroM kA uddhAra zrAvaka varga se hotA hai| kintu donoM kA pArasparika ghaniSTa : sambandha hai, eka kI sahAyatA dUsare ko karanI cAhiye / munirAjoM; ko cAhiye ki jina zAsana kI tarakkI karane ke hetu taiyAra ho. jAveM / deza videza meM ghUma ghUma kara mahAvIra svAmI ke ahiMsA ke upadeza ko phailAne ke liye munirAjoM ko kamara kasa kara taiyAra ho
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ kaliGga deza kA itihAsa 35' jAnA cAhiye / ye bAteM saba sabhAsadoM ko nIkI lagI isa liye binA AkSepa yA virodha ke sabane inheM maanlii| isa ke pazcAt sabhA nirvighnatayA visarjita huI / isa sabhA ke prastAva kevala kAgajI ghor3e hI nahIM the varan ve zIghra kAryarUpa meM pariNata kiye gaye / usI zAnta tathA pavitra sthala meM munirAjoMne ekatrita hA bhUle hue zAstroM ko phirase yAda kiyA tathA tAr3apatroM, bhojapatroM Adi pattoM tathA vRkSoM ke valakala para unheM likhanA Arambha kiyaa| kaI munigaNa pracAra ke hita videzoM meM bhI bheje gaye the| khAravela napa ne jaina dharma ke pracAra meM pUrA prayatna kiyaa| jina mandiroM se medini maMDita ho gaI tathA purAne mandiroM kA jIrNoddhAra karAyA gyaa| isa ke atirikta jainAgama likhAne meM bhI pracura dravya vyaya kiyA gyaa| jaina dharma kA pracAra bhArata meM hI nahIM kintu bhArata ke bAhara bhI cAroM dizAoM meM karavAyA gyaa| ___ jaina dharmAvalambiyoM kI hara prakAra se sahAyatA kI jAtI thii| eka vAra AcAryazrI susthisUrI khAravela nareza ko samprati nareza kA varNana sunA rahe the taba rAjA ke hRdaya meM mahArAja saMprati ke prati bahuta dharma sneha utpanna huA / ApakI utkaTa icchA huI ki maiM bhI samprati nareza kI nAI videzoM meM tathA anArya dezoM meM subhaToM ko bheja kara munivihAra ke yogya kSetra banavA kara jaina dharma kA vizeSa pracAra krvaauuN| para usakI abhilASAe~ mana kI mana meM raha gaI / honahAra kucha aura hI badA thA / dharmapremI khAravela isa saMsAra ko tyAga kara sura sundariyoM ke bIca
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ prA0 jai0 i0 tIsarA bhAgaH jA birAjamAna huaa| usa samaya khAravela ko Ayu kevala 37 varSakI thii| isane rAjagaddI para baiTha kara kevala 13 varSa paryanta hI rAja kArya kiyaa| antima avasthA meM usane kumAra giri tIrtha kI yAtrA kI, munigaNoM ke caraNa kamaloM kA sparza kiyA, paJcaparameSTi namaskAra maMtra kA aArAdhana kiyA tathA pUrNa nivRti bhAvanA se dehatyAga kiyaa| mahArAjA khAravela ke pazcAt kaliGgAdhipati usakA putra vikramarAya huaa| yaha bhI apane pitAkI taraha eka vIra vyakti thA / apane pitA dvArA prArambha kiye hue aneka aneka kAryo ko isane apane hAtha meM liyA aura unheM parizrama pUrvaka pUrA kiyaa| vikramarAya, dhIra, vIra aura gambhIra thaa| isa kI prakRti zAnta thI isa kAraNa rAjyabhara meM kisI bhI prakAra kA kalaha aura krAMti nahIM hotI thii| isa prakAra isane yogyatA pUrvaka rAjya karate hue jaina dharma kA pracAra bhI kiyA thaa| vikramarAya ke pazcAt gaddI kA adhikArI usakA putra bahudarAya huaa| isane bhI apane pitA aura pitAmaha kI bhAMti samyak prakAra se zAsana kiyA tathA jainadharma ke pracAra meM apane amUlya samaya zakti aura dravya ko lagAyA / isa ke Age kA itihAsa dUsare prakaraNoM meM likhA jaaygaa| vikrama se do sadiyoM pUrva ke zilAlekha tathA vikrama kI dUsarI sadI ke likhita jaina itihAsa meM samaya ke atirikta bahutasI dUsarI bAteM milatI haiM jo isa prakAra haiM :
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ kaliMga deza kA itihAsa - -.. mahArAjA khAravela ke jainAcAryodvArA likhita zilAlekha se itihAsa meM kaliMga ke rAjA khemarAja buddharAja | . kaliMgapati mahArAjA khemarAja aura khAravela ( bhikSurAja) | buddharAja aura khAravela / khaNDagiri udayagiri para jaina | | kumAra kumArI parvata para jainamandira, jaina guphaaaiN| mandira jaina guphaaeN| magadha kA naMdarAjA kumAra parvata / magadha kA naMdarAjA kumAraparvata para se svarNamaya jinamUrti le gyaa| | para se svarNamaya jainamUrti le gyaa| mahArAjAkhAravela magadha se jina-|. mahArAjA khAravela magadha se jinamUrti vApasa kaliGga meM le aayaa| | murti vApasa kaliMga meM le aayaa| mahArAjA khAravela ne kumAra | mahArAjA khAravela ne kumAra parvata para eka sabhA kI thii| parvata para eka sabhA kI thii| mahArAjA khAravela ne vismRta | mahArAjA khAravela ne jainAgamoM ko hote zrAgamoM ko phirase likhaayaa| | tAr3apatroM Adi para likhaayaa| mahArAjA khAravela ne janahita mahArAjA khAravela ne janatA ke kUe, tAlAba, bAga, bagIce karAe | hitArtha aneka zubha karma kiye / tathA vaha magadha se nahara laayaa| mahArAjA khAravela ke zilAlekha se tIna yA cAra sau varSa pazcAt likhe hue jainAcArya ke itihAsa kI satyatA kI pramANikatA Upara ke koSTakoM se sApha mAlUma hotI hai| isa liye jainAcAryoM ke likhe hue anya itihAsa para hama vizeSa vizvAsa
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ 38 prA0 jai0 i0 tIsarA bhAga kara sakate haiM / aba rahI bAta samaya kI so to itihAsakAroMne / bhI abataka samaya nizcita nahIM kiyA hai / AzA hai ki jyA jyA~ anusaMdhAna kiyA jAyagA tyA~ tyA~ isa viSaya kI satyatA bhI . prakaTa hokara pramANika hotI jaaygii| - jaina zvetAmbara samudAya meM lagabhaga 450 varSoM se eka sthAnakavAsI nAmaka phirakA pRthak nikalA hai| isa mata vAloM kA kahanA hai ki mUrti pUjA prAcIna kAla meM nahIM thI yaha arvAcIna samaya meM hI pracArita kI gaI hai| isa viSaya ke liye vAda vivAda 450 varSoM se cala rahA hai / isa vAda vivAda kI aoTa meM hamArI aneka zaktiyA~ kyA zArIrika aura kyA mAnasika vyartha naSTa ho rahI haiN| kintu mahArAjA khAravela ke zilAlekha se yaha samasyA zIghra hI hala ho jAtI hai kyoMki isa zilAlekha meM sApha sApha likhA huA hai ki magadha nareza naMdarAjA kaliGga deza se bhagavAn RSabhadeva kI svarNamaya mUrti le gayA thA jise khAravela vApasa le aayaa| isa sthala para yaha bAta vicAra karane yogya hai ki jisa mandira se naMdarAjA mUrti le gayA hogA vaha mandira naMdarAjA se prathama kA banA huA thA yaha svayaM siddha hai / yaha mandira vizeSa purAnA nahIM thA kAraNa ki vaha mandira zreNika nareza kA banavAyA huaathaa| idhara naMdarAjA aura zreNika rAjA ke samaya meM adhika
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ kaliMga deza kA itihAsa : nwwww antara na hone se yaha bAta satya hogI aisI sambhAvanA ho saktI. hai| - dUsarI bAta yaha hai ki zreNika rAjAne jisa mandira ko banavAyA hogA vaha dUsare mandira ko dekhakara ho banavAyA hogaa| isase sarvathA siddha hotA hai ki zreNika rAjA ke samaya se bhI prAcIna mandira upasthita the / zreNika rAjA bhagavAna mahAvIra ke samaya meM huA thA aura vaha bhagavAna kA pUrNa bhakta bhI thA / yadi jainamUrti banAnA jina dharma ke siddhAntoM ke viruddha hotA to avazya anyAnya pAkhaNDa matoM ke sAtha mUrti pUjAkA bhI kahIM khaMDanAtmaka vivaraNa hotA para aisA kisI bhI zAstra meM nahIM hai| ataeva mUrti pUjA bhagavAna ko bhI mAnyathI aisA mAnanA pdd'egaa| kumAra parvata kI guphAoM meM caubIsa tIrthaMkaroM kI mUrtiyA~ khAravela ke samaya ke pahale kI abataka bhI vidyamAna haiM / mUrti mAnanA yA mUrti na mAnanA yaha dUsarI bAta hai para satya kA khUna karanA yaha sarvathA anyAya hai| sajjano ! jaina mandira aura mUrtiyoM ne itihAsa para khUba prakAza DAlA hai aura ina se jaina dharma kA hI nahIM para bhArata kA gaurava bar3hA hai tathA inase yaha bhI prakaTa hotA hai ki pUrva jamAne meM jaina dharma kevala bhArata ke kone kone meM nahIM para yUropa aura amarIkA taka kisa prakAra dedIpyamAna thA kyA hamAre sthAtakavAsI bhAI ina bAtoM para gambhIratA pUrvaka vicAra nahIM kareMge ki
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ 40 prA0 jai0 0 i0 tIsarA bhAga jaina dharma meM mUrtti kA mAnanA pUjanA kitane prAcIna samaya se hai aura mUrtti pUjanA AtmakalyAna ke liye kitanA Avazyaka nimita kAraNa hai prAcIna itihAsa aura jaina zAstroM ke adhyayana se yaha hI siddha hotA hai ki mUrttipUjA karanA AtmArthiyoM kA saba se pahalA kartavya hai /
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ ASEXX Shik osavAla kula bhUSaNa kyA Apa osavAla haiM ? kyA Apako osavAla jAti kA ra gaurava hai ? kyA Apako osavAla jAti ke itihAsa / se saccA aura zuddha prema hai ? kyA Apa DhAI hajAra varSA kI pradhAna ghaTanAeM jAnanA cAhate ho ? * yadi inakA uttara hA~ meM hai to Aja hI ArDara bhejake "samarasiMha nAmaka pustaka maMgavAke avazya par3hiye, ApakI antarAtmA meM eka nayI vIratA kI bijalI umar3a utthegii| pRSTha 300 sundara citra pracArArtha mUlya mAtra 2) / X patA zrI ratna prabhAkara jJAna puSpamAlA, mu0 phalodI (mAravAr3a)