Padarth Prakash 10 Karmprakruti Bandhankaran

Author(s): Vijayhemchandrasuri
Publisher: Sanghvi Ambalal Ratanchand Jain Dharmik Trust
Catalog link: https://jainqq.org/explore/032800/1

Page #1
પદાર્થપ્રકાશ (ભાગ 10) * કર્મપ્રકૃતિ * બંધનકરણ (પદાર્થસંગ્રહ તથા ગાથા-શબ્દાર્થ) આચાર્યદેવ શ્રીમદ્વિજય હેમચન્દ્રસૂરીશ્વરજી મહારાજ

Page #2
શ્રીભુવનભાનુસૂરિ જન્મશતાબ્દી (વિ.સં. 1967-2067, ચૈત્ર વદ-૬) અને પન્યાસ શ્રીપર્મવિજયજી સ્વર્ગવાસઅર્ધશતાબ્દી (વિ.સં. 2017-2067, શ્રાવણ વદ-૧૧) નિમિત્તે નવલું નજરાણું પદાર્થ પ્રકાશ ભાગ-૧૦ કર્મપ્રકૃતિ બંધનકરણ પદાર્થસંગ્રહ તથા ગાથા-શબ્દાર્થ | ---------: સંકલન-સંપાદન : -------- પરમ પૂજ્ય વૈરાગ્યદેશના દક્ષ { આચાર્યદેવ શ્રીમદ્વિજય હેમચન્દ્રસૂરીશ્વરજી મહારાજ ! વિ.સં. 2067 વિર સં. ર૫૩૭ -------- : પ્રકાશક : ----- સંઘવી અંબાલાલ રતનચંદ જૈન ધાર્મિક ટ્રસ્ટ સ્થાપક - શ્રાદ્ધવર્યા મૂળીબેન અંબાલાલ શાહ

Page #3
- પ્રાપ્તિસ્થાન : * પી. એ. શાહ ક્વેલર્સ 110, હીરાપન્ના, હાજીઅલી, મુંબઈ-૪OO૦૨૬ ફોન : ૨૩પર 2378, ૨૩પર 1108 દિલીપ રાજેન્દ્રકુમાર શાહ 6, નંદિત એપાર્ટમેન્ટ, ભગવાનનગરનો ટેકરો, પાલડી, અમદાવાદ-૩૮૦ 007 ફોન : ર૬૬૩૯૧૮૯ બાબુભાઈ સરેમલજી બેડાવાળા સિદ્ધાચલ બંગ્લોઝ, સેન્ટ એન હાઇસ્કૂલ પાસે, હીરા જૈન સોસાયટી, સાબરમતી, અમદાવાદ-૩૮૦ 005 (મો.) 9426585904 ચંદ્રકાંત એસ. સંઘવી 6 બી, અશોકા કોમ્પલેક્ષ, પહેલા ગરનાળા પાસે, પાટણ-૩૮૪૨૬૫, (ઉ.ગુ.) ફોન : 02766-231603 ડો. પ્રકાશભાઈ પી. ગાલા બી૬, સર્વોદય સોસાયટી, સાંઇનાથ નગર, સાંધાણી એસ્ટેટ, એલ.બી.એસ. માર્ગ, ઘાટકોપર (વેસ્ટ), મુંબઈ-૪૦OO૮૬. ફોન : 25005837, મો. 9820595049 અક્ષયભાઈ જે. શાહ પ૦૨, પદ્મ એપાર્ટમેન્ટ, જૈન દેરાસરની સામે, સર્વોદયનગર, મુલુંડ (વેસ્ટ), મુંબઈ-૪૦૦૦૮૦ ફોન : રપ૬૭૪૭૮૦, મો. ૯૫૯૪પપપપ૦૫ પ્રથમ આવૃત્તિ * નકલ : 1000 મૂલ્ય રૂા. 90-00 F------ મુદ્રક : કિરીટ ગ્રાફિક્સ ------ 416, વૃંદાવન શોપીંગ સેન્ટર, ૪થે માળે, રતનપોળ, અમદાવાદ-૧ | (મો.) 9898490891

Page #4
: : : : : : :::. . | દિવ્ય વંદના પરમ પૂજ્ય સિદ્ધાંતમહોદધિ આચાર્યદેવ શ્રીમદ્વિજય પ્રેમસૂરીશ્વરજી મહારાજા પરમ પૂજ્ય વર્ધમાનતપોનિધિ આચાર્યદેવ શ્રીમદ્વિજય ભુવનભાનુસૂરીશ્વરજી મહારાજા પરમ પૂજ્ય સમતાસાગર પન્યાસપ્રવર આ પૂજ્યોના ચરણોમાં અનંતશઃ વંદના શુભાશિષ પરમ પૂજ્ય સિદ્ધાંતદિવાકર ગચ્છાધિપતિ આચાર્યદેવા શ્રીમદ્વિજય જયઘોષસૂરીશ્વરજી મહારાજાની અમીદષ્ટિ સદા અમારી ઉપર વરસતી રહો.

Page #5
-- { - સહ પ્રકાશકીય... = Frk" , , આઠ કરણ અને ઉદય સત્તાના વિવરણરૂપ કર્મપ્રકૃતિ ગ્રંથમાંના પ્રથમ કરણ બંધનકરણના સંગ્રહીત પદાર્થોનું સહર્ષ પ્રકાશન કરીએ છીએ. આ પૂર્વે જીવવિચાર, નવતત્ત્વ, દંડક, લધુસંગ્રહણી, ભાષ્યત્રયમ્, છ કર્મગ્રંથ, બૃહત્સંગ્રહણી વગેરે ગ્રંથોના અભ્યાસીઓને અનુકુળ પડે તે માટે પદાર્થોને સંક્ષેપમાં સંગ્રહીત કરી પ્રકાશિત કરેલ છે. એજ રીતે કર્મપ્રકૃતિરૂપ ગહન ગ્રંથના આઠ કરણ અને ઉદય-સત્તા પ્રકરણના પણ પદાર્થોનો સંક્ષિપ્ત સંગ્રહ કરી પ્રકાશિત કરવાના કાર્યમાં આગળ વધીએ છીએ. પૂજય ગુરુદેવશ્રી તરફથી આના પ્રકાશનનો લાભ અમને મળ્યો છે. તે માટે અમે પૂજ્યશ્રીના અત્યંત ઋણી છીએ. - તેઓશ્રીના જ્ઞાનનો આ રીતે વિનિયોગ કરવાના કાર્યમાં અમને નિમિત્ત બનવાનું સદભાગ્ય પ્રાપ્ત થયું છે. એ અમારા માટે અત્યંત આનંદનો વિષય છે. હજી વિશેષ વિશેષ શ્રુતભક્તિનો લાભ મળતો રહે તેવી શ્રુતાધિષ્ઠાયિકા સરસ્વતીદેવીને પ્રાર્થના. પંડિતવર્ય પારસભાઈ ચંપકલાલ શાહે આ પુસ્તકના સંપૂર્ણ મેટરનું સંશોધન કરી આપેલ છે. તે બદલ તેમનો ખૂબ ખૂબ આભાર માનીએ છીએ. આ પુસ્તકનું મુદ્રણ કરનાર કિરીટ ગ્રાફિક્સવાળા શ્રેણિકભાઈનો અને આકર્ષક ટાઈટલ બનાવનાર મલ્ટી ગ્રાફિક્સવાળા મુકેશભાઈનો પણ આભાર માનીએ છીએ. પ્રાન્ત...આ ગહન શાસ્ત્રનો પણ આ માધ્યમ દ્વારા ચતુર્વિધ સંઘમાં સુંદર અભ્યાસ વધે, તે દ્વારા કર્મનિર્જરા કરી સૌ કોઈ ભવ-દુ:ખોમાંથી છૂટી નિર્વાણ પામે એ જ એક માત્ર શુભેચ્છા. લી. ટ્રસ્ટીગણ (1) તારાચંદ અંબાલાલ શાહ (2) ધરણેન્દ્ર અંબાલાલ શાહ (3) પુંડરીક અંબાલાલ શાહ (4) મુકેશ બંસીલાલ શાહ (5) ઉપેન્દ્ર તારાચંદ શાહ

Page #6
પ્રસ્તાવના......... - આ. હેમચન્દ્રસૂરિ नमोऽस्तु श्रीजिनशासनाय સંસાર સમુદ્રમાંથી તારનાર તીર્થસ્વરૂપ એવા જિનશાસનને ભાવભર્યા નમસ્કાર થાવ... આ અવસર્પિણીમાં આ ભરતક્ષેત્રમાં આદિનાથ પ્રભુથી શ્રી જિનશાસનની સ્થાપના થઇ. ક્રમશઃ ચોવીશ તીર્થકરો થયા. ચરમ તીર્થપતિ પ્રભુ મહાવીરસ્વામીએ આજથી સાડા પચ્ચીસસો વર્ષ પૂર્વે (૨પ૬૭ વર્ષ પૂર્વે) શાસનની સ્થાપના કરી. ગૌતમસ્વામી આદી 11 મુનિઓને ગણધર પદ પર સ્થાપ્યા. તેઓને ત્રિપદી આપી. આના આધારે તેઓએ દ્વાદશાંગીની રચના કરી. વળી અનેક પુણ્યાત્માઓ સંયમ ગ્રહણ કરી સાધુસાધ્વી બન્યા. વળી અનેક પુણ્યાત્માઓ સમ્યત્વ સહિત શ્રાવકના વ્રતને અંગીકાર કરી શ્રાવક-શ્રાવિકા બન્યા. અનેકોએ સમ્યકત્વનો સ્વીકાર કર્યો. આમ પ્રભુએ સાધુ-સાધ્વી-શ્રાવકશ્રાવિકા રૂપ ચતુર્વિધ સંઘની સ્થાપના કરી. દ્વાદશાંગીને માનનારો સ્વીકારનારો એવો ચતુર્વિધ સંઘ એ જ શાસન છે. એ જ તીર્થ છે. કહ્યું છે કે - 'तित्थं पुण चाउवण्णो संघो पढमगणहरो वा / '

Page #7
આ દ્વાદશાંગી અને ચતુર્વિધ સંઘની પરંપરા આજ સુધી ચાલી આવી છે અને બીજા સાડા અઢાર હજાર વર્ષ ચાલશે. આ રીતે વીરપ્રભુનું શાસન 21 હજાર વર્ષ સુધી અવિચ્છિન્નપણે ચાલશે. દ્વાદશાંગી અતિ વિસ્તૃત હતી. કાળક્રમે મેધા ઓછી થતા બારમા અંગ દૃષ્ટિવાદનો વિચ્છેદ થયો. અગિયાર અંગમાંથી પણ ઘણું ખરું ચાલ્યું ગયું. સ્વયંભૂરમણસમુદ્ર જેવી વિશાળ દ્વાદશાંગીમાંથી હાલ માત્ર એક લોટા પાણી જેટલા અગિયાર અંગો રહ્યા છે, પણ મહત્ત્વની વાત એ છે કે હાલ થોડા રહેલા એવા પણ આ અગિયાર અંગો એ નિર્મળ છે, વિશુદ્ધ છે. આમાં કોઈપણ ઘાલમેલ થઇ નથી. જો કે આમાં ક્યાંક થોડી અર્થમાં ફેરફારની સૂત્રમાં ફેરફારની હીલચાલો દેખાય છે. આ બધાને અમારી લાલબત્તી છે કે..... પ્રભુના વચનમાં એક અક્ષરનો પણ ફેરફાર કરનાર અનંત સંસાર વધારનાર બનશે.....” સાથે સુવિહિત આચાર્યો અને મુનિઓને પણ વિનંતી છે. કે આપણા સુધી બીલકુલ શુદ્ધ જરાપણ ભેળસેળ વિના આવેલા અગિયાર અંગોને તથા તેના આધારે નિર્માણ થયેલા શાસ્ત્રોને શુદ્ધ રાખવાની આપણી પણ અત્યંત ફરજ છે. આપણે કોઈ પણ હિસાબે આ અગિયાર અંગોની તથા બારમા અંગ દૃષ્ટિવાદના અંગભૂત ચૌદપૂર્વો વગેરેના આધારે રચાયેલા શાસ્ત્રો જે આજે ઉપલબ્ધ છે તેની સંપૂર્ણ રક્ષા કરવાની છે. રક્ષા બે રીતે કરવાની છે. (1) આમાં કંઇપણ ફેરફાર ન થાય.

Page #8
(2) આનો વિનાશ ન થઇ જાય. હવે મૂળ વાત વિચારીએ. ગણધર ભગવંતોએ રચેલ દ્વાદશાંગીમાંથી અગિયાર અંગ અલબત્ત નાના પ્રમાણમાં આજે આપણા સુભાગ્ય પ્રાપ્ત થાય છે. એવી રીતે આપણા સદ્ભાગ્યે પૂર્વોનો ભાવિ વિચ્છેદ જાણી તેમાંથી અનેક ગ્રંથોને પૂર્વપુરુષોએ ઉદ્ધત કર્યા છે. આપણે જાણીએ છીએ પ્રભુવીરની પાંચમી પાટે થયેલા શäભવસૂરિ મહારાજાએ પૂર્વશ્રુતમાંથી દશવૈકાલિક સૂત્રને ઉદ્ધત કર્યું છે. આજ રીતે અનેક ગ્રંથો પૂર્વોમાંથી ઉદ્ભૂત થયેલા આપણી પાસે હાલ ઉપલબ્ધ છે. ચૌદપૂર્વમાં બીજા અગ્રાયણી પૂર્વમાં રહેલા પ્રાભૃતમાંથી શિવશર્મસૂરિ મહારાજાએ 475 ગાથામાં કર્મપ્રકૃતિ ગ્રંથને ઉદ્ધત કર્યો. અત્યંત ગહન એવા આ ગ્રંથને સમજવા કોઈ મહાન આચાર્ય (જેઓએ પોતાનું નામ જણાવેલ નથી) ચૂર્ણની રચના કરી. આ ચૂર્ણિના આધારે પૂજય મલયગિરિ મહારાજાએ સંસ્કૃતમાં વિશદ ટીકા રચી. વળી આ બન્નેના આધારે પૂજય ઉપાધ્યાય યશોવિજયજી મહારાજાએ પણ વિસ્તૃત ટીકા રચી. પરંતુ આ ગહન ગ્રંથનું અધ્યયન વચ્ચે ઘણા વર્ષોથી બંધ પડેલું. પરમારાથ્યપાદ સચ્ચારિત્રચૂડામણિ સુવિશાળ મુનિગણના સર્જક સ્વ. પ્રેમસુરીશ્વરજી મહારાજને કર્મગ્રંથના પ્રાથમિક અભ્યાસ પછી કર્મપ્રકૃતિ ગ્રંથના અભ્યાસ માટે તીવ્ર ઈચ્છા થઇ. જોકે કર્મપ્રકૃતિના અભ્યાસની પરંપરા નષ્ટ થઈ ગયેલ, છતાં પૂજ્યશ્રીએ હિંમત કરી ચૂર્ણિ અને ટીકાઓ સાથેની કર્મપ્રકૃતિની પ્રત જ્ઞાનભંડારમાંથી કાઢી એનો સ્વયં અભ્યાસ શરૂ કર્યો.

Page #9
એક-બે વાર નહીં પણ અનેકવાર વાંચન અને ચિંતન કર્યા પછી પૂજયપાદશ્રીને કંઈક રહસ્યો હાથમાં આવ્યા. પૂજ્યપાદશ્રીએ અનેક મુનિઓને આ ગહન શાસ્ત્રનો અભ્યાસ શરૂ કરાવ્યો. એટલું જ નહીં પણ અનેક ગૃહસ્થો અને પંડિતોને પણ એનો અભ્યાસ કરાવ્યો. પંડિતો દ્વારા અનેક સાધુ-સાધ્વી ભગવંતોને પણ આનો બોધ થયો. પરિણામે આ ગ્રંથનો અભ્યાસ આપણા સંઘમાં મુખ્યત્વે સાધુ-સાધ્વી ભગવંતોમાં વિશાળ પ્રમાણમાં ચાલી રહ્યો છે. કર્મપ્રકૃતિ ગ્રંથના અભ્યાસની આ પરંપરાને ચાલુ કરનાર પૂજયશ્રીના ચરણોમાં ખૂબ સાદર સબહુમાન વંદના કરીએ. પૂજયશ્રીએ આ ગ્રંથ પરિવારમાં પોતાના શિષ્યો-પ્રશિષ્યોને ભણાવ્યો. પણ પૂજયશ્રી આટલાથી ન અટક્યા. દિગંબર પંથમાં રહેલા કાર્મગ્રંથિક સાહિત્યનો પણ પૂજયશ્રીએ શિષ્યો પાસે અભ્યાસ કરાવ્યો. એ બધાના આધારે વિશાળ કર્મસાહિત્યની રચના પૂજયશ્રીએ સ્વશિષ્યો પાસે કરાવી. વળી પોતે તથા બીજા અનેક ગીતાર્થો પાસે શુદ્ધિકરણ કરી-કરાવી એને પ્રકાશિત કરાવ્યું. આજે ખવગસેઢિ, ઉપશમનાકરણ અને બંધવિહાણ પરના આવા વિશાળકાય ગ્રંથો હાજર છે. વળી પૂજ્યશ્રીએ કર્મપ્રકૃતિ, પંચસંગ્રહ વગેરે પ્રાચીન ગ્રંથોનું સંપાદન કર્યું અને શુદ્ધિકરણ પૂર્વક અનેક યંત્રો સાથે પ્રકાશિત કર્યું. વળી સંક્રમકરણ ભાગ-૧, સંક્રમકરણ ભાગ-૨, માર્ગણાદ્વારવિવરણ, કર્મસિદ્ધિ વિગેરે અનેક ગ્રંથોની પણ પૂજયશ્રીએ રચના કરી. પૂજયપાદ ગુરુદેવશ્રી ભાનુવિજયજી મ.સા. (આ. ભુવનભાનુસૂરિજી મ.)ને પૂજયશ્રીએ સંવત ૨૦૦૫માં મુંબઈ મોકલ્યા. ત્યાં તેઓએ વૈરાગ્યવાણીનો વરસાદ વરસાવ્યો. અનેક

Page #10
આત્માઓ આ વાણીથી પ્રભાવિત થયા. વળી ગુરુદેવશ્રી ચાતુર્માસ પૂર્ણ કરી ત્રણ મુમુક્ષુઓને દિક્ષાપ્રદાન કરી પોતાના ગુરુદેવ પૂજય આ. પ્રેમસૂરિ મ.ને પાલિતાણા ભેગા થયા. સંવત ૨૦૦૬નું પાલિતાણા ચાતુર્માસ પૂર્ણ થયુ. ગુરુદેવશ્રીનું પોતાના ગુરુદેવ આ. પ્રેમસૂરિ મ. વિગેરે વિશાળ પરિવાર સાથે મુંબઈમાં ૨૦૦૭નું ચાતુર્માસ નિર્ણત થયું. પૂજયશ્રીઓ મુંબઈ પધાર્યા. પાછો વૈરાગ્યવાણીનો ધોધ વહેવા માંડ્યો અને વ્યવહારિક શ્રેષ્ઠ જ્ઞાન મેળવેલ અનેક યુવાનો સંસાર છોડી દીક્ષિત થયા. આ યુવાન મુનિઓને સંસ્કૃત, વ્યાકરણ, કાવ્યો વિગેરે ભાષાકીય જ્ઞાન આપી પૂ. ગુરુદેવશ્રી ભાનુવિજયજી મહારાજાએ કર્મગ્રંથના મુખ્ય સિદ્ધાંતોને સંક્ષેપમાં સમજાવી ભૂમિકા તૈયાર કરી પરમારાથ્યપાદ પ્રેમસૂરિ મ. પાસે કર્મગ્રંથ, કર્મપ્રકૃતિ વગેરેનો સુંદર અભ્યાસ કરાવ્યો. એકાદ વર્ષના અંતે અનેક મુનિઓ તૈયાર થઈ ગયા. વળી બીજા મુનિઓ પણ પાછળ તૈયાર કરાયા, અને વિશાળ મુનિગણ પાસે પૂજયપાદશ્રીએ વિશાળ એવા પૂર્વકિય કર્મસાહિત્યનું સર્જન કરાવ્યું. પૂજયપાદશ્રી પાસે કર્મગ્રંથ અને કર્મપ્રકૃતિનો અભ્યાસ અમે કર્યો. પૂજયપાદશ્રીને તો બધા જ પદાર્થો મોઢે રમે. એટલે પુસ્તકના આધાર વિના જ પદાર્થો સમજાવતા. પૂજયપાદશ્રી પાસે પાઠ લીધા પછી અમે પુસ્તકમાં વાંચી એની ટૂંકી નોંધ કરતા અને એની ધારણા કરી રાત્રે નિરવશાંતિમાં એનો પાઠ કરતા. રોજ પુનરાવર્તન કરતા. આ રીતે કર્મગ્રંથ અને કર્મપ્રકૃતિનો અમારો અભ્યાસ પૂર્ણ થયો. સતત પરાવર્તનાના કારણે બધા પદાર્થોનું જ્ઞાન દઢ થયું. આ રીતે કરાતી નોંધને વ્યવસ્થિત કરી પછી પાછળ મૂળગાથા-શબ્દાર્થ જોડી આજ

Page #11
1) સુધીમાં ચાર પ્રકરણ, ત્રણ ભાગ, છ કર્મગ્રંથ, બૃહત્સંગ્રહણી વગેરેના પદાર્થોને અમે પદાર્થ પ્રકાશના ભાગરૂપે સંકલિત કરી પ્રકાશિત કર્યા છે. હવે ક્રમશઃ કર્મપ્રકૃતિના બંધનકરણ વિગેરેના પદાર્થો પ્રકાશિત કરીએ છીએ. હકીકતમાં તો આ બધા પદાર્થોના વાચનાદાતા સિદ્ધાન્તમહોદધિ સુવિશાળગચ્છના સર્જક સ્વ. પૂજયપાદ પ્રેમસૂરીશ્વરજી મહારાજા જ છે. આ પ્રકાશનનો યશ તે પૂજયપાદશ્રીને જ પહોંચે છે. પ્રાન્ત... કર્મપ્રકૃતિના આ ગહન પદાર્થોને સરળતાથી સમજાવવાનો આ અમારો પ્રયત્ન સફળ થાય, અનેક પુણ્યાત્માઓ આના અભ્યાસમાં ખૂબ આગળ વધે, આનો અભ્યાસ કર્યા પછી કર્મપ્રકૃતિની ચૂર્ણા-ટીકાઓ વિગેરેનું પણ વાંચન કરી, આ રીતે આગળ વધી કર્મનિર્જરા કરી સૌ કોઈ શીધ્ર મુક્તિને પામે, એ જ એકમાત્ર શુભકામના પ્રગટ કરવા સાથે પ્રસ્તાવનાને પૂર્ણ કરુ છું. પ્રસ્તાવનામાં તથા પદાર્થપ્રકાશમાં કંઈ પણ અજુગતુ જિનાજ્ઞા વિરુદ્ધ છદ્મસ્થતાના કારણે લખાઇ ગયુ હોય તો તે માટે ક્ષમાપના જાહેર કરવા સાથે સજ્જનોને એ સુધારવા હાર્દિક વિનંતી છે. વિ.સં. 2067 અષાઢ વદ-૧૧, ગોડીજી ઉપાશ્રય, ગુરુવાર પેઠ, પૂના મહારાષ્ટ્ર, પ્રેમ-ભુવનભાનુસૂરિ૫.પદ્મવિજયજી મ.ના વિનેય આ. હેમચન્દ્રસૂરિ.

Page #12
1 1. [ સિદ્ધાંતમહોદધિની જીવનઝલક | –આ. હેમચંદ્રસૂરિ સૂર્ય પોતાના દૈનિક ક્રમ મુજબદરરોજ સવારે ઉગે છે અને સાંજે અસ્ત થાય છે. પણ પોતાના આદૈનિક ભ્રમણ દ્વારા એ જગતના જીવો ઉપર નિઃસ્વાર્થ ઉપકાર કરે છે. નદી અવિરતપણે ખળખળ વહ્યા કરે છે. એ સમુદ્રમાં ભળી જતી હોવા છતાં પણ પોતાના આ પ્રવાહ દ્વારા એ દુનિયાના જીવો પર ઘણો ઉપકાર કરે છે. પૃથ્વી પર વૃક્ષો ઉગે છે, પણ પોતાના અસ્તિત્વ દ્વારા બીજાને ફળ અને છાંયડો આપે છે. બસ, એ જ રીતે સાધક મહાપુરુષો પોતાની સાધના કરવા આ પૃથ્વી પર અવતાર લે છે, પણ એમના સાધનામય જીવન દ્વારા ઘણા જીવો પર ઉપકાર કરતા જાય છે. | વિક્રમની ૨૦મી સદીના ઉત્તરાર્ધ અને ૨૧મી સદીના પ્રારંભમાં આવા જ એક સાધક મહાપુરુષ થઈ ગયા જેમનું નામ હતું સિદ્ધાંતમહોદધિ આચાર્યદેવ શ્રીમદ્વિજય પ્રેમસૂરીશ્વરજી મહારાજા. ચાલો... એમના જીવનની એક ઉડતી મુલાકાત લઈ લઈએ. રાજસ્થાનની શૌર્યભૂમિના પિંડવાડાનગરમાં શ્રેષ્ઠિવર્યભગવાનદાસભાઈ રહે. એમના શીલસંપન્ન ધર્મપત્ની કંકુબાઈએ પીયર નાંદિયામાં વિ.સં. 1940, ફાગણ સુદ-૧૫ના પવિત્ર દિવસે એક પુત્રરત્નને જન્મ આપ્યો. એનું નામ પ્રેમચંદ રાખ્યું. પ્રેમચંદજી ગામઠી શાળામાં છ-સાત ચોપડીનું શિક્ષણ લઈ વ્યવસાય માટે સુરત જિલ્લાના વ્યારા ગામમાં મામાને ત્યાં આવ્યા. ગામમાં વિહારમાં આવતાજતા મુનિઓની ભક્તિ કરતા પ્રેમચંદજીને સ્વયં દીક્ષા લેવાના ભાવ થયા. એકવાર ઘરે કહ્યા વિના સુરત જતા રહ્યા, પણ મોહાધીન સંબંધીઓ પાછા લઈ આવ્યા. થોડા દિવસોમાં તક મળતા ફરીથી વ્યારાથી સવારે ચાલવા માંડ્યું. 36 માઈલ

Page #13
(લગભગ ૫૭કિ.મી.) પગપાળા ચાલીને સાંજે સુરત પહોંચ્યા. થાક ઉતારવા ઝાડ નીચે જ સુઈ ગયા. સવારે ગામમાં ઉપાશ્રયે પહોંચ્યા. ત્યાં બિરાજમાન મુનિના સૂચનથી પાલીતાણા પહોંચ્યા. ત્યાં પૂ.ઉપાધ્યાય શ્રી વીરવિજયજી મ.ના શિષ્ય મુનિશ્રી દાનવિજયજીનો પરિચય થયો. સંયમયોગ્ય તાલીમ લીધી. ચાતુર્માસ પૂર્ણ થયે વિ.સં. ૧૯૫૭ના કા.વદ ૬ના શુભદિવસે ગિરિરાજની તળેટીમાં અન્ય ચાર મુમુક્ષુઓની સાથે પ્રવ્રયા સ્વીકારી મુનિશ્રી દાનવિજયજીના શિષ્ય મુનિશ્રી પ્રેમવિજયજી બન્યા. સાધનાનો યજ્ઞ માંડ્યો. પ્રથમ વિનય ગુણની સાધનામાં ગુરુની ઈચ્છાને પોતાની ઈચ્છા બનાવી. ગુરુ મહારાજની ગોચરી, પાણી, પડિલેહણ, વિહારમાં ઉપધિ ઉચકવી વગેરે સર્વે પ્રકારની ભક્તિ તેઓ અત્યંત આનંદપૂર્વક કરતા હતા. અન્ય મુનિઓની ભક્તિ પણ તેઓ ચૂકતા નહીં. દરરોજ બે વાર ગોચરી જતા. બિમાર મુનિઓની સેવામાં તેઓ સદા તત્પર રહેતા. લઘુપર્યાયમાં પોતે જાતે જ તેમની સેવા કરતા. વૃદ્ધપર્યાયમાં શિષ્ય-પ્રશિષ્ય વગેરે દ્વારા તેમની સેવા કરાવતા. શ્રુતઆરાધનામાં પણ તેઓ પાછળ ન હતા. ગુરુનિશ્રામાં રહીને તેઓશ્રીએ વ્યાકરણ, ન્યાય, પદર્શન, પ્રકરણ, કર્મગ્રંથ, કર્મપ્રકૃતિ, આગમો અને વિશેષ કરીને છેદસૂત્રોનું અદ્ભુત જ્ઞાન મેળવ્યું. કર્મસાહિત્યના તેઓ નિષ્ણાત હતા. કર્મગ્રંથ અને કર્મપ્રકૃતિ તેઓ પુસ્તક વિના મોઢે જ ભણાવતા. કર્મસિદ્ધિ, માર્ગખાદ્વારવિવરણ તથા સંક્રમકરણનું નિર્માણ તેઓએ કર્યું. કર્મપ્રકૃતિ-પંચસંગ્રહ વગેરે અનેક ગ્રંથોનું સંપાદન પણ પૂજ્યશ્રીએ કર્યું, અનેક સાધુઓ-શ્રાવકોને ભણાવ્યા. સાધુઓ પાસે વિશાળકાય કર્યસાહિત્યની રચના કરાવી. પૂજયશ્રી શુદ્ધ સંયમના અત્યંત ખપી હતી. તેથી શાસ્ત્રોમાં જે જે વાતો સંયમને લગતી વાંચતા તે બધી વાતોને તુરત જ અમલમાં મૂકતા. સંપૂર્ણ ચારિત્રપર્યાય દરમ્યાન પૂજયશ્રીએ પ્રાય: એકાસણા કર્યા હતા. લગભગ પાંચ-સાત મિનીટમાં એમનું એકાસણુ પૂર્ણ થઈ જતું. મિષ્ટાન્ન, મેવો અને ફળાદિનો પૂજયશ્રીએ માવજીવ ત્યાગ કરેલો. સંપૂર્ણ સંયમજીવનમાં એક જ વાર કેરી વાપરી હતી બાકી જીવનભર કેરીનો ત્યાગ કર્યો હતો. તેઓ શિષ્યાદિના સ્વાધ્યાયાદિને પ્રોત્સાહિત કરવા પણ ત્યાગ કરતા. પાટણમાં અને પુનામાં ચોમાસામાં પૂજયશ્રીએ માત્ર બે દ્રવ્યના એકાસણા કરેલા. અવારનવાર આયંબિલ પણ કરતા. નવપદજીની ઓળી છેલ્લે સુધી ચાલુ હતી. જ્ઞાનપંચમી, સંવત્સરી અને મૌન એકાદશીના ઉપવાસમાં ક્યારેય ખાડો પડ્યો ન હતો.

Page #14
13 ફરતા વા નો દુ:ખાવો તેમને લગભગ ૫૦વર્ષ રહ્યો. દુઃખાવા વખતે તીવ્ર વેદના થતી. માત્ર ગરમ પાણીની કોથળીના શેકથી થોડી રાહત થતી. પણ, તેના માટે પણ હોટલમાંથી નિર્દોષ પાણી મંગાવીને તેનો જ ઉપયોગ કરતા, દોષિત પાણી ન કરાવતા. વેદનાને સમભાવે સહન કરતા. માનસિક સહનશીલતા પણ અભુત હતી. અપમાનોના ઘૂંટડા પણ પૂજયશ્રીએ હસતા હસતા પીધા. કોઈની ઉપર ક્યારેય અ ભાવ કર્યો ન હતો. વિશ્વના પ્રથમ પંક્તિના આ વિદ્વાન પાસે પોતાની માલિકીનું એક પણ પુસ્તક કે નોટ કે પેન કે પેન્સિલ નહતા. તેઓ પહેરેલા વસ્ત્રોથી વધુ એક જોડી પણ કપડા રાખતા નહીં. વ્યાખ્યાનની પણ તેમને સ્પૃહા ન હતી. એટલું જ નહીં વ્યાખ્યાન પોતાના શિષ્યોને સોંપી દીધું હતું. શિષ્યોની સ્પૃહા પણ તેમને ન હતી. પોતે પ્રતિબોધ કરી તૈયાર કરેલ અનેક મુમુક્ષુઓને પણ દીક્ષા વખતે બીજાના શિષ્ય બનાવતા. નછૂટકે જ પોતાના શિષ્ય બનાવતા. તેથી જ ૩૦૦પ્રશિષ્યાદિનો મોટો સમૂહ હોવા છતાં તેમના પોતાના માત્ર 17 જ શિષ્ય હતા. પદવીથી તો તેઓ હંમેશ દૂર રહેતા. વડિલોના ભારે દબાણથી ન છૂટકે જ તેમણે પદવી ગ્રહણ કરેલી. એમના હાથે ઘણા અંજનશલાકા-પ્રતિષ્ઠા મહોત્સવો થયા છતા ક્યાંય પોતાના નામની તકતી મરાવી નથી. યશ, કીર્તિ અને નામનાથી તેઓ દૂર હતા. તેમના સ્વર્ગવાસ પછી તેમના માત્ર બે-ત્રણ આસનો, એક-બે જોડી કપડા, ઓઘો અને જાપ માટેનો સૂરિમંત્રનો પટ-આના સિવાય વારસદારોને બીજી કોઈ વસ્તુ મળી ન હતી. આઠપ્રવચનમાતાનું સુંદરપાલન તેમના જીવનમાં હતું. રસ્તે ચાલતા સદા નીચી દષ્ટિ રાખી જોઈને ચાલતા. બોલતી વખતે સદા મુહપત્તિનો ઉપયોગ રાખતા. નિર્દોષ આહાર-પાણીથી જ નિર્વાહ કરવો એવો એમનો સિદ્ધાંત હતો. પૂંજવાપ્રમાર્જવાનો ઉપયોગ પણ સતત રહેતો. એકાસણુ કર્યા પછી ભર બપોરે દૂર દૂર સુધી અંડિલભૂમિએ જતા. ઇન્દ્રિયદમન અને કષાયનિગ્રહ પણ તેમના અપૂર્વ કોટીના હતા. વાપરતા આહારનો સ્વાદ ન આવે માટે સીધો જ ઉતારી જતા. કોળીયો મોઢામાં એકબાજુથી બીજીબાજુ ફેરવતા ન હતા. એકવાર બાળમુનિએ આગ્રહ કરી પીપરમીંટ વાપરવા કહ્યું તો દવાની જેમ ઉતારી ગયા. સંથારામાં પણ બે આસનોથી વધુ નહી પાથરવાની પ્રતિજ્ઞા હતી. અહમદનગરમાં પૂજયશ્રીની દીક્ષાતિથિ પ્રસંગે સાધુઓએ તેઓના ગુણાનુવાદ કરતાં તેઓની આંખમાં આંસુ આવી ગયા.

Page #15
14 પગથી મસ્તક સુધી સર્વથા પવિત્ર આ પરબ્રહ્મના સ્વામી મહાપુરુષ કલિકાલનું એક મહાન આશ્ચર્ય હતા. શરીરના એક રુંવાડામાં પણ એમણે ક્યારેય વિકારનો ક્ષણિક ઝબકારો પણ અનુભવ્યો ન હતો. બ્રહ્મચર્યના પ્રભાવથી તેમના મનમાં ઉઠતા શાસનના કાર્યોના બધા જ મનોરથો સફળ થતા. પૂજ્યશ્રીના અતિ ઉગ્ર બ્રહ્મચર્યનો પ્રભાવ એવો હતો કે તેમની પાસે બેસવા માત્રથી જ નહી પરંતુ તેમના નામસ્મરણમાત્રથી વિકારો અને વાસનાઓ શાંત પડી જવાનું અનેક સાધુઓ અને શ્રાવકોએ અનુભવ્યું હતું. એશી વર્ષની પાકટ વયે પણ આ બ્રહ્મનિધિએ સ્ત્રી કે સાધ્વી સામે દૃષ્ટિ કરીને વાત કરી ન હતી. એમની જન્મકુંડલી જોઈને એક જયોતિષીએ કહેલું કે આ કોઈ સંપૂર્ણ બ્રહ્મચારીની કુંડલી છે. ‘નિશ્રાવર્તી સાધુઓ જે દોષ સેવે તે માટે આચાર્ય જો બેદરકાર હોય તો આચાર્યને આઠ ગુણો કર્મબંધ થાય' આવું શાસ્ત્રમાં વાંચ્યું એટલે તેઓ પોતાના સાધુઓની સંયમની રક્ષા માટે સતત કાળજી રાખતા. આ બતાવે છે કે તેઓ અત્યંત ભવભીરુ હતા. સાગર જેવા વિશાળ વાત્સલ્યભાવથી અનેક આત્માઓને આકર્ષી સેંકડો શ્રેષ્ઠ સાધુઓના પૂજયશ્રીએ સર્જન કર્યા. ગમે તેવા દોષિતને પણ વાત્સલ્યપૂર્વક હિતશિક્ષા આપીને દોષની શુદ્ધિ કરાવવાની અજબની કળાને પૂજ્યશ્રી વર્યા હતા. એમનાવાત્સલ્યના કારણે મુનિઓ તેમનાથી ક્યારેય છૂટા પડવાની ઈચ્છા ન કરતા. હંમેશા લગભગ 40-50 સાધુઓ તેમની સાથે જ રહેતા. ચાતુર્માસમાં ક્ષેત્રો સાચવવા મોકલવા પડતા ત્યારે સાધુઓ ન છૂટકે આંખમાં આંસુ સાથે છૂટા પડતા અને ચાતુર્માસ પૂર્ણ થયે તુરત જ પાછા આવી જતા. સામાન્યતઃ ગચ્છાધિપતિ આચાર્યને સાધુ-સાધ્વી ઉભય સમુદાય હોવાનું શાસ્ત્રમાં વિહિત છે. પણ આ જ તેમનું ગીતાર્થપણું હતું કે પોતાના યુવાન સાધુઓના બ્રહ્મચર્યની રક્ષા માટે તેઓએ સાધ્વી સમુદાય રાખ્યો ન હતો. તેઓ સંઘની ઉન્નતિ, આબાદી, શાંતિ, સંગઠન, રક્ષા માટે હંમેશા માત્ર ચિંતિત નહિ પણ પ્રયત્નશીલ રહેતા. સંવત ૧૯૯રથી તપાગચ્છમાં તિથિ આરાધના નિમિત્તે થયેલ સંઘભેદ નિવારવા માટે ખૂબ જ પ્રયત્ન તેઓ કરતા. તેઓ હંમેશા કહેતા, “અપવાદમાર્ગનું આલંબન લઈને પણ સંઘભેદ મિટાવવો જોઈએ. શાસ્ત્રો એકાંતે ઉત્સર્ગ જ નથી બતાવતા, એકાંતે અપવાદ પણ નથી બતાવતા, જે કાળે ઉત્સર્ગ કે અપવાદ જેનાથી સંઘને લાભ થતો હોય તે અપનાવવું જોઈએ.

Page #16
15 સંઘભેદથી થતી ભયંકર શાસન-અપભ્રાજનાનું અપવાદમાર્ગનો આશ્રય લઈને પણ નિવારણ કરવું જોઈએ. આવા સમયે અપવાદમાર્ગનસ્વીકારીએ તો આજ્ઞાના વિરાધક બનીએ.” પ્રાંતે તેઓએ અપવાદમાર્ગનું આલંબન લઈ સંવત ૨૦૨૦માં પિંડવાડા મુકામે પટ્ટક કરી મહદંશે સંઘભેદનું નિવારણ કર્યું. મુંબઈમાં ઘણાં સંઘો સ્વપ્નદ્રવ્ય અમુક પ્રમાણમાં સાધારણમાં લઈ જતા હતા. તેથી દેવદ્રવ્યના ઉપભોગનો દોષ લાગતો હોવાથી તેનું નિવારણ કરવા પૂજ્યશ્રીએ મુંબઈના જૈન ટ્રસ્ટનું “મધ્યસ્થ સંઘ”ના નામે સંગઠન કરાવી તેઓને શાસ્ત્રથી અબાધિત માર્ગ બતાવ્યો, “દેરાસરનિભાવના ખર્ચમાં પહોંચી ન વળાય તો પૂજાદિની ઉછામણીઓની રકમ, આરતી-મંગળદીવાની ઉછામણીની રકમ, સ્વપ્નની ઉછામણીની રકમ વગેરે ખર્ચ દ્વારા તે પૂરો કરવો, કેમકે એ કલ્પિતદ્રવ્ય છે અને કલ્પિતદ્રવ્યનો દેરાસરના સર્વ કાર્યમાં ઉપયોગ કરી શકવાનું શાસ્ત્રસંમત છે. પરંતુ સ્વપ્નદ્રવ્યને સંપૂર્ણપણે દેવદ્રવ્યમાં લઈ જવું. જરાપણ સાધારણમાં લઈ જઈ શકાય નહિ.” યુવાનોના સંસ્કરણ માટે પૂજયશ્રીએ વેકેશનમાં ધાર્મિક શિબિરો શરૂ કરાવી. વિ.સં. ૨૦૨૩નું છેલ્લું ચાતુર્માસ પૂજ્યશ્રીએ ખંભાતમાં કર્યું. તેઓની વય 84 વર્ષની હતી. ધીમે ધીમે તેઓનું સ્વાથ્ય કથળવા લાગ્યું. શ્વાસ વગેરે વધવા માંડ્યા. વૈશાખ વદ ૧૧ના દિવસે એમનું આસન ઉપાશ્રયના બહારના હોલમાંથી પાછળ જ્ઞાનમંદિરના હોલમાં લેવામાં આવ્યું. સંધ્યા સમય થયો. પ્રતિક્રમણ કર્યું. ઉપમિતિના પદાર્થોનો પાઠ કર્યો. સાધુઓના મુખેથી સ્તવન-સજઝાય સાંભળવા લાગ્યાં. મુનિ ગુણરત્નવિજયજીએ અવંતિસુકુમાલની સજઝાય સંભળાવી. સૂરિમંત્રનો જાપ કરવા વસ્ત્રપરિવર્તન કર્યું. ચંડિલની શંકા થતા પુનઃ વસ્ત્રપરિવર્તન કરી ઈંડિલ ગયા. જેવા પાટ પર આવ્યાં ત્યાં ભારે શ્વાસ તથા છાતીમાં દર્દ શરૂ થયું. એકબાજુ અસહ્ય દર્દછે. બીજી બાજુ મોઢામાંથી સર્વસાધુઓ પ્રત્યે “ખમાવું છું' શબ્દો નિકળ્યા. પછી “વીર, વીર’ ઉગાર ચાલુ થયા. અંતે પૂજયશ્રી ઢળી પડ્યા. આત્મહંસલો ઉડી ગયો. દેહપિંજર પડી રહ્યું. 68 વર્ષનો સંયમપૂત આત્મા મુક્તિમાર્ગની મુસાફરીએ ઉપડી ગયો. સેંકડો સાધુઓના સુકાની, હજારો-લાખો જીવોના આધારભૂત, જિનશાસનના સ્તંભરૂપ, મહાસંયમી મહાપુરુષને કોટિ કોટિ વંદના...

Page #17
1 6 પ.પૂ. વૈરાગ્યદેશનાદલ આચાર્ય ભગવંત શ્રીમદ્વિજય હેમચંદ્રસૂરીશ્વરજી મહારાજા દ્વારા લિખિત-સંપાદિત-સંકલિત-પ્રેરિત ગ્રંથોની સૂચિ (ર) ગુજરાતી સાહિત્ય (1) પદાર્થ પ્રકાશ ભાગ-૧ (જીવવિચાર-નવતત્ત્વનો પદાર્થસંગ્રહ તથા ગાથા-શબ્દાર્થ) પદાર્થ પ્રકાશ ભાગ-૨ (દંડક-લઘુસંગ્રહણીનો પદાર્થસંગ્રહ તથા ગાથા-શબ્દાર્થ) (3) પદાર્થ પ્રકાશ ભાગ-૩ (૧લા, રજા કર્મગ્રંથનો પદાર્થસંગ્રહ તથા ગાથા-શબ્દાર્થ) (4) પદાર્થ પ્રકાશ ભાગ-૪ (૩જા, ૪થા કર્મગ્રંથનો પદાર્થસંગ્રહ તથા ગાથા-શબ્દાર્થ) (5) પદાર્થ પ્રકાશ ભાગ-૫ (ત્રણ ભાષ્યનો પદાર્થસંગ્રહ તથા ગાથા-શબ્દાર્થ) પદાર્થ પ્રકાશ ભાગ-૬ (પાંચમા કર્મગ્રંથનો પદાર્થસંગ્રહ તથા ગાથા-શબ્દાર્થ) (7) પદાર્થ પ્રકાશ ભાગ-૭ (છઠા કર્મગ્રંથનો પદાર્થસંગ્રહ તથા ગાથા-શબ્દાર્થ) (8) પદાર્થ પ્રકાશ ભાગ-૮ (બૃહત્સંગ્રહણિનો પદાર્થસંગ્રહ તથા ગાથા-શબ્દાર્થ) (9) પદાર્થ પ્રકાશ ભાગ-૯ (બૃહëત્રસમાસ અને લઘુક્ષેત્રસમાસનો પદાર્થસંગ્રહ તથા ગાથા-શબ્દાર્થ) (10) મુક્તિનું મંગલદ્વાર (ચતુઃ શરણ સ્વીકાર, દુષ્કતગહ, સુકૃતાનુમોદનાનો સંગ્રહ)

Page #18
1 7 (11) શ્રી સીમંધરસ્વામીની આરાધના (મહિમાવર્ણન-ભક્તિગીતો વગેરે) (12) ચાતુર્માસિક અને જીવનના નિયમો (13) વીશ વિહરમાન જિન સચિત્ર - (14) વીશ વિહરમાન જિન પૂજા (15) બંધનથી મુક્તિ તરફ (બારવ્રત તથા ભવ-આલોચના વિષયક સમજણ) (16) નમસ્કાર મહામંત્ર મહિમા તથા જાપ નોંધ (17) પંચસૂત્ર (સૂત્ર 17) સાનુવાદ (18) તત્ત્વાર્થ ઉષા (લે.પૂ.આ. શ્રી ભુવનભાનુસૂરિ મ.સા.) (19) સાત્ત્વિકતાનો તેજસિતારો (પૂ.પં.પદ્મવિજયજીમનું જીવનચરિત્ર) (20) પ્રેમપ્રભા ભાગ-૧ (પૂ.આ. પ્રેમસૂરિ મ.ના ગુણાનુવાદ) (21) પ્રેમપ્રભા ભાગ-૨ (વિવિધ વિષયોના 160 શ્લોકો સાનુવાદ) (22) પ્રેમપ્રભા ભાગ-૩ (બ્રહ્મચર્ય સમાધિ અંગે શાસ્ત્રીય શ્લોકો વાક્યો-સાનુવાદ) (23) સાધુતાનો ઉજાસ (લે. પૂ.પં. પદ્મવિજયજી મ.) (પ્રેમપ્રભા ભાગ-૪) (24) વૈરાગ્યશતક, ઈન્દ્રિયપરાજયશતક, સિંદૂરપ્રકર, ગૌતમકુલક સાનુવાદ (પૂ.આ. જયઘોષસૂરિ મ.સા.) (પ્રેમપ્રભા ભાગ-૧) (25) ગુરુ દીવો, ગુરુ દેવતા (પ્રેમપ્રભા ભાગ-૨) (26) પ્રભુ ! તુજ વચન અતિભલું (પ્રેમપ્રભા ભાગ-૩) (27) સમાધિ સાર (પ્રેમપ્રભા ભાગ-૮) (28) પ્રભુ ! તુજ વચન અતિ ભલું ભાગ-૨ (પ્રેમપ્રભા ભાગ-૯)

Page #19
18 (29) કામ સુભટ ગયો હારી (પ્રેમપ્રભા ભાગ-૧) (30-31) ગુરુની શીખડી, અમૃતની વેલડી ભાગ-૧, 2 (પ્રેમપ્રભા ભાગ-૧૧, 12) (32) પરમપ્રાર્થના (અરિહંત વંદનાવલી, રત્નાકર પચ્ચીશી, આત્મનિંદા દ્વાત્રિશિકા આદિ સ્તુતિઓનો સંગ્રહ) (33) ભક્તિમાં ભીંજાણા (પં. પદ્મવિજયજી ગણિવર્ય) (વીરવિજયજી મ. કૃત સ્નાત્રનું ગુજરાતીમાં વિવેચન) (34) આદીશ્વર અલબેલો રે (પૂ. ગણિ કલ્યાણબોધિવિજયજી) (શત્રુંજય તીર્થના ચૈત્યવંદનો-સ્તુતિઓ-સ્તવનોનો સંગ્રહ) (35) ઉપધાન તપવિધિ (36) રત્નકુક્ષી માતા પાહિણી (37) સતી-સોનલ (38) નેમિદેશના (39) નરક દુઃખ વેદના ભારી (40) પંચસૂત્રનું પરિશીલન (41) પૂર્વજોની અપૂર્વ સાધના (મૂળ) (42) પૂર્વજોની અપૂર્વ સાધના (સાનુવાદ) (43) અધ્યાત્મયોગી (આ.કલાપૂર્ણસૂરિજીનું સંક્ષિપ્ત જીવન દર્શન) (44) ચિત્કાર (45) મનોનુશાસન (46) ભાવે ભજો અરિહંતને (47) લક્ષ્મી સરસ્વતી સંવાદ (48-50) અરિહંતની વાણી હૈયે સમાણી ભાગ-૧, 2, 3 (51-54) રસથાળ ભાગ-૧, 2, 3, 4

Page #20
19 (55) સમતાસાગર (પૂ.પં. પદ્મવિ. મ.ના ગુણાનુવાદ) (56) પ્રભુ દરિસણ સુખ સંપદા (57) શુદ્ધિ (ભવ આલોચના) (58) ઋષભ જિનરાજ મુજ આજ દિન અતિભલો (59) જયવીરાય - અંગ્રેજી સાહિત્ય (9) (2) (3) A Shining Star of Spirituality (સાત્ત્વિકતાનો તેજ સિતારોનો અનુવાદ) Padartha Prakash Part-1 (જીવવિચાર-નવતત્ત્વ) Pahini-A Gem-womb Mother (રત્નકુક્ષી માતા પાહિણીનો અનુવાદ) એ સંસ્કૃત સાહિત્ય (1) સમતાસારવરિતમ્ (પં. પદ્મવિજયજી મ.નું જીવન ચરિત્ર) ઉપરોક્ત પુસ્તકોમાંથી કોઈપણ પુસ્તકની પૂજય સાધુસાધ્વીજી ભગવંતોને તથા શ્રાવક-શ્રાવિકાઓને જરૂર હોય તો અમને જાણ કરશો.

Page #21
20 વિષયાનક્કમ .......... - સં છે. 4 છે : .......... ક્રમાંક વિષય પાના નં. A કર્મપ્રકૃતિ બંધનકરણનો પદાર્થસંગ્રહ .......... 1-188 1. 31 દ્વાર . સ્વાનુદયબન્ધી પ્રકૃતિઓ ...... વા પ્રકૃતિના ************************** 3 સ્વોદયબન્ધી પ્રકૃતિઓ, ઉભયબન્ધી પ્રકૃતિઓ ..... સમકવ્યવચ્છિદ્યમાનબન્ધોદય પ્રકૃતિઓ ............ ક્રમવ્યવચ્છિદ્યમાનબન્ધોદય પ્રકૃતિઓ ... ......... ઉ&મવ્યવચ્છિદ્યમાનબન્ધોદય પ્રકૃતિઓ ............ સાન્તરબન્ધ પ્રકૃતિઓ, સાન્તરનિરન્તરબન્ધ પ્રવૃતિઓ .... નિરન્તરબન્ધ પ્રવૃતિઓ ............ ઉદયસંક્રમોત્કૃષ્ટ પ્રકૃતિઓ અનુદયસંક્રમોત્કૃષ્ટ પ્રકૃતિઓ, ઉદયબસ્ક્વોત્કૃષ્ટ પ્રકૃતિઓ.. અનુદયબલ્પોષ્ટ પ્રકૃતિઓ 12. ઉદયવતી પ્રકૃતિઓ... 13. અનુદયવતી પ્રકૃતિઓ ... 14. આઠ કરણોની વ્યાખ્યા ..... 15. ઉદય-સત્તાની વ્યાખ્યા ....... 16, બન્ધનકરણ, વીર્યપ્રરૂપણા................ 17. વીર્યના પ્રકારો ........... 18. યોગને વિષે 10 દ્વારો, દ્વાર ૧લુ અવિભાગ .... 19. વાર-૨૬, 36, ૪થ-વર્ગણા, સ્પર્ધક, અંતર ..... 21 9. - : , , 32 1 1 * ... 15

Page #22
21 ક્રમાંક વિષય પાના નં. ............... I , , , , , , 20. દ્વાર પમુ-યોગસ્થાનક ......... 22 21. દ્વાર કહ્યું, ૭મુ - અનન્તરોપનિધા-પરંપરોપનિધા.. 23 22. યોગસ્પર્ધકોની સ્થાપના .... 23. દ્વાર ૮મુ-વૃદ્ધિ-હાનિ......... 24. યોગસ્થાનકોમાં સ્પર્ધકો .. 25. દ્વાર ૯મુ-સમય ... ................ 26. યોગસ્થાનકોનું અલ્પબદુત્વ ............ 27. યવની આકૃતિ .......................... 28. વજની આકૃતિ ................. 29. દ્વાર ૧૦મુ-જીવોના જઘન્ય-ઉત્કૃષ્ટ યોગનું અલ્પબદુત્વ........ .... 31-33 30. ગ્રહણયોગ્ય-અગ્રહણયોગ્ય પુદ્ગલવર્ગણાઓ ...... 34 31. અગ્રહણયોગ્ય વર્ગણા. .......... 35 32. વૈક્રિયની અને આહારકની ગ્રહણયોગ્ય વર્ગણા .... 33. તૈજસની ગ્રહણયોગ્ય વર્ગણા .. 34. ભાષાની ગ્રહણયોગ્ય વર્ગણા................... 35. શ્વાસોચ્છવાસની ગ્રહણયોગ્ય વર્ગણા .......... 36. મનની ગ્રહણયોગ્ય વર્ગણા . .................. 40 37. કર્મની ગ્રહણયોગ્ય વર્ગણા ....................... 41 38. વર્ગણાઓના પરમાણુઓનું તથા ક્ષેત્રાવગાહનાનું અલ્પબદુત્વ........... 39. યુવાચિત્ત દ્રવ્ય વર્ગણા, અદ્ભવાચિત્ત દ્રવ્ય વર્ગણા .. 43 40. પ્રથમ ધ્રુવશૂન્ય વર્ગણા, પ્રત્યેકશરીરી દ્રવ્ય વર્ગણા . 44

Page #23
22 Saa ....... 49. ક્રમાંક : વિષય પાના નં. 41. દ્વિતીય ધ્રુવશૂન્ય વર્ગણા .......... ...... 42. બાદરનિગોદ વર્ગણા ......... 43. તૃતીય ધ્રુવશૂન્ય વર્ગણા, સૂક્ષ્મનિગોદ વર્ગણા .... 47 44. ચતુર્થ ધ્રુવશૂન્ય વર્ગણા, અચિત્તમહાત્કંધ વર્ગણા... 48 45. પુદ્ગલવર્ગણાઓનો કોઠો ................... ૪૯-૫ર સ્નેહપ્રરૂપણા .. ........ 53 47. સ્નેહપ્રત્યયસ્પર્ધક પ્રરૂપણા ................... 54-55 48. સ્નેહપ્રત્યયસ્પર્ધકની સ્થાપના..................... પ૬ સ્નેહપ્રત્યયસ્પર્ધકની વર્ગણાઓનું અલ્પબદુત્વ...... 57 50. નામપ્રત્યયસ્પર્ધક પ્રરૂપણા, દ્વાર ૧લુ, રજુ, ૩જુ . પ૮ દ્વાર ૪થુ-અંતર ......... ........... પ૯ 52. શરીરસ્થાનની સ્થાપના ....... પ૩. અનંતરવૃદ્ધિ-પરંપરવૃદ્ધિ ..... દ્વાર પમુ-શરીરસ્થાન....................... 55. શરીરસ્થાનોના ષસ્થાનકની સ્થાપના ........ 65-66 પદદ્વાર ટુ-વર્ગણાગતપુદ્ગલસ્નેહાવિભાગ સકલસમુદાયપ્રરૂપણા ... 57. પ્રયોગપ્રત્યયસ્પર્ધક પ્રરૂપણા ........... 58. સ્નેહના અવિભાગોનું અલ્પબદુત્વ 59. બંધના ચાર પ્રકાર 60. પ્રકૃતિબંધ......... 61. પ્રકૃતિબંધના સાઘાદિ ભાંગા .............. 62. પ્રકૃતિબંધના સ્વામી .......... 75 51. w w 54. w

Page #24
23 ક્રમાંક વિષય પાના નં. . 63. પ્રદેશબંધ.... 64. કર્મપ્રદેશોની વહેંચણી............ ....... 77 65. મૂળપ્રકૃતિમાં કર્મપ્રદેશોની વહેંચણીનું અલ્પબદુત્વ . 78 66. ઉત્તરપ્રકૃતિમાં કર્મપ્રદેશોની વહેંચણીનું ઉત્કૃષ્ટપદે અલ્પબહુત .. ....... 67. વેદનીયકર્મમાં કર્મપ્રદેશોની વહેંચણીનું ઉત્કૃષ્ટપદે અલ્પબદુત્વ . ......... 68. મોહનીયકર્મમાં કર્મપ્રદેશોની વહેંચણીનું ઉત્કૃષ્ટપદે અલ્પબદુત્વ ........... ........ 81 69. નામકર્મમાં કર્મપ્રદેશોની વહેંચણીનું ઉત્કૃષ્ટપદે અલ્પબદુત્વ... ..... 82-88 70. ઉત્તરપ્રકૃતિમાં કર્મપ્રદેશોની વહેંચણીનું જઘન્યપદે અલ્પબદુત્વ 71. મોહનીયકર્મમાં કર્મપ્રદેશોની વહેંચણીનું જઘન્યપદે અલ્પબદુત્વ .... ......... આયુષ્યકર્મમાં કર્મપ્રદેશોની વહેંચણીનું જઘન્યપદે અલ્પબદુત્વ ........... ......... 91 73. નામકર્મમાં કર્મપ્રદેશોની વહેંચણીનું જઘન્યપદે અલ્પબદુત્વ... ...92-94 74. અંતરાયકર્મમાં કર્મપ્રદેશોની વહેંચણીનું જઘન્યપદે અલ્પબદુત્વ ........ 75. રસબંધ. .... 76. દ્વાર રજુ, ૩જુ, ૪થુ, પમુ ........ 72. ............. ......

Page #25
24 ક્રમાંક વિષયા પાના નં. ........ -115 77. દ્વાર ૬ઠુ - કંડક ......... 78. રસબંધસ્થાનની સ્થાપના . 79. ધાર ૭મુ-જસ્થાનક ********** ........ 1OO 80. દ્વાર ૮મુ-અધસ્તનપ્રરૂપણા .............. 101-102 81. દ્વાર ૯મુ-વૃદ્ધિ-હાનિ.. ............... 103 82. દ્વાર ૧૦મુ-સમય.............................. 104 83. દ્વાર ૧૧મુ-યવમધ્ય .......................૧૦પ-૧૦૬ 84. દ્વાર ૧૨મુ ઓજો-યુગ્મ, દ્વાર ૧૩મુ-પર્યવસાન. 107 85. દ્વાર ૧૪મુ-અલ્પબદુત્વ ..................... 108-112 86. રસબંધસ્થાનોને બાંધનારા જીવોની પ્રરૂપણા.... 113 87. દ્વાર પમુ-વૃદ્ધિ ........ ......... 114-1 88. દ્વાર ૬ä-યવમધ્ય .... ....................... 89. ધાર ૭મુ-સ્પર્શના.............. 117 90. દ્વાર ૮મુ-અલ્પબદુત્વ . .............. 91. રસબંધના અધ્યવસાયસ્થાનો ........... ....... 119 92. કષાયોદયસ્થાનોમાં રસબંધાધ્યવસાયસ્થાનોની વૃદ્ધિ ........... 120- 122 93. સ્થિતિસ્થાનોમાં રસબંધાધ્યવસાય સ્થાનોની વૃદ્ધિ.......... ............ 9 2 3-1 25 94. રસબંધાવ્યવસાયસ્થાનોની અનુકૃષ્ટિ ....... 126-127 95. પ૫ અપરાવર્તમાન અશુભ પ્રકૃતિમાં અનુકૃષ્ટિ ....... 1 18 ... 1 28-1 29

Page #26
25 ક્રમાંક વિષય પાના નં. 96. 46 અપરાવર્તમાન શુભ પ્રવૃતિઓમાં અનુકૃષ્ટિ .......... ............ 130-131 97. 16 પરાવર્તમાન શુભ પ્રવૃતિઓમાં અનુકૃષ્ટિ ........... ............ 133-134 98. 28 પરાવર્તમાન અશુભ પ્રવૃતિઓમાં અનુકૃષ્ટિ ..135-136 99. તિર્યંચ 2, નીચગોત્રમાં અનુકૃષ્ટિ ........ 137-138 100. ત્રસ ૪માં અનુકૃષ્ટિ .................... 139-140 101. રસબંધાવ્યવસાયસ્થાનોની તીવ્રતા-મંદતા........ 141 102. પ૫ અપરાવર્તમાન અશુભ પ્રકૃતિઓમાં તીવ્રતા-મંદતા ....... ...... 142 103, 46 અપરાવર્તમાન શુભ પ્રવૃતિઓમાં તીવ્રતા-મંદતા ... 143-144 104. 16 પરાવર્તમાન શુભ પ્રકૃતિઓમાં તીવ્રતા-મંદતા 105. 28 પરાવર્તમાન અશુભ પ્રવૃતિઓમાં તીવ્રતા-મંદતા ........ ........... 147-149 106. તિર્યંચ ર અને નીચગોત્રમાં તીવ્રતા-મંદતા 150-152 107, ત્રસ ૪માં તીવ્રતા-મંદતા ..............153-156 108. સ્થિતિબંધ ........... ....................... 157 109. દ્વાર ૧લુ - સ્થિતિસ્થાન ............... ..... 158 110. કર્મપ્રકૃતિઓની સામાન્યથી ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિ..૧૫૯-૧૬૧ 111. કર્મપ્રકૃતિઓની સામાન્યથી જઘન્ય સ્થિતિ ....... 162 .1 45-146

Page #27
26 ક્રમાંક વિષય પાના નં. 112. કર્મપ્રકૃતિમતે શેષ પ્રકૃતિઓની સામાન્યથી જઘન્ય સ્થિતિ... .......... 163 113. પંચસંગ્રહમતે શેષ પ્રકૃતિઓની સામાન્યથી જઘન્ય સ્થિતિ.. ........ 164 114. એકેન્દ્રિયને કર્મપ્રકૃતિઓની સ્થિતિ ..............165 115. વિકલેન્દ્રિય-અસંજ્ઞી પંચેન્દ્રિયને કર્મપ્રકૃતિઓની સ્થિતિ .... ............. 166-167 116, સંજ્ઞી પંચેન્દ્રિયને કર્મપ્રકૃતિઓની સ્થિતિ ......... 168 117. સ્થિતિબંધનું અલ્પબદુત્વ .................. 169-170 118. દ્વાર રજુ-નિષેક .. 119. દ્વાર ૩જુ-અબાધાકંડક.... ૧૭ર 120. દ્વાર ૪થુ-અલ્પબદુત્વ ................... ૧૭૩-૧૭પ 121. સ્થિતિબંધના અધ્યવસાયસ્થાનો ............... 176 122. સ્થિતિસમુદાહાર ......... ................ 177 123. પ્રકૃતિસમુદાહાર ......................... 178-179 124. જીવસમુદાહાર ......................... 180-184 125. સ્થિતિસ્થાનોનું અલ્પબદુત્વ............... 185-186 12 5. 2, 3, 4 ઠાણિયા રસ બાંધનારા જીવોનું અલ્પબદુત્વ...... ........... 187-188 127. પરિશિષ્ટ-૧ .... ............ 189-190 B. કર્મપ્રકૃતિ બંધનકરણના મૂળગાથા અને શબ્દાર્થ. ૧૯૧-રર૧

Page #28
કર્મપ્રકૃતિ બંધનકરણ | શ્રી સીમંધરસ્વામિને નમઃ | | નમો નમઃ શ્રીગુરુપ્રેમસૂરયે ! - - - - - શ્રી શિવશર્મસૂરીશ્વરજી વિરચિત કર્મપ્રકૃતિ ધનકરણ પદાર્થસંગ્રહ દ્વાદશાંગીનું બારણું અંગ દૃષ્ટિવાદ છે. તેના પાંચ ભેદ છે. તેમાં પૂર્વગત નામના ત્રીજા ભેદમાં ચૌદ પૂર્વોનો સમાવેશ થાય છે. તેમાંના બીજા અગ્રાયણીય પૂર્વમાં અનેક વસ્તુઓ છે. તેમાંની પાંચમી વસ્તુમાં 20 પ્રાભૂતો છે. તેમાં ચોથું કર્મપ્રકૃતિ નામનું પ્રાભૃત છે. તે 24 અનુયોગદ્વારવાળું છે. તેમાંથી શિવશર્મસૂરીશ્વરજી મહારાજે કર્મપ્રકૃતિ ગ્રંથનો ઉદ્ધાર કર્યો છે. તેની ઉપર અજ્ઞાતકર્તક ચૂર્ણિ છે. કર્મપ્રકૃતિ મૂળ ગ્રંથ ઉપર શ્રીમલયગિરિસૂરિ મહારાજે અને મહોપાધ્યાય શ્રીયશોવિજયજી મહારાજે ટીકાઓ રચી છે. કર્મપ્રકૃતિ મૂળ અને ચૂર્ણિ ઉપર શ્રીમુનિચન્દ્રસૂરિ મહારાજે ટીપ્પણ રચેલ છે. શ્રીચન્દ્રર્ષિમહત્તરાચાર્યજીએ પંચસંગ્રહ નામનો ગ્રન્થ રચેલ છે. તેની ઉપર તેમણે ટીકા પણ રચી છે. શ્રીમલયગિરિસૂરિ મહારાજે પણ પંચસંગ્રહ ગ્રન્થ ઉપર ટીકા રચી છે. આ બધા ગ્રન્થોના આધારે આ પદાર્થોનું નિરૂપણ કરાય છે. કર્મની મૂળ પ્રકૃતિઓ 8 છે અને ઉત્તર પ્રવૃતિઓ 158 છે. તે ભેદો અને તેમનું વર્ણન પહેલા કર્મગ્રંથમાંથી જાણી લેવું.

Page #29
ર ક્રમ - , છે જ દ m 1 1 31 દ્વાર કર્મની ઉત્તરપ્રકૃતિઓને વિષે નીચેના 31 દ્વાર કહેવાના છે. દ્વાર | વબન્ધી પ્રકૃતિઓ અધુવબન્ધી પ્રકૃતિઓ ધ્રુવોદયી પ્રકૃતિઓ અધુવોદયી પ્રકૃતિઓ ધ્રુવસત્તાક પ્રવૃતિઓ અધ્રુવસત્તાક પ્રવૃતિઓ ઘાતી પ્રકૃતિઓ અઘાતી પ્રકૃતિઓ પરાવર્તમાન પ્રવૃતિઓ અપરાવર્તમાન પ્રકૃતિઓ શુભ (પુણ્ય) પ્રકૃતિઓ અશુભ (પાપ) પ્રકૃતિઓ યુગલવિપાકી પ્રકૃતિઓ ભવવિપાકી પ્રકૃતિઓ ક્ષેત્રવિપાકી પ્રકૃતિઓ જીવવિપાકી પ્રકૃતિઓ સ્વાનુદયબન્ધી પ્રવૃતિઓ સ્વોદયબન્ધી પ્રકૃતિઓ ઉભયબધી પ્રવૃતિઓ સમકવ્યવચ્છિદ્યમાનબન્યોદય પ્રકૃતિઓ ક્રમવ્યવચ્છિદ્યમાનબન્ધોદય પ્રકૃતિઓ - - - - 6 - 2 R & P 8

Page #30
સ્વાનુદાયબધી પ્રવૃતિઓ ક્રમ દ્વાર, 31 | ઉત્ક્રમવ્યવચ્છિદ્યમાનબન્ધોદય પ્રકૃતિઓ સાન્તરબન્ધ પ્રવૃતિઓ | સાન્તરનિરન્તરબન્ધ પ્રવૃતિઓ નિરન્તરબન્ધ પ્રવૃતિઓ ઉદયસંક્રમોત્કૃષ્ટ પ્રકૃતિઓ અનુદયસંક્રમોત્કૃષ્ટ પ્રકૃતિઓ | ઉદયબસ્ક્વોત્કૃષ્ટ પ્રકૃતિઓ અનુદયબસ્ક્વોત્કૃષ્ટ પ્રકૃતિઓ ઉદયવતી પ્રવૃતિઓ અનુદયવતી પ્રવૃતિઓ આમાંથી 1 થી 16 દ્વારા પાંચમા કર્મગ્રન્થમાંથી જાણી લેવા. શેષ દ્વારા આ પ્રમાણે છે - (17) સ્વાનુદયબન્ધી પ્રકૃતિઓઃ પોતાનો ઉદય ન હોય ત્યારે જ જે પ્રકૃતિઓ બંધાય તે સ્વાનુદયબન્ધી પ્રકૃતિઓ છે. તે 11 છે. તે આ પ્રમાણે છે - મૂળપ્રકૃતિ | ભેદ ઉત્તરપ્રકૃતિ આયુષ્ય | 2 | દેવાયુષ્ય, નરકાયુષ્ય નામ દેવ 2, નરક 2, વૈક્રિય 2, આહારક , જિના કુલ | 11 D આ સંજ્ઞાઓના વિવરણ માટે જુઓ પરિશિષ્ટ-૧.

Page #31
સ્વોદયબન્ધી પ્રકૃતિઓ, ઉભયબન્ધી પ્રકૃતિઓ (18) સ્વોદયબન્ધી પ્રકૃતિઓઃ પોતાનો ઉદય હોય ત્યારે જ જે પ્રકૃતિઓ બંધાય તે સ્વોદયબન્ધી પ્રકૃતિઓ છે. તે 27 છે. તે આ પ્રમાણે છે - મૂળપ્રકૃતિ ભેદ ઉત્તરપ્રકૃતિ જ્ઞાનાવરણ 5 | મતિજ્ઞાનાવરણ, શ્રુતજ્ઞાનાવરણ, અવધિ જ્ઞાનાવરણ, મન:પર્યવજ્ઞાનાવરણ, કેવળજ્ઞાનાવરણ દર્શનાવરણ 4 ચક્ષુદર્શનાવરણ, અચાદર્શનાવરણ, અવધિ દર્શનાવરણ, કેવળદર્શનાવરણ મોહનીય | 1 | મિથ્યાત્વ મોહનીય નામ | | 12 તેજસ શરીર, કામણ શરીર, વર્ણાદિ 4, અગુરુલઘુ, નિર્માણ, સ્થિર, અસ્થિર, શુભ, અશુભ. અંતરાય | 5 | દાનાંતરાય, લાભાંતરાય, ભોગાંતરાય, ઉપભોગાંતરાય, વીઆંતરાય (19) ઉભયબન્ધી પ્રકૃતિઓઃ પોતાનો ઉદય હોય ત્યારે અને અનુદય હોય ત્યારે પણ જે પ્રકૃતિઓ બંધાય તે ઉભયબન્ધી પ્રકૃતિઓ છે. તે 82 છે. તે આ પ્રમાણે છે - મૂળપ્રકૃતિ | ભેદ ઉત્તરપ્રકૃતિ | દર્શનાવરણ 5 | નિદ્રા 5 વેદનીય સાતા, અસાતા મોહનીય | 25 કષાય 16, નોકષાય 9

Page #32
સમકવ્યવચ્છિદ્યમાનબન્ધોદય પ્રકૃતિઓ આયુષ્ય 2 | તિર્યંચાયુષ્ય, મનુષ્પાયુષ્ય નામ મનુષ્ય 2, તિર્યંચ ર, જાતિ પ, સંઘયણ 6, સંસ્થાન 6, ઔદારિક 2, ખગતિ 2, ઉપઘાત, પરાઘાત, આતપ, ઉદ્યોત, ઉચ્છવાસ, ત્રસ 4, સુભગ 4, સ્થાવર 4, દુર્ભગ 4 ગોત્ર 2 | ઉચ્ચગોત્ર, નીચગોત્ર કુલ | 82 (20) સમકવ્યવચ્છિદ્યમાનબન્ધોદય પ્રકૃતિઓઃ જે પ્રકૃતિઓનો બંધવિચ્છેદ અને ઉદયવિચ્છેદ એકસાથે થાય તે સમકવ્યવચ્છિદ્યમાનબન્ધોદય પ્રકૃતિઓ છે. તે રદ છે. તે આ પ્રમાણે છે - બંધવિચ્છેદમૂળપ્રકૃતિ ભેદ ઉત્તરપ્રકૃતિ ઉદયવિચ્છેદ ગુણસ્થાનક મોહનીય | 21 | મિથ્યાત્વ મોહનીય અનંતાનુબંધી 4 અપ્રત્યાખ્યાનાવરણીય 4 પ્રત્યાખ્યાનાવરણીય 4 હાસ્ય 4 સંજ્વલન 3, પુરુષવેદ | નામ | 5 | મનુષ્યાનુપૂર્વી સૂક્ષ્મ 3, આતપ કુલ | 26 | 0 0 0 0 0 0 0

Page #33
ક્રમ વ્યવચ્છિદ્યમાનબન્ધોદય પ્રકૃતિઓ (21) ક્રમવ્યવચ્છિદ્યમાનબન્ધોદય પ્રકૃતિઓઃ જે પ્રકૃતિઓનો બન્ધવિચ્છેદ પહેલા થાય અને ઉદયવિચ્છેદ પછી થાય તે ક્રમવ્યવચ્છિદ્યમાનબન્ધોદય પ્રકૃતિઓ છે. તે 86 છે. તે આ પ્રમાણે છે - મૂળપ્રકૃતિ ભેદ ઉત્તરપ્રકૃતિ બનવિચ્છેદ ઉદયવિચ્છેદ ગુણસ્થાનક | ગુણસ્થાનક જ્ઞાનાવરણ 5 | મતિજ્ઞાનાવરણ, 10 મુ | 12 મુ શ્રુતજ્ઞાનાવરણ, અવધિજ્ઞાનાવરણ, મન:પર્યવજ્ઞાનાવરણ, કેવળજ્ઞાનાવરણ. દર્શનાવરણ 9 | | ચક્ષુદર્શનાવરણ, મુ | ૧૨મુ અચક્ષુદર્શનાવરણ, અવધિદર્શનાવરણ, કેવળદર્શનાવરણ. નિદ્રા ર ૧૨માં ગુણઠાણાનો દ્વિચરમસમય થિણદ્ધિ 3 વેદનીય સાતા 13 મું 14 મુ અસાતા 14 મુ મોહનીય | 5 | સંજવલન લોભ શોક, અરતિ નપુંસકવેદ 9 મુ સ્ત્રીવેદ 9 મુ જ ' 0 10 મુ ઇ ૮મુ ' 0 ને 0 જ 0 | 8/1 = આઠમાં ગુણઠાણાના સાત સંખ્યામાં ભાગ કરી તેમાંથી પહેલો સંખ્યાતમો ભાગ.

Page #34
ક્રમ વ્યવચ્છિદ્યમાનબન્ધોદય પ્રકૃતિઓ મૂળપ્રકૃતિ ભેદ ઉત્તરપ્રકૃતિ બન્ધવિચ્છેદ ઉદયવિચ્છેદ ગુણસ્થાનક ગુણસ્થાનક | 4 થુ 0 14 મુ 0 ४थु 0 મુ 0 0 ي و م 0 0 ي هی هی هی ي م - 0 هی ي 0 આયુષ્ય | 3 | નરકાયુષ્ય તિર્યંચાયુષ્ય મનુષ્યાયુષ્ય | નામ | પ૫] નરક ર તિર્યંચ ર મનુષ્યગતિ જાતિ 4 પંચેન્દ્રિયજાતિ ઔદારિક ર તેજસ શરીર, કાર્મણશરીર ૧લુ સંઘયણ રજુ-૩જુ સંઘયણ ૪થુ-પમુ સંઘયણ સેવાર્ત સંઘયણ ૧લુ સંસ્થાન મધ્યમ 4 સંસ્થાન હુંડક સંસ્થાન વર્ણાદિ 4 સુખગતિ કુખગતિ અગુરુલઘુ, ઉપઘાત, પરાઘાત, ઉચ્છવાસ, નિર્માણ 0 | 0 0 0 0 ه و و ه ي عم عم مي مي مي مي مي مي م) ن به به به به 0 _ _ _UP ‘દ = આઠમા ગુણઠાણાનો દઢ સંખ્યાતમો ભાગ

Page #35
ઉત્ક્રમવ્યવચ્છિદ્યમાનબન્ધોદય પ્રકૃતિઓ મૂળપ્રકૃતિ ભેદ ઉત્તરપ્રકૃતિ બધવિચ્છેદ ઉદયવિચ્છેદ ગુણસ્થાનક ગુણસ્થાનક જિન 14 મુ ઉદ્યોત ત્રસ 3 که مي مي مي યશ * ) 00 13 મું ૪થુ 0 13 મું 0 મુ 0 . સુભગ, આજેય પ્રત્યેક, સ્થિર, શુભ, સુસ્વર 13 મું સ્થાવર અસ્થિર, અશુભ દુર્ભગ, અનાદેય દુઃસ્વર ગોત્ર નીચગોત્ર | ઉચ્ચગોત્ર ૧૪મુ અંતરાય દાનાંતરાય, લાભાંતરાય, ભોગાંતરાય, ઉપભોગાંતરાય, વીર્યંતરાય કુલ 186 (22) ઉત્કમવ્યવચ્છિદ્યમાનબન્ધોદય પ્રકૃતિઓઃ જે પ્રકૃતિઓનો ઉદયવિચ્છેદ પહેલા થાય અને બંધવિચ્છેદ પછી થાય તે ઉ&મવ્યવચ્છિદ્યમાનબન્યોદય પ્રકૃતિઓ છે. તે 8 છે. તે આ પ્રમાણે છે - ૧૨મુ

Page #36
સાન્તરબધે પ્રકૃતિઓ, સાન્તરનિરન્તરબન્ધ પ્રવૃતિઓ મૂળપ્રકૃતિ ભેદ ઉત્તરપ્રકૃતિ ઉદયવિચ્છેદ બંધવિચ્છેદ ગુણસ્થાનક | ગુણસ્થાનક 7 મુ જ ನ್ ત) આયુષ્ય નામ દેવાયુષ્ય દેવ રે, વૈક્રિય ર આહારક ર જ ನ್ __ છ ನ್ અયશ જ ನ್ ) (23) સાન્તરબધ પ્રકૃતિઓ : જે પ્રકૃતિઓનો જઘન્યથી 1 સમય અને ઉત્કૃષ્ટથી અંતર્મુહૂર્ત સુધી બંધ થાય, પછી ન થાય તે સાન્તરબન્ધ પ્રવૃતિઓ છે. તે 41 છે. તે આ પ્રમાણે છે - મૂળપ્રકૃતિ | ભેદ ઉત્તરપ્રકૃતિ વેદનીય | 1 અસાતા મોહનીય હાસ્ય, રતિ, શોક, અરતિ, નપુંસકવેદ, સ્ત્રીવેદ નામ | 34 નરક 2, જાતિ 4, આહારક 2, પહેલા સિવાયના પ સંઘયણ, પહેલા સિવાયના પ સંસ્થાન, કુખગતિ, આતપ, ઉદ્યોત, સ્થિર, શુભ, યશ, સ્થાવર 10 કુલ | 41 (24) સાન્તરનિરન્તરબધ પ્રકૃતિઓ : જે પ્રકૃતિઓ જઘન્યથી 1 સમય બંધાય અને ઉત્કૃષ્ટથી અંતર્મુહૂર્ત

Page #37
10 નિરન્તરબન્ધ પ્રવૃતિઓ પછી પણ અસંખ્યકાળ સુધી નિરન્તર બંધાય તે સાન્તરનિરન્તરબન્ધ પ્રકૃતિઓ છે. તે ર૭ છે. તે આ પ્રમાણે છે - મૂળપ્રકૃતિ | ભેદ | ઉત્તરપ્રકૃતિ વેદનીય સાતા મોહનીય પુરુષવેદ નામ દેવર, મનુષ્યર, તિર્યચર, પંચેન્દ્રિયજાતિ, વૈક્રિય ર, ઔદારિક 2, ૧લુ સંઘયણ, ૧લુ સંસ્થાન, સુખગતિ, પરાઘાત, ઉશ્વાસ, ત્રસ 4, સુભગ 3 ઉચ્ચગોત્ર, નીચગોત્ર ગોત્ર કુલ (રપ) નિરન્તરબન્ધ પ્રવૃતિઓ : જે પ્રકૃતિઓ જઘન્યથી પણ અંતર્મુહૂર્ત સુધી નિરંતર બંધાય તે નિરન્તરબન્ધ પ્રકૃતિઓ છે. તે પર છે. તે આ પ્રમાણે છે - મૂળપ્રકૃતિ ભેદ, ઉત્તરપ્રકૃતિ જ્ઞાનાવરણ | 5 | મતિજ્ઞાનાવરણ, શ્રુતજ્ઞાનાવરણ, અવધિ જ્ઞાનાવરણ, મન:પર્યવજ્ઞાનાવરણ, કેવળજ્ઞાનાવરણ દર્શનાવરણ 9 | ચક્ષુદર્શનાવરણ, અચક્ષુદર્શનાવરણ, અવધિ દર્શનાવરણ, વળદર્શનાવરણ, નિદ્રાપ મોહનીય [19 મિથ્યાત્વ મોહનીય, કષાય 16, ભય, જુગુપ્સા આયુષ્ય | 4 | નરકાયુષ્ય, તિર્યંચાયુષ્ય, મનુષ્યાયુષ્ય, દેવાયુષ્ય

Page #38
ઉદયસંક્રમોત્કૃષ્ટ પ્રકૃતિઓ મૂળપ્રકૃતિ | ભેદ ઉત્તરપ્રકૃતિ નામ | 10 | તેજસ શરીર, કાર્મણ શરીર, વર્ણાદિ 4, અગુરુલઘુ, નિર્માણ, ઉપઘાત, જિન અંતરાય દાનાંતરાય, લાભાંતરાય, ભોગાંતરાય, ઉપભોગાંતરાય, વીર્યાતરાય પર (26) ઉદયસંક્રમોત્કૃષ્ટ પ્રકૃતિઓઃ જે પ્રકૃતિના વિપાકોદયમાં સંક્રમથી તેમની ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિસત્તા મળે, બન્ધથી નહીં, તે ઉદયસંક્રમોત્કૃષ્ટ પ્રકૃતિઓ છે. આ પ્રકૃતિઓના ઉદયકાળમાં તેમની પ્રતિપક્ષી પ્રકૃતિઓની ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિ બાંધીને પછી આ પ્રકૃતિ બાંધે ત્યારે તે પ્રતિપક્ષી પ્રકૃતિઓના બંધાયેલ ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિવાળા દલિકો આ પ્રવૃતિઓમાં સંક્રમાવે. આ પ્રકૃતિઓની બન્ધથી ઓછી સ્થિતિ મળે છે. તેથી સંક્રમથી જ ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિ મળે. આ પ્રકૃતિઓ 30 છે. તે આ પ્રમાણે છે - મૂળપ્રકૃતિ | ભેદ ઉત્તરપ્રકૃતિ | વેદનીય સાતા મોહનીય સમ્યકત્વ મોહનીય, નોકષાય 9 નામ મનુષ્યગતિ, પહેલા પ સંઘયણ, પહેલા પ સંસ્થાન, સુખગતિ, સ્થિર 6 1 | ઉચ્ચગોત્ર 3)

Page #39
અનુદયસંક્રમોત્કૃષ્ટ પ્રકૃતિઓ, ઉદયબધોત્કૃષ્ટ પ્રકૃતિઓ (27) અનુદયસંક્રમોત્કૃષ્ટ પ્રકૃતિઓઃ જે પ્રકૃતિઓના અનુદયમાં સંક્રમથી તેમની ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિસત્તા મળે તે અનુદયસંક્રમોત્કૃષ્ટ પ્રકૃતિઓ છે. તે 13 છે. તે આ પ્રમાણે છે - મૂળ પ્રકૃતિ | ભેદ ઉત્તરપ્રકૃતિ મોહનીય | 1 | મિશ્ર મોહનીય નામ દેવ 2, બેઈન્દ્રિયજાતિ, તેઈન્દ્રિયજાતિ, ચઉરિન્દ્રિયજાતિ, આહારક 2, મનુષ્યાનુપૂર્વી, જિન, સૂક્ષ્મ 3 ભેદ કુલ | 13 (28) ઉદયબસ્ક્વોત્કૃષ્ટ પ્રકૃતિઓઃ જે પ્રકૃતિઓના ઉદયમાં બંધથી તેમની ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિસત્તા મળે તે ઉદયબસ્ક્વોત્કૃષ્ટ પ્રકૃતિઓ છે. તે 60 છે. તે આ પ્રમાણે છે - મૂળપ્રકૃતિ ઉત્તરપ્રકૃતિ જ્ઞાનાવરણ | 5 | મતિજ્ઞાનાવરણ, શ્રુતજ્ઞાનાવરણ, અવધિ | જ્ઞાનાવરણ, મન:પર્યવજ્ઞાનાવરણ, જ્વળજ્ઞાનાવરણ દર્શનાવરણ | 4 | | ચક્ષુદર્શનાવરણ, અચક્ષુદર્શનાવરણ, અવધિ દર્શનાવરણ, કેવળદર્શનાવરણ વેદનીય | અસાતા મોહનીય | મિથ્યાત્વ મોહનીય, કષાય 16 નામ પંચેન્દ્રિયજાતિ, વૈક્રિય ર, તેજસ શરીર, કામણ શરીર, હંડક સંસ્થાન, વર્ણાદિ 4, કુખગતિ, અગુરુલઘુ, ઉપઘાત, પરાઘાત, ઉચ્છવાસ, | નિર્માણ, ઉદ્યોત, ત્રસ 4, અસ્થિર 6

Page #40
અનુદયબસ્ક્વોત્કૃષ્ટ પ્રકૃતિઓ મૂળપ્રકૃતિ | ભેદ ઉત્તરપ્રકૃતિ ગોત્ર 1 | નીચગોત્ર દાનાંતરાય, લાભાંતરાય, ભોગાંતરાય, ઉપભોગાંતરાય, વીર્યંતરાય અંતરાય પ (29) અનુદયબસ્ક્વોત્કૃષ્ટ પ્રકૃતિઓઃ જે પ્રકૃતિઓના અનુદયમાં બન્ધથી તેમની ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિસત્તા મળે તે અનુદયબન્યોત્કૃષ્ટ પ્રકૃતિઓ છે. તે 15 છે. તે આ પ્રમાણે છે - મૂળપ્રકૃતિ | ભેદ ઉત્તરપ્રકૃતિ દર્શનાવરણ 5 | નિદ્રા 5 નામ | 10 નરકર, તિર્યચર, એકેન્દ્રિય જાતિ, ઔદારિકર, સેવાર્ય સંઘયણ, આતપ, સ્થાવર કુલ આયુષ્યનો પરસ્પર સંક્રમ થતો નથી. વળી બધ્યમાન એવું આયુષ્યનું દલિક પૂર્વબદ્ધ આયુષ્યને પુષ્ટ કરી શકતું નથી. તેથી તિર્યંચાયુષ્ય-મનુષ્પાયુષ્યની ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિ (33 સાગરોપમ) કોઈ રીતે મળતી નથી. તેથી તેમનો ઉદયસંક્રમોત્કૃષ્ટ વગેરે ચારેમાંથી એક પણ પ્રકારમાં સમાવેશ થતો નથી. દેવાયુષ્યનરકાયુષ્ય જો કે અનુદય બન્યોત્કૃષ્ટ પ્રકૃતિઓ છે, છતાં પ્રયોજન ન હોવાથી પૂર્વાચાર્યોએ તેમનો પણ ચારમાંથી એક પણ પ્રકારમાં સમાવેશ કર્યો નથી. 15

Page #41
14 ઉદયવતી પ્રવૃતિઓ (30) ઉદયવતી પ્રકૃતિઓઃ જે પ્રકૃતિનું દલિક ચરમસમયે પોતાના ઉદયથી ભોગવાય તે ઉદયવતી પ્રકૃતિઓ છે. તે 34 છે. તે આ પ્રમાણે છે - મૂળપ્રકૃતિ | ભેદ ઉત્તરપ્રકૃતિ જ્ઞાનાવરણ | 5 | મતિજ્ઞાનાવરણ, શ્રુતજ્ઞાનાવરણ, અવધિજ્ઞાનાવરણ, | મન:પર્યવજ્ઞાનાવરણ, કેવળજ્ઞાનાવરણ દર્શનાવરણ 4 ચક્ષુદર્શનાવરણ, અચક્ષુદર્શનાવરણ, અવધિ દર્શનાવરણ, કેવળદર્શનાવરણ વેદનીય સાતા, અસાતા મોહનીય સમ્યકત્વ મોહનીય, સંજવલન લોભ, સ્ત્રીવેદ, નપુંસકવેદી આયુષ્ય નરકાયુષ્ય, તિર્યંચાયુષ્ય, મનુષ્યાયુષ્ય, દેવાયુષ્ય નામ મનુષ્યગતિ, પંચેન્દ્રિયજાતિ, જિન, ત્રસ 3, Aસુભગ, આદેય, યશ ગોત્ર | ઉચ્ચગોત્ર અંતરાય | દાનાંતરાય, લાભાંતરાય, ભોગાંતરાય, ઉપભોગવંતરાય, વીર્યંતરાય કુલ T સાતા, અસાતા, સ્ત્રીવેદ, નપુંસકવેદ - આ પ્રકૃતિઓ અનુદયવતી પણ છે. છતાં પ્રધાનતાથી તેમને ઉદયવતી કહી છે. A કર્મપ્રકૃતિ બંધનકરણ ગાથા ૧ની ઉપા. યશોવિજયજી મ.કૃત ટીકામાં અહીં સુભગ અને આદયની બદલે શુભ અને સુસ્વર કહી છે. તે અશુદ્ધ લાગે છે.

Page #42
1 5 અનુદયવતી પ્રવૃતિઓ (31) અનુયવતી પ્રકૃતિઓઃ જે પ્રકૃતિઓનું દલિક ચરમસમયે અન્ય પ્રકૃતિમાં સંક્રમાવીને ભોગવાય, પોતાના ઉદયથી ન ભોગવાય તે અનુદયવતી પ્રવૃતિઓ છે. તે 114 છે. તે આ પ્રમાણે છે - મૂળપ્રકૃતિ ભેદ ઉત્તરપ્રકૃતિ દર્શનાવરણ પ નિદ્રા પ મોહનીય 24 મિથ્યાત્વમોહનીય, મિશ્રમોહનીય, અનંતાનુ બન્ધી 4, અપ્રત્યાખ્યાનાવરણીય 4, પ્રત્યાખ્યાના વરણીય 4, સંજવલન 3, હાસ્ય 6, પુરુષવેદ નામ | |84 દેવ 2, નરક 2, તિર્યંચ ર, જાતિ 4, શરીર 5, | અંગોપાંગ 3, બંધન 5, સંઘાતન 5, સંઘયણ 6, સંસ્થાન 6, વર્ણાદિ 20, ખગતિ રે, મનુષ્યાનુપૂર્વી, જિન વિના પ્રત્યેકની 7, પ્રત્યેક, સ્થિર, શુભ, સુસ્વર, સ્થાવર 10 ગોત્ર 1 | નીચગોત્ર કુલ 114

Page #43
1 6 આઠ કિરણોની વ્યાખ્યા આઠ કરણો અને ઉદય-સત્તા હવે આઠ કર્મોને વિષે આઠ કરણ અને ઉદય-સત્તા કહેવાના છે. કરણ એટલે કર્મોના બંધ-સંક્રમ વગેરેમાં કારણભૂત જીવનું સલેશ્ય વીર્યવિશેષ. આઠ કરણો અને ઉદય-સત્તાની વ્યાખ્યા આ પ્રમાણે છે - (1) બન્ધનકરણ : જે વીર્યવિશેષથી કર્મપુદ્ગલોનો જીવપ્રદેશોની સાથે લોહ-અગ્નિવત્ એકમેક સંબંધ થાય તે બન્ધનકરણ. (2) સંક્રમકરણઃ જે વીર્યવિશેષથી અન્યકર્મરૂપે રહેલા પ્રકૃતિ, સ્થિતિ, રસ, પ્રદેશ અન્યકર્મરૂપે થાય તે સંક્રમકરણ. (3) ઉદ્વર્તનાકરણ : જે વીર્યવિશેષથી બધ્યમાન પ્રકૃતિના સત્તામાં રહેલ કર્મોના સ્થિતિ અને રસ વધે તે ઉદ્વર્તનાકરણ. (4) અપવર્તનાકરણ : જે વીર્યવિશેષથી સત્તામાં રહેલ કર્મોના સ્થિતિ અને રસ ઘટે તે અપવર્તનાકરણ. (5) ઉદીરણાકરણ : જે વીર્યવિશેષથી ઉદયવતી પ્રકૃતિના ઉદયમાં નહીં આવેલ સત્તામાં રહેલ કર્મદલિકોને ઉદયાવલિકામાં પ્રવેશ કરાવાય તે ઉદીરણાકરણ. (6) ઉપશમનાકરણ : જે વીર્યવિશેષથી કર્મોને ઉદય, ઉદીરણાકરણ, નિધત્તિકરણ, નિકાચનાકરણને માટે અયોગ્ય બનાવાય તે ઉપશમનાકરણ. (7) નિધત્તિકરણ : જે વીર્યવિશેષથી કર્મોને ઉદ્વર્તનાકરણઅપવર્તનાકરણ સિવાયના છ કરણોને માટે અયોગ્ય બનાવાય તે નિધત્તિકરણ. (8) નિકાચનાકરણ : જે વીર્યવિશેષથી કર્મોને બધા કારણોને માટે અયોગ્ય બનાવાય તે નિકાચનાકરણ .

Page #44
ઉદય-સત્તાની વ્યાખ્યા 17 (9) ઉદય : અબાધાકાળ પૂર્ણ થયે છત કે અપવર્તના વગેરે કરણોથી ઉદયસમયમાં આવેલા બંધાયેલા કર્મદલિકોને ભોગવવા તે ઉદય. (10) સત્તા : બંધ કે સંક્રમથી સ્વસ્વરૂપને પામેલા કર્મદલિકોનું નિર્જરાથી કે સંક્રમથી જયાં સુધી સ્વરૂપ ન બદલાય ત્યાં સુધી સ્વસ્વરૂપે રહેવું તે સત્તા. 0 ઉદય અને સત્તા ૧૪મા ગુણઠાણે પણ પ્રવર્તે છે. તેથી તેમાં સલેશ્ય વીર્ય કારણભૂત નથી. તેથી ઉદયકરણ અને સત્તાકરણ ન કહેવાય.

Page #45
1 8 બધનકરણ, વીર્યપ્રરૂપણા (બધનકરણ) વીર્યપ્રરૂપણા કરણ એ જીવના વીર્યવિશેષરૂપ છે. તેથી પહેલા વીર્યની પ્રરૂપણા કરાય છે. વર્ષાન્તરાયકર્મના ક્ષયથી કે ક્ષયોપશમથી પ્રાપ્ત થયેલી વીર્યલબ્ધિથી વીર્ય ઉત્પન્ન થાય છે. વીર્યના પ્રકારોની સ્થાપના વિર્ય સલેશ્ય અલેશ્ય (અયોગી કેવળી ભગવંતોને તથા સિદ્ધોને) ક્ષાયોપથમિક (છદ્મસ્થોને) ક્ષાયિક (સયોગી કેવળી ભગવંતોને) સકષાયી (૧લા થી ૧૦મા ગુણઠાણા સુધી) અકષાયી (૧૧મા, ૧૨મા અભિસંધિજ ગુણઠાણે) અનભિસંધિજ અભિસંધિજ અનભિસંધિજ અભિસંધિજ અનભિસંધિજ

Page #46
વીર્યના પ્રકારો 19 આ વીર્ય સલેશ્ય પણ હોય અને અલેશ્ય પણ હોય. અહીં સલેશ્યવીર્યનો અધિકાર છે. વીર્ય બે પ્રકારે છે - (1) ક્ષાયિકવીર્ય : વીર્યંતરાયકર્મના ક્ષયથી પ્રાપ્ત થયેલી વીર્યલબ્ધિથી ઉત્પન્ન થયેલું વીર્ય તે ક્ષાયિકવીર્ય. તે કેવળજ્ઞાની ભગવંતોને હોય છે. તે ૧૩મા ગુણઠાણે સલેશ્ય હોય છે અને ૧૪મા ગુણઠાણે તથા સિદ્ધભગવંતોને અલેશ્ય હોય છે. (2) ક્ષાયોપથમિકવીર્યઃ વીર્યંતરાયકર્મના ક્ષયોપશમથી પ્રાપ્ત થયેલી વીર્યલબ્ધિથી ઉત્પન્ન થયેલું વીર્ય તે ક્ષાયોપથમિકવીર્ય. તે છદ્મસ્થોને હોય છે. તે ૧લા ગુણઠાણાથી ૧૦માં ગુણઠાણા સુધી સકષાયી હોય છે અને ૧૧મા-૧રમાં ગુણઠાણે અકષાયી હોય છે. ક્ષાયિકવીર્ય અને ક્ષાયોપથમિકવીર્ય બંને બે પ્રકારના છે - (1) અભિસંધિજવીર્ય : દોડવા, કૂદવા વગેરેની પ્રવૃત્તિમાં બુદ્ધિપૂર્વક યોજાતું વીર્ય તે અભિસંધિજવીર્ય. (ર) અનભિસંધિજવીર્ય : વિચાર્યા વિના યોજાતુ વીર્ય તે અનભિસંધિજવીર્ય. દા.ત.ગ્રહણ કરેલા આહારને ધાતુ અને મલરૂપે પરિણાવવામાં કારણભૂત વીર્ય, એકેન્દ્રિય વગેરે જીવોને તે તે ક્રિયાઓમાં કારણભૂત વીર્ય. આ અભિસંધિજવીર્ય કે અનભિસંધિજવીર્ય સૂક્ષ્મ-બાદર પરિસ્પન્દરૂપ ક્રિયાથી યુક્ત હોય છે. તેને યોગ પણ કહેવાય છે. યોગના પર્યાયવાચી શબ્દો - વીર્ય, સ્થામ, ઉત્સાહ, પરાક્રમ, ચેષ્ટા, શક્તિ, સામર્થ્ય.

Page #47
20 યોગને વિષે 10 ધારો, દ્વાર ૧લુ અવિભાગ જીવ યોગરૂપ વીર્ય વડે ઔદારિક વગેરે પાંચ શરીર યોગ્ય પુદ્ગલોને ગ્રહણ કરે છે અને ઔદારિક વગેરે શરીરરૂપે પરિણમાવે છે. જીવ યોગરૂપ વીર્ય વડે શ્વાસોચ્છવાસ, ભાષા અને મન યોગ્ય પુદ્ગલોને ગ્રહણ કરે છે, શ્વાસોચ્છવાસ વગેરે રૂપે પરિણમાવે છે અને તેનું અવલંબન કરે છે. આમ વીર્ય એ ગ્રહણ, પરિણમન અને અવલંબનમાં કારણભૂત છે. વીર્યના ત્રણ પ્રકાર છે - (1) મનના આલંબનથી પ્રવર્તતું વીર્ય તે મનોયોગ. (2) વચનના આલંબનથી પ્રવર્તતુ વીર્ય તે વચનયોગ. (3) કાયાના આલંબનથી પ્રવર્તતું વીર્ય તે કાયયોગ. પ્રશ્ન : બધા જીવપ્રદેશો ઉપર લાયોપથમિક વગેરે વીર્યલબ્ધિ એકસરખી હોય છે. તો પછી ક્યાંક વધુ વીર્ય હોય, ક્યાંક ઓછું વીર્ય હોય, આવી વીર્યની વિષમતા કેમ હોય છે ? જવાબ : (1) જે જીવપ્રદેશો કાર્યપ્રદેશની નજીક હોય તેમાં વધુ વીર્ય હોય છે અને જે જીવપ્રદેશો કાર્યપ્રદેશથી દૂર દૂર હોય તેમાં ઓછું ઓછું વીર્ય હોય છે. (2) જીવપ્રદેશો સાંકળના અવયવોની જેમ પરસ્પર સંકળાયેલા છે. આ બે કારણથી જીવપ્રદેશો ઉપર વીર્યની વિષમતા જોવા મળે છે. યોગને વિષે 10 દ્વારોની પ્રરૂપણાઃ (1) અવિભાગ : વીર્યના જે સૂક્ષ્મ અંશને કેવળીની બુદ્ધિથી છેદતા તેના બે વિભાગ ન થાય તેને અવિભાગ કહેવાય છે. તેને વિર્યાણ કે ભાવાણું પણ કહેવાય છે. દરેક આત્મપ્રદેશ ઉપર જઘન્યથી અસંખ્યલોકાકાશપ્રદેશપ્રમાણ વીર્યના અવિભાગ હોય છે

Page #48
2 1 દ્વાર-રજુ, 36, ૪થ-વર્ગણા, સ્પર્ધક, અંતર અને ઉત્કૃષ્ટથી પણ અસંખ્ય લોકાકાશપ્રદેશપ્રમાણ વીર્યના અવિભાગ હોય છે. જઘન્ય કરતા ઉત્કૃષ્ટ અસંખ્યગુણ જાણવું. એક જીવના અસંખ્ય એક જીવપ્રદેશ ઉપર જીવપ્રદેશો રહેલા અસંખ્ય વીણ (ર) વર્ગણા : જે આત્મપ્રદેશો ઉપર સૌથી થોડા વીર્યના અવિભાગ હોય તે બધા આત્મપ્રદેશોનો સમુદાય તે જઘન્ય વર્ગણા છે. જઘન્ય વર્ગણાના બધા આત્મપ્રદેશો ઉપર વીર્યના અવિભાગ સરખા હોય છે. જઘન્ય વર્ગણામાં ઘનીકૃતલોકના અસંખ્યાતમાં ભાગમાં રહેલ અસંખ્ય પ્રતરના આકાશપ્રદેશ જેટલા આત્મપ્રદેશો હોય છે. જઘન્ય વર્ગણા કરતા 1 વધુ વીર્યને અવિભાગવાળા ઘનીકૃતલોકના અસંખ્યાતમા ભાગમાં રહેલા અસંખ્ય પ્રતરના આકાશપ્રદેશ જેટલા આત્મપ્રદેશોનો સમુદાય તે બીજી વર્ગણા છે. એમ 1-1 વધુ વીર્યના અવિભાગવાળા તેટલા તેટલા આત્મપ્રદેશોના સમુદાયરૂપ અસંખ્ય વર્ગણાઓ થાય. (3) સ્પર્ધકઃ ઘનીકૃતલોકની એક સૂચિશ્રેણિના અસંખ્યાતમાં ભાગમાં રહેલા આકાશપ્રદેશો જેટલી વર્ગણાઓનો સમુદાય તે એક સ્પર્ધક છે. (4) અંતર : પહેલા સ્પર્ધકની ચરમવર્ગણા પછી એકોત્તર વૃદ્ધિવાળા વીર્યના અવિભાગવાળા આત્મપ્રદેશો મળતા નથી, પણ

Page #49
2 2 દ્વાર પમુ-યોગસ્થાનક અસંખ્યલોકાકાશપ્રદેશપ્રમાણ અધિક વીર્યના અવિભાગવાળા આત્મપ્રદેશો મળે છે. તેમનો સમુદાય તે બીજા સ્પર્ધકની પહેલી વર્ગણા છે. આમ પહેલા સ્પર્ધકની છેલ્લી વર્ગણા અને બીજા સ્પર્ધકની પહેલી વર્ગણા વચ્ચે અસંખ્યલોકાકાશપ્રદેશપ્રમાણ વીર્યના અવિભાગોનું અંતર છે. બીજા સ્પર્ધકની પહેલી વર્ગણા પછી એકોત્તર વૃદ્ધિવાળા વીર્યના અવિભાગવાળા આત્મપ્રદેશોની શ્રેણિના અસંખ્યાતમાં ભાગમાં રહેલ આકાશપ્રદેશો જેટલી વર્ગણાઓ છે. તે વર્ગણાઓનો સમુદાય તે બીજુ સ્પર્ધક છે. બીજા સ્પર્ધકની છેલ્લી વર્ગણા પછી ફરી અસંખ્યલોકાકાશપ્રદેશપ્રમાણ વીર્યના અવિભાગોનું અંતર છે. ત્યાર પછી ત્રીજું સ્પર્ધક છે. આવા અસંખ્ય સ્પર્ધકો છે. બે સ્પર્ધકો વચ્ચે અસંખ્યલોકાકાશપ્રદેશપ્રમાણ વીર્યના અવિભાગોનું અંતર હોય છે. (5) સ્થાન : શ્રેણિના અસંખ્યાતમા ભાગમાં રહેલ આકાશપ્રદેશો પ્રમાણ ઉપર કહેલા સ્પર્ધકોનો સમુદાય તે જઘન્ય યોગસ્થાનક છે. તે સર્વથી અલ્પ વીર્યવાળા સૂક્ષ્મ નિગોદના જીવને ભવના પ્રથમસમયે હોય છે. તેનાથી અધિક વીર્યવાળા બીજા જીવને એ જ રીતે બીજુ યોગસ્થાનક હોય છે. તેનાથી અધિક વીર્યવાળા અન્ય જીવને એ જ રીતે ત્રીજુ યોગસ્થાનક હોય છે. આમ અન્ય અન્ય જીવોની અપેક્ષાએ ઉત્કૃષ્ટ યોગસ્થાનક સુધી શ્રેણિના અસંખ્યાતમાં ભાગમાં રહેલ આકાશપ્રદેશો જેટલા યોગસ્થાનકો હોય છે.] || પંચસંગ્રહ બંધનકરણની ગાથા ૮ની સ્વોપજ્ઞ ટીકામાં પાના નં. 111 ઉપર કહ્યું છે કે, “પ્રથમ યોગસ્થાનક અલ્પ વીર્યઅવિભાગવાળા ઘણા જીવપ્રદેશો વડે થાય છે. ત્યારપછી વધુ વીર્યઅવિભાગવાળા અલ્પ જીવપ્રદેશો વડે બીજુ યોગસ્થાનક થાય છે. માટે તેમાં વધુ સ્પર્ધકો હોય છે.” એટલે કે એક જ જીવને એક જ સમયે ભિન્ન-ભિન્ન યોગસ્થાનકો હોઈ શકે. પછી બીજાના મત તરીકે ત્યાં ઉપરની વાત જણાવી છે. ઉપરના મત પ્રમાણે તો એક જીવને એક સમયે એક જ યોગસ્થાનક હોઈ શકે.

Page #50
દ્વાર ૬ઠ્ઠ, ૭મુ-અનન્તરોપનિધા, પરંપરોપનિધા 2 3 જીવો અનંતા હોવા છતાં સમાન યોગસ્થાનકો ઉપર અનંતા સ્થાવર જીવો મળે છે. તેથી યોગસ્થાનકો શ્રેણિના અસંખ્યાતમાં ભાગમાં રહેલા આકાશપ્રદેશો જેટલા જ હોય છે. (9) અનન્તરોપનિધા પછી પછીના યોગસ્થાનકોમાં સ્પર્ધકોની વિચારણા તે અનન્તરોપનિધા. પછી પછીના યોગસ્થાનકોમાં પૂર્વે પૂર્વેના યોગસ્થાનકો કરતા અંગુલના અસંખ્યાતમા ભાગમાં રહેલ આકાશપ્રદેશો જેટલા સ્પર્ધકો વધુ હોય છે. વધુ વીર્યવાળા આત્મપ્રદેશો ઓછા હોય છે. પછી પછીના યોગસ્થાનકોની વર્ગણાઓમાં વિર્યના અવિભાગ વધુ હોય છે. તેથી તે વર્ગણાઓમાં આત્મપ્રદેશો ઓછા હોય છે. તેથી તે યોગસ્થાનકોમાં વર્ગણાઓ વધુ હોય છે. તેથી તે યોગસ્થાનકોમાં સ્પર્ધકો વધુ હોય છે. પછી પછીના યોગસ્થાનકના પ્રથમ સ્પર્ધકની પ્રથમ વર્ગણામાં પૂર્વ પૂર્વના યોગસ્થાનકના છેલ્લા સ્પર્ધકની છેલ્લી વર્ગણા કરતા અસંખ્ય વીર્યના અવિભાગ અધિક હોય છે. (7) પરંપરોપનિધા : પરંપરાએ યોગસ્થાનકોમાં સ્પર્ધકોની વિચારણા તે પરંપરોપનિધા. પહેલા યોગસ્થાનકમાં જેટલા સ્પર્ધકો છે તેની અપેક્ષાએ શ્રેણિના અસંખ્યાતમા ભાગમાં રહેલા આકાશપ્રદેશપ્રમાણ યોગસ્થાનકો પછીના યોગસ્થાનકમાં બમણા સ્પર્ધકો છે. ત્યાંથી ફરી તેટલા યોગસ્થાનકો પછીના યોગસ્થાનકમાં બમણા સ્પર્ધકો છે. એમ અંતિમ યોગસ્થાનક સુધી જાણવું. બમણા-બમણા સ્પર્ધકોવાળા યોગસ્થાનકો (દ્વિગુણવૃદ્ધિ યોગસ્થાનકો) સૂક્ષ્મ અદ્ધ પલ્યોપમના અસંખ્યાતમા ભાગમાં રહેલ સમય જેટલા છે.

Page #51
યોગસ્પર્ધકોની સ્થાપના યોગસ્પર્ધકોની સ્થાપના વર્ગણાઓ વર્ગણામાં રહેલા વર્ગણામાં રહેલા વર્ગણાઓ 1 જીવપ્રદેશો વિર્યાણુ 40 | 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 | | | | | | | | | | | | | | | | | | | 6 39 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 38 | 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 37|0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 | | | | || ||||||||||||||| 36 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 | TTTTTTT TTT ||||||||IIITT > ઇ 9 S S 9 અંતર 3O| 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | 29 | 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 | | | | | |III III II | | | | | | | 28 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 | 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 | |/|||||||||||||||||||||. 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 | | | | | | | |TET|||||||III { [ LTLT અંતર. 20 |000000000000000| | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | 19 | 000000000000000 00000 | | LLLL | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | 18 |00000000000000 | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | III 17| 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 | III III III IIIIIIII III III III 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 /IITTTTTTTTT IIIIIIIIIIIIIIIIII અંતર 10 | 0000000000000 | II III III III II | | | | | | | | | | 36 000000000000 | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | 7 | 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | 6 '0000000000 / | | | II IIIII III III III III III III | 80 એક સ્પર્ધક = સૂચિશ્રેણિના અસંખ્યાતમા ભાગમાં રહેલ આકાશપ્રદેશો પ્રમાણ વર્ગણાઓનો સમુદાય અંતર = અસંખ્યલોકાકાશપ્રદેશપ્રમાણ

Page #52
દ્વાર ૮મુ-વૃદ્ધિનહાનિ 2 5 | ઉત્કૃષ્ટ યોગસ્થાનકમાં જેટલા સ્પર્ધકો છે તેની અપેક્ષાએ શ્રેણિના અસંખ્યાતમા ભાગમાં રહેલ આકાશપ્રદેશપ્રમાણ યોગસ્થાનકો પૂર્વેના યોગસ્થાનકમાં અડધા સ્પર્ધકો છે. ત્યાંથી ફરી તેટલા યોગસ્થાનકો પૂર્વેના યોગસ્થાનકમાં અડધા સ્પર્ધકો છે. એમ પ્રથમ યોગસ્થાનક સુધી જાણવું. અડધા અડધા સ્પર્ધકોવાળા યોગસ્થાનકો (દ્વિગુણહાનિ યોગસ્થાનકો) સૂક્ષ્મ અદ્ધા પલ્યોપમના અસંખ્યાતમા ભાગમાં રહેલ સમયો જેટલા છે. દ્વિગુણવૃદ્ધિ યોગસ્થાનકો કે દ્વિગુણહાનિ યોગસ્થાનકો સૌથી થોડા છે. તેના કરતા બે દ્વિગુણવૃદ્ધિ યોગસ્થાનકોના કે બે દ્વિગુણહાનિ યોગસ્થાનકોના અંતરમાં રહેલા યોગસ્થાનકો અસંખ્યગુણ છે. (તે શ્રેણિના અસંખ્યાતમા ભાગમાં રહેલ આકાશપ્રદેશપ્રમાણ છે.) (8) વૃદ્ધિ-હાનિ : વીઆંતરાય કર્મનો ક્ષયોપશમ વિવિધ પ્રકારનો હોવાથી તેનાથી થતા યોગસ્થાનકો ક્યારેક વર્ધમાન (વધુ) સ્પર્ધકવાળા હોય, ક્યારેક હીયમાન (ઓછા) સ્પર્ધકવાળા હોય. વૃદ્ધિ 4 પ્રકારની છે - અસંખ્યાતભાગવૃદ્ધિ, સંખ્યાતભાગવૃદ્ધિ, સંખ્યાતગુણવૃદ્ધિ, અસંખ્યાતગુણવૃદ્ધિ. હાનિ પણ 4 પ્રકારની છે. અસંખ્યાતભાગહાનિ, સંખ્યાતભાગહાનિ, સંખ્યાતગુણહાનિ, અસંખ્યાતગુણહાનિ. અપર્યાપ્તાવસ્થામાં પ્રતિસમય અસંખ્યગુણ યોગવૃદ્ધિ હોય છે. અપર્યાપ્તાવસ્થામાંથી પર્યાપ્તાવસ્થામાં જતા અસંખ્યગુણ યોગવૃદ્ધિ હોય છે. પર્યાપ્તાવસ્થામાં ચારે પ્રકારની યોગવૃદ્ધિ અને ચારે પ્રકારની યોગહાનિ હોય છે.

Page #53
યોગસ્થાનકોમાં સ્પર્ધકો યોગસ્થાનકોમાં સ્પર્ધકો યોગસ્થાનકો સ્પર્ધકો ન જ છે સૂચિશ્રેણિના અસંખ્યાતમા ભાગમાં રહેલા સૂચિશ્રેણિના અસંખ્યાતમા વિશેષાધિક આકાશપ્રદેશ જેટલા વિશેષાધિક ભાગમાં રહેલા વિશેષાધિક આકાશપ્રદેશ પ્રમાણ વિશેષાધિક યોગસ્થાનકો વિશેષાધિક દ્વિગુણ સૂચિશ્રેણિના અસંખ્યાતમા વિશેષાધિક વિશેષાધિક ભાગમાં રહેલા વિશેષાધિક આકાશપ્રદેશ પ્રમાણ વિશેષાધિક યોગસ્થાનકો વિશેષાધિક દ્વિગુણ સૂચિશ્રેણિના અસંખ્યાતમા વિશેષાધિક 15 વિશેષાધિક ભાગમાં રહેલા વિશેષાધિક આકાશપ્રદેશ પ્રમાણ 17 વિશેષાધિક યોગસ્થાનકો 18 વિશેષાધિક 19 દ્વિગુણ સૂચિશ્રેણિના અસંખ્યાતમા વિશેષાધિક વિશેષાધિક ભાગમાં રહેલા 22 વિશેષાધિક આકાશપ્રદેશ પ્રમાણ 23. વિશેષાધિક યોગસ્થાનકો વિશેષાધિક 25 દ્વિગુણ વિશેષાધિક = અંગુલના અસંખ્યાતમા ભાગમાં રહેલ આકાશપ્રદેશ પ્રમાણ અધિક 5 16 21 | 24 અસંખ્યગુણવૃદ્ધિ અને અસંખ્યગુણહાનિ જઘન્યથી 1 સમય અને ઉત્કૃષ્ટથી અંતર્મુહૂર્ત સુધી થાય છે. શેષ 3 વૃદ્ધિ અને 3 હાનિ જઘન્યથી 1 સમય અને ઉત્કૃષ્ટથી આવલિકાના અસંખ્યાતમાં ભાગ સુધી થાય છે.

Page #54
દ્વાર ૯મુ-સમય 2 7 યોગસ્થાનકોની વૃદ્ધિનહાનિનો જઘન્ય-ઉત્કૃષ્ટ કાળ nom w ક્રમ યોગસ્થાનકોની વૃદ્ધિનહાનિ જઘન્યકાળ ઉત્કૃષ્ટકાળ 1 | અસંખ્યાતભાગવૃદ્ધિ 1 સમય આવલિકા/અસંખ્ય | સંખ્યાતભાગવૃદ્ધિ 1 સમય આવલિકા/અસંખ્ય સંખ્યાતગુણવૃદ્ધિ 1 સમય આવલિકા/અસંખ્ય અસંખ્યાતગુણવૃદ્ધિ 1 સમય અંતર્મુહૂર્ત અસંખ્યાતભાગહાનિ 1 સમય આવલિકા/અસંખ્ય સંખ્યાતભાગહાનિ 1 સમય આવલિકા/અસંખ્ય સંખ્યાતગુણહાનિ 1 સમય આવલિકા/અસંખ્ય અસંખ્યાતગુણહાનિ 1 સમય | અતર્મુહૂર્ત (9) સમય: અપર્યાપ્તાવસ્થામાં રહેલા બધા જીવોને પ્રતિસમય અસંખ્યગુણ યોગવૃદ્ધિ હોય છે. તેથી અપર્યાપ્તાવસ્થાભાવી બધા યોગસ્થાનકો ઉપર જીવનું અવસ્થાન જઘન્યથી અને ઉત્કૃષ્ટથી 1 સમય હોય છે. પર્યાપ્તાવસ્થામાં સર્વથી અલ્પ વીર્યવાળા પર્યાપ્તા સૂક્ષ્મ નિગોદના જીવના જઘન્ય યોગસ્થાનકથી શ્રેણિના અસંખ્યાતમા ભાગમાં રહેલ આકાશપ્રદેશપ્રમાણ યોગસ્થાનકો જઘન્યથી 1 સમય અને ઉત્કૃષ્ટથી 4 સમય સુધી અવસ્થિત હોય છે. ત્યાર પછીના તેટલા જ યોગસ્થાનકો જઘન્યથી 1 સમય અને ઉત્કૃષ્ટથી પ સમય સુધી અવસ્થિત હોય છે. | તેટલા એટલે સૂચિશ્રેણિના અસંખ્યાતમા ભાગમાં રહેલ આકાશપ્રદેશપ્રમાણ. ઉત્કૃષ્ટથી 4 સમય અવસ્થિત રહેનારા યોગસ્થાનકો અને ઉત્કૃષ્ટથી 5 સમય અવસ્થિત રહેનારા યોગસ્થાનકો બંને સૂચિશ્રેણિના અસંખ્યાતમા ભાગમાં રહેલ આકાશપ્રદેશપ્રમાણ હોવા છતાં સરખા નથી હોતા, પણ વધુ-ઓછા હોય છે. એમ આગળ પણ જાણવું. તેથી જ આગળ કહેવાશે તે પ્રમાણે યોગસ્થાનકોનું અલ્પબદુત્વ થાય છે.

Page #55
2 8 યોગસ્થાનકોનું અલ્પબદુત્વ ત્યાર પછીના તેટલા જ યોગસ્થાનકો જઘન્યથી 1 સમય અને ઉત્કૃષ્ટથી 6 સમય સુધી અવસ્થિત હોય છે. ત્યાર પછીના તેટલા જ યોગસ્થાનકો જઘન્યથી 1 સમય અને ઉત્કૃષ્ટથી 7 સમય સુધી અવસ્થિત હોય છે. ત્યાર પછીના તેટલા જ યોગસ્થાનકો જઘન્યથી 1 સમય અને ઉત્કૃષ્ટથી 8 સમય સુધી અવસ્થિત હોય છે. ત્યાર પછીના તેટલા જ યોગસ્થાનકો જઘન્યથી 1 સમય અને ઉત્કૃષ્ટથી 7 સમય સુધી અવસ્થિત હોય છે. ત્યાર પછીના તેટલા જ યોગસ્થાનકો જઘન્યથી 1 સમય અને ઉત્કૃષ્ટથી 6 સમય સુધી અવસ્થિત હોય છે. ત્યાર પછીના તેટલા જ યોગસ્થાનકો જઘન્યથી 1 સમય અને ઉત્કૃષ્ટથી 5 સમય સુધી અવસ્થિત હોય છે. ત્યાર પછીના તેટલા જ યોગસ્થાનકો જઘન્યથી 1 સમય અને ઉત્કૃષ્ટથી 4 સમય સુધી અવસ્થિત હોય છે. ત્યાર પછીના તેટલા જ યોગસ્થાનકો જઘન્યથી 1 સમય અને ઉત્કૃષ્ટથી 3 સમય સુધી અવસ્થિત હોય છે. ત્યાર પછીના તેટલા જ યોગસ્થાનકો જઘન્યથી 1 સમય અને ઉત્કૃષ્ટથી 2 સમય સુધી અવસ્થિત હોય છે. યોગસ્થાનકોનું અલ્પબદુત્વઃ 8 સમય સુધી અવસ્થિત રહેનારા યોગસ્થાનકો સૌથી થોડા છે. વધુ સમય અવસ્થિત રહેનારા યોગસ્થાનકો અલ્પ હોય છે.) તેના કરતા બંને બાજુના 7 સમય સુધી અવસ્થિત રહેનારા યોગસ્થાનકો અસંખ્યગુણ છે. (પરસ્પર તુલ્ય)

Page #56
યવની આકૃતિ 2 9 |ооооооооооооооооо ооооооооооооооооо ооооооо оооооооооооооооооо ооооооооооооооооооооо ооооо ооо оооо ооооо оооооо оооооо оооооо оооооо o o o o o o યોગસ્થાનકોને અવસ્થિત રહેવાના ઉત્કૃષ્ટ કાળની અપેક્ષાએ યવની આકૃતિ ооооооо оооооо оооооо оооооо оооооо оооооо Тооо n ооооо ооооо ооооо ооооо оооооо оо ооо оооооо оооооо ооо ооо 4 અવસ્થિત રહેવાનો ઉત્કૃષ્ટકાળ О= ці (2943 (44) યોગસ્થાનકો યોગસ્થાનકોને અપર્યાપ્તા પ્રાયોગ્ય

Page #57
વજની આકૃતિ અસંખ્ય ગુણ Гооооооооооооооооооо | ooooooooooooooooooo, Рp oooooooooooooooooo/ К\оооооооооооооооооо ооооооооооооооооо ооооооооооооооооо оооооооооооооооо o ooooooooooooooo \ооооооооооооооо оооооооооооооо/ Оооооооооооооо/ ооооооооооооо/ ооооооооооооо \ооооооооооооо ооооооооооооо оооооооооо ооооооооо Оооооооооо/ оооооооо оооооооо \оооооооо оооооооо] \оооооооо/ оооооо | оооооо ооооо ооооо ооооо ООО યોગસ્થાનકોનું અલ્પબદ્ધત્વ અલ્પ ગુણ અસંખ્ય ગુણ અસંખ્યગુણ અસંખ્ય ગુણ વજની આકૃતિ તેટલા તેટલા સમય સુધી અવસ્થિત રહેનારા યોગસ્થાનકોની અપેક્ષાએ છે aw અસ' , я/ooov અસખ્ય ооооо ооооо ооооо оооооо оооооо оооооо оооооооо оооооооо\ ооооооооd оооооооооо оооооооооо Гооооооооо ооооооооо અસંખ્યગુણ અસંખ્યગુણ અસંખ્યગુણ ગુણ અલ્પ યોગસ્થાનકોને અવસ્થિત રહેવાનો Gresta (ачч) ооо ОООО ооо ОООО ооо ооооо ООО ооооо ооо ооо. х О= Aist@I-3

Page #58
દ્વાર ૧૦મુ-જીવોના જઘન્ય-ઉત્કૃષ્ટ યોગનું અલ્પબદુત્વ 31 તેના કરતા બંને બાજુના 6 સમય સુધી અવસ્થિત રહેનારા યોગસ્થાનકો અસંખ્યગુણ છે. (પરસ્પર તુલ્ય) તેના કરતા બંને બાજુના 5 સમય સુધી અવસ્થિત રહેનારા યોગસ્થાનકો અસંખ્યગુણ છે. (પરસ્પર તુલ્ય) તેના કરતા બંને બાજુના 4 સમય સુધી અવસ્થિત રહેનારા યોગસ્થાનકો અસંખ્યગુણ છે. (પરસ્પર તુલ્ય) તેના કરતા 3 સમય સુધી અવસ્થિત રહેનારા યોગસ્થાનકો અસંખ્યગુણ છે. તેના કરતા 2 સમય સુધી અવસ્થિત રહેનારા યોગસ્થાનકો અસંખ્યગુણ છે. (10) જીવોના જઘન્ય-ઉત્કૃષ્ટ યોગનું અલ્પબદુત્વ: જીવો યોગ અલ્પબદુત્વ 1 લિબ્ધિ અપર્યાપ્તા સૂક્ષ્મ નિગોદના જીવને જઘન્ય | સૌથી થોડો પ્રથમ સમયે લબ્ધિ અપર્યાપ્તા બાદર એકેન્દ્રિય જઘન્ય | અસંખ્યગુણ | લબ્ધિ અપર્યાપ્તા બેઈન્દ્રિય જઘન્ય | અસંખ્યગુણ લબ્ધિ અપર્યાપ્તા તેઈન્દ્રિય જઘન્ય અસંખ્યગુણ લબ્ધિ અપર્યાપ્તા ચઉરિન્દ્રિય જઘન્ય અસંખ્યગુણ લબ્ધિ અપર્યાપ્તા અસંજ્ઞી પંચેન્દ્રિય જઘન્ય અસંખ્યગુણ | લબ્ધિ અપર્યાપ્તા સંજ્ઞી પંચેન્દ્રિય જઘન્ય અસંખ્યગુણ લબ્ધિ અપર્યાપ્તા સૂક્ષ્મ નિગોદના જીવો અસંખ્યગુણ લબ્ધિ અપર્યાપ્તા બાદર એકેન્દ્રિય ઉત્કૃષ્ટ અસંખ્યગુણ 10 પર્યાપ્તા સૂક્ષ્મ નિગોદના જીવો અસંખ્યગુણ 11 | પર્યાપ્તા બાદર એકેન્દ્રિય જધન્ય | અસંખ્યગુણ 4 6 m ઉત્કૃષ્ટ A (c) જઘન્ય

Page #59
દ્વાર ૧૦મુ-જીવોના જઘન્ય-ઉત્કૃષ્ટ યોગનું અલ્પબદુત્વ ક્રમ | ઉત્કૃષ્ટ ઉત્કૃષ્ટ જીવો | પર્યાપ્તા સૂક્ષ્મ નિગોદના જીવો પર્યાપ્તા બાદર એકેન્દ્રિય | લબ્ધિ અપર્યાપ્તા બેઈન્દ્રિય 15 લબ્ધિ અપર્યાપ્તા તેઈન્દ્રિય 16 | લબ્ધિ અપર્યાપ્તા ચઉરિન્દ્રિય લબ્ધિ અપર્યાપ્તા અસંજ્ઞી પંચેન્દ્રિય | લબ્ધિ અપર્યાપ્તા સંજ્ઞી પંચેન્દ્રિય પર્યાપ્તા બેઈન્દ્રિય પર્યાપ્તા તેઈન્દ્રિય 21 | પર્યાપ્તા ચઉરિન્દ્રિય | પર્યાપ્તા અસંજ્ઞી પંચેન્દ્રિય 23 પર્યાપ્તા સંજ્ઞી પંચેન્દ્રિય 24, પર્યાપ્તા બેઈન્દ્રિય યોગ | અલ્પબદુત્વ ઉત્કૃષ્ટ અસંખ્યગુણ ઉત્કૃષ્ટ | અસંખ્યગુણ ઉત્કૃષ્ટ અસંખ્યગુણ અસંખ્યગુણ અસંખ્યગુણ ઉત્કૃષ્ટ અસંખ્યગુણ ઉત્કૃષ્ટ અસંખ્યગુણ જઘન્ય અસંખ્યગુણ જધન્ય અસંખ્યગુણ જઘન્ય અસંખ્યગુણ જઘન્ય અસંખ્યગુણ જઘન્ય અસંખ્યગુણ ઉત્કૃષ્ટ | અસંખ્યગુણ અહીં પર્યાપ્તા એટલે કરણપર્યાપ્તા જાણવા. કર્મપ્રકૃતિ મૂળ અને ચૂર્ણિની મુનિચન્દ્રસૂરિ મહારાજ કૃત ટિપ્પણ ૩૮માં પાના નં. 28 ઉપર કહ્યું છે કે - "(18) અને (૧૯)ની વચ્ચે લબ્ધિ પર્યાપ્તા - કરણ અપર્યાપ્તા બેઈન્દ્રિયનો જઘન્ય-ઉત્કૃષ્ટ યોગ છે. (19) અને (૨૦)ની વચ્ચે લબ્ધિ પર્યાપ્તા-કરણ અપર્યાપ્તા તેઈન્દ્રિયનો જઘન્ય-ઉત્કૃષ્ટ યોગ છે. (20) અને (૨૧)ની વચ્ચે લબ્ધિ પર્યાપ્તા-કરણ અપર્યાપ્તા ચઉરિન્દ્રિયનો જઘન્ય-ઉત્કૃષ્ટ યોગ છે. (21) અને (22) ની વચ્ચે લબ્ધિ પર્યાપ્તા-કરણ અપર્યાપ્તા અસંજ્ઞી પંચેન્દ્રિયનો જઘન્યઉત્કૃષ્ટ યોગ છે. (22) અને (૨૩)ની વચ્ચે લબ્ધિ પર્યાપ્તા-કરણ અપર્યાપ્તા સંજ્ઞી પંચેન્દ્રિયનો જઘન્ય-ઉત્કૃષ્ટ યોગ છે. (9) અને (૧૦)ની વચ્ચે લબ્ધિ પર્યાપ્તાકરણ અપર્યાપ્તા સૂક્ષ્મ એકેન્દ્રિયનો જઘન્ય-ઉત્કૃષ્ટ યોગ છે. (10) અને (૧૧)ની વચ્ચે લબ્ધિ પર્યાપ્તા-કરણ અપર્યાપ્તા બાદર એકેન્દ્રિયનો જઘન્ય-ઉત્કૃષ્ટ યોગ છે. સર્વત્ર જઘન્ય અને ઉત્કૃષ્ટ યોગની વચ્ચે મધ્યમ યોગ છે.'

Page #60
3 3 દ્વાર ૧૦મુ-જીવોના જઘન્ય-ઉત્કૃષ્ટ યોગનું અલ્પબદુત્વ ક્રમ જીવો યોગ | અલ્પબદુત્વ | 25 પર્યાપ્તા તેઈન્દ્રિય ઉત્કૃષ્ટ અસંખ્યગુણ 26 | પર્યાપ્તા ચઉરિન્દ્રિય ઉત્કૃષ્ટ અસંખ્યગુણ 27| પર્યાપ્તા અસંજ્ઞી પંચેન્દ્રિય અસંખ્ય ગુણ 28 | અનુત્તરવાસી દેવો અસંખ્યગુણ રૈવેયકનાદેવો ઉત્કૃષ્ટ અસંખ્યગુણ 30 અકર્મભૂમિનામનુષ્યો-તિર્યંચો ઉત્કૃષ્ટ અસંખ્યગુણ | આહારકશરીરી ઉત્કૃષ્ટ | અસંખ્યગુણ 32 | શેષદેવ-નારક-મનુષ્ય-તિર્યંચ ઉત્કૃષ્ટ | અસંખ્યગુણ ઉત્કૃષ્ટ ઉત્કૃષ્ટ અહીં બધે અસંખ્યગુણમાં ગુણકાર સૂક્ષ્મ ક્ષેત્ર પલ્યોપમના અસંખ્યાતમા ભાગમાં રહેલ આકાશપ્રદેશપ્રમાણ જાણવો. ઉપરના ૩ર જીવોના દરેકના કુલ વીર્યાણુઓનું અલ્પબદુત્વ પણ આ જ પ્રમાણે છે.

Page #61
34 ગ્રહણયોગ્ય-અગ્રહણયોગ્ય પુદ્ગલવર્ગણાઓ ગ્રહણયોગ્ય-અગ્રહણયોગ્ય પગલવર્ગણાઓ. પૂર્વે કહ્યું હતું કે યોગ વડે જીવ પુદ્ગલોને ગ્રહણ કરે, પરિણમાવે અને અવલંબે. ઉત્કૃષ્ટ યોગવાળો જીવ ઘણા પુદ્ગલોને ગ્રહણ કરે, મધ્યમ યોગવાળો જીવ મધ્યમ પુદ્ગલોને ગ્રહણ કરે, જઘન્ય યોગવાળો જીવ થોડા પુદ્ગલોને ગ્રહણ કરે. હવે ગ્રહણયોગ્ય-અગ્રહણયોગ્ય પુદ્ગલવર્ગણાઓની પ્રરૂપણા કરાય છે - (1) અગ્રહણયોગ્ય વર્ગણા: લોકમાં જેટલા 1-1 પરમાણુ છે તે અનંતા પરમાણુઓનો સમુદાય તે પહેલી વર્ગણા છે. 2-2 પરમાણુવાળા અનંતા સ્કંધોની બીજી વર્ગણા છે. 3-3 પરમાણુવાળા અનંતા સ્કંધોની ત્રીજી વર્ગણા છે. એમ 1-1 પરમાણુની વૃદ્ધિ કરતા સંખ્યાતા પરમાણુવાળા અનંતા સ્કંધોની સંખ્યાતી વર્ગણા છે. અસંખ્યાતા પરમાણુવાળા અનંતા સ્કંધોની અસંખ્યાતી વર્ગણા છે. અનંત પરમાણુવાળા અનંતા સ્કંધોની અનંતી વર્ગણા છે. આ બધી વર્ગણાઓ અલ્પ પરમાણુવાળી અને સ્થૂલ હોવાથી જીવને માટે અગ્રહણયોગ્ય છે. અનંતાનંત પરમાણુવાળા અનંતા સ્કંધોની અનંતાનંત વર્ગણાઓમાંથી જીવને માટે કેટલીક અગ્રહણયોગ્ય છે અને કેટલીક ગ્રહણયોગ્ય છે. (2) ઔદારિકની ગ્રહણયોગ્ય વર્ગણા : અભવ્ય કરતા અનંતગુણ અને સિદ્ધના અનંતમા ભાગ જેટલા પરમાણુવાળા સ્કંધોની વર્ગણા તે ઔદારિકની જઘન્ય ગ્રહણયોગ્ય વર્ગણા છે. ત્યાર પછી ઔદારિકની ઉત્કૃષ્ટ ગ્રહણયોગ્ય વર્ગણા સુધી | | કર્મપ્રકૃતિ બંધનકરણ ગાથા ૧૮-૨૦ની ચૂર્ણિમાં પાના નં. 40 ઉપર કહ્યું છે કે, “અભવ્ય કરતા અનંતગુણ અને સિદ્ધના અનંતમા ભાગ જેટલા પરમાણુવાળા સ્કંધોની વર્ગણા તે જઘન્ય આહારદ્રવ્ય વર્ગણા છે. આહારદ્રવ્ય

Page #62
35 અગ્રહણયોગ્ય વર્ગણા એકોત્તરવૃદ્ધિવાળા પરમાણુવાળા સ્કંધોની વર્ગણાઓ છે. ઔદારિકની જઘન્ય ગ્રહણયોગ્ય વર્ગણાના દરેક સ્કંધમાં રહેલા પરમાણુમાં તેનો અનંતમો ભાગ ઉમેરતા જે આવે તેટલા પરમાણુવાળા સ્કંધોની ઔદારિકની ઉત્કૃષ્ટ ગ્રહણયોગ્ય વર્ગણા છે. (3) અગ્રહણયોગ્ય વર્ગણા ઔદારિકની ઉત્કૃષ્ટ ગ્રહણયોગ્ય વર્ગણાના દરેક સ્કંધમાં રહેલ પરમાણુમાં 1 પરમાણુ ઉમેરતા જે આવે તેટલા પરમાણુવાળા સ્કંધોની જઘન્ય અગ્રહણયોગ્ય વર્ગણા છે. ત્યાર પછી ઉત્કૃષ્ટ અગ્રહણયોગ્ય વર્ગણા સુધી એકોત્તરવૃદ્ધિવાળા પરમાણુવાળા સ્કંધોની વર્ગણાઓ છે. જઘન્ય અગ્રહણયોગ્ય વર્ગણાના દરેક સ્કંધમાં રહેલ પરમાણુને અભવ્ય કરતા અનંતગુણ કે સિદ્ધના અનંતમા ભાગથી ગુણવાથી જે આવે તેટલા પરમાણવાળા સ્કંધોની ઉત્કૃષ્ટ અગ્રહણયોગ્ય વર્ગણા છે. આ વર્ગણાઓ ઘણા પ્રદેશોવાળી અને સૂક્ષ્મ હોવાથી ઔદારિક માટે વર્ગણા એટલે ઔદારિક, વૈક્રિય, આહારકને યોગ્ય વર્ગણા. તેના દરેક સ્કંધમાં રહેલા પરમાણુમાં તેનો અનંતમો ભાગ ઉમેરતા જે આવે તેટલા પરમાણુવાળા સ્કંધોની ઉત્કૃષ્ટ આહારદ્રવ્ય વર્ગણા છે. ઉત્કૃષ્ટ આહારદ્રવ્ય વર્ગણાના દરેક સ્કંધમાં રહેલ પરમાણુમાં 1 પરમાણુ ઉમેરતા જે આવે તેટલા પરમાણુવાળા સ્કંધોની જઘન્ય અગ્રહણયોગ્ય આહારદ્રવ્ય વર્ગણા છે. ત્યાર પછી ઉત્કૃષ્ટ અગ્રહણયોગ્ય આહારદ્રવ્ય વર્ગણા સુધી એકોત્તરવૃદ્ધિવાળા પરમાણુવાળા ધોની વર્ગણાઓ છે. જઘન્ય અગ્રહણયોગ્ય આહારદ્રવ્ય વર્ગણાના દરેક સ્કંધમાં રહેલ પરમાણુને અભવ્ય કરતા અનંતગુણ કે સિદ્ધના અનંતમા ભાગથી ગુણવાથી જે આવે તેટલા પરમાણુવાળા સ્કંધોની ઉત્કૃષ્ટ અગ્રહણયોગ્ય આહારદ્રવ્ય વર્ગણા છે. અગ્રહણયોગ્ય આહારદ્રવ્ય વર્ગણા એટલે આહારદ્રવ્ય વર્ગણા પછીની અને તૈજસદ્રવ્ય વર્ગણાની પહેલાની વર્ગણાઓ. ઉત્કૃષ્ટ અગ્રહણયોગ્ય આહારદ્રવ્ય વર્ગણાના દરેક સ્કંધમાં રહેલ પરમાણુમાં 1 પરમાણુ ઉમેરતા જે આવે તેટલા પરમાણુવાળા સ્કંધોની તૈજસની જઘન્ય ગ્રહણયોગ્ય વર્ગણા છે.'

Page #63
વૈક્રિયની અને આહારકની ગ્રહણયોગ્ય વર્ગણા અગ્રહણયોગ્ય છે, અલ્પ પ્રદેશોવાળી અને સ્થૂલ હોવાથી વૈક્રિય માટે અગ્રહણયોગ્ય છે. (4) વક્રિયની ગ્રહણયોગ્ય વર્ગણા : ઉત્કૃષ્ટ અગ્રહણયોગ્ય વર્ગણાના દરેક સ્કંધમાં રહેલ પરમાણુમાં 1 પરમાણુ ઉમેરતા જે આવે તેટલા પરમાણુવાળા સ્કંધોની વૈક્રિયની જઘન્ય ગ્રહણયોગ્ય વર્ગણા છે. ત્યાર પછી વૈક્રિયની ઉત્કૃષ્ટ ગ્રહણયોગ્ય વર્ગણા સુધી એકોત્તરવૃદ્ધિવાળા પરમાણુવાળા સ્કંધોની વર્ગણાઓ છે. વૈક્રિયની જઘન્ય ગ્રહણયોગ્ય વર્ગણાના દરેક સ્કંધમાં રહેલ પરમાણુમાં તેનો અનંતમો ભાગ ઉમેરતા જે આવે તેટલા પરમાણુવાળા સ્કંધોની વૈક્રિયની ઉત્કૃષ્ટ ગ્રહણયોગ્ય વર્ગણા છે. (5) અગ્રહણયોગ્ય વર્ગણા : વૈક્રિયની ઉત્કૃષ્ટ ગ્રહણયોગ્ય વર્ગણાના દરેક સ્કંધમાં રહેલ પરમાણુમાં 1 પરમાણુ ઉમેરતા જે આવે તેટલા પરમાણુવાળા સ્કંધોની જઘન્ય અગ્રહણયોગ્ય વર્ગણા છે. ત્યાર પછી ઉત્કૃષ્ટ અગ્રહણયોગ્ય વર્ગણા સુધી એકોત્તરવૃદ્ધિવાળા પરમાણુવાળા સ્કંધોની વણાઓ છે. જઘન્ય અગ્રહણયોગ્ય વર્ગણાના દરેક સ્કંધમાં રહેલ પરમાણુને અભવ્ય કરતા અનંતગુણ કે સિદ્ધના અનંતમા ભાગથી ગુણતા જે આવે તેટલા પરમાણુવાળા સ્કંધોની ઉત્કૃષ્ટ અંગ્રહણયોગ્ય વર્ગણા છે. આ વર્ગણાઓ ઘણા પ્રદેશોવાળી અને સૂક્ષ્મ હોવાથી વૈક્રિય માટે અગ્રહણયોગ્ય છે, અલ્પ પ્રદેશોવાળી અને સ્થૂલ હોવાથી આહારક માટે અગ્રહણયોગ્ય છે. (6) આહારકની ગ્રહણયોગ્ય વર્ગણાઃ ઉત્કૃષ્ટ અગ્રહણયોગ્ય વર્ગણાના દરેક સ્કંધમાં રહેલ પરમાણુમાં 1 પરમાણુ ઉમેરતા જે આવે તેટલા પરમાણુવાળા સ્કંધોની આહારકની જઘન્ય ગ્રહણયોગ્ય વર્ગણા છે. ત્યાર પછી આહારકની ઉત્કૃષ્ટ ગ્રહણયોગ્ય વર્ગણા સુધી

Page #64
37 તૈજસની ગ્રહણયોગ્ય વર્ગણા એકોત્તરવૃદ્ધિવાળા પરમાણુવાળા સ્કંધોની વર્ગણાઓ છે. આહારકની જઘન્ય ગ્રહણયોગ્ય વર્ગણાના દરેક સ્કંધમાં રહેલ પરમાણુમાં તેનો અનંતમો ભાગ ઉમેરતા જે આવે તેટલા પરમાણુવાળા સ્કંધોની આહારકની ઉત્કૃષ્ટ ગ્રહણયોગ્ય વર્ગણા છે. (7) અગ્રહણયોગ્ય વર્ગણા: આહારકની ઉત્કૃષ્ટ ગ્રહણયોગ્ય વર્ગણાના દરેક સ્કંધમાં રહેલ પરમાણુમાં 1 પરમાણુ ઉમેરતા જે આવે તેટલા પરમાણુવાળા સ્કંધોની જઘન્ય અગ્રહણયોગ્ય વગણા છે. ત્યાર પછી ઉત્કૃષ્ટ અગ્રહણયોગ્ય વર્ગણા સુધી એકોત્તરવૃદ્ધિવાળા પરમાણુવાળા સ્કંધોની વર્ગણાઓ છે. જઘન્ય અગ્રહણયોગ્ય વર્ગણાના દરેક સ્કંધમાં રહેલ પરમાણુને અભવ્ય કરતા અનંતગુણ કે સિદ્ધના અનંતમા ભાગથી ગુણતા જે આવે તેટલા પરમાણુવાળા સ્કંધોની ઉત્કૃષ્ટ અગ્રહણયોગ્ય વર્ગણા છે. આ વર્ગણાઓ ઘણા પ્રદેશોવાળી અને સૂક્ષ્મ હોવાથી આહારક માટે અગ્રહણયોગ્ય છે, અલ્પ પ્રદેશોવાળી અને સ્થૂલ હોવાથી તૈજસ માટે અંગ્રહણયોગ્ય છે. અહીં ઔદારિક, વૈક્રિય, આહારક યોગ્ય વર્ગણાઓના આંતરાઓમાં અગ્રહણયોગ્ય વર્ગણાઓ કર્મપ્રકૃતિચૂર્ણિકાર વગેરે નથી માનતા, જિનભદ્રગણિક્ષમાશ્રમણ વગેરે માને છે. (8) તૈજસની ગ્રહણયોગ્ય વર્ગણા : ઉત્કૃષ્ટ અગ્રહણયોગ્ય વર્ગણાના દરેક સ્કંધમાં રહેલા પરમાણુમાં 1 પરમાણુ ઉમેરતા જે આવે તેટલા પરમાણુવાળા સ્કંધોની તૈજસની જઘન્ય ગ્રહણયોગ્ય વર્ગણા છે. ત્યાર પછી તૈજસની ઉત્કૃષ્ટ ગ્રહણયોગ્ય વર્ગણા સુધી એકોત્તરવૃદ્ધિવાળા પરમાણુવાળા સ્કંધોની વર્ગણાઓ છે. તૈજસની કર્મપ્રકૃતિ બંધનકરણ ગાથા ૧૮-૨૦ની ચૂણિમાં પાના નં. 40 ઉપર આને અગ્રહણયોગ્ય આહારદ્રવ્ય વણા કહી છે.

Page #65
38 ભાષાની ગ્રહણયોગ્ય વર્ગણા જઘન્ય ગ્રહણયોગ્ય વર્ગણાના દરેક સ્કંધમાં રહેલા પરમાણુમાં તેનો અનંતમો ભાગ ઉમેરતા જે આવે તેટલા પરમાણુવાળા સ્કંધોની તૈજસની ઉત્કૃષ્ટ ગ્રહણયોગ્ય વર્ગણા છે. (9) અગ્રહણયોગ્ય વર્ગણા : તૈજસની ઉત્કૃષ્ટ ગ્રહણયોગ્ય વર્ગણાના દરેક સ્કંધમાં રહેલા પરમાણુમાં 1 પરમાણુ ઉમેરતા જે આવે તેટલા પરમાણુવાળા સ્કંધોની જઘન્ય અગ્રહણયોગ્ય વર્ગણા છે. ત્યાર પછી ઉત્કૃષ્ટ અગ્રહણયોગ્ય વર્ગણા સુધી એકોત્તરવૃદ્ધિવાળા પરમાણુવાળા સ્કંધોની વર્ગણાઓ છે. જઘન્ય અગ્રહણયોગ્ય વર્ગણાના દરેક સ્કંધમાં રહેલા પરમાણુને અભવ્ય કરતા અનંતગુણ કે સિદ્ધના અનંતમા ભાગથી ગુણતા જે આવે તેટલા પરમાણુવાળા સ્કંધોની ઉત્કૃષ્ટ અગ્રહણયોગ્ય વર્ગણા છે. આ વર્ગણાઓ ઘણા પ્રદેશોવાળી અને સૂક્ષ્મ હોવાથી તેજસ માટે અગ્રહણયોગ્ય છે, અલ્પ પ્રદેશોવાળી અને ધૂલ હોવાથી ભાષા માટે અગ્રહણયોગ્ય છે. (10) ભાષાની ગ્રહણયોગ્ય વર્ગણાઃ ઉત્કૃષ્ટ અગ્રહણયોગ્ય વર્ગણાના દરેક સ્કંધમાં રહેલા પરમાણુમાં 1 પરમાણુ ઉમેરતા જે આવે તેટલા પરમાણુવાળા સ્કંધોની ભાષાની જઘન્ય ગ્રહણયોગ્ય વર્ગણા છે. ત્યાર પછી ભાષાની ઉત્કૃષ્ટ ગ્રહણયોગ્ય વર્ગણા સુધી એકોત્તરવૃદ્ધિવાળા પરમાણુવાળા સ્કંધોની વર્ગણાઓ છે. ભાષાની જઘન્ય ગ્રહણયોગ્ય વર્ગણાના દરેક સ્કંધમાં રહેલા પરમાણુમાં તેનો અનંતમો ભાગ ઉમેરતા જે આવે તેટલા પરમાણુવાળા સ્કંધોની ભાષાની ઉત્કૃષ્ટ ગ્રહણયોગ્ય વર્ગણા છે. | | કર્મપ્રકૃતિ બંધનકરણ ગાથા ૧૮-૨૦ની ચૂર્ણિમાં પાના નં. 40 ઉપર આને તૈજસની અગ્રહણયોગ્ય વર્ગણા કહી છે.

Page #66
શ્વાસોચ્છવાસની ગ્રહણયોગ્ય વર્ગણા 39 (11) અગ્રહણયોગ્ય વર્ગણા: ભાષાની ઉત્કૃષ્ટ ગ્રહણયોગ્ય વર્ગણાના દરેક સ્કંધમાં રહેલા પરમાણુમાં 1 પરમાણુ ઉમેરતા જે આવે તેટલા પરમાણુવાળા સ્કંધોની જઘન્ય અગ્રહણયોગ્ય વર્ગણા છે. ત્યાર પછી ઉત્કૃષ્ટ અગ્રહણયોગ્ય વર્ગણા સુધી એકોત્તરવૃદ્ધિવાળા પરમાણુવાળા સ્કંધોની વર્ગણાઓ છે. જઘન્ય અગ્રહણયોગ્ય વર્ગણાના દરેક સ્કંધમાં રહેલા પરમાણુને અભવ્ય કરતા અનંતગુણ કે સિદ્ધના અનંતમા ભાગથી ગુણતા જે આવે તેટલા પરમાણુવાળા સ્કંધોની ઉત્કૃષ્ટ અગ્રહણયોગ્ય વર્ગણા છે. આ વર્ગણાઓ ઘણા પ્રદેશોવાળી અને સૂક્ષ્મ હોવાથી ભાષા માટે અગ્રહણયોગ્ય છે, અલ્પ પ્રદેશોવાળી અને સ્થૂલ હોવાથી શ્વાસોચ્છવાસ માટે અગ્રહણયોગ્ય છે. (12) શ્વાસોચ્છવાસની ગ્રહણયોગ્ય વર્ગણા : ઉત્કૃષ્ટ અગ્રહણયોગ્ય વર્ગણાના દરેક સ્કંધમાં રહેલ પરમાણુમાં 1 પરમાણુ ઉમેરતા જે આવે તેટલા પરમાણુવાળા સ્કંધોની શ્વાસોચ્છવાસની જઘન્ય ગ્રહણયોગ્ય વર્ગણા છે. ત્યાર પછી શ્વાસોચ્છવાસની ઉત્કૃષ્ટ પ્રહણયોગ્ય વર્ગણા સુધી એકોત્તરવૃદ્ધિવાળા પરમાણુવાળા સ્કંધોની વર્ગણાઓ છે. શ્વાસોચ્છવાસની જઘન્ય ગ્રહણયોગ્ય વર્ગણાના દરેક સ્કંધમાં રહેલા પરમાણુમાં તેનો અનંતમો ભાગ ઉમેરતા જે આવે તેટલા પરમાણુવાળા સ્કંધોની શ્વાસોચ્છવાસની ઉત્કૃષ્ટ ગ્રહણયોગ્ય વર્ગણા છે. A કર્મપ્રકૃતિ બંધનકરણ ગાથા ૧૮-૨૦ની ચૂર્ણિમાં પાના નં. 40 ઉપર આને ભાષાની અગ્રહણયોગ્ય વર્ગણા કહી છે. D કર્મપ્રકૃતિ મૂળ અને ચૂર્ણિની મુનિચન્દ્રસૂરિ મહારાજ કૃત ટીપ્પણ ૪૪માં પાના નં. 33 ઉપર કહ્યું છે કે, “કેટલાક એમ માને છે કે જે જીવને જે શરીર હોય તે જીવ તે શરીરવર્ગણાને જ શ્વાસોચ્છવાસરૂપે પરિણાવી છોડે છે. એટલે કે શ્વાસોચ્છવાસ વર્ગણા જુદી નથી.”

Page #67
40 મનની ગ્રહણયોગ્ય વણા (13) અગ્રહણયોગ્ય વર્ગણા : શ્વાસોચ્છવાસની ઉત્કૃષ્ટ ગ્રહણયોગ્ય વર્ગણાના દરેક સ્કંધમાં રહેલ પરમાણુમાં 1 પરમાણુ ઉમેરતા જે આવે તેટલા પરમાણુવાળા સ્કંધોની જઘન્ય અગ્રહણયોગ્ય વર્ગણા છે. ત્યાર પછી ઉત્કૃષ્ટ અગ્રહણયોગ્ય વર્ગણા સુધી એકોત્તરવૃદ્ધિવાળા પરમાણુવાળા સ્કંધોની વર્ગણાઓ છે. જઘન્ય અગ્રહણયોગ્ય વર્ગણાના દરેક સ્કંધમાં રહેલ પરમાણુને અભવ્ય કરતા અનંતગુણ કે સિદ્ધના અનંતમા ભાગથી ગુણતા જે આવે તેટલા પરમાણુવાળા સ્કંધોની ઉત્કૃષ્ટ અગ્રહણયોગ્ય વર્ગણા છે. આ વર્ગણાઓ ઘણા પ્રદેશોવાળી અને સૂક્ષ્મ હોવાથી શ્વાસોચ્છવાસ માટે અગ્રહણયોગ્ય છે, અલ્પ પ્રદેશોવાળી અને સ્થૂલ હોવાથી મન માટે અગ્રહણયોગ્ય છે. (14) મનની ગ્રહણયોગ્ય વર્ગણા : ઉત્કૃષ્ટ અગ્રહણયોગ્ય વર્ગણાના દરેક સ્કંધમાં રહેલા પરમાણુમાં 1 પરમાણુ ઉમેરતા જે આવે તેટલા પરમાણુવાળા સ્કંધોની મનની જઘન્ય ગ્રહણયોગ્ય વર્ગણા છે. ત્યાર પછી મનની ઉત્કૃષ્ટ ગ્રહણયોગ્ય વર્ગણા સુધી એકોત્તરવૃદ્ધિવાળા પરમાણુવાળા સ્કંધોની વર્ગણાઓ છે. મનની જઘન્ય ગ્રહણયોગ્ય વર્ગણાના દરેક સ્કંધમાં રહેલા પરમાણુમાં તેનો અનંતમો ભાગ ઉમેરતા જે આવે તેટલા પરમાણુવાળા સ્કંધોની મનની ઉત્કૃષ્ટ ગ્રહણયોગ્ય વર્ગણા છે. (15) અગ્રહણયોગ્ય વર્ગણા : મનની ઉત્કૃષ્ટ ગ્રહણયોગ્ય વર્ગણાના દરેક સ્કંધમાં રહેલા પરમાણુમાં 1 પરમાણુ ઉમેરતા | | કર્મપ્રકૃતિ બંધનકરણ ગાથા ૧૮-૨૦ની ચૂર્ણિમાં પાના નં. 41 ઉપર આને શ્વાસોચ્છવાસની અગ્રહણયોગ્ય વર્ગણા કહી છે. A કર્મપ્રકૃતિ બંધનકરણ ગાથા ૧૮-૨૦ની ચૂર્ણિમાં પાના નં. 41 ઉપર આને મનની અગ્રહણયોગ્ય વર્ગણા કહી છે.

Page #68
કર્મની ગ્રહણયોગ્ય વર્ગણા 41 જે આવે તેટલા પરમાણુવાળા સ્કંધોની જઘન્ય અગ્રહણયોગ્ય વર્ગણા છે. ત્યાર પછી ઉત્કૃષ્ટ અગ્રહણયોગ્ય વર્ગણા સુધી એકોત્તરવૃદ્ધિવાળા પરમાણુવાળા કંધોની વર્ગણાઓ છે. જઘન્ય અગ્રહણયોગ્ય વર્ગણાના દરેક સ્કંધમાં રહેલા પરમાણુને અભવ્ય કરતા અનંતગુણ કે સિદ્ધના અનંતમાં ભાગથી ગુણતા જે આવે તેટલા પરમાણુવાળા સ્કંધોની ઉત્કૃષ્ટ અગ્રહણયોગ્ય વર્ગણા છે. આ વર્ગણાઓ ઘણા પ્રદેશોવાળી અને સૂક્ષ્મ હોવાથી મન માટે અગ્રહણયોગ્ય છે, અલ્પ પ્રદેશોવાળી અને સ્થૂલ હોવાથી કર્મ માટે અગ્રહણયોગ્ય છે. (16) કર્મની ગ્રહણયોગ્ય વર્ગણા : ઉત્કૃષ્ટ અગ્રહણયોગ્ય વર્ગણાના દરેક સ્કંધમાં રહેલા પરમાણુમાં 1 પરમાણુ ઉમેરતા જે આવે તેટલા પરમાણુવાળા સ્કંધોની કર્મની જઘન્ય ગ્રહણયોગ્ય વર્ગણા છે. ત્યાર પછી કર્મની ઉત્કૃષ્ટ ગ્રહણયોગ્ય વર્ગણા સુધી એકોત્તરવૃદ્ધિવાળા પરમાણુવાળા સ્કંધોની વર્ગણાઓ છે. કર્મની જઘન્ય ગ્રહણયોગ્ય વર્ગણાના દરેક સ્કંધમાં રહેલા પરમાણુમાં તેનો અનંતમો ભાગ ઉમેરતા જે આવે તેટલા પરમાણુવાળા સ્કંધોની કર્મની ઉત્કૃષ્ટ ગ્રહણયોગ્ય વર્ગણા છે. સ્વતંત્ર પરમાણુમાં 1 વર્ણ, 1 ગબ્ધ, 1 રસ અને ર અવિરુદ્ધ સ્પર્શ હોય છે. દારિક, વૈક્રિય, આહારકની ગ્રહણયોગ્ય વર્ગણાઓ 5 વર્ણવાળી, ર ગન્ધવાળી, પ રસવાળી અને 8 સ્પર્શવાળી હોય છે. તેજસ, ભાષા, શ્વાસોચ્છવાસ, મન, કર્મની ગ્રહણયોગ્ય વર્ગણાઓ 5 વર્ણવાળી, ર ગન્ધવાળી, પ રસવાળી અને 4 સ્પર્શવાળી હોય છે. તેમાં મૂદુ સ્પર્શ અને લઘુ સ્પર્શ અવસ્થિત હોય છે અને સ્નિગ્ધ-ઉષ્ણ,

Page #69
4 2. વર્ગણાઓના પરમાણુઓનું તથા ક્ષેત્રાવગાહનાનું અલ્પબદુત્વ સ્નિગ્ધ-શીત, રૂક્ષ-ઉષ્ણ, રૂક્ષ-શીત - આ ચારમાંથી એક જોડકુ હોય છે.] વર્ગણાઓના પરમાણુઓનું તથા ક્ષેત્રાવગાહનાનું અલ્પબદુત્વઃ A ઔદારિકની ગ્રહણયોગ્ય વર્ગણામાં પરમાણુ સૌથી થોડા છે, ક્ષેત્રની અવગાહના સૌથી વધુ છે. તેના કરતા વક્રિયની ગ્રહણયોગ્ય વર્ગણામાં પરમાણુ અનંતગુણ છે, ક્ષેત્રની અવગાહના અસંખ્યાતમો ભાગ છે. તેના કરતા આહારકની ગ્રહણયોગ્ય વર્ગણામાં પરમાણુ અનંતગુણ છે, ક્ષેત્રની અવગાહના અસંખ્યાતમો ભાગ છે. તેના કરતા તૈજસની ગ્રહણયોગ્ય વર્ગણામાં પરમાણુ અનંતગુણ છે, ક્ષેત્રની અવગાહના અસંખ્યાતમો ભાગ છે. તેના કરતા ભાષાની ગ્રહણયોગ્ય વર્ગણામાં પરમાણુ અનંતગુણ છે, ક્ષેત્રની અવગાહના અસંખ્યાતમો ભાગ છે. કર્મપ્રકૃતિ મૂળ અને ચૂણિની મુનિચન્દ્રસૂરિ મ. કૃત ટીપ્પણ ૪પમાં પાના નં. 36 ઉપર કહ્યું છે કે, “ભગવતી સૂત્રના મતે તૈજસવર્ગણા 8 સ્પર્શવાળી છે અને કાર્મણવર્ગણા 4 સ્પર્શવાળી છે.” A કર્મપ્રકૃતિ બંધનકરણ ગાથા ૧૮-૨૦ની ચૂર્ણિમાં પાના નં. 41 ઉપર અને પંચસંગ્રહ બંધનકરણ ગાથા ૧૫ની સ્વોપજ્ઞ ટીકામાં પાના નં. 114 ઉપર કહ્યું છે કે - “ઔદારિકની ગ્રહણયોગ્ય વર્ગણામાં પરમાણુ સૌથી થોડા છે. તેના કરતા વક્રિયની ગ્રહણયોગ્ય વર્ગણામાં પરમાણું અસંખ્યગુણ છે. તેના કરતા આહારકની ગ્રહણયોગ્ય વર્ગણામાં પરમાણુ અસંખ્યગુણ છે. ત્યાર પછી તૈજસ, ભાષા, શ્વાસોચ્છવાસ, મન અને કર્મની વર્ગણાઓમાં પરમાણુ ઉત્તરોત્તર અનંતગુણ-અનંતગુણ છે.” 0 ઔદારિકની ગ્રહણયોગ્ય વર્ગણાની નીચેની વણાઓ અને પ્રવાચિત્ત વગેરે વર્ગણાઓની અવગાહના અંગુલના અસંખ્યાતમા ભાગ પ્રમાણ છે. તેમની પરસ્પર કોઈ નિયત અવગાહના કે વૃદ્ધિ-હાનિ નથી.

Page #70
43 ધુવાચિત્ત દ્રવ્ય વર્ગણા, અધુવાચિત્ત દ્રવ્ય વર્ગણા તેના કરતા શ્વાસોચ્છવાસની ગ્રહણયોગ્ય વર્ગણામાં પરમાણુ અનંતગુણ છે, ક્ષેત્રની અવગાહના અસંખ્યાતમો ભાગ છે. તેના કરતા મનની ગ્રહણયોગ્ય વર્ગણામાં પરમાણુ અનંતગુણ છે, ક્ષેત્રની અવગાહના અસંખ્યાતમો ભાગ છે. તેના કરતા કર્મની ગ્રહણયોગ્ય વર્ગણામાં પરમાણુ અનંતગુણ છે, ક્ષેત્રની અવગાહના અસંખ્યાતમો ભાગ છે. કર્મની ઉત્કૃષ્ટ ગ્રહણયોગ્ય વર્ગણા પછીની બધી વર્ગણાઓ જીવને અગ્રહણયોગ્ય છે. તે આ પ્રમાણે છે - (17) ધુવાચિત્ત દ્રવ્ય વર્ગણા : કર્મની ઉત્કૃષ્ટ ગ્રહણયોગ્ય વર્ગણાના દરેક સ્કંધમાં રહેલા પરમાણુમાં 1 પરમાણુ ઉમેરતા જે આવે તેટલા પરમાણુવાળા સ્કંધોની જઘન્ય ઝુવાચિત્ત દ્રવ્ય વર્ગણા છે. ત્યાર પછી ઉત્કૃષ્ટ ધ્રુવાચિત્ત દ્રવ્ય વર્ગણા સુધી એકોત્તરવૃદ્ધિવાળા પરમાણુવાળા સ્કંધોની વર્ગણાઓ હંમેશા મળે જ છે. જઘન્ય કરતા અનંતગુણથી ગુણતા જે આવે તેટલા પરમાણુવાળા સ્કંધોની ઉત્કૃષ્ટ યુવાચિત્ત દ્રવ્ય વર્ગણા છે. આ વર્ગણાઓ હંમેશા લોકમાં હોય જ છે. તેથી તે ધ્રુવ છે. આ વર્ગણાઓને જીવ ક્યારેય ગ્રહણ કરતો નથી. તેથી તેને અચિત્ત કહેવાય છે. ' (18) ^અધુવાચિત્ત દ્રવ્ય વર્ગણા : ઉત્કૃષ્ટ ધ્રુવાચિત્ત દ્રવ્ય વર્ગણાના દરેક સ્કંધમાં રહેલ પરમાણુમાં 1 પરમાણુ ઉમેરતા જે આવે _ પંચસંગ્રહ બંધનકરણ ગાથા ૧૬ની સ્વોપજ્ઞ ટીકામાં પાના નં. 114 ઉપર આને ધ્રુવવર્ગણા કહી છે. A પંચસંગ્રહ બંધનકરણ ગાથા ૧૬ની સ્વોપજ્ઞ ટીકામાં પાના નં. 114 ઉપર આને અધુવવર્ગણા કહી છે.

Page #71
44 પ્રથમ ધ્રુવશૂન્ય વર્ગણા, પ્રત્યેકશરીરી દ્રવ્ય વર્ગણા તેટલા પરમાણુવાળા સ્કંધોની જઘન્ય અધુવાચિત્ત દ્રવ્ય વર્ગણા છે. ત્યાર પછી ઉત્કૃષ્ટ અધુવાચિત્ત દ્રવ્ય વર્ગણા સુધી એકોત્તરવૃદ્ધિવાળા પરમાણુવાળા સ્કંધોની વર્ગણાઓ છે. જઘન્ય અધુવાચિત્ત દ્રવ્ય વર્ગણાના દરેક સ્કંધમાં રહેલ પરમાણુને સર્વ જીવ કરતા અનંતગુણથી ગુણતા જે આવે તેટલા પરમાણુવાળા સ્કંધોની ઉત્કૃષ્ટ અધુવાચિત્ત દ્રવ્ય વર્ગણા છે. આ વર્ગણાઓમાંથી કેટલીક વર્ગણાઓ ક્યારેક લોકમાં હોય, ક્યારેક ન પણ હોય. તેથી તે અધ્રુવ છે. આ વર્ગણાઓને જીવ ક્યારેય ગ્રહણ કરતો નથી. તેથી તેને અચિત્ત કહેવાય છે. આ વર્ગણાને સાન્તરનિરન્તર વર્ગણા પણ કહેવાય છે. ' (19) પ્રથમ ધુવશૂન્ય વર્ગણા : ઉત્કૃષ્ટ અછુવાચિત્ત દ્રવ્ય વર્ગણાના દરેક સ્કંધમાં રહેલ પરમાણુમાં 1 પરમાણુ ઉમેરતા જે આવે તેટલા પરમાણુવાળા કંધોની જઘન્ય પ્રથમ ધ્રુવશૂન્ય વર્ગણા છે. ત્યાર પછી ઉત્કૃષ્ટ પ્રથમ ધ્રુવશૂન્ય વર્ગણા સુધી એકોત્તરવૃદ્ધિવાળા પરમાણુવાળા સ્કંધોની વર્ગણાઓ છે. જઘન્ય પ્રથમ ધ્રુવશૂન્ય વર્ગણાના દરેક સ્કંધમાં રહેલા પરમાણુને સર્વ જીવ કરતા અનંતગુણથી ગુણતા જે આવે તેટલા પરમાણુવાળા સ્કંધોની ઉત્કૃષ્ટ પ્રથમ યુવશૂન્ય વર્ગણા છે. આ વર્ગણાઓ લોકમાં ક્યારેય હોતી નથી. તેથી ધ્રુવશૂન્ય છે. આગળ આવનારી દ્વિતીય, તૃતીય અને ચતુર્થ ધ્રુવશૂન્ય વર્ગણાઓની અપેક્ષાએ આ પ્રથમ છે. ધ્રુવશૂન્ય વર્ગણાઓ નિશ્ચિતપણે વિશ્વમાં નથી જ હોતી, છતાં પણ તેમની પછી આવનારી પ્રત્યેકશરીરી વર્ગણા, બાદરનિગોદ વર્ગણા, સૂક્ષ્મનિગોદ વર્ગણા, અચિત્તમહાત્કંધ વર્ગણામાં રહેલા પરમાણુઓની સંખ્યાની મહત્તા બતાવવા તેમની પ્રરૂપણા કરી છે. (20) પ્રત્યેકશરીરી દ્રવ્ય વર્ગણા : ઉત્કૃષ્ટ પ્રથમ ધ્રુવશૂન્ય વણાના દરેક સ્કંધમાં રહેલ પરમાણુમાં 1 પરમાણુ ઉમેરતા જે

Page #72
૪પ દ્વિતીય ધુવશૂન્ય વર્ગણા આવે તેટલા પરમાણુવાળા સ્કંધોની જઘન્ય પ્રત્યેકશરીરી દ્રવ્ય વર્ગણા છે. ત્યાર પછી ઉત્કૃષ્ટ પ્રત્યેકશરીરી દ્રવ્ય વર્ગણા સુધી એકોત્તરવૃદ્ધિવાળા પરમાણુવાળા સ્કંધોની વર્ગણાઓ છે. જઘન્ય પ્રત્યેકશરીરી દ્રવ્ય વર્ગણાના દરેક સ્કંધમાં રહેલા પરમાણુને સૂક્ષ્મ ક્ષેત્ર પલ્યોપમના અસંખ્યાતમાં ભાગથી ગુણતા જે આવે તેટલા પરમાણુવાળા કંધોની ઉત્કૃષ્ટ પ્રત્યેકશરીરી દ્રવ્ય વર્ગણા છે. પ્રત્યેકશરીરી જીવોના સત્તામાં રહેલ ઔદારિક શરીર નામકર્મ, વૈકિય શરીર નામકર્મ, આહારક શરીર નામકર્મ, તેજસ શરીર નામકર્મ અને કાશ્મણ શરીર નામકર્મના દરેક પ્રદેશ ઉપર વિગ્નસા પરિણામથી સર્વ જીવ કરતા અનંતગુણ પુદ્ગલો રહેલા છે. તે પ્રત્યેકશરીરી દ્રવ્ય વર્ગણા કહેવાય છે. આ વર્ગણાઓ કર્મપ્રદેશોને આશ્રયીને રહેલી છે. જઘન્ય કર્મદલિકો હોય ત્યારે જઘન્ય પ્રત્યેકશરીરી દ્રવ્ય વર્ગણા હોય અને ઉત્કૃષ્ટ કર્મદલિકો હોય ત્યારે ઉત્કૃષ્ટ પ્રત્યેકશરીરી દ્રવ્ય વર્ગણા હોય. જઘન્ય યોગ હોય ત્યારે જધન્ય કર્મપ્રદેશો હોય. ઉત્કૃષ્ટ યોગ હોય ત્યારે ઉત્કૃષ્ટ કર્મપ્રદેશો હોય. પ્રત્યેકશરીરી જીવોના જઘન્ય યોગ કરતા ઉત્કૃષ્ટ યોગ સૂક્ષ્મક્ષેત્ર પલ્યોપમના અસંખ્યાતમા ભાગ પ્રમાણ અસંખ્યથી ગુણિત છે. તેથી જઘન્ય પ્રત્યેકશરીરી દ્રવ્ય વર્ગણાના દરેક સ્કંધમાં રહેલ પરમાણુ કરતા ઉત્કૃષ્ટ પ્રત્યેકશરીરી દ્રવ્ય વર્ગણાના દરેક સ્કંધમાં રહેલ પરમાણુ સૂક્ષ્મ ક્ષેત્ર પલ્યોપમના અસંખ્યાતમાં ભાગ પ્રમાણ અસંખ્યથી ગુણિત છે. (21) દ્વિતીય ધ્રુવશૂન્ય વર્ગણાઃ ઉત્કૃષ્ટ પ્રત્યેકશરીરી દ્રવ્ય વર્ગણાના દરેક સ્કંધમાં રહેલ પરમાણુમાં 1 પરમાણુ ઉમેરતા જે આવે તેટલા પરમાણુવાળા સ્કંધોની જઘન્ય દ્વિતીય ધ્રુવશૂન્ય વર્ગણા છે. ત્યાર પછી ઉત્કૃષ્ટ દ્વિતીય ધ્રુવશૂન્ય વર્ગણા સુધી એકોત્તરવૃદ્ધિવાળા

Page #73
46 બાદરનિગોદ વણા પરમાણુવાળા સ્કંધોની વર્ગણાઓ છે. જઘન્ય દ્વિતીય યુવશૂન્ય વર્ગણાના દરેક સ્કંધમાં રહેલ પરમાણુને અસંખ્યલોકાકાશપ્રદેશથી ગુણતા જે આવે તેટલા પરમાણુવાળા સ્કંધોની ઉત્કૃષ્ટ દ્વિતીય ધ્રુવશૂન્ય વર્ગણા છે. આ વર્ગણાઓ પણ ક્યારેય લોકમાં હોતી નથી. તેથી શૂન્ય છે. પૂર્વે કહેલી પ્રથમ કૃવશૂન્ય વર્ગણાની અપેક્ષાએ અને આગળ આવનારી તૃતીય-ચતુર્થ ધ્રુવશૂન્ય વર્ગણાઓની અપેક્ષાએ આ દ્વિતીય છે. (22) બાદરનિગોદ વર્ગણા : ઉત્કૃષ્ટ દ્વિતીય ધ્રુવશૂન્ય વર્ગણાના દરેક સ્કંધમાં રહેલ પરમાણુમાં 1 પરમાણુ ઉમેરતા જે આવે તેટલા પરમાણુવાળા સ્કંધોની જઘન્ય બાદરનિગોદ વર્ગણા છે. ત્યાર પછી ઉત્કૃષ્ટ બાદરનિગોદ વર્ગણા સુધી એકોત્તરવૃદ્ધિવાળા પરમાણુવાળા સ્કંધોની વર્ગણાઓ છે. જઘન્ય બાદરનિગોદ વર્ગણાના દરેક સ્કંધમાં રહેલ પરમાણુને સૂક્ષ્મ ક્ષેત્ર પલ્યોપમના અસંખ્યાતમાં ભાગથી ગુણતા જે આવે તેટલા પરમાણુવાળા સ્કંધોની ઉત્કૃષ્ટ બાદરનિગોદ વર્ગણા છે. અહીં કારણ પ્રત્યેકશરીરી દ્રવ્ય વર્ગણાની જેમ જાણી લેવું. બાદરનિગોદના જીવોના સત્તામાં રહેલ ઔદારિક શરીર નામકર્મ, તેજસ શરીર નામકર્મ અને કામણ શરીર નામકર્મના દરેક પ્રદેશ ઉપર વિગ્નસા પરિણામથી સર્વ જીવ કરતા અનંતગુણ પુદ્ગલો રહેલા છે. તે બાદરનિગોદ વર્ગણા છે. જો કે કેટલાક બાદર નિગોદના જીવોને કેટલોક કાળ સત્તામાં વૈક્રિય શરીર નામકર્મ અને આહારક શરીર નામકર્મ હોય છે છતાં પહેલા સમયથી જ તેની નિરંતર ઉઠ્ઠલના ચાલુ હોવાથી તે અત્યંત અસાર હોય છે. તેથી તેની વિરક્ષા કરી નથી.

Page #74
તૃતીય ધ્રુવશૂન્ય વર્ગણા, સૂક્ષ્મનિગોદ વણા (23) તૃતીય ધ્રુવશૂન્ય વર્ગણા : ઉત્કૃષ્ટ બાદર નિગોદ વર્ગણાના દરેક સ્કંધમાં રહેલા પરમાણુમાં 1 પરમાણુ ઉમેરતા જે આવે તેટલા પરમાણુવાળા સ્કંધોની જઘન્ય તૃતીય ધ્રુવશૂન્ય વર્ગણા છે. ત્યાર પછી ઉત્કૃષ્ટ તૃતીય ધ્રુવશૂન્ય વર્ગણા સુધી એકોત્તરવૃદ્ધિવાળા પરમાણુવાળા સ્કંધોની વર્ગણાઓ છે. જઘન્ય તૃતીય ધ્રુવશૂન્ય વર્ગણાના દરેક સ્કંધમાં રહેલા પરમાણુને અસંખ્યથી ગુણતા જે આવે તેટલા પરમાણુવાળા સ્કંધોની ઉત્કૃષ્ટ તૃતીય ધ્રુવશૂન્ય વર્ગણા છે. અહીં ગુણકાર અસંખ્ય એ અંગુલપ્રમાણ ક્ષેત્રના આકાશપ્રદેશોના આવલિકાના અસંખ્યાતમા ભાગમાં રહેલા સમય જેટલા વર્ગમૂળ કરી ચરમ વર્ગમૂળના અસંખ્યાતમા ભાગમાં રહેલા આકાશપ્રદેશ પ્રમાણ છે. આ વર્ગણાઓ લોકમાં ક્યારેય હોતી નથી. તેથી શૂન્ય છે. પૂર્વે કહેલી પ્રથમ અને દ્વિતીય ધ્રુવશૂન્ય વર્ગણાઓની અપેક્ષાએ અને આગળ આવનારી ચતુર્થ ધ્રુવશૂન્ય વર્ગણાની અપેક્ષાએ આ તૃતીય છે. (24) સૂક્ષ્મનિગોદ વર્ગણા: ઉત્કૃષ્ટ તૃતીય ધ્રુવશૂન્ય વર્ગણાના દરેક સ્કંધમાં રહેલ પરમાણુમાં 1 પરમાણુ ઉમેરતા જે આવે તેટલા પરમાણુવાળા સ્કંધોની જઘન્ય સૂક્ષ્મનિગોદ વર્ગણા છે. ત્યાર પછી ઉત્કૃષ્ટ સૂક્ષ્મનિગોદ વર્ગણા સુધી એકોત્તરવૃદ્ધિવાળા પરમાણુવાળા સ્કંધોની વર્ગણાઓ છે. જઘન્ય સૂક્ષ્મનિગોદ વર્ગણાના દરેક સ્કંધમાં રહેલા પરમાણુને આવલિકાના અસંખ્યાતમા ભાગમાં રહેલા સમયથી ગુણતા જે આવે તેટલા પરમાણુવાળા સ્કંધોની ઉત્કૃષ્ટ સૂક્ષ્મનિગોદ વર્ગણા છે. સૂક્ષ્મનિગોદના જીવોના સત્તામાં રહેલા ઔદારિક શરીર નામકર્મ, તેજસ શરીર નામકર્મ અને કાશ્મણ શરીર નામકર્મના દરેક પ્રદેશ ઉપર વિગ્નસા પરિણામથી સર્વ જીવ કરતા અનંતગુણ પુગલો રહેલા છે. તે સૂક્ષ્મનિગોદ વર્ગણા છે.

Page #75
48 ચતુર્થ ધ્રુવશૂન્ય વર્ગણા, અચિત્તમહાત્કંધ વર્ગણા સૂક્ષ્મનિગોદ વર્ગણાઓ કર્મપ્રદેશોને આશ્રયીને રહેલી છે. તેથી જઘન્ય કર્મદલિકો હોય ત્યારે જઘન્ય સૂક્ષ્મનિગોદ વર્ગણાઓ હોય અને ઉત્કૃષ્ટ કર્મદલિકો હોય ત્યારે ઉત્કૃષ્ટ સૂક્ષ્મનિગોદ વર્ગણાઓ હોય. જઘન્ય યોગ હોય ત્યારે જઘન્ય કર્મદલિકો હોય અને ઉત્કૃષ્ટ યોગ હોય ત્યારે ઉત્કૃષ્ટ કર્મદલિકો હોય. સૂક્ષ્મનિગોદના જીવોના જઘન્ય યોગ કરતા ઉત્કૃષ્ટ યોગ આવલિકાના અસંખ્યાતમાં ભાગમાં રહેલ સમય પ્રમાણ અસંખ્યથી ગુણિત છે. તેથી જઘન્ય સૂક્ષ્મનિગોદ વર્ગણાના દરેક સ્કંધમાં રહેલ પરમાણુ કરતા ઉત્કૃષ્ટ સૂક્ષ્મનિગોદ વર્ગણાના દરેક સ્કંધમાં રહેલ પરમાણુ આવલિકાના અસંખ્યાતમા ભાગમાં રહેલ સમય પ્રમાણ અસંખ્યથી ગુણિત છે. (25) ચતુર્થ ધ્રુવશૂન્ય વર્ગણા : ઉત્કૃષ્ટ સૂક્ષ્મનિગોદ વર્ગણાના દરેક સ્કંધમાં રહેલા પરમાણુમાં 1 પરમાણુ ઉમેરતા જે આવે તેટલા પરમાણુવાળા સ્કંધોની જઘન્ય ચતુર્થ ધ્રુવશૂન્ય વર્ગણા છે. ત્યાર પછી ઉત્કૃષ્ટ ચતુર્થ ધ્રુવન્ય વર્ગણા સુધી એકોત્તરવૃદ્ધિવાળા પરમાણુવાળા સ્કંધોની વર્ગણાઓ છે. જધન્ય ચતુર્થ ધ્રુવશૂન્ય વર્ગણાના દરેક સ્કંધમાં રહેલ પરમાણુને પ્રતરના અસંખ્યાતમા ભાગમાં રહેલ અસંખ્ય શ્રેણિઓના આકાશપ્રદેશોથી ગુણતા જે આવે તેટલા પરમાણુવાળા સ્કંધોની ઉત્કૃષ્ટ ચતુર્થ ધ્રુવશૂન્ય વર્ગણા છે. આ વર્ગણાઓ લોકમાં ક્યારેય હોતી નથી. તેથી શૂન્ય છે. પૂર્વે કહેલી પ્રથમ-દ્વિતીય-તૃતીય ધ્રુવશૂન્ય વર્ગણાઓની અપેક્ષાએ આ ચતુર્થ છે. (26) અચિત્તમહાત્કંધ વર્ગણા : ઉત્કૃષ્ટ ચતુર્થ ધ્રુવશૂન્ય વર્ગણાના દરેક સ્કંધમાં રહેલા પરમાણુમાં 1 પરમાણુ ઉમેરતા જે આવે તેટલા પરમાણુવાળા સ્કંધોની જઘન્ય અચિત્તમહાત્કંધ વર્ગણા છે. ત્યાર પછી ઉત્કૃષ્ટ અચિત્તમહાત્કંધ વર્ગણા સુધી એકોત્તરવૃદ્ધિવાળા પરમાણુવાળા સ્કંધોની વર્ગણાઓ છે. જઘન્ય અચિત્તમહાત્કંધ

Page #76
પુદ્ગલવર્ગણાઓનો કોઠો 48 વર્ગણાના દરેક સ્કંધમાં રહેલ પરમાણુને પલ્યોપમના અસંખ્યાતમા ભાગથી ગુણતા જે આવે તેટલા પરમાણુવાળા સ્કંધોની ઉત્કૃષ્ટ અચિત્તમહાત્કંધ વર્ગણા છે. પર્વત, શિખર વગેરેને વિગ્નસા પરિણામથી આશ્રયીને રહેલા પુદ્ગલસ્કંધો તે અચિત્તમહાત્કંધ વર્ગણા છે. જયારે ત્રસજીવો વધુ હોય ત્યારે આ વર્ગણાઓ થોડી હોય છે. જ્યારે ત્રસજીવો અલ્પ હોય ત્યારે આ વર્ગણાઓ વધુ હોય છે. આવું થવામાં તથાસ્વભાવ કારણ છે. અચિત્તમહાત્કંધ વર્ગણાઓ ક્યારેક જ સમયમાં વિગ્નસા પરિણામથી ચૌદ રાજલોકવ્યાપી બની જાય છે. પરમાણુ વર્ગણાથી ઉત્કૃષ્ટ અચિત્તમહાત્કંધ વર્ગણા સુધીની દરેક વર્ગણાઓની ક્ષેત્રાવગાહના અંગુલના અસંખ્યાતમાં ભાગ પ્રમાણ છે. દરેક વર્ગણા અનંતાનંત પરમાણુવાળી અને સ્કંધોવાળી છે. દરેક વર્ગણા સકલલોકમાં રહેલી છે. ગ્રહણયોગ્ય - અગ્રહણયોગ્ય પુલવર્ગણાઓ વર્ગણા વણાના | જઘન્ય વર્ગણાના | ઉત્કૃષ્ટ વર્ગણાના | અવગાહના ક્રમ | નામ દરેક સ્કંધના | દરેક સ્કંધના પરમાણુ પરમાણુ અગ્રહણયોગ્ય | એક અનંતાનંત અંગુલ અસંખ્ય જધન્ય 2 |દારિકની અભવ્ય કરતા જધન્ય + - અંગુલ અસંખ્ય અનંત ગ્રહણયોગ્ય | અનંતગુણ 3 | અગ્રહણયો ઉત્કૃષ્ટ ઔદારિક- જઘન્ય x અભવ્ય અંગુલી અસંખ્ય ગ્રહણયોગ્ય૦+ 1 કરતા અનંતગુણ જઘન્ય વિક્રિયની ઉત્કૃષ્ટ અગ્રહણ અંગુલ, અસંખ્ય અનંત ગ્રહણયોગ્ય યોગ્ય) + 1

Page #77
પુદ્ગલવર્ગણાઓનો કોઠો વર્ગણા વર્ગણાના | જઘન્ય વર્ગણાના | ઉત્કૃષ્ટ વર્ગણાના | અવગાહના ક્રમ નામ દરેક સ્કંધના | દરેક સ્કંધના પરમાણુ | પરમાણુ 5 અગ્રહણયોગ્ય | ઉત્કૃષ્ટવૈક્રિય- જઘન્ય અભવ્ય અંગુલ અસંખ્ય ગ્રહણયોગ્ય૦ + 1 કરતા અનંતગુણ જઘન્ય આહારકની | ઉત્કૃષ્ટઅગ્રહણ- જઘન્ય + અંગુલીઅસંખ્ય અનંત ગ્રહણયોગ્ય | યોગ્ય૦ + 1 અંગુલ અસંખ્ય અંગુલીઅસંખ્ય 7 |અગ્રહણયોગ્ય | ઉત્કૃષ્ટ આહારક- જઘન્ય x અભવ્ય ગ્રહણયોગ્ય૦+૧ કરતા અનંતગુણ જઘન્ય 8 તેિજસની | ઉત્કૃષ્ટ અગ્રહણ- જઘન્ય + .. અનંત ગ્રહણયોગ્ય | યોગ્ય૦ + 1 | 9 અગ્રહણયોગ્ય | ઉત્કૃષ્ટતૈજસ- જઘન્ય અભવ્ય ગ્રહણયોગ્ય૦+૧ કરતા અનંતગુણ જધન્ય 10 ભાષાની ઉત્કૃષ્ટઅગ્રહણ- જઘન્ય + : અનંત ગ્રહણયોગ્ય | યોગ્ય૦+ 1 અંગુલ/અસંખ્ય અંગુલ અસંખ્ય અંગુલ અસંખ્ય 11 અગ્રહણયોગ્ય | ઉત્કૃષ્ટ ભાષા ગ્રહણ- જઘન્ય અભવ્ય યોગ્ય૦+ 1 કરતા અનંતગુણ જઘન્ય અંગુલ અસંખ્ય 1 2 શ્વાસોશ્વાસની | ઉત્કૃષ્ટઅગ્રહણ- જઘન્ય +. અનંત ગ્રહણયોગ્ય યોગ્ય૦+ 1 13 અગ્રહણયોગ્ય | ઉત્કૃષ્ટ શ્વાસોચ્છવાસ- જઘન્ય અભવ્ય ગ્રહણયોગ્ય૦+૧ કરતા અનંતગુણ અંગુલીઅસંખ્ય 4 જઘન્ય જધન્ય + - અનંત મનની. ઉત્કૃષ્ટઅગ્રહણગ્રહણયોગ્ય | યોગ્ય૦ + 1 અંગુલીઅસંખ્ય

Page #78
પગલવર્ગણાઓનો કોઠો વર્ગણા વર્ગણાના | જઘન્ય વર્ગણાના | ઉત્કૃષ્ટ વર્ગણાના | અવગાહના ક્રમ નામ દરેક સ્કંધના | દરેક સ્કંધના પરમાણુ | પરમાણુ 15 અગ્રહણયોગ્ય | ઉત્કૃષ્ટ મન- જઘન્ય અભવ્ય અંગુલીઅસંખ્ય ગ્રહણયોગ્ય૦ + 1 |કરતા અનંતગુણ જઘન્ય 16 કર્મની | ઉત્કૃષ્ટઅગ્રહણ- જિઘન્ય + - | | અંગુલ અસંખ્ય ' અનંત ગ્રહણયોગ્ય યોગ્ય૦+૧ 17 પ્રવાચિત્ત દ્રવ્ય |ઉત્કૃષ્ટ કર્યગ્રહણ- જઘન્ય *સર્વ જીવ અંગુલ અસંખ્ય યોગ્ય૦+૧ કરતા અનંતગુણ 18 અધુવાચિત્ત દ્રવ્ય ઉત્કૃષ્ટધ્રુવાચિત્ત- જઘન્ય x સર્વ જીવ અંગુલ અસંખ્ય દ્રવ્ય૦+૧ કિરતાં અનંતગુણ 19 પ્રથમ ધ્રુવશૂન્ય | ઉત્કૃષ્ટ અધુવાચિત્ત- જઘન્ય સર્વ જીવ અંગુલીઅસંખ્ય દ્રવ્ય૦+૧ કરતા અનંતગુણ 20 પ્રત્યેકશરીરી | ઉત્કૃષ્ટ પ્રથમ જઘન્ય 4 |અંગુલ અસંખ્ય સૂક્ષ્મક્ષેત્રપલ્યોપમ દ્રવ્ય ધ્રુવશૂન્ય૦+૧ અસંખ્ય 21 દ્વિતીય ધ્રુવશૂન્ય ઉત્કૃષ્ટપ્રત્યેકશરીરી- જઘન્ય x અસંખ્ય- અંગુલ અસંખ્ય દ્રવ્ય૦+૧ લોકાકાશપ્રદેશ 22 બાદરનિગોદ | ઉત્કૃષ્ટ દ્વિતીય ધ્રુવશૂન્ય)+૧ જિધન્ય X અંગુલ અસંખ્ય સૂક્ષ્મક્ષેત્રપલ્યોપમ અસંખ્ય જઘન્ય X અંગુલ અસંખ્ય અંગુલનું અસંખ્યાત, વર્ગમૂળ 'અસંખ્ય 23 તૃતીય ધ્રુવશૂન્ય | ઉત્કૃષ્ટ બાદર | નિગોદ૦+૧ || અસંખ્યાતમુ વર્ગમૂળ = આવલિકાના અસંખ્યાતમા ભાગમાં રહેલ સમય જેટલામુ વર્ગમૂળ

Page #79
5 2 પુગલવર્ગણાઓનો કોઠો વર્ગણા ક્રમ વર્ગણાના | જઘન્ય વર્ગણાના ઉત્કૃષ્ટ વર્ગણાના | અવગાહના નામ દરેક સ્કંધના | દરેક સ્કંધના પરમાણુ પરમાણુ 24 સૂક્ષ્મનિગોદ ઉત્કૃષ્ટ તૃતીય આવલિકા જધન્ય X અસંખ્ય અંગુલ અસંખ્ય ધ્રુવશૂન્ય૦+૧ 2 5 ચતુર્થ ધ્રુવશૂન્ય | ઉત્કૃષ્ટ સૂક્ષ્મ પ્રતર જઘન્ય X - અસંખ્ય ગુલ અસંખ્ય નિગોદ૦+૧ 26 અચિત્તમહાત્કંધનું ઉત્કૃષ્ટ ચતુર્થ પલ્યોપમ | જધન્ય X - અંગુલ અસંખ્ય અસંખ્ય ધ્રુવશૂન્ય૦+૧ એક પરમાણુ એક આકાશપ્રદેશમાં રહે છે. એક યણુક એક કે બે આકાશપ્રદેશમાં રહે છે. તે રીતે અસંખ્ય પરમાણુવાળો સ્કંધ એક કે બે કે ત્રણ કે..... યાવત્ અસંખ્ય આકાશપ્રદેશમાં રહે છે, અનંત પરમાણુવાળો સ્કંધ એક કે બે કે ત્રણ કે...યાવત્ અસંખ્ય આકાશપ્રદેશમાં રહે છે. જીવ પોતાની અવગાહનામાં રહેલા એક કે અનેક દલિકોને પોતાના બધા આત્મપ્રદેશોથી ગ્રહણ કરે છે. પ્રત૨ = પ્રતરના અસંખ્યાતમા ભાગમાં રહેલ અસંખ્ય સૂચિશ્રેણિઓના અસંખ્ય આકાશપ્રદેશો

Page #80
સ્નેહપ્રરૂપણા 5 3 સ્નેહપ્રરૂપણા પુદ્ગલદ્રવ્યોનો પરસ્પર સંબંધ સ્નેહથી (ચીકાશથી) થાય છે. તેથી હવે સ્નેહની પ્રરૂપણા કરાય છે. સ્નેહપ્રરૂપણા ત્રણ પ્રકારે છે (1) સ્નેહપ્રત્યયસ્પર્ધક પ્રરૂપણા (2) નામપ્રત્યયસ્પર્ધક પ્રરૂપણા (3) પ્રયોગપ્રત્યયસ્પર્ધક પ્રરૂપણા 1) સ્નેહપ્રત્યયસ્પર્ધક પ્રરૂપણા પુદ્ગલોમાં ઉત્પન્ન થતા સ્વાભાવિક સ્નેહથી થતા સ્પર્ધકોની પ્રરૂપણા તે સ્નેહપ્રત્યયસ્પર્ધક પ્રરૂપણા. આ સ્નેહથી સ્કંધો બને છે. સ્નેહપ્રત્યયસ્પર્ધકોનો વિષય વાદળ વગેરે છે. સર્વોત્કૃષ્ટ સ્નેહને કેવળીની બુદ્ધિથી છેદતા જેના બે વિભાગ ન થાય તેવો અંશ તે સ્નેહનો અવિભાગ છે. તેને સ્નેહાણુ પણ કહેવાય છે. સ્નેહના 1 અવિભાગવાળા જેટલા પરમાણુઓ લોકમાં છે તેમનો સમુદાય તે પહેલી વર્ગણા છે. સ્નેહના બે અવિભાગવાળા પરમાણુઓનો સમુદાય તે બીજી વર્ગણા છે. એમ સ્નેહના સંખ્યાતા અવિભાગવાળા પરમાણુઓની સંખ્યાતી વર્ગણાઓ છે. સ્નેહના અસંખ્યાતા અવિભાગવાળા પરમાણુઓની અસંખ્યાતી વર્ગણાઓ છે. સ્નેહના અનંતા અવિભાગવાળા પરમાણુઓની અનંતી વર્ગણાઓ છે. આ બધી વર્ગણાઓનું એક જ સ્પર્ધક છે. તેમની વચ્ચે કોઈ અંતર નથી.

Page #81
5 4 સ્નેહપ્રત્યયસ્પર્ધક પ્રરૂપણા અહીં બે પ્રકારની પ્રરૂપણા છે (1) અનંતરોપનિધા - ઓછા સ્નેહવાળા પરમાણુ ઘણા હોય છે અને ઘણા સ્નેહવાળા પરમાણુ ઓછા હોય છે. તેથી પ્રથમ વર્ગણાથી અનંતી વર્ગણાઓ સુધી ઉત્તરોત્તર વર્ગણામાં પૂર્વ પૂર્વની વર્ગણા કરતા અસંખ્યાતભાગહીન પરમાણુઓ છે. ત્યાર પછીની અનંત વર્ગણાઓ સુધી ઉત્તરોત્તર વર્ગણાઓમાં પૂર્વ પૂર્વ વર્ગણા કરતા સંખ્યાતભાગહીન પરમાણુઓ છે. ત્યાર પછીની અનંત વર્ગણાઓ સુધી ઉત્તરોત્તર વર્ગણામાં પૂર્વ પૂર્વ વર્ગણા કરતા સંખ્યાતગુણહીન પરમાણુઓ છે. ત્યાર પછીની અનંત વર્ગણાઓ સુધી ઉત્તરોત્તર વર્ગણામાં પૂર્વ પૂર્વ વર્ગણા કરતા અસંખ્યગુણહીન પરમાણુઓ છે. ત્યાર પછી ઉત્કૃષ્ટ વર્ગણા સુધી ઉત્તરોત્તર વર્ગણામાં પૂર્વ પૂર્વ વર્ગણા કરતા અનંતગુણહીન પરમાણુઓ છે. (2) પરંપરોપનિધા - અસંખ્યાતભાગહાનિની પ્રથમ વર્ગણા પછી અસંખ્યલોકાકાશપ્રદેશ પ્રમાણ વર્ગણાઓ ઓળંગી પછીની વર્ગણામાં પ્રથમ વર્ગણા કરતા દ્વિગુણહીન (અડધા) પરમાણુ છે. ત્યાર પછી ફરી તેટલી વર્ગણાઓ ઓળંગી પછીની વણામાં દ્વિગુણહીન પરમાણુ છે. એમ અસંખ્યાતભાગહાનિની ચરમ વર્ગણા સુધી જાણવું. ત્યાર પછી સંખ્યાતભાનહાનિની સંખ્યાતી વર્ગણાઓ ઓળંગી પછીની વર્ગણામાં દ્વિગુણહીન પરમાણુ છે. ત્યાર પછી સંખ્યાતી વર્ગણાઓ ઓળંગી પછીની વર્ગણામાં દ્વિગુણહીન પરમાણુ છે. એમ સંખ્યાતભાગહાનિની ચરમ વર્ગણા સુધી જાણવું. | | કર્મપ્રકૃતિ બંધનકરણ ગાથા ૨૨ની ચૂર્ણિમાં પાના નં. 54 ઉપર અહીં અસંખ્યગુણહીન પરમાણુઓવાળી વર્ગણાઓ સુધી કહ્યું છે. ત્યાર પછી અનંતગુણહીન પરમાણુઓવાળી વર્ગણાઓ કહી નથી.

Page #82
સ્નેહપ્રત્યયસ્પર્ધક પ્રરૂપણા 55 ત્યાર પછીની ત્રણ પ્રકારની હાનિવાળી વર્ગણાઓમાં દ્વિગુણહીન પરમાણુઓવાળી વર્ગણાઓ મળતી નથી, કેમકે સંખ્યાતભાગહાનિની ચરમ વર્ગણા કરતા સંખ્યાતગુણહાનિની પ્રથમ વર્ગણામાં પણ ત્રણગુણહીન કે ચારગુણહીન વગેરે પરમાણુ હોય છે. તેથી મૂળથી બીજી રીતે પરંપરોપનિધા બતાવાય છે. અસંખ્યાતભાગહાનિની પ્રથમ વર્ગણાના પરમાણુ કરતા અસંખ્યાતભાનહાનિની કેટલીક વર્ગણાઓમાં પરમાણુ અસંખ્યાતભાગહીન છે, કેટલીક વર્ગણાઓમાં પરમાણુ સંખ્યાતભાગહીન છે, કેટલીક વર્ગણાઓમાં પરમાણુ સંખ્યાતગુણહીન છે, કેટલીક વર્ગણાઓમાં પરમાણુ અસંખ્યગુણહીન છે, કેટલીક વર્ગણાઓમાં પરમાણુ અનંતગુણહીન છે. સંખ્યાતભાગહાનિની પ્રથમ વર્ગણાના પરમાણુ કરતા સંખ્યાતભાગહાનિની કેટલીક વર્ગણાઓમાં પરમાણુ સંખ્યાતભાગહીન છે, કેટલીક વર્ગણાઓમાં પરમાણુ સંખ્યાતગુણહીન છે, કેટલીક વર્ગણાઓમાં પરમાણુ અસંખ્યગુણહીન છે, કેટલીક વર્ગણાઓમાં પરમાણુ અનંતગુણહીન છે. સંખ્યાતગુણહાનિની પ્રથમ વર્ગણાના પરમાણુ કરતા સંખ્યાતગુણહાનિની કેટલીક વર્ગણાઓમાં પરમાણુ સંખ્યાતગુણહીન છે, કેટલીક વર્ગણાઓમાં પરમાણુ અસંખ્યગુણહીન છે, કેટલીક વર્ગણાઓમાં પરમાણુ અનંતગુણહીન છે. અસંખ્યગુણહાનિની પ્રથમ વર્ગણાના પરમાણુ કરતા અસંખ્ય ગુણહાનિની કેટલીક વર્ગણાઓમાં પરમાણુ અસંખ્યગુણહીન છે, કેટલીક વર્ગણાઓમાં પરમાણુ અનંતગુણહીન છે. અનંતગુણહાનિની પ્રથમ વર્ગણાના પરમાણુ કરતા અનંતગુણહાનિની બધી વર્ગણાઓમાં પરમાણુ અનંતગુણહીન છે.

Page #83
સ્નેહપ્રત્યયસ્પર્ધકની સ્થાપના નેહાણુ ઉત્તરોત્તર અસંખ્યાતભાગહીન પરમાણવાળી અનંત વણાઓ | સ્નેહપ્રત્યયસ્પર્ધકની સ્થાપના દરેક વર્ગણામાં રહેલા દરેક પરમાણુ ક્રમશઃ પરમાણુમાં રહેલા ઓછા થાય છે. સ્વપ્રથમ વર્ગણાની અપેક્ષાએ કેટલીક વર્ગણામાં અસંખ્યાતભાગહીન, કેટલીક IIITTTTTTTTTTTITI વર્ગણામાં સંખ્યાતભાગહીન, કેટલીક ! વર્ગણામાં સંખ્યાતગુણહીન, કેટલીક |||||IIIIIIIIIIII વર્ગણામાં અસંખ્યગુણહીન, કેટલીક |||||||||||||||| વગણામાં અનંતગુણહીન પરમાણુ હોય. ઉત્તરોત્તર સંખ્યાતભાગહીન પરમાણુવાળી અનંત વર્ગણાઓ સ્વપ્રથમ વર્ગણાની અપેક્ષાએ કેટલીક વર્ગણામાં સંખ્યાતભાગહીન, કેટલીક વર્ગણામાં સંખ્યાતગુણહીન, કેટલીક વર્ગણામાં અસંખ્યગુણહીન, કેટલીક વર્ગણામાં અનંતગુણહીન પરમાણુ હોય. HTTTTTTTTTTTTTT ઉત્તરોત્તર સંખ્યાત ગુણહીન પરમાણુવાળી સ્વપ્રથમ વર્ગણાની અપેક્ષાએ કેટલીક વર્ગણામાં સંખ્યાતગુણહીન, કેટલીક વર્ગણામાં અસંખ્યગુણહીન, કેટલીક વર્ગણામાં અનંતગુણહીન પરમાણુ હોય. અનંત વર્ગણાઓ III ||||||| IIIII IIIIIII IIIII ઉત્તરોત્તર અસંખ્ય ગુણહીન પરમાણુવાળી IIIIIII સ્વપ્રથમ વર્ગણાની અપેક્ષાએ કેટલીક| વર્ગણામાં અસંખ્યગુણહીન, કેટલીક વર્ગણામાં અનંતગુણહીન પરમાણુ હોય. અનંત વર્ગણાઓ |||||||||||| IIIIIII ઉત્તરોત્તર અનંતગુણહીન પરમાણુવાળી અનંત વર્ગણાઓ સ્વપ્રથમ વર્ગણાની અપેક્ષાએ બધી વર્ગણામાં અનંતગુણહીન પરમાણુ હોય.

Page #84
પણ વગણિા સ્નેહપ્રત્યયસ્પર્ધકની વર્ગણાઓનું અલ્પબદુત્વ અલ્પબદુત્વ - વર્ગણાનું પરમાણુનું અલ્પબદુત્વ અબદુત્વ | 1 | અસંખ્યાતભાગહાનિવાળી વણા | સૌથી થોડી | સૌથી વધુ 2 | સંખ્યાતભાગહાનિવાળી વર્ગણા | અનંતગુણ અનંતમો ભાગ 3 સંખ્યાતગુણહાનિવાળી વર્ગણા અનંતગુણ અનંતમો ભાગ 4 અસંખ્યગુણહાનિવાળી વર્ગણા અનંતગુણ અનંતમો ભાગ | | અનંતગુણહાનિવાળી વર્ગણા | અનંતગુણ અનંતમો ભાગ | કર્મપ્રકૃતિ બંધનકરણ ગાથા ૨૨ની ચૂર્ણિમાં પાના નં. 55 ઉપર અહીં દ્રવ્યાર્થથી (સ્કંધોનું) અને પ્રદેશાર્થથી (પરમાણુનું) અલ્પબદુત્વ આ જ પ્રમાણે કહ્યું છે, પછી દ્રવ્યાર્થ-પ્રદેશાર્થથી અલ્પબદુત્વ નીચે પ્રમાણે કહ્યું છેવર્ગણા અલ્પબદુત્વ 1 | અનંતગુણહાનિવાળી વર્ગણા દ્રવ્યાર્થથી | અલ્પ | અનંતગુણહાનિવાળી વર્ગણા પ્રદેશાર્થથી | અસંખ્યગુણ અસંખ્યગુણહાનિવાળી વર્ગણા દ્રવ્યાર્થથી અનંતગુણ અસંખ્યગુણહાનિવાળી વર્ગણા પ્રદેશાર્થથી | અસંખ્યગુણ સંખ્યાતગુણહાનિવાળી વર્ગણા દ્રવ્યાર્થથી અનંતગુણ સંખ્યાતગુણહાનિવાળી વર્ગણા પ્રદેશાર્થથી અસંખ્યગુણ 7 સંખ્યાતભાગહાનિવાળી વર્ગણા દ્રવ્યાર્થથી અનંતગુણ 8 | સંખ્યાતભાગહાનિવાળી વર્ગણા પ્રદેશાર્થથી | અસંખ્યગુણ અસંખ્યાતભાગહાનિવાળી વર્ગણા દ્રવ્યાર્થથી અનંતગુણ 10. અસંખ્યાતભાગહાનિવાળી વર્ગણા પ્રદેશાર્થથી અસંખ્ય ગુણ

Page #85
5 8 નામપ્રત્યયસ્પર્ધક પ્રરૂપણા, દ્વાર ૧લુ, રજુ, ૩જુ 2) નામપ્રત્યયસ્પર્ધક પ્રરૂપણા પંદર પ્રકારના શરીરનામકર્મના ઉદયથી ગ્રહણ કરાયેલ અને ગ્રહણ કરાતી ઔદારિક વગેરે વર્ગણાઓના પરમાણુઓ બંધનનામકર્મના ઉદયથી ઉત્પન્ન થતા સ્નેહથી પરસ્પર બંધાય છે. તે સ્નેહથી થતા સ્પર્ધકોની પ્રરૂપણા તે નામપ્રત્યયસ્પર્ધક પ્રરૂપણા. આ સ્નેહથી શરીરપુગલોનો પરસ્પર સંબંધ થાય છે. અહીં છ દ્વાર છે. તે આ પ્રમાણે છે (1) અવિભાગ : ઔદારિક વગેરે પાંચ શરીર યોગ્ય વણાઓના પરમાણુઓના સ્નેહને કેવલીની બુદ્ધિથી છેદતા જેના બે વિભાગ ન થાય તેવો અંશ તે સ્નેહનો અવિભાગ છે. એને ગુણપરમાણુ કે ભાવપરમાણુ કે સ્નેહાણુ પણ કહેવાય છે. (2) વર્ગણા સ્નેહના 1 અવિભાગવાળા પુદ્ગલોથી માંડીને અનંત અવિભાગવાળા પુદ્ગલો પંદરમાંથી એકેય બંધનનો વિષય બનતા નથી. સર્વ જીવ કરતા અનંતગુણ સ્નેહના અવિભાગવાળા પુગલોનો સમુદાય તે પ્રથમ વર્ગણા છે. ત્યાર પછી એકોત્તરવૃદ્ધિવાળા સ્નેહના અવિભાગવાળા પુદ્ગલોની અભવ્ય કરતા અનંતગુણ અને સિદ્ધના અનંતમા ભાગ જેટલી વર્ગણાઓ છે. (3) સ્પર્ધક અભવ્ય કરતા અનંતગુણ અને સિદ્ધના અનંતમાં ભાગ જેટલી આ વર્ગણાઓનો સમુદાય તે એક સ્પર્ધક છે. (4) અંતર : પહેલા સ્પર્ધક પછી એકોત્તરવૃદ્ધિવાળા અવિભાગવાળા પુદ્ગલોની વર્ગણાઓ મળતી નથી. પહેલા સ્પર્ધકની ચરમવર્ગણાના દરેક પુદ્ગલમાં રહેલ અવિભાગમાં સર્વ જીવ કરતા અનંતગુણ અવિભાગ ઉમેરતા જે આવે તેટલા અવિભાગવાળા પુદ્ગલોની વણા તે બીજા સ્પર્ધકની પહેલી વર્ગણા છે. પહેલા

Page #86
દ્વાર ૪થુ-અંતર 59 સ્પર્ધકની ચરમ વર્ગણાના પુદ્ગલો અને બીજા સ્પર્ધકની પહેલી વર્ગણાના પુદ્ગલો વચ્ચે સર્વ જીવ કરતા અનંતગણ અવિભાગોનું અંતર છે. બીજા સ્પર્ધકની પહેલી વર્ગણાના દરેક પુદ્ગલમાં પહેલા સ્પર્ધકની પહેલી વર્ગણાના દરેક પુદગલમાં રહેલ અવિભાગો કરતા દ્વિગુણ (બમણા) અવિભાગો છે. બીજા સ્પર્ધકની પહેલી વર્ગણા પછી એકોત્તરવૃદ્ધિવાળા અવિભાગવાળા પુદ્ગલોની અભવ્ય કરતા અનંતગુણ અને સિદ્ધના અનંતમા ભાગ જેટલી વર્ગણાઓ છે. તેમનો સમુદાય તે બીજુ સ્પર્ધક છે. ત્યાર પછી સર્વ જીવ કરતા અનંતગુણ અવિભાગનું અંતર પડે છે. બીજા સ્પર્ધકની ચરમ વર્ગણાના દરેક પુદ્ગલમાં રહેલા અવિભાગમાં સર્વ જીવ કરતા અનંતગુણ અવિભાગ ઉમેરતા જે આવે તેટલા અવિભાગવાળા પુગલોની વર્ગણા તે ત્રીજા સ્પર્ધકની પહેલી વર્ગણા છે. તેના દરેક પુદ્ગલમાં પહેલા સ્પર્ધકની પહેલી વર્ગણાના દરેક પુદ્ગલમાં રહેલ અવિભાગો કરતા ત્રિગુણ અવિભાગો છે. ત્યારપછી એ જ ક્રમે ત્રીજું સ્પર્ધક, અંતર, ચોથું સ્પર્ધક, અંતર.... એમ છેલ્લા સ્પર્ધક સુધી જાણવું. કુલ સ્પર્ધકો અભવ્ય કરતા અનંતગુણ અને સિદ્ધના અનંતમાં ભાગ જેટલા છે અને અંતર તેના કરતા 1 જૂન છે. જેટલામુ સ્પર્ધક હોય તેની પહેલી વર્ગણાના દરેક પુદ્ગલમાં પહેલા સ્પર્ધકની પહેલી વર્ગણાના દરેક પુદ્ગલમાં રહેલા અવિભાગો કરતા તેટલા ગુણ અવિભાગો હોય છે. વર્ગણાઓમાં અવિભાગોની વૃદ્ધિ બે પ્રકારે છે : (1) અનંતરવૃદ્ધિ અને (2) પરંપરવૃદ્ધિ.

Page #87
શરીરસ્થાનની સ્થાપના શરીરસ્થાનની સ્થાપના દરેક વર્ગણામાં રહેલા દરેક પરમાણુમાં અનંત પરમાણુ ક્રમશઃ રહેલા સ્નેહાણ હીન થાય છે. ||||||||||||||| |||||||||||||| બંધનને અયોગ્ય સર્વ જીવ કરતા અનંતગુણ વર્ગણાઓ |||||||||||||||. | | | ||||||||||||| |||||||||||||||| પહેલું સ્પર્ધક (અભવ્ય કરતા અનંતગુણવર્ગણા) ? સર્વજીવ કરતા અનંતગુણ સ્નેહાણુ અંતર (સર્વ જીવ કરતા અનંતગુણ) | |||||| બીજું સ્પર્ધક (અભવ્ય | કરતા અનંતગુણ વર્ગણા) |||||||||IIIIII *.. - પ્રથમ સ્પર્ધકની પ્રથમ વર્ગણા કરતા દ્વિગુણ સ્નેહાણુ અંતર (સર્વ જીવ કરતા અનંતગુણ) ત્રીજું સ્પર્ધક (અભવ્ય કરતા અનંતગુણવર્ગણા) ) * * * |- પ્રથમ સ્પર્ધકની પ્રથમ વર્ગણા કરતા ત્રિગુણ નેહાણ અંતર (સર્વ જીવ કરતા અનંતગુણ) ચોથું સ્પર્ધક (અભવ્ય કરતા અનંતગુણવર્ગણા) | - |- પ્રથમ સ્પર્ધકની પ્રથમ વર્ગણા કરતા ચારગુણા સ્નેહાણ અંતર (સર્વ જીવ કરતા અનંતગુણ) ||||||||| | - પ્રથમ સ્પર્ધકની પ્રથમ વર્ગણા કરતા પાંચગુણા સ્નેહાણ પાંચમુ સ્પર્ધક (અભવ્ય , કરતા અનંતગુણવર્ગણા)

Page #88
6 1 અનંતરવૃદ્ધિ-પરંપરવૃદ્ધિ (1) અનંતરવૃદ્ધિ : તે બે પ્રકારે છે (i) એક અવિભાગની વૃદ્ધિ એક સ્પર્ધકની ઉત્તરોત્તર વર્ગણાના પુદ્ગલોમાં પૂર્વ પૂર્વ વર્ગણાના પુદ્ગલોની અપેક્ષાએ એક અવિભાગની વૃદ્ધિ હોય છે. ii) અનંતાનંત અવિભાગની વૃદ્ધિ : પછી પછીના સ્પર્ધકની પહેલી વર્ગણાના પુદ્ગલોમાં પૂર્વ પૂર્વ સ્પર્ધકની છેલ્લી વર્ગણાના પુદ્ગલોની અપેક્ષાએ અનંતાનંત અવિભાગની વૃદ્ધિ હોય છે. (2) પરંપરવૃદ્ધિ : પ્રથમ સ્પર્ધકની પ્રથમ વર્ગણાની અપેક્ષાએ તે જ સ્પર્ધકની વર્ગણાઓમાં અવિભાગોની અનંતભાગવૃદ્ધિ મળે, ત્યાર પછી સંખ્યાતા સ્પર્ધકો સુધીની વર્ગણાઓમાં અવિભાગોની સંખ્યાતગુણવૃદ્ધિ મળે, ત્યાર પછી અસંખ્યાતા સ્પર્ધકો સુધીની વર્ગણાઓમાં અવિભાગોની અસંખ્યગુણવૃદ્ધિ મળે, ત્યાર પછી અનંત સ્પર્ધકો સુધીની વર્ગણાઓમાં અવિભાગોની અનંતગુણવૃદ્ધિ મળે. પ્રથમ સ્પર્ધકની પ્રથમ વર્ગણાની અપેક્ષાએ કોઈ પણ વર્ગણામાં અવિભાગોની અસંખ્યાતભાગવૃદ્ધિ કે સંખ્યાતભાગવૃદ્ધિ મળતી નથી. બીજા સ્પર્ધકથી સંખ્યાતા સ્પર્ધકો સુધીના સ્પર્ધકોમાં પોતપોતાની પ્રથમ વર્ગણાની અપેક્ષાએ પછીના સ્પર્ધકોની વર્ગણાઓમાં અવિભાગોની સંખ્યાતભાગવૃદ્ધિ મળે. અસંખ્યાતમા સ્પર્ધકથી અસંખ્યાતા સ્પર્ધકો સુધીના સ્પર્ધકોમાં પોતપોતાની પ્રથમ વર્ગણાની અપેક્ષાએ પછીના સ્પર્ધકોની વર્ગણાઓમાં અવિભાગોની અસંખ્યાતભાગવૃદ્ધિ મળે. કર્મપ્રકૃતિની બન્ને ટીકાઓમાં અને પંચસંગ્રહની મલયગિરિમહારાજકૃત ટીકામાં અહીં પ્રથમ સ્પર્ધકની પ્રથમ વર્ગણાની અપેક્ષાએ છએ પ્રકારની વૃદ્ધિ કહી છે. તે પાઠો આ પ્રમાણે છે–

Page #89
દ્વાર પમુ-શરીરસ્થાન 'पारम्पर्येण पुनः प्रथमस्पर्धकसत्कप्रथमवर्गणापेक्षया षडपि वृद्धથોડવાન્તવ્યો: ' - કર્મપ્રકૃતિ બંધનકરણ ગાથા ૨૩ની મલયગિરિ મહારાજા કૃત ટીકા. “પારપૂર્વેur તુ પ્રથમ સ્પર્ધપ્રથમવાપેક્ષા પપ વૃદ્ધયો યા: ' - કર્મપ્રકૃતિ બંધનકરણ ગાથા ૨૩ની મહોપાધ્યાય યશોવિજયજી મહારાજ કૃત ટીકા. “પારપૂર્વેમાં પુન: प्रथमस्पर्धकसत्कप्रथमवर्गणापेक्षया षडपि वृद्धयोऽवगन्तव्याः / ' - પંચસંગ્રહ બંધનકરણ ગાથા ૩૦ની મલયગિરિ મહારાજ કૃત ટીકા.9 પણ પ્રથમ સ્પર્ધકની પ્રથમ વર્ગણાની અપેક્ષાએ કોઈ પણ વર્ગણામાં અસંખ્યાતભાગવૃદ્ધિ અને સંખ્યાતભાગવૃદ્ધિ સંભવતી નથી. તેથી અમે અહીં ઉપર કહ્યા પ્રમાણે અસંખ્યાતભાગવૃદ્ધિ અને સંખ્યાતભાગવૃદ્ધિ બતાવી છે. તત્ત્વ કેવળીગમ્ય છે. (5) શરીરસ્થાન : પહેલા સ્પર્ધકથી માંડીને અભવ્ય કરતા અનંતગુણ અને સિદ્ધના અનંતમાં ભાગ જેટલા સ્પર્ધકોનો સમુદાય તે પહેલું શરીરસ્થાન છે. ત્યાર પછી ઉત્તરોત્તર અનંતભાગઅધિક સ્પર્ધકવાળા અંગુલના અસંખ્યાતમા ભાગ પ્રમાણ શરીરસ્થાન છે. આ શરીરસ્થાનોનો સમુદાય તે એક કંડક છે. ત્યાર પછીના શરીરસ્થાનમાં કંડકના ચરમ શરીરસ્થાન કરતા અસંખ્યાતભાગઅધિક સ્પર્ધકો છે. ત્યાર પછીના અંગુલના અસંખ્યાતમા ભાગ પ્રમાણ શરીરસ્થાનોમાં ઉત્તરોત્તર અનંતભાગઅધિક સ્પર્ધકો છે. તેમનો સમુદાય તે બીજું કંડક છે. ત્યાર પછીના શરીરસ્થાનમાં બીજા કંડકના ચરમ શરીરસ્થાન કરતા અસંખ્યાતભાગઅધિક સ્પર્ધકો છે. ત્યાર પંચસંગ્રહ બંધનકરણ ગાથા ૩૦ની સ્વોપજ્ઞ ટીકામાં કહ્યું છે કે ‘પરમ્પરાત: પુન: સર્વ પિ વૃદ્ધો મવતિ ' –પાના નં. 118. અહીં માત્ર એટલું જ કહ્યું છે કે, “પરંપરાથી છએ વૃદ્ધિઓ સંભવે છે.' કઈ વર્ગણાની અપેક્ષાએ છએ વૃદ્ધિઓ સંભવે છે ? એની અહીં સ્પષ્ટતા કરી નથી.

Page #90
દ્વાર પમુ-શરીરસ્થાન પછીના અંગુલના અસંખ્યાતમા ભાગ પ્રમાણ શરીરસ્થાનોમાં ઉત્તરોત્તર અનંતભાગઅધિક સ્પર્ધકો છે. તેમનો સમુદાય તે ત્રીજું કંડક છે. આમ અસંખ્યાતભાગઅધિક સ્પર્ધકોવાળા શરીરસ્થાનોથી અંતરિત અનંતભાગઅધિક સ્પર્ધકોવાળા શરીરસ્થાનો ત્યાં સુધી કહેવા જ્યાં સુધી અસંખ્યાતભાગઅધિક સ્પર્ધકોવાળા શરીરસ્થાનો પણ 1 કંડક (અંગુલનો અસંખ્યાતમો ભાગ) જેટલા થાય. ત્યાર પછી એક કંડક પ્રમાણ અનંતભાગઅધિક સ્પર્ધકોવાળા શરીરસ્થાનો છે. ત્યાર પછી સંખ્યાતભાગઅધિક સ્પર્ધકોવાળુ શરીરસ્થાન છે. ત્યાર પછી મૂળથી માંડીને પહેલા સંખ્યાતભાગઅધિક સ્પર્ધકોવાળા શરીરસ્થાનની પૂર્વે જેટલા શરીરસ્થાનો પસાર થયા તેટલા શરીરસ્થાનો ફરી થાય છે. ત્યાર પછી સંખ્યાતભાગઅધિક સ્પર્ધકોવાળું બીજું શરીરસ્થાન આવે છે. આમ આ ક્રમે એક કંડક પ્રમાણ સંખ્યાતભાગઅધિક સ્પર્ધકોવાળા શરીરસ્થાનો થાય છે. ત્યાર પછી મૂળથી માંડીને પહેલા સંખ્યાતભાગઅધિક સ્પર્ધકોવાળા શરીરસ્થાનની પૂર્વેના શરીરસ્થાન સુધીના શરીરસ્થાનો આવે છે. ત્યાર પછી એક સંખ્યાતગુણ અધિક સ્પર્ધકોવાળુ શરીરસ્થાન આવે છે. ત્યાર પછી મૂળથી માંડીને પહેલા સંખ્યાતગુણઅધિક સ્પર્ધકોવાળા શરીરસ્થાનની પૂર્વે જેટલા શરીરસ્થાનો પસાર થયા તેટલા શરીરસ્થાનો આવે છે. ત્યાર પછી સંખ્યાતગુણઅધિક સ્પર્ધકોવાળું બીજું શરીરસ્થાન આવે છે. આમ આ ક્રમે સંખ્યાતગુણઅધિક સ્પર્ધકોવાળા શરીરસ્થાનો પણ એક કંડક પ્રમાણ થાય છે. ત્યાર પછી મૂળથી માંડીને પહેલા સંખ્યાતગુણઅધિક સ્પર્ધકોવાળા શરીરસ્થાનની પૂર્વેના શરીરસ્થાન સુધીના શરીરસ્થાનો આવે છે. ત્યાર પછી એક અસંખ્યગુણઅધિક સ્પર્ધકોવાળુ શરીરસ્થાન આવે છે. ત્યાર પછી મૂળથી માંડીને પહેલા અસંખ્યગુણઅધિક

Page #91
6 4 દ્વાર પમુ-શરીરસ્થાન સ્પર્ધકોવાળા શરીરસ્થાનની પૂર્વે જેટલા શરીરસ્થાનો પસાર થયા તેટલા શરીરસ્થાનો આવે છે. ત્યાર પછી અસંખ્યગુણઅધિક સ્પર્ધકોવાળું બીજું શરીરસ્થાન આવે છે. આમ આ ક્રમે અસંખ્યગુણ અધિક સ્પર્ધકોવાળા શરીરસ્થાનો પણ એક કંડક પ્રમાણ થાય છે. ત્યાર પછી મૂળથી માંડીને પહેલા અસંખ્યગુણઅધિક સ્પર્ધકોવાળા શરીરસ્થાનની પૂર્વેના શરીરસ્થાન સુધીના શરીરસ્થાનો આવે છે. ત્યાર પછી એક અનંતગુણ અધિક સ્પર્ધકોવાળુ શરીરસ્થાન આવે છે. ત્યાર પછી મૂળથી માંડીને પહેલા અનંતગુણઅધિક સ્પર્ધકોવાળા શરીરસ્થાનની પૂર્વે જેટલા શરીરસ્થાન પસાર થયા તેટલા શરીરસ્થાનો આવે છે. ત્યાર પછી બીજું અનંતગુણઅધિક સ્પર્ધકોવાળુ શરીરસ્થાન આવે છે. આમ આ ક્રમે અનંતગુણ અધિક સ્પર્ધકોવાળા શરીરસ્થાનો પણ એક કંડક પ્રમાણ થાય છે. ત્યાર પછી મૂળથી માંડીને પહેલા અનંતગુણઅધિક સ્પર્ધકોવાળા શરીરસ્થાનની પૂર્વેના શરીરસ્થાન સુધીના શરીરસ્થાનો આવે છે. અહીં પહેલુ ષટ્રસ્થાનક પૂર્ણ થાય છે. આવા અસંખ્ય સ્થાનકો છે. બધા ષસ્થાનકોના બધા શરીરસ્થાનો અસંખ્યલોકાકાશ પ્રદેશ પ્રમાણ છે. અસત્કલ્પનાએ શરીરસ્થાનોના ષસ્થાનકની સ્થાપના - અંગુલ કડક = અસંખ્ય = 2 1 = અનંતભાગઅધિક સ્પર્ધકોવાળા શરીરસ્થાનો. 2 = અસંખ્યાતભાગઅધિક સ્પર્ધકોવાળા શરીરસ્થાનો. 3 = સંખ્યાતભાગઅધિક સ્પર્ધકોવાળા શરીરસ્થાનો. 4 = સંખ્યાતગુણઅધિક સ્પર્ધકોવાળા શરીરસ્થાનો.

Page #92
શરીરસ્થાનોના ષસ્થાનકની સ્થાપના 6 5 5 = અસંખ્યગુણઅધિક સ્પર્ધકોવાળા શરીરસ્થાનો. 6 = અનંતગુણઅધિક સ્પર્ધકોવાળા શરીરસ્થાનો. 1 1 2 1 1 2 1 1 3 1 1 2 1 1 2 1 1 | 1 1 2 1 1 2 1 1 1 1 2 1 1 2 1 1 3 3 1 1 2 1 1 2 1 1 3 1 1 2 1 1 2 1 1 4 1 1 2 1 1 2 1 1 3 1 1 2 1 1 2 1 1 3 1 1 2 1 1 2 1 1 1 1 1 2 1 1 2 1 1 3 1 1 2 1 1 2 1 1 3 1 1 2 1 1 2 1 1 4 1 1 2 1 1 2 1 1 3 1 1 2 1 1 2 1 1 3 1 1 2 1 1 2 1 1 4 1 1 2 1 1 2 1 1 3 | 1 1 2 1 1 2 1 1 3 1 1 2 1 1 2 1 1 5 | 1 1 2 1 1 2 1 1 3 1 1 2 1 1 2 1 1 3 | 1 1 2 1 1 2 1 1 4 1 1 2 1 1 2 1 1 3 1 1 2 1 1 2 1 1 3 1 1 2 1 1 2 1 1 4 1 1 2 1 1 2 1 1 3 1 1 2 1 1 2 1 1 3 1 1 2 1 1 2 1 1 6 1 1 2 1 1 2 1 1 3 1 1 2 1 1 2 1 1 3 1 1 2 1 1 2 1 1 4 1 1 2 1 1 2 1 1 3 1 1 2 1 1 2 1 1 3 1 1 2 1 1 2 1 1 1 1 2 1 1 2 1 1 | 1 1 2 1 1 2 1 1 4 1 1 2 1 1 2 1 1 3 3 1 1 2 1 1 2 1 1 5 3 1 1 2 1 1 2 1 1 3 |

Page #93
શરીરસ્થાનોના ષસ્થાનકની સ્થાપના | 1 1 2 1 1 2 1 1 4 1 1 2 1 1 2 1 1 3 1 1 2 1 1 2 1 1 3 1 1 2 1 1 2 1 1 4 1 1 2 1 1 2 1 1 3 1 1 2 1 1 2 1 1 3 1 1 2 1 1 2 1 1 1 1 1 2 1 1 2 1 1 3 1 1 2 1 1 2 1 1 3 1 1 2 1 1 2 1 1 4 1 1 2 1 1 2 1 1 3 1 1 2 1 1 2 1 1 3 1 1 2 1 1 2 1 1 4 1 1 2 1 1 2 1 1 3 1 1 2 1 1 2 1 1 3 1 1 2 1 1 2 1 1 6 1 1 2 1 1 2 1 1 3 1 1 2 1 1 2 1 1 3 1 1 2 1 1 2 1 1 4 1 1 2 1 1 2 1 1 3 1 1 2 1 1 2 1 1 3 1 1 2 1 1 2 1 1 4 1 1 2 1 1 2 1 1 3 1 1 2 1 1 2 1 1 3 1 1 2 1 1 2 1 1 1 1 1 2 1 1 2 1 1 3 1 1 2 1 1 2 1 1 3 1 1 2 1 1 2 1 1 4 1 1 2 1 1 2 1 1 3 1 1 2 1 1 2 1 1 3 1 1 2 1 1 2 1 1 4 1 1 2 1 1 2 1 1 3 1 1 2 1 1 2 1 1 3 1 1 2 1 1 2 1 1 5 1 1 2 1 1 2 1 1 3 1 1 2 1 1 2 1 1 3 1 1 2 1 1 2 1 1 4 1 1 2 1 1 2 1 1 3 1 1 2 1 1 2 1 1 3 1 1 2 1 1 2 1 1 4 1 1 2 1 1 2 1 1 3 1 1 2 1 1 2 1 1 3 | 1 1 2 1 1 2 1 1

Page #94
દ્વાર ટુ-વર્ગણાગતપુદ્ગલસ્નેહાવિભાગસકલસમુદાય પ્રરૂપણા (6) વર્ગણાગતપુદ્ગલસ્નેહાવિભાગસકલસમુદાય પ્રરૂપણાઃ પ્રથમ શરીરસ્થાનની પ્રથમ વર્ગણાના બધા પુદ્ગલોમાં રહેલા સ્નેહના અવિભાગ થોડા છે. તેના કરતા બીજા શરીરસ્થાનની પ્રથમ વર્ગણાના બધા પુદ્ગલોમાં રહેલા સ્નેહના અવિભાગ અનંતગુણ છે. તેના કરતા ત્રીજા શરીરસ્થાનની પ્રથમ વર્ગણાના બધા પુદ્ગલોમાં રહેલા સ્નેહના અવિભાગ અનંતગુણ છે. એમ ચરમ શરીરસ્થાન સુધી ઉત્તરોત્તર શરીરસ્થાનની પ્રથમ વર્ગણાના બધા પુદ્ગલોમાં રહેલ સ્નેહના અવિભાગ પૂર્વ પૂર્વના શરીરસ્થાનની પ્રથમ વર્ગણાના બધા પુદ્ગલોમાં રહેલ સ્નેહના અવિભાગ કરતા અનંતગુણ છે. બન્ધનયોગ્ય શરીરપુદ્ગલોનું અલ્પબદુત્વ બન્ધનયોગ્ય શરીરપુગલો અNબહત્વ 1 | ઔદારિક - ઔદારિક બન્ધનયોગ્ય પગલો સૌથી થોડા ૨ઔદારિક - તૈજસ બન્ધનયોગ્ય પુદ્ગલો અનંતગુણ 3 ઔદારિક - કામણ બન્ધનયોગ્ય પુદ્ગલો અનંતગુણ 4| ઔદારિક - તૈજસ - કાર્પણ બન્ધનયોગ્ય અનંતગુણ પુદ્ગલો પ વૈક્રિય - વૈક્રિય બન્ધનયોગ્ય પુદ્ગલો અનંતગુણ 6 વૈક્રિય - તેજસ બન્ધનયોગ્ય પુગલો અનંતગુણ 7 વૈક્રિય - કાર્પણ બન્ધનયોગ્ય પુદ્ગલો અનંતગુણ ક્રમ |

Page #95
પ્રયોગપ્રત્યયસ્પર્ધક પ્રરૂપણા કમ બન્ધનયોગ્ય શરીરપુદ્ગલો | અલ્પબદુત્વ 8 | વૈક્રિય - તેજસ - કાર્મણ બન્ધયોગ્ય પુગલો અનંતગુણ આહારક - આહારાક બન્ધનયોગ્ય પુગલો અનંતગુણ આહારક - તેજસ બન્ધનયોગ્ય પુદ્ગલો અનંતગુણ 11 આહારક - કાશ્મણ બન્ધનયોગ્ય પુદ્ગલો અનંતગુણ 12 આહારક - તૈજસ - કામણ બન્ધનયોગ્ય અનંતગુણ પુદ્ગલો 13 તેજસ - તેજસ બન્ધનયોગ્ય પુદ્ગલો અનંતગુણ 14 તેજસ - કાર્મણ બન્ધનયોગ્ય પુદ્ગલો અનંતગુણ 15 કાર્પણ - કાર્મણ બન્ધનયોગ્ય પુદ્ગલો અનંતગુણ 3) પ્રયોગપ્રત્યયસ્પર્ધક પ્રરૂપણા યોગના કારણે ગ્રહણ કરેલા કર્મપુદ્ગલોમાં ઉત્પન્ન થયેલ સ્નેહથી થતા સ્પર્ધકોની પ્રરૂપણા તે પ્રયોગપ્રત્યયસ્પર્ધક પ્રરૂપણા. આ સ્નેહ કર્મયુગલોને આત્માની સાથે એકમેક કરે છે. અહીં છે દ્વાર છે. તે આ પ્રમાણે છે - (1) અવિભાગ, (2) વર્ગણા, (3) સ્પર્ધક, (4) અંતર, (5) સ્થાન, (6) વર્ગણાગતપુદ્ગલસ્નેહવિભાગસકલસમુદાય. આ છએ બાર નામપ્રત્યસ્પર્ધકની જેમ અહીં પણ જાણવા.

Page #96
6 9 સ્નેહના અવિભાગોનું અલ્પબદુત્વ | સ્નેહના અવિભાગોનું અલ્પબદુત્વ ક્રમ સ્નેહના અવિભાગ અલ્પબદુત્વ સ્નેહપ્રત્યયસ્પર્ધકની જઘન્ય વર્ગણાના બધા | સૌથી થોડા પુદ્ગલોમાં રહેલ સ્નેહના અવિભાગ સ્નેહપ્રત્યસ્પર્ધકની ઉત્કૃષ્ટ વર્ગણાના બધા | અનંતગુણ પુદ્ગલોમાં રહેલ સ્નેહના અવિભાગ નામપ્રત્યસ્પર્ધકની જઘન્ય વર્ગણાના બધા અનંતગુણ | પુદ્ગલોમાં રહેલ સ્નેહના અવિભાગ 4 નામપ્રત્યયસ્પર્ધકની ઉત્કૃષ્ટ વર્ગણાના બધા | અનંતગુણ પુદ્ગલોમાં રહેલ સ્નેહના અવિભાગ પ પ્રયોગપ્રત્યયસ્પર્ધકની જઘન્ય વર્ગણાના બધા અનંતગુણ પુદ્ગલોમાં રહેલ સ્નેહના અવિભાગ | પ્રયોગપ્રત્યયસ્પર્ધકની ઉત્કૃષ્ટ વર્ગણાના બધા અનંતગુણ | મુગલોમાં રહેલ સ્નેહના અવિભાગ D કર્મપ્રકૃતિ મૂળ અને ચૂર્ણિની મુનિચન્દ્રસૂરિ મહારાજ કૃત ટીપ્પણ ૭રમાં પાના નં. 54 ઉપર અહીંથી આગળ અલ્પબદુત્વ આ પ્રમાણે કહ્યું છે‘નામપ્રત્યયસ્પર્ધકની ઉત્કૃષ્ટ વર્ગણાના બધા પુદ્ગલોમાં રહેલ સ્નેહના અવિભાગ કરતા માત્ર યોગપ્રત્યયસ્પર્ધકની જઘન્ય વર્ગણાના બધા પુદ્ગલોમાં રહેલ સ્નેહના અવિભાગ અનંતગુણ છે. તેના કરતા તેની ઉત્કૃષ્ટ વર્ગણાના બધા પુદ્ગલોમાં રહેલ સ્નેહના અવિભાગ અસંખ્યગુણ છે. તેના કરતા સકાયયયોગપ્રત્યયસ્પર્ધકની જઘન્ય વર્ગણાના બધા પુદ્ગલોમાં રહેલ સ્નેહના અવિભાગ અનંતગુણ છે. તેના કરતા તેની ઉત્કૃષ્ટ વર્ગણાના બધા પુદ્ગલોમાં રહેલ સ્નેહના અવિભાગ અનંતગુણ છે.”

Page #97
બંધના ચાર પ્રકાર બંધના ચાર પ્રકાર કોઈ મોદક વાયુ દૂર કરે, કોઈ મોદક પિત્ત દૂર કરે, કોઈ 'મોદક કફ દૂર કરે-એવો મોદકનો સ્વભાવ હોય છે. કોઈ મોદક 15 દિવસ ટકે, કોઈ મોદક 1 મહિનો ટકે - એ મોદકની સ્થિતિ છે. કોઈ મોદક અલ્પ ગળપણવાળો હોય, કોઈ મોદક વધુ ગળપણવાળો હોય - એ મોદકનો રસ છે. કોઈ મોદક નાનો હોય, કોઈ મોદક મોટો હોય - એ મોદકના પ્રદેશ છે. બંધનકરણના સામર્થ્યથી બંધાતા કર્મપુદ્ગલોમાં પણ આ રીતે પ્રકૃતિ (સ્વભાવ), સ્થિતિ, રસ, પ્રદેશ હોય છે. કોઈ કર્મ જ્ઞાનને ઢાંકે, કોઈ કર્મ દર્શનને ઢાંકે - એ કર્મની પ્રકૃતિ છે. કોઈ કર્મ 30 કોડાકોડી સારોપમ ટકે, કોઈ કર્મ 70 કોડાકોડી સારોપમ ટકે - એ કર્મની સ્થિતિ છે. કોઈ કર્મ 1 ઠાણીયા રસવાળુ હોય, કોઈ કર્મ 2 ઠાણીયા રસવાળુ હોય - એ કર્મનો રસ છે. કોઈ કર્મના દળિયા થોડા હોય, કોઈ કર્મના દળિયા વધુ હોય - એ કર્મના પ્રદેશ છે. દરેક કર્મમાં પ્રકૃતિબંધ, સ્થિતિબંધ, રસબંધ, પ્રદેશબંધ સંકીર્ણ (ભગા) હોય છે, છતાં તેમને આ રીતે સ્પષ્ટ સમજી શકાય છે– જે બંધમાં કર્મના સ્વભાવની જ વિવિક્ષા હોય, સ્થિતિ-રસપ્રદેશની વિવફા ન હોય તે પ્રકૃતિબંધ છે. જે બંધમાં કર્મની સ્થિતિની જ વિવક્ષા હોય, પ્રકૃતિ-રસપ્રદેશની વિવક્ષા ન હોય તે સ્થિતિબંધ છે. જે બંધમાં કર્મના રસની જ વિવેક્ષા હોય, પ્રકૃતિ-સ્થિતિપ્રદેશની વિવક્ષા ન હોય તે રસબંધ છે. જે બંધમાં કર્મના પ્રદેશની જ વિવક્ષા હોય, પ્રકૃતિ-સ્થિતિરસની વિવક્ષા ન હોય તે પ્રદેશબંધ છે.

Page #98
પ્રકૃતિબંધ પ્રકૃતિબંધ કર્મની 120 પ્રકૃતિઓનો બંધ તે પ્રકૃતિબંધ. પ્રકૃતિબંધના સ્વામી અને ભૂયસ્કાર વગેરે બંધ પાંચમાં કર્મગ્રંથમાંથી જાણી લેવા. પ્રકૃતિબંધના સાધાદિ ભાંગા સામાન્યથી સર્વ મૂળપ્રકૃતિમાં અને ઉત્તરપ્રકૃતિમાં બંધના સાદ્યાદિ ભાંગા - (1) જઘન્ય પ્રકૃતિબંધ : ૧૧મા, ૧૨મા, ૧૩માં ગુણઠાણે 1 પ્રકૃતિ બંધાય છે તે જઘન્ય પ્રકૃતિબંધ છે. (i) સાદિ - ૧૧મુ વગેરે ગુણઠાણ પામે ત્યારે સાદિ. (ii) અધ્રુવ - ૧૧માં ગુણઠાણેથી પડે કે ૧૩માં ગુણઠાણેથી ૧૪માં ગુણઠાણે જાય ત્યારે અધ્રુવ. (2) અજઘન્ય પ્રકૃતિબંધઃ ૧૧માં ગુણઠાણેથી પડી મૂળ પ્રકૃતિ 6 વગેરે અને ઉત્તરપ્રકૃતિ 17 વગેરે બાંધે તે અજઘન્ય પ્રકૃતિબંધ છે. (i) સાદિ - ૧૧માં ગુણઠાણેથી પડીને બાંધે ત્યારે સાદિ (ii) અનાદિ - ૧૧મુ ગુણઠાણ નહીં પામેલાને અનાદિ. (iii) ધ્રુવ - અભવ્યને ધ્રુવ. (iv) અધુવ - ભવ્યને ૧૧મુ ગુણઠાણ પામે ત્યારે અધુવ. (3) ઉત્કૃષ્ટ પ્રકૃતિબંધ - મિથ્યાદષ્ટિ સંજ્ઞી પંચેન્દ્રિય મૂળપ્રકૃતિ 8 અને ઉત્તરપ્રકૃતિ 74 બાંધે તે ઉત્કૃષ્ટ પ્રકૃતિબંધ છે. (i) સાદિ - જયારે બાંધે ત્યારે સાદિ. | (i) અધ્રુવ - ઉત્કૃષ્ટ બંધથી પડી અનુષ્ટ બાંધે ત્યારે અધુવ. (4) અનુત્કૃષ્ટ પ્રકૃતિબંધ - પરિણામ ઘટવાથી મૂળ પ્રકૃતિ ૮થી ઓછી બાંધે અને ઉત્તરપ્રકૃતિ ૭૪થી ઓછી બાંધે તે અનુત્કૃષ્ટ પ્રકૃતિબંધ છે.

Page #99
9 2 પ્રકૃતિબંધના સાઘાદિ ભાંગા (i) સાદિ - ઉત્કૃષ્ટથી પડી અનુત્કૃષ્ટ બાંધે ત્યારે સાદિ. (ii) અધુવ - ફરી ઉત્કૃષ્ટ બાંધે ત્યારે અધ્રુવ. દરેક મૂળ પ્રકૃતિમાં બંધના સાદ્યાદિ ભાંગા - (1) આયુષ્ય - તેનો બંધ સાદિ-અધ્રુવ છે, અદ્ભવબંધી હોવાથી. (2) વેદનીય - (i) અનાદિ - અનાદિકાળથી સદા બંધાતુ હોવાથી. (ii) ધ્રુવ - અભવ્યને. (ii) અધ્રુવ - ભવ્યને ૧૪મુ ગુણઠાણ પામે ત્યારે. (3-8) શેષ - (i) સાદિ - ૧૦મા - ૧૧મા ગુણઠાણેથી પડે તેને. (ii) અનાદિ-૧૦મુ-૧૧મુ ગુણઠાણ નહીં પામેલાને. (iii) ધ્રુવ - અભવ્યને. (iv) અધુવ-ભવ્યને ૧૦મુ-૧૧મુ ગુણઠાણ પામે ત્યારે. દરેક ઉત્તરપ્રકૃતિમાં બંધના સાદ્યાદિ ભાંગા(૧-૪૭) ધ્રુવબંધી 47 - (i) સાદિ - પોતપોતાના અબંધસ્થાનેથી પડેલાને. (ii) અનાદિ - અબંધસ્થાન નહીં પામેલાને. (ii) ધ્રુવ - અભવ્યને. (iv) અધ્રુવ - ભવ્યને અબંધસ્થાન પામે ત્યારે. (48-120) અધુવબંધી 73 - (i) સાદિ - અધ્રુવબંધી હોવાથી. ii) અધ્રુવ - અધુવબંધી હોવાથી.

Page #100
પ્રકૃતિબંધના સાદ્યાદિ ભાંગા મૂળપ્રકૃતિમાં બંધના સાદ્યાદિ ભાંગા મૂળપ્રકૃતિ સાદિ અનાદિ ધ્રુવ અધ્રુવ આયુષ્ય | અધુબંધી હોવાથી અધુબંધી હોવાથી વેદનીય અનાદિકાળથી | અભવ્યને ભવ્યને ૧૪માં બંધાવાથી ગુણઠાણ પામે ત્યારે જ્ઞાનાવરણ ૧૧માં ગુણઠાણાથી | ૧૧મુ ગુણઠાણ | અભવ્યને | ભવ્યને ૧૧મુ પડેલાને નહીં પામેલાને ગુણઠાણ પામે ત્યારે દર્શનાવરણ ૧૧મા ગુણઠાણાથી ૧૧મુ ગુણઠાણ અભવ્યને ભવ્યને ૧૧મુ પડેલાને નહીં પામેલાને ગુણઠાણ પામે ત્યારે ૧૧માં ગુણઠાણાથી ૧૧મુ ગુણઠાણ | અભવ્યને | ભવ્યને ૧૧મુ પડેલાને નહીં પામેલાને ગુણઠાણ પામે ત્યારે ગોત્ર ૧૧માં ગુણઠાણાથી | ૧૧મુ ગુણઠાણ અભવ્યને | ભવ્યને 11, પડેલાને નહીં પામેલાને ગુણઠાણ પામે ત્યારે અંતરાય ૧૧મા ગુણઠાણાથી | ૧૧મુ ગુણઠાણ અભવ્યને ભવ્યને ૧૧મુ પડેલાને નહીં પામેલાને ગુણઠાણ પામે ત્યારે | મોહનીય | ૧૦મા ગુણઠાણાથી | ૧૦મુ ગુણઠાણ | અભવ્યને | ભવ્યને 10, પડેલાને નહીં પામેલાને ગુણઠાણુ પામે ત્યારે નામ અધુવા ઉત્તરપ્રકૃતિમાં બંધના સાદ્યાદિ ભાંગા ઉત્તરપ્રકૃતિ સાદિ સાદિ અનાદિ ધ્રુવ મિથ્યાત્વ | ઉપરના ગુણઠાણાથી અબંધસ્થાન નહીં અભવ્યને ભવ્યને અબંધમોહનીય પડી ૧લા ગુણઠાણે | પામેલાને | સ્થાન પામે ત્યારે આવેલાને થિણદ્ધિ 3, ઉપરના ગુણઠાણાથી | અબંધસ્થાન નહી અભવ્યને ભવ્યને અનંતાનુ- પડી રજા ગુણઠાણે | પામેલાને અબંધસ્થાન | બંધી 4 | આવેલાને પામે ત્યારે

Page #101
74 પ્રકૃતિબંધના સાદ્યાદિ ભાંગા ઉત્તરપ્રકૃતિ સાદિ અનાદિ | ધવ અધ્રુવ અપ્રત્યાખ્યા- ઉપરના ગુણઠાણાથી | અબંધસ્થાન નહીં અભવ્યને ભવ્યને અબંધસ્થાન નાવરણીય 4 પડી ૪થા ગુણઠાણે | પામેલાને પામે ત્યારે આવેલાને પ્રત્યાખ્યાના ઉપરના ગુણઠાણાથી અબંધસ્થાન નહીં અભવ્યને ભવ્યને અબંધસ્થાન વરણીય 4 પડી પમા ગુણઠાણે | પામેલાને પામે ત્યારે આવેલાને નિદ્રા, પ્રચલા ઉપરના ગુણઠાણાથી | અબંધસ્થાન નહી અભવ્યને ભવ્યને અબંધસ્થાન પડી 8 ગુણઠાણે | પામેલાને પામે ત્યારે આવેલાને તેજસશરીર, ઉપરના ગુણઠાણાથી અબંધસ્થાન નહીં અભવ્યને ભવ્યને અબંધસ્થાન કાર્મણશરીર, પડી ગુણઠાણે | પામેલાને પામે ત્યારે અગુરુલઘુ આવેલાને ઉપઘાત, વર્ણાદિ 4 ઉપરના ગુણઠાણાથી અબંધસ્થાન નહીં | અભવ્યને ભવ્યને અબંધસ્થાન જુગુપ્સા પડી | ગુણઠાણે | પામેલાને પામે ત્યારે આવેલાને સંજ્વલન 4 |ઉપરના ગુણઠાણાથી | અબંધસ્થાન નહીં | અભવ્યને ભવ્યને પડી ૯મા ગુણઠાણાના પામેલાને અબંધસ્થાન તે તે ભાગે આવેલાને પામે ત્યારે જ્ઞાનાવરણ ૫,૧૧માં ગુણઠાણાથી | અબંધસ્થાન નહીં અભવ્યને ભવ્યને દર્શનાવરણ ૪પડી ૧૦મા ગુણઠાણ પામેલાને અબંધસ્થાન અંતરાય 5 આવેલાને પામે ત્યારે અધુવબંધી ૭૩અધુવબંધી હોવાથી અધુવબંધી હોવાથી ભય,

Page #102
75 પ્રકૃતિબંધના સ્વામી પ્રકૃતિબંધના સ્વામી (1) તેઉકાય - વાયુકાય - નરક 3, દેવ 3, મનુષ્ય 3, વૈક્રિય 2, આહારક 2, જિન, ઉચ્ચગોત્ર - આ 15 સિવાયની 105 પ્રકૃતિ બાંધે. (2) શેષ એકેન્દ્રિય, વિકસેન્દ્રિય - નરક 3, દેવ 3, વૈક્રિય 2, આહારક 2, જિન - આ 11 સિવાયની 109 પ્રકૃતિ બાંધે. (3) પંચેન્દ્રિય તિર્યંચ - આહારક 2, જિન - આ 3 સિવાયની 117 પ્રકૃતિ બાંધે. (4) દેવ - નરક 3, દેવ 3, વૈક્રિય ર, આહારક 2, સૂક્ષ્મ 3, વિકલેન્દ્રિય 3 - આ 16 સિવાયની 104 પ્રકૃતિ બાંધે. (5) નારક - નરક 3, દેવ 3, વૈક્રિય ર, આહારક 2, સ્થાવર 4, જાતિ 4, આતપ - આ 19 સિવાયની 101 પ્રકૃતિ બાંધે. (6) મનુષ્ય - 120 પ્રકૃતિ બાંધે.

Page #103
પ્રદેશબંધ પ્રદેશબંધ કર્મપ્રદેશોની વહેંચણી મૂળપ્રકૃતિમાં - 8 મૂળપ્રકૃતિના બંધક જીવે એક અધ્યવસાયથી બાંધેલ કર્મદલિકના 8 ભાગ થાય છે. 7 મૂળપ્રકૃતિના બંધક જીવે એક અધ્યવસાયથી બાંધેલ કર્મદલિકના 7 ભાગ થાય છે. 6 મૂળ પ્રકૃતિના બંધક જીવે એક અધ્યવસાયથી બાંધેલા કર્મલિકના 6 ભાગ થાય છે. આ ભાગો બંધાતી મૂળ પ્રકૃતિને આપે છે. 1 મૂળ પ્રકૃતિના બંધક જીવે એક અધ્યવસાયથી બાંધેલ કર્મદલિકના ભાગ થતા નથી. તે બધા કર્મદલિકો બંધાતી મૂળપ્રકૃતિને આપે છે. ઉત્તરપ્રકૃતિમાં - દરેક મૂળ પ્રકૃતિના ભાગે આવેલા દલિકનો અનંતમો ભાગ તે મૂળપ્રકૃતિની બંધાતી સર્વઘાતી પ્રકૃતિને આપે. દરેક મૂળપ્રકૃતિના ભાગે આવેલા દલિતોના અનંતમા ભાગના દલિકો જ ખૂબ સ્નિગ્ધ હોય છે. તે જ સર્વઘાતી પ્રકૃતિને યોગ્ય છે. તેથી અનંતમો ભાગ સર્વઘાતી પ્રકૃતિને આપે. શેષ દલિકના ભાગ કરીને મૂળપ્રકૃતિની બંધાતી શેષ ઉત્તરપ્રકૃતિઓને આપે. જ્ઞાનાવરણીય કર્મના ભાગે આવેલા દલિકનો અનંતમો ભાગ કેવળજ્ઞાનાવરણને આપે. શેષ દલિકના ચાર ભાગ કરી 1-1 ભાગ શેષ ચાર જ્ઞાનાવરણને આપે.

Page #104
કર્મપ્રદેશોની વહેંચણી | દર્શનાવરણીય કર્મના ભાગે આવેલા દલિકના અનંતમા ભાગના 6 ભાગ કરી 1-1 ભાગ કેવળદર્શનાવરણ અને નિદ્રા 5 ને આપે. શેષ દલિકના 3 ભાગ કરી 1-1 ભાગ શેષ 3 દર્શનાવરણને આપે. અંતરાય કર્મના ભાગે આવેલા દલિકના 5 ભાગ કરી 1-1 ભાગ પાંચ અંતરાયકર્મોને આપે. મોહનીય કર્મના ભાગે આવેલા દલિકના અનંતમા ભાગના બે ભાગ કરી એક ભાગ દર્શનમોહનીયને આપે અને એક ભાગ ચારિત્રમોહનીયને આપે. દર્શનમોહનીયના ભાગે આવેલ બધુ દલિક મિથ્યાત્વ મોહનીયને આપે. ચારિત્ર મોહનીયના ભાગે આવેલ દલિકના 12 ભાગ કરી 1-1 ભાગ પહેલા 12 કષાયોને આપે. શેષ દલિકના બે ભાગ કરી એક ભાગ કષાયમોહનીયને આપે અને એક ભાગ નોકષાયમોહનીયને આપે. કષાયમોહનીયના ભાગે આવેલ દલિકના ચાર ભાગ કરી 1-1 ભાગ સંજવલન ચારને આપે. નોકષાયમોહનીયના ભાગે આવેલ દલિકના 5 ભાગ કરી 1 ભાગ 1 વેદને, 2 ભાગ 1 યુગલને, 1 ભાગ ભયને અને 1 ભાગ જુગુપ્સાને આપે. વેદનીયકર્મ, ગોત્રકર્મ અને આયુષ્યકર્મના ભાગે આવેલ બધુ દલિક પોતપોતાની બંધાતી એક પ્રકૃતિને આપે. નામકર્મના ભાગે આવેલ દલિકના 14 પિંડપ્રકૃતિ + 8 પ્રત્યેક પ્રકૃતિ ત્રસ 10+ સ્થાવર 10=42 પ્રકૃતિમાંથી જેટલી પ્રકૃતિ બંધાતી હોય તેટલા ભાગ કરી 1-1 ભાગ તેમને આપે. શરીરનામકર્મ, બંધનનામકર્મ, સંઘાતનનામકર્મના ભાગે આવેલા દલિકના જેટલા શરીર નામકર્મ, બંધનનામકર્મ, સંઘાતનનામકર્મ બંધાતા હોય તેટલા ભાગ કરી 1-1 ભાગ તેમને આપે. વર્ણ, ગંધ, રસ, સ્પર્શના ભાગે આવેલ દલિકના ક્રમશઃ 5, 2, 5, 8 ભાગ કરી 1-1 ભાગ ઉત્તરભેદોને આપે. શરીરનામકર્મ એકસાથે ત્રણ (ઔદારિક શરીરનામકર્મતૈજસશરીરનામકર્મ-કાશ્મણશરીરનામકર્મ અથવા વક્રિયશરીરનામકર્મ

Page #105
78 મૂળપ્રકૃતિમાં કર્મપ્રદેશોની વહેંચણીનું અલ્પબદુત્વ તૈજસશરીરનામકર્મ-કાશ્મણશરીરનામકર્મ) અથવા ચાર (વૈક્રિયશરીર નામકર્મ-આહારકશરીરનામકર્મ-તૈજસશરીરનામકર્મ-કાશ્મણશરીરનામકર્મ) બંધાય છે. સંઘાતનનામકર્મ પણ એ જ રીતે એકસાથે ત્રણ કે ચાર બંધાય છે. બંધનનામકર્મ એકસાથે સાત(દારિકના 4 - તૈજસના 3 અથવા વક્રિયના 4 - તૈજસના 3) અથવા અગીયાર (વક્રિયના 4 - આહારકના 4 - તૈજસના 3) બંધાય છે. જે પ્રકૃતિનો બંધવિચ્છેદ થાય તેના ભાગનું દલિક સજાતીય પ્રકૃતિને આપે. જ્યારે બધી સજાતીય પ્રકૃતિઓનો બંધવિચ્છેદ થાય ત્યારે તે દલિક મૂળપ્રકૃતિ અંતર્ગત વિજાતીય પ્રકૃતિને આપે. જયારે મૂળપ્રકૃતિની બધી ઉત્તરપ્રકૃતિઓનો બંધવિચ્છેદ થાય ત્યારે તે દલિક અન્ય મૂળપ્રકૃતિને આપે. કર્મપ્રદેશોની વહેંચણીનું અ૫બહુત્વ મૂળપ્રકૃતિમાં - વેદનીય સિવાયના કર્મોમાં જેની સ્થિતિ વધુ હોય તેને વધુ દલિકો આપે, જેની સ્થિતિ ઓછી હોય તેને ઓછા દલિકો આપે. વેદનીયને સૌથી વધુ દલિકો આપે, કેમકે તે સિવાય તેનો અનુભવ સ્પષ્ટ ન થાય. મૂળપ્રકૃતિ | કર્મપ્રદેશોનું હેતુ અલ્પબદુત્વ આયુષ્ય સૌથી થોડા સ્થિતિ અલ્પ હોવાથી નામ, ગોત્ર | વિશેષાધિક | 20 કોડાકોડી સાગરોપમની. (પરસ્પર તુલ્ય) સ્થિતિ હોવાથી જ્ઞાનાવરણ, વિશેષાધિક 30 કોડાકોડી સાગરોપમની દર્શનાવરણ, | (પરસ્પર તુલ્ય) [ સ્થિતિ હોવાથી અંતરાય મોહનીય વિશેષાધિક 7) કોડાકોડી સાગરોપમની સ્થિતિ હોવાથી વેદનીય | વિશેષાધિક સ્પષ્ટ અનુભવ થાય તે માટે

Page #106
ઉત્તરપ્રકૃતિમાં કર્મપ્રદેશોની વહેંચણીનું ઉત્કૃષ્ટપદે અલ્પબદુત્વ 79 ઉત્તરપ્રકૃતિમાં - ઉત્કૃષ્ટપદે - ઉત્કૃષ્ટયોગ હોય, અન્ય પ્રકૃતિઓનો ઉત્કૃષ્ટ પ્રદેશસંક્રમ હોય અને અલ્પ પ્રકૃતિઓ બંધાતી હોય ત્યારે ઉત્કૃષ્ટ દલિક મળે છે. ત્યારે અલ્પબદુત્વ આ પ્રમાણે હોય છે - (1) જ્ઞાનાવરણ - પ્રકૃતિ અલ્પબદુત્વ હેતુ કેવળજ્ઞાનાવરણ અલ્પા સર્વઘાતી હોવાથી મન:પર્યવજ્ઞાનાવરણ અનંતગુણ દેશઘાતી હોવાથી અવધિજ્ઞાનાવરણ વિશેષાધિક તથાસ્વભાવ શ્રુતજ્ઞાનાવરણ વિશેષાધિક તથાસ્વભાવ મતિજ્ઞાનાવરણ વિશેષાધિક તથાસ્વભાવ (2) દર્શનાવરણ પ્રકૃતિ અલ્પબદુત્વ હેતુ પ્રચલા અલ્પ સર્વઘાતી હોવાથી વિશેષાધિક | તથાસ્વભાવ પ્રચલાપ્રચલા વિશેષાધિક તથાસ્વભાવ નિદ્રાનિદ્રા વિશેષાધિક તથાસ્વભાવ નિદ્રા પંચસંગ્રહ બંધનકરણ ગાથા ૪૧ની સ્વીપજ્ઞ ટીકામાં પાના નં. 120 ઉપર દર્શનાવરણમાં કર્મપ્રદેશોની વહેંચણીનું ઉત્કૃષ્ટપદે અલ્પબદુત્વ આ પ્રમાણે કહ્યું છે - “નિદ્રાને અલ્પ, તેના કરતા પ્રચલાને વિશેષાધિક, તેના કરતા પ્રચલાપ્રચલાને વિશેષાધિક, તેના કરતા નિદ્રાનિદ્રાને વિશેષાધિક, તેના કરતા થિણદ્ધિને વિશેષાધિક, તેના કરતા કેવળદર્શનાવરણને વિશેષાધિક, તેના કરતા અવધિદર્શનાવરણને અનંતગુણ, તેના કરતા અચક્ષુદર્શનાવરણને વિશેષાધિક, તેના કરતા ચક્ષુદર્શનાવરણને વિશેષાધિક.'

Page #107
8) વેદનીયકર્મમાં કર્મપ્રદેશોની વહેંચણીનું ઉત્કૃષ્ટપદે અલ્પબદુત્વ થિણદ્ધિ | પ્રકૃતિ || અલ્પબદુત્વ વિશેષાધિક તથાસ્વભાવ કેવળદર્શનાવરણ વિશેષાધિક તથાસ્વભાવ અવધિદર્શનાવરણ અનંતગુણ દેશઘાતી હોવાથી અચકુદર્શનાવરણ વિશેષાધિક તથાસ્વભાવ ચક્ષુદર્શનાવરણ વિશેષાધિક તથાસ્વભાવ (3) વેદનીય - પ્રકૃતિ અલ્પબદુત્વ હેતુ અસાતા અલ્પ 7 કે 8 ના બંધકને | સાતા વિશેષાધિક ૬ના બંધકને (4) મોહનીય - પ્રકૃતિ અલ્પબદુત્વ અપ્રત્યાખ્યાનાવરણીય માન અલ્પ | સર્વઘાતી હોવાથી અપ્રત્યાખ્યાનાવરણીય ક્રોધ વિશેષાધિક તથાસ્વભાવ અપ્રત્યાખ્યાનાવરણીય માયા વિશેષાધિક તથાસ્વભાવ અપ્રત્યાખ્યાનાવરણીય લોભ વિશેષાધિક તથાસ્વભાવ પ્રત્યાખ્યાનાવરણીય માન | વિશેષાધિક તથાસ્વભાવ પ્રત્યાખ્યાનાવરણીય ક્રોધ | વિશેષાધિક તથાસ્વભાવ પ્રત્યાખ્યાનાવરણીય માયા | વિશેષાધિક તથાસ્વભાવ પ્રત્યાખ્યાનાવરણીય લોભ વિશેષાધિક અનંતાનુબંધી માન તથાસ્વભાવ તથાસ્વભાવ

Page #108
મોહનીયકર્મમાં કર્મપ્રદેશોની વહેંચણીનું ઉત્કૃષ્ટપદે અલ્પબદુત્વ હેતુ પ્રકૃતિ અનંતાનુબંધી ક્રોધ અનંતાનુબંધી માયા અનંતાનુબંધી લોભ મિથ્યાત્વ મોહનીય જુગુપ્સા ભય હાસ્ય-શોક અલ્પબદુત્વ વિશેષાધિક તથાસ્વભાવ | વિશેષાધિક તથાસ્વભાવ વિશેષાધિક તથાસ્વભાવ વિશેષાધિક દર્શન મોહનીયનું | બધુ દલિક મળતું હોવાથી અનંતગુણ દેશઘાતી હોવાથી વિશેષાધિક તથાસ્વભાવ | વિશેષાધિક તથાસ્વભાવ (પરસ્પર તુલ્ય) વિશેષાધિક | તથાસ્વભાવ (પરસ્પર તુલ્ય) વિશેષાધિક | તથાસ્વભાવ (પરસ્પર તુલ્ય) વિશેષાધિક તથાસ્વભાવ વિશેષાધિક તથાસ્વભાવ વિશેષાધિક તથાસ્વભાવ વિશેષાધિક તથાસ્વભાવ Dઅસંખ્યગુણ મોહનીયનું બધું દલિક મળતું હોવાથી રતિ-અરતિ સ્ત્રીવેદ-નપુંસકવેદ સંજવલન ક્રોધ સંજવલન માન પુરુષવેદ સંજવલન માયા સંજવલન લોભ | કર્મપ્રકૃતિ બંધનકરણ ગાથા ૨૮ની ચૂર્ણિમાં પાના નં. 73 ઉપર અહીં સંખ્યાતગુણ કહ્યું છે.

Page #109
8 ર. નામકર્મમાં કર્મપ્રદેશોની વહેંચણીનું ઉત્કૃષ્ટપદે અલ્પબદુત્વ (5) આયુષ્ય - ચારે આયુષ્યમાં પરસ્પર તુલ્ય. (6) નામ - (1) ગતિ - | પ્રકૃતિ | અલ્પબદુત્વ હેતુ દેવગતિ, નરકગતિ અલ્પ (પરસ્પર તુલ્ય) ૨૮ના બંધકને મનુષ્યગતિ વિશેષાધિક રપના બંધકને તિર્યંચગતિ વિશેષાધિક ૨૩ના બંધકને (2) જાતિ - પ્રકૃતિ | | અલ્પબદુત્વ હેતુ બેઈન્દ્રિયજાતિ, તેઈન્દ્રિયજાતિ, અલ્પ ર૫ના બંધકને ચઉરિન્દ્રિયજાતિ, પંચેન્દ્રિયજાતિ(પરસ્પર તુલ્ય) એકેન્દ્રિયજાતિ વિશેષાધિક | ૨૩ના બંધકને (3-4) શરીર, સંઘાતન - પ્રકૃતિ અલ્પબદુત્વ હેતુ આહારક શરીર-સંઘાતના અલ્પ ૩૦ના બંધકને વિક્રિય શરીર-સંઘાતન વિશેષાધિક ૨૮ના બંધકને દારિક શરીર-સંઘાતન વિશેષાધિક ૨૩ના બંધકને તેજસ શરીર-સંઘાતન વિશેષાધિક | તથાસ્વભાવ કાર્પણ શરીર-સંઘાતન વિશેષાધિક તથાસ્વભાવ

Page #110
8 3 નામકર્મમાં કર્મપ્રદેશોની વહેંચણીનું ઉત્કૃષ્ટપદે અલ્પબદુત્વ 83 (પ) બંધન - પ્રકૃતિ અલ્પબદુત્વ હેતુ આહારક આહારક બંધન અલ્પ ૩૦ના બંધકને આહારક તૈજસ બંધન વિશેષાધિક તથાસ્વભાવ આહારક કાર્પણ બંધન વિશેષાધિક તથાસ્વભાવ આહારક તૈજસ કાર્પણ બંધન | વિશેષાધિક તથાસ્વભાવ વિક્રિય વૈક્રિય બંધન વિશેષાધિક ૨૮ના બંધકને વિક્રિય તૈજસ બંધન વિશેષાધિક તથાસ્વભાવ વૈક્રિય કાર્મણ બંધન વિશેષાધિક તથાસ્વભાવ વિકિય તેજસ કાર્પણ બંધન વિશેષાધિક તથાસ્વભાવ ઔદારિક ઔદારિક બંધન વિશેષાધિક ર૩ના બંધકને ઔદારિક તૈજસ બંધન વિશેષાધિક દારિક કાર્પણ બંધન વિશેષાધિક તથાસ્વભાવ ઔદારિક તેજસ કાર્પણ બંધન વિશેષાધિક તથાસ્વભાવ તેજસ તૈજસ બંધન વિશેષાધિક તથાસ્વભાવ તૈજસ કાર્મણ બંધન વિશેષાધિક તથાસ્વભાવ કાર્પણ કાર્પણ બંધન વિશેષાધિક તથાસ્વભાવ (6) સંસ્થાન - પ્રકૃતિ અલ્પબદુત્વ મધ્યમ ચાર સંસ્થાન અલ્પ (પરસ્પર તુલ્ય) ૨૯ના બંધકને સમચતુરગ્ન સંસ્થાન વિશેષાધિક ૨૮ના બંધકને હુડક સંસ્થાન વિશેષાધિક ૨૩ને બંધકને તથાસ્વભાવ હેતુ

Page #111
84 નામકર્મમાં કર્મપ્રદેશોની વહેંચણીનું ઉત્કૃષ્ટપદે અલ્પબદુત્વ (7) અંગોપાંગ - પ્રકૃતિ અલ્પબદુત્વ આહારક અંગોપાંગ | અલ્પ ૩૦ના બંધકને વૈક્રિય અંગોપાંગ વિશેષાધિક ૨૮ના બંધકને ઔદારિક અંગોપાંગ વિશેષાધિક રપના બંધકને (8) સંઘયણ - પ્રકૃતિ અલ્પબદુત્વ હેતુ પહેલા પાંચ સંઘયણ | અલ્પ (પરસ્પર તુલ્ય)| ૨૯ના બંધકને સેવાર્ય સંઘયણ વિશેષાધિકા ૨૫ના બંધકને (9) વર્ણ - પ્રકૃતિ અલ્પબદુત્વ હેતુ તથાસ્વભાવ તથાસ્વભાવ કૃષ્ણવર્ણ નીલવર્ણ રક્તવર્ણ પીતવર્ણ શ્વેતવર્ણ અલ્પ વિશેષાધિક વિશેષાધિક વિશેષાધિક વિશેષાધિક તથાસ્વભાવ તથાસ્વભાવ તથાસ્વભાવ | પંચસંગ્રહ બંધનકરણ ગાથા ૪૧ની સ્વોપજ્ઞ ટીકામાં પાના નં. 121 ઉપર આ અલ્પબદુત્વ આ પ્રમાણે કહ્યું છે - “છેલ્લા પાંચ સંઘયણને અલ્પ, તેના કરતા પહેલા સંઘયણને વિશેષાધિક.”

Page #112
નામકર્મમાં કર્મપ્રદેશોની વહેંચણીનું ઉત્કૃષ્ટપદે અલ્પબદ્ધત્વ 85 (10) ગંધ - અલ્પબદુત્વ પ્રકૃતિ સુરભિગંધ દુરભિગંધ (11) રસ - પ્રકૃતિ અલ્પ વિશેષાધિક તથાસ્વભાવ તથાસ્વભાવ અલ્પબદુત્વ કટુરસ અલ્પ તથાસ્વભાવ તિક્તરસ વિશેષાધિક તથાસ્વભાવ કષાયરસ વિશેષાધિક તથાસ્વભાવ અસ્ફરસ વિશેષાધિક તથાસ્વભાવ | મધુરરસ વિશેષાધિક તથાસ્વભાવ (12) સ્પર્શ - પ્રકૃતિ અલ્પબદુત્વ કર્કશસ્પર્શ, ગુરુસ્પર્શ | અલ્પ (પરસ્પર તુલ્ય) | તથાસ્વભાવ મૃદુસ્પર્શ, લઘુસ્પર્શ | વિશેષાધિક પરસ્પર તુલ્ય) તથાસ્વભાવ રૂક્ષસ્પર્શ, શીતસ્પર્શ | વિશેષાધિક (પરસ્પર તુલ્ય) | તથાસ્વભાવ સ્નિગ્ધસ્પર્શ, ઉષ્ણસ્પર્શ વિશેષાધિક (પરસ્પર તુલ્ય) તથાસ્વભાવ પિs | કર્મપ્રકૃતિ બંધનકરણ ગાથા ૨૮ની ચૂર્ણિમાં પાના નં. 74 ઉપર ગંધનું અલ્પબદુત્વ, આ પ્રમાણે કહ્યું છે - “દુરભિગંધને અલ્પ, તેના કરતા સુરભિગંધને વિશેષાધિક', પંચસંગ્રહ બંધનકરણ ગાથા ૪૧ની સ્વોપજ્ઞ ટીકામાં પાના નં. 121 ઉપર પણ ગંધનું અલ્પબદુત્વ આ પ્રમાણે કહ્યું છે - “દુરભિગંધને અલ્પ, તેના કરતા સુરભિગંધને વિશેષાધિક.”

Page #113
હેતુ 86 નામકર્મમાં કર્મપ્રદેશોની વહેંચણીનું ઉત્કૃષ્ટપદે અલ્પબદુત્વ (13) આનુપૂર્વી - ગતિની જેમ (14) ખગતિ - | પ્રકૃતિ | અલ્પબદુત્વ | હેતુ | સુખગતિ, કુખગતિ | પરસ્પર તુલ્ય ૨૮ના બંધકને (15) પ્રકૃતિ અલ્પબદુત્વ આતપ, ઉદ્યોત પરસ્પર તુલ્ય ર૬ના બંધકને (16) પ્રકૃતિ અલ્પબદુત્વ હેતુ ત્રાસ અલ્પ ૨૫ના બંધકને સ્થાવર વિશેષાધિક ૨૩ના બંધકને (17) પ્રકૃતિ અલ્પબદુત્વ હેતુ સૂક્ષ્મ બાદર અલ્પ વિશેષાધિક તથાસ્વભાવ તથાસ્વભાવ A પંચસંગ્રહ બંધનકરણ ગાથા ૪૧ની સ્વોપજ્ઞ ટીકામાં પાના નં. 121 ઉપર દેવાનુપૂર્વી, નરકાનુપૂર્વી, મનુષ્યાનુપૂર્વી, તિર્યંચાનુપૂર્વમાં ઉત્કૃષ્ટપદે અલ્પબદુત્વ ઉત્તરોત્તર વિશેષાધિક કહ્યું છે. પંચસંગ્રહ બંધનકરણ ગાથા ૪૧ની સ્વોપજ્ઞટીકામાં પાના નં. 121 ઉપર આ અલ્પબદુત્વ આ પ્રમાણે કહ્યું છે કે, બાદરને અલ્પ, તેના કરતા સૂક્ષ્મને વિશેષાધિક', કર્મપ્રકૃતિ બંધનકરણ ગાથા ૨૮ની ચૂર્ણિમાં પાના નં. 74 ઉપર કહ્યું છે કે, “ઉત્કૃષ્ટપદે સૂક્ષ્મ-બાદર બંનેને પરસ્પર તુલ્ય દલિક મળે. (૨૩ના બંધકને.)”

Page #114
8 9 નામકર્મમાં કર્મપ્રદેશોની વહેંચણીનું ઉત્કૃષ્ટપદે અલ્પબદુત્વ (18) | પ્રકૃતિ અલ્પબદુત્વ અલ્પ ૨૫ના બંધકને અપર્યાપ્ત વિશેષાધિક ૨૩ના બંધકને (19) હેતુ પર્યાપ્ત અલ્પબદુત્વ અલ્પ વિશેષાધિક તથાસ્વભાવ તથાસ્વભાવ પ્રત્યેક સાધારણ (20) પ્રકૃતિ અલ્પબદુત્વ હેતુ સ્થિર અલ્પ વિશેષાધિક ૨૫ના બંધકને ૨૩ના બંધકને અસ્થિર (21) અલ્પબદુત્વ પ્રકૃતિ શુભ અશુભ (રર) અલ્પ વિશેષાધિક ૨પના બંધકને ૨૩ના બંધકને પ્રકૃતિ સુભગ અલ્પબદુત્વ અલ્પ વિશેષાધિક હેતુ ૨૫ના બંધકને ૨૩ના બંધકને દુર્ભગ | | કર્મપ્રકૃતિ બંધનકરણ ગાથા ૨૮ની ચૂર્ણિમાં પાના નં. 74 ઉપર કહ્યું છે કે, ‘ઉત્કૃષ્ટપદે પ્રત્યેક-સાધારણ બંનેને પરસ્પર તુલ્ય દલિક મળે (૨૩ના બંધકને)

Page #115
8 8 નામકર્મમાં કર્મપ્રદેશોની વહેંચણીનું ઉત્કૃષ્ટપદે અલ્પબદુત્વ (23) પ્રકૃતિ | અલ્પબદુત્વ સુસ્વર, દુઃસ્વર પરસ્પર તુલ્ય ૨૮ના બંધકને (24) અલ્પબદુત્વ હેતુ પ્રકૃતિ આદેય | અનાદેય | અલ્પ વિશેષાધિક ર૫ના બંધકને ૨૩ના બંધકને (25) અયશ યશ પ્રકૃતિ અલ્પબદુત્વ ' હેતુ અલ્પ ૨૩ના બંધકને સંખ્યાતગુણ ૧૦માં ગુણઠાણે મૂળ પ્રકૃતિ 6 ના બંધકને અને નામના 1 ના બંધકને નામકર્મનું બધુ દલિક મળતું હોવાથી. (26) નિર્માણ, ઉચ્છવાસ, પરાઘાત, ઉપઘાત, અગુરુલઘુ, જિનમાં અલ્પબદુત્વ નથી, કેમકે આ અલ્પબહુત સજાતીય કે વિજાતીય પ્રકૃતિની અપેક્ષાએ છે. આ 6 પ્રકૃતિઓ સજાતીય નથી, કેમકે તે એક પિંડપ્રકૃતિના પેટાભેદરૂપ નથી, અને વિજાતીય પણ નથી, કેમકે એકસાથે બંધાય છે. તેથી તેમાં અલ્પબદુત્વ નથી. | કર્મપ્રકૃતિ બંધનકરણ ગાથા ૨૮ની ચૂર્ણિમાં પાના નં. 74 ઉપર અહીં અસંખ્યગુણ કહ્યું છે. તેનું કારણ એવું હોઈ શકે કે યશને ૧૦મા ગુણઠાણે નામકર્મના બધા દલિતો મળે છે.

Page #116
8 9 હેતુ ઉત્તરપ્રકૃતિમાં કર્મપ્રદેશોની વહેંચણીનું જઘન્યપદે અલ્પબદુત્વ (7) ગોત્ર - પ્રકૃતિ અલ્પબદુત્વ નીચગોત્ર અલ્પ 7 કે 8 ના બંધકને | ઉચ્ચગોત્ર વિશેષાધિક ૬ના બંધકને (8) અંતરાય - પ્રકૃતિ અલ્પબદુત્વ દાનાંતરાય અલ્પા તથાસ્વભાવ લાભાંતરાય વિશેષાધિક તથાસ્વભાવ ભોગાંતરાય વિશેષાધિક તથાસ્વભાવ ઉપભોગાંતરાય વિશેષાધિક તથાસ્વભાવ વીર્યંતરાય વિશેષાધિક તથાસ્વભાવ જઘન્યપદે - જઘન્ય યોગ હોય, અન્ય પ્રકૃતિઓનો જઘન્ય પ્રદેશસંક્રમ હોય અને વધુ પ્રકૃતિઓ બંધાતી હોય ત્યારે જઘન્ય દલિક મળે. ત્યારે અલ્પબહુત આ પ્રમાણે છે - (1) જ્ઞાનાવરણ - ઉત્કૃષ્ટપદના જ્ઞાનાવરણના અલ્પબદુત્વની સમાન. (2) દર્શનાવરણ - પ્રકૃતિ અલ્પબદુત્વ નિદ્રા અલ્પ સર્વઘાતી હોવાથી પ્રચલા વિશેષાધિક | તથાસ્વભાવ T કર્મપ્રકૃતિ બંધનકરણ ગાથા ૨૮ની મહોપાધ્યાય યશોવિજયજી મહારાજ કૃત ટીકામાં પાના નં. 80 ઉપર અને પંચસંગ્રહ બંધનકરણ ગાથા ૪૧ની મલયગિરિ મહારાજ કૃત ટીકામાં પાના નં. 37 ઉપર દર્શનાવરણમાં (પાના નં. 90 ઉપર ચાલુ)

Page #117
90 મોહનીયકર્મમાં કર્મપ્રદેશોની વહેંચણીનું જઘન્યપદે અલ્પબદુત્વ પ્રકૃતિ અલ્પબદુત્વ નિદ્રાનિદ્રા વિશેષાધિક તથાસ્વભાવ પ્રચલામચલા વિશેષાધિક તથાસ્વભાવ થિણદ્ધિ વિશેષાધિક તથાસ્વભાવ કેવળદર્શનાવરણ વિશેષાધિક તથાસ્વભાવ અવધિદર્શનાવરણ અનંતગુણ દેશઘાતી હોવાથી અચક્ષુદર્શનાવરણ વિશેષાધિક તથાસ્વભાવ ચક્ષુદર્શનાવરણ વિશેષાધિક તથાસ્વભાવ (3) વેદનીય - અલ્પબદુત્વ નથી. (૭ના બંધકને સાતાઅસાતાને પરસ્પર તુલ્ય દલિકો મળતા હોવાથી.) (4) મોહનીય - પ્રકૃતિ અલ્પબદુત્વ અપ્રત્યાખ્યાનાવરણીય માન | અલ્પ સર્વઘાતી હોવાથી અપ્રત્યાખ્યાનાવરણીય ક્રોધ | વિશેષાધિક તથાસ્વભાવ અપ્રત્યાખ્યાનાવરણીય માયા | વિશેષાધિક તથાસ્વભાવ અપ્રત્યાખ્યાનાવરણીય લોભ | વિશેષાધિક તથાસ્વભાવ પ્રત્યાખ્યાનાવરણીય માન | વિશેષાધિક તથાસ્વભાવ પ્રત્યાખ્યાનાવરણીય ક્રોધ | વિશેષાધિક તથાસ્વભાવ પ્રત્યાખ્યાનાવરણીય માયા | વિશેષાધિક તથાસ્વભાવ હેતુ (પાના નં. ૮૯ની ફૂટનોટ ચાલુ) કર્મપ્રદેશોની વહેંચણીનું જઘન્યપદે અલ્પબદુત્વ ઉત્કૃષ્ટપદના અલ્પબદુત્વની સમાન કહ્યું છે. પંચસંગ્રહ બંધનકરણ ગાથા ૪૧ની સ્વપજ્ઞ ટીકામાં પાના નં. 121 ઉપર દર્શનાવરણમાં કર્મપ્રદેશોની વહેંચણીનું જઘન્યપદે અલ્પબદુત્વ ઉત્કૃષ્ટપદના અલ્પબદુત્વની સમાન કહ્યું છે, પણ ત્યાં ઉત્કૃષ્ટપદના અલ્પબહુતમાં ભિન્નતા છે જે પાના નં. 79 ઉપર જણાવી છે.

Page #118
આયુષ્યકર્મમાં કર્મપ્રદેશોની વહેંચણીનું જઘન્યપદે અલ્પબદુત્વ 91 પ્રકૃતિ અલ્પબદુત્વ પ્રત્યાખ્યાનાવરણીય લોભ | વિશેષાધિક તથાસ્વભાવ અનંતાનુબંધી માન વિશેષાધિક તથાસ્વભાવ અનંતાનુબંધી ક્રોધ | વિશેષાધિક તથાસ્વભાવ અનંતાનુબંધી માયા વિશેષાધિક તથાસ્વભાવ અનંતાનુબંધી લોભ વિશેષાધિક તથાસ્વભાવ મિથ્યાત્વ મોહનીય વિશેષાધિક તથાસ્વભાવ જુગુપ્સા અનંતગુણ દેશઘાતી હોવાથી ભયા વિશેષાધિક તથાસ્વભાવ હાસ્ય, શોક વિશેષાધિક |તથાસ્વભાવ (પરસ્પર તુલ્ય) રતિ, અરતિ વિશેષાધિક તથાસ્વભાવ (પરસ્પર તુલ્ય) | ત્રણ વેદ વિશેષાધિક તથાસ્વભાવ (પરસ્પર તુલ્ય)| (રરના બંધકને વારાફરતી બંધાય) સંજવલન માન વિશેષાધિક તથાસ્વભાવ સંજવલન ક્રોધ વિશેષાધિક તથાસ્વભાવ સંજવલન માયા વિશેષાધિક તથાસ્વભાવ સંજવલન લોભ વિશેષાધિક તથાસ્વભાવ (5) આયુષ્ય - પ્રકૃતિ અલ્પબદુત્વ હેતુ તિર્યંચાયુષ્ય, મનુષ્યાયુષ્ય અલ્પ અપર્યાપ્તા સૂક્ષ્મ | (પરસ્પર તુલ્ય) | એકેન્દ્રિયને દેવાયુષ્ય, નરકાયુષ્ય અસંખ્યગુણ | પર્યાપ્તા અસંજ્ઞી (પરસ્પર તુલ્ય) | પંચેન્દ્રિયને

Page #119
નામકર્મમાં કર્મપ્રદેશોની વહેંચણીનું જઘન્યપદે અલ્પબદુત્વ 9 2 (6) નામ - (1) ગતિ - પ્રકૃતિ હેતુ પ્રકૃતિ | અલ્પબદુત્વ | હેતુ તિર્યંચગતિ અલ્પ ૩૦ના બંધકને મનુષ્યગતિ | વિશેષાધિક ૨૯ના બંધકને દેવગતિ અસંખ્યગુણ ૨૮ના બંધક કરણ અપર્યાપ્તા ક્ષાયિક સમ્યગ્દષ્ટિ યુગલિકને અસંખ્યગુણ | પર્યાપ્તા અસંજ્ઞીને (2) જાતિ - અલ્પબદુત્વ બેઈન્દ્રિયજાતિ, ઈન્દ્રિયજાતિ, | અલ્પ ૩િ૦ના બંધકને ચઉરિન્દ્રિયજાતિ, પંચેન્દ્રિયજાતિ (પરસ્પર તુલ્ય). એકેન્દ્રિયજાતિ વિશેષાધિક ર૬ના બંધકને (3-4) શરીર, સંઘાતના - પ્રકૃતિ અલ્પબદુત્વ હેતુ ઔદારિક શરીર-સંઘાતન અલ્પ | |૩૦ના બંધકને તૈિજસ શરીર-સંઘાતન |વિશેષાધિક તથાસ્વભાવ કાર્પણ શરીર-સંઘાતન વિશેષાધિક તથાસ્વભાવ વિક્રિય શરીર-સંઘાતન અસંખ્યગુણ ૨૮ના બંધક કરણ અપર્યાપ્તા સાયિક સમ્યગ્દષ્ટિ યુગલિકને આહારક શરીર-સંઘાતન અસંખ્યગુણ ૩૧ને બંધક અપ્રમત્તયતિને | | કર્મપ્રકૃતિ મૂળ અને ચૂણિના મુનિચન્દ્રસૂરિ મહારાજ કૃત ટિપ્પણ ૭૪માં પાના નં. 70 ઉપર કહ્યું છે કે, “બંધનનો સમાવેશ શરીરમાં કર્યો હોવાથી તેના અલ્પબદુત્વની ચિંતા કરી નથી.' (પાના નં. 93 ઉપર ચાલુ)

Page #120
નામકર્મમાં કર્મપ્રદેશોની વહેંચણીનું જઘન્યપદે અલ્પબદુત્વ (5) અંગોપાંગ - પ્રકૃતિ અલ્પબદુત્વ ઔદારિક અંગોપાંગ અલ્પ | ૩૦ના બંધકને વિક્રિય અંગોપાંગ | અસંખ્યગુણ ૨૮ના બંધક કરણ અપર્યાપ્તા ક્ષાયિક સમ્યગ્દષ્ટિ યુગલિકને આહારક અંગોપાંગ | અસંખ્યગુણ ૩૧ના બંધક અપ્રમત્તયતિને પ્રકૃતિ (પાના નં. ૯રની ફૂટનોટ ચાલુ) બંધનનું અલ્પબદુત્વ આ રીતે બતાવી શકાય - | અલ્પબદુત્વ ઔદારિક ઔદારિક બંધન | અલ્પ | ૩૦ના બંધકને ઔદારિક તેજસ બંધન | વિશેષાધિક | તથાસ્વભાવ ઔદારિક કાર્મણ બંધન | વિશેષાધિક તથાસ્વભાવ દારિક તૈજસ કાર્મણ બંધન | વિશેષાધિક | તથાસ્વભાવ તૈજસ તેજસ બંધન વિશેષાધિક તથાસ્વભાવ તૈજસ કાર્પણ બંધન વિશેષાધિક તથાસ્વભાવ કાર્પણ કાર્પણ બંધન વિશેષાધિક | તથાસ્વભાવ વૈક્રિય વૈક્રિય બંધન અસંખ્યગુણ | ૨૮ના બંધક કરણ અપર્યાપ્તા સાયિક સમ્યગ્દષ્ટિ યુગલિકને વૈક્રિય તૈજસ બંધન વિશેષાધિક તથાસ્વભાવ વૈક્રિય કાર્પણ બંધન | વિશેષાધિક | તથાસ્વભાવ વિક્રિય તૈજસ કાર્પણ બંધન | વિશેષાધિક | તથાસ્વભાવ આહારક આહારક બંધન | અસંખ્યગુણ ૩૧ના બંધક અપ્રમત્તયતિને આહારક તૈજસ બંધન વિશેષાધિક | તથાસ્વભાવ આહારક કામણ બંધન | વિશેષાધિક | તથાસ્વભાવ આહારક તેજસ કાર્પણ બંધન | વિશેષાધિક | તથાસ્વભાવ

Page #121
હેતુ 84 નામકર્મમાં કર્મપ્રદેશોની વહેંચણીનું જઘન્યપદે અલ્પબદુત્વ (6) આનુપૂર્વી . પ્રકૃતિ અલ્પબદુત્વ નરકાનુપૂર્વી, દેવાનુપૂર્વી અલ્પ (પરસ્પર તુલ્ય) તથાસ્વભાવ મનુષ્યાનુપૂર્વી વિશેષાધિક તથાસ્વભાવ તિર્યંચાનુપૂર્વી વિશેષાધિક તથાસ્વભાવ (7) પ્રકૃતિ અલ્પબદુત્વ હેતુ સસ અલ્પ ૩૦ના બંધકને સ્થાવર વિશેષાધિક ૨૬ના બંધકને અલ્પબદુત્વ અલ્પ વિશેષાધિક ૩)ના બંધકને ૨૫ના બંધકને પ્રકૃતિ બાદર સૂક્ષ્મ (9) પ્રકૃતિ પર્યાપ્ત અપર્યાપ્ત (10) પ્રકૃતિ પ્રત્યેક સાધારણ અલ્પબદુત્વ અલ્પ વિશેષાધિક હેતુ ૩૦ના બંધકને ૨પના બંધકને અલ્પબદુત્વ અલ્પ વિશેષાધિક હેતુ ૩૦ના બંધકને ર૬ના બંધકને | કર્મપ્રકૃતિ મૂળ અને ચૂર્ણિના મુનિચન્દ્રસૂરિ મહારાજ કૃત ટિપ્પણ ૭૪માં પાના નં. 69 ઉપર કહ્યું છે કે, “આનુપૂર્વીનું જઘન્યપદે અલ્પબદુત્વ ગતિના જઘન્યપદના અલ્પબદુત્વની જેમ જાણવું.'

Page #122
અંતરાયકર્મમાં કર્મપ્રદેશોની વહેંચણીનું જઘન્યપદે અલ્પબદુત્વ 95 નામકર્મની શેષ પ્રકૃતિઓમાં અલ્પબદુત્વ નથી.0 (7) ગોત્ર - અલ્પબદુત્વ નથી. (૭ના બંધકને ઉચ્ચગોત્રનીચગોત્રને પરસ્પર તુલ્ય દલિકો મળતા હોવાથી.) (8) અંતરાય - ઉત્કૃષ્ટપદના અલ્પબદુત્વની જેમ. પ્રદેશબંધના સાદ્યાદિ ભાંગા અને સ્વામિત્વ પાંચમા કર્મગ્રન્થમાંથી જાણી લેવા. T કર્મપ્રકૃતિ મૂળ અને ચૂર્ણિના મુનિચન્દ્રસૂરિ મહારાજ કૃત ટિપ્પણ ૭૪માં પાના નં. 70-71 ઉપર કહ્યું છે કે, “વર્ણાદિ ૨૦માં જઘન્યપદે અલ્પબહુત્વ ઉત્કૃષ્ટપદના અલ્પબદુત્વની જેમ સંભવી શકે, પણ ચૂર્ણિકારે ન કહ્યું હોવાથી સંભવતું નહીં હોય. અગુરુલઘુ, ઉપઘાત, પરાઘાત, ઉચ્છવાસ, નિર્માણ, જિન - આ પ્રવૃતિઓ અપ્રતિપક્ષી હોવાથી અલ્પબદુત્વ નથી. આતપઉદ્યોતનું જધન્યપદે અલ્પબહુત આ રીતે સંભવી શકે - પ્રકૃતિ | અલ્પબદુત્વ | હેતુ | | ઉદ્યોત | અલ્પ ૩૦ના બંધકને આતપ વિશેષાધિક ર૬ના બંધકને છતાં ચૂર્ણિકારે કોઈપણ કારણથી તેની વિવક્ષા કરી નથી. શેષ રદ પ્રકૃતિઓના જઘન્યપદે પ્રદેશ પ્રતિપક્ષી પ્રકૃતિની તુલ્ય હોવાથી તેમાં અલ્પબદુત્વ નથી.”

Page #123
રસબંધ રસબંધ રસબંધ કાષાયિક અધ્યવસાયથી થાય છે. તે કાષાયિક અધ્યવસાયો બે પ્રકારના છે - શુભ અને અશુભ. શુભ અધ્યવસાયથી શુભ રસ બંધાય છે. અશુભ અધ્યવસાયથી અશુભ રસ બંધાય છે. શુભ અધ્યવસાયો અસંખ્યલોકાકાશપ્રદેશ જેટલા છે. અશુભ અધ્યવસાયો પણ અસંખ્ય લોકાકાશપ્રદેશ જેટલા છે. અશુભ અધ્યવસાયો કરતા શુભ અધ્યવસાયો વિશેષાધિક છે, એટલે કે ક્ષપકશ્રેણિના અધ્યવસાયો જેટલા અધિક છે. ક્ષપકશ્રેણિના અધ્યવસાયો શુભ જ છે. શેષ અધ્યવસાયો વિશુદ્ધિવાળા ચઢતા જીવની અપેક્ષાએ શુભ છે, સંલેશવાળા પડતા જીવની અપેક્ષાએ અશુભ છે. તેથી શુભ અધ્યવસાયો અશુભ અધ્યવસાયો કરતા ક્ષપકશ્રેણિના અધ્યવસાયો જેટલા અધિક છે. કર્મવર્ગણામાં રહેલા કર્મપરમાણુઓ નીરસ અને એકસરખા હોય છે. જીવ જે સમયે તેમને ગ્રહણ કરે છે તે જ સમયે તેમાં વિચિત્ર સ્વભાવ અને કાષાયિક અધ્યવસાયથી રસ પેદા કરે છે. અહીં 14 ધારો છે. તે આ પ્રમાણે છે - (1) અવિભાગ - જીવે કર્મપરમાણુમાં પેદા કરેલ રસને કેવળીની બુદ્ધિથી છેદતા જેના બે વિભાગ ન થાય તેવો રસનો અંશ તે રસનો અવિભાગ (રસાણ) છે. જઘન્યથી પણ દરેક કર્મપરમાણુમાં સર્વ જીવ કરતા અનંતગુણ રસના અવિભાગ હોય છે. જીવ બધા કર્મપરમાણુમાં રસના ભિન્ન ભિન્ન અવિભાગ પેદા કરે છે, સરખા નહીં. ઓછા રસવાળા પરમાણુ ઘણા છે. વધુ રસવાળા પરમાણુ ઓછા છે.

Page #124
દ્વાર રજુ, ૩જુ, ૪થુ, પમુ (ર) વર્ગણા - સૌથી અલ્પ રસના અવિભાગવાળા કર્મપરમાણુઓનો સમુદાય તે પહેલી વર્ગણા છે. ત્યાર પછી એકોત્તરવૃદ્ધિવાળા રસના અવિભાગવાળા અલ્પ-અલ્પ પરમાણુઓની અભવ્ય કરતા અનંતગુણ અને સિદ્ધના અનંતમા ભાગ જેટલી વર્ગણાઓ છે. પ્રથમ વર્ગણામાં કર્મપરમાણુ સૌથી વધુ છે. ત્યાર પછી ઉત્કૃષ્ટ વર્ગણા સુધી ઉત્તરોત્તર વર્ગણામાં વિશેષહીન વિશેષહીન કર્મપરમાણુ છે. (3) સ્પર્ધક - અભવ્ય કરતા અનંતગુણ અને સિદ્ધના અનંતમા ભાગ જેટલી વર્ગણાઓનો સમુદાય તે એક સ્પર્ધક છે. (4) અંતર - પહેલા સ્પર્ધકની છેલ્લી વર્ગણા પછી એકોત્તરવૃદ્ધિવાળા રસના અવિભાગવાળા પરમાણુઓની વર્ગણા મળતી નથી, પણ સર્વ જીવ કરતા અનંતગુણ જેટલા અધિક અવિભાગવાળા પરમાણુઓની વર્ગણા મળે છે. તે બીજા સ્પર્ધકની પહેલી વર્ગણા છે. પહેલા સ્પર્ધકની ચરમ વર્ગણા અને બીજા સ્પર્ધકની પ્રથમ વર્ગણા વચ્ચે સર્વ જીવ કરતા અનંતગુણ રસના અવિભાગોનું અંતર છે. બીજા સ્પર્ધકની પહેલી વર્ગણા પછી એકોત્તરવૃદ્ધિવાળા રસના અવિભાગવાળા પરમાણુની અભવ્ય કરતા અનંતગુણ અને સિદ્ધના અનંતમા ભાગ જેટલી વર્ગણાઓ છે. તેમનો સમુદાય તે બીજુ સ્પર્ધક. ત્યાર પછી પૂર્વે કહ્યા પ્રમાણે અંતર, ત્રીજુ સ્પર્ધક, અંતર, ચોથું સ્પર્ધક.. જાણવા. (5) રસબંધસ્થાન - એક કાષાયિક અધ્યવસાયસ્થાનથી ગ્રહણ કરાયેલા કર્મપરમાણુઓના રસસ્પર્ધકોનો સમુદાય તે એક રસબંધસ્થાન છે. અભવ્ય કરતા અનંતગુણ અને સિદ્ધના અનંતમાં ભાગ જેટલા સ્પર્ધકોનો સમુદાય તે જઘન્ય રસબંધસ્થાન છે.

Page #125
88 દ્વાર ટુ - કંડક (6) કંડક - પહેલા રસબંધસ્થાનના ચરમ સ્પર્ધકની ચરમ વર્ગણાના પરમાણુ અને બીજા રસબંધસ્થાનના પ્રથમ સ્પર્ધકની પ્રથમ વર્ગણાના પરમાણુ વચ્ચે સર્વ જીવ કરતા અનંતગુણ અવિભાગોનું અંતર છે. એમ આગળના રસબંધસ્થાનોમાં પણ જાણવું. પહેલા રસબંધસ્થાન કરતા બીજા રસબંધસ્થાનમાં અનંતભાગઅધિક સ્પર્ધકો છે. એમ ઉત્તરોત્તર અનંતભાગઅધિક સ્પર્ધકોવાળા રસબંધસ્થાનો અંગુલના અસંખ્યાતમા ભાગમાં રહેલ આકાશપ્રદેશપ્રમાણ છે. તેમનો સમુદાય તે એક કંડક છે. (7) ષસ્થાનક - ઉત્તરોત્તર અનંતભાગઅધિક સ્પર્ધકોવાળા કંડક પ્રમાણ રસબંધસ્થાનો પછી અસંખ્યાતભાગઅધિક સ્પર્ધકોવાળુ રસબંધસ્થાન છે. ત્યાર પછી અનંતભાગઅધિક સ્પર્ધકોવાળા કંડક પ્રમાણ રસબંધસ્થાનો છે. ત્યાર પછી અસંખ્યાતભાગઅધિક સ્પર્ધકોવાળું બીજું રસબંધસ્થાન છે. આ ક્રમે અસંખ્યાતભાગઅધિક સ્પર્ધકોવાળા કંડક પ્રમાણ રસબંધસ્થાનો છે. ત્યાર પછી અનંતભાગઅધિક સ્પર્ધકોવાળા કંડક પ્રમાણ રસબંધસ્થાનો છે. ત્યાર પછી સંખ્યાતભાગઅધિક સ્પર્ધકોવાળું પહેલું રસબંધસ્થાન છે. ત્યાર પછી પહેલા સંખ્યાતભાગઅધિક સ્પર્ધકોવાળા રસબંધસ્થાનની પૂર્વેના રસબંધસ્થાન સુધીના રસબંધસ્થાનો છે. ત્યાર પછી બીજું સંખ્યાતભાગઅધિક સ્પર્ધકોવાળુ રસબંધસ્થાન છે. આ ક્રમે સંખ્યાતભાગઅધિક સ્પર્ધકોવાળા કંડક પ્રમાણ રસબંધસ્થાનો છે. ત્યાર પછી પહેલા સંખ્યાતભાગઅધિક સ્પર્ધકોવાળા રસબંધસ્થાનની પૂર્વેના રસબંધસ્થાન સુધીના રસબંધસ્થાનો છે. ત્યાર પછી સંખ્યાતગુણઅધિક સ્પર્ધકોવાળું પહેલું રસબંધસ્થાન છે. ત્યાર પછી પહેલા સંખ્યાતગુણઅધિક સ્પર્ધકોવાળા રસબંધસ્થાનની પૂર્વેના રસબંધસ્થાન સુધીના રસબંધસ્થાનો છે. ત્યાર પછી

Page #126
રસબંધસ્થાનની સ્થાપના રસબંધસ્થાનની સ્થાપના દરેક પરમાણુમાં દરેક વર્ગણામાં કર્મપરમાણુ ૨સાણું પહેલું સ્પર્ધક (અભવ્ય કરતા અનંતગુણ વર્ગણા) - પ્રથમ વર્ગણામાં દરેક પરમાણુ ઉપર સર્વ જીવ કરતા અનંતગુણ રસાણ છે. ને અંતર (સર્વજીવ કરતા અનંતગુણ) બીજું સ્પર્ધક (અભવ્ય કરતા અનંતગુણ વર્ગણા) - ITTT TTTTTTTTU અંતર (સર્વજીવ કરતા અનંતગુણ) ત્રીજું સ્પર્ધક (અભવ્ય કરતા અનંતગુણ વર્ગણા) ને | |||||||||||||||| અંતર (સર્વજીવ કરતા અનંતગુણ) " ચોથું સ્પર્ધક (અભવ્ય કરતા અનંતગુણ વર્ગણા) || ||||IITTTTTTT

Page #127
100 દ્વાર ૭મુ- ષસ્થાનક સંખ્યાતગુણઅધિક સ્પર્ધકોવાળું બીજું રસબંધસ્થાન છે. આ ક્રમે સંખ્યાતગુણઅધિક સ્પર્ધકોવાળા કંડક પ્રમાણ રસબંધસ્થાનો છે. ત્યાર પછી સંખ્યાતગુણઅધિક સ્પર્ધકોવાળા પહેલા રસબંધસ્થાનની પૂર્વેના રસબંધસ્થાન સુધીના રસબંધસ્થાનો છે. ત્યાર પછી અસંખ્યગુણઅધિક સ્પર્ધકોવાળું પહેલું રસબંધસ્થાન છે. ત્યાર પછી પહેલા અસંખ્યગુણઅધિક સ્પર્ધકોવાળા રસબંધસ્થાનની પૂર્વેના રસબંધસ્થાન સુધીના રસબંધસ્થાનો છે. ત્યાર પછી અસંખ્યગુણઅધિક સ્પર્ધકોવાળુ બીજું રસબંધસ્થાન છે. આ ક્રમે અસંખ્યગુણઅધિક સ્પર્ધકોવાળા કંડક પ્રમાણ રસબંધસ્થાનો છે. ત્યાર પછી પ્રથમ અસંખ્યગુણઅધિક સ્પર્ધકોવાળા રસબંધસ્થાનની પૂર્વેના રસબંધસ્થાન સુધીના રસબંધસ્થાનો છે. ત્યાર પછી અનંતગુણઅધિક સ્પર્ધકોવાળું પહેલું રસબંધસ્થાન છે. ત્યાર પછી અનંતગુણઅધિક સ્પર્ધકોવાળા પહેલા રસબંધસ્થાનની પૂર્વેના રસબંધસ્થાન સુધીના રસબંધસ્થાનો છે. ત્યાર પછી અનંતગુણ અધિક સ્પર્ધકોવાળું બીજું રસબંધસ્થાન છે. આ ક્રમે અનંતગુણઅધિક સ્પર્ધકોવાળા કંડક પ્રમાણ રસબંધસ્થાનો છે. ત્યાર પછી અનંતગુણ અધિક સ્પર્ધકોવાળા પ્રથમ રસબંધસ્થાનની પૂર્વેના રસબંધસ્થાન સુધીના રસબંધસ્થાનો છે. અહીં એક ષસ્થાનક પૂર્ણ થાય છે. રસબંધસ્થાનોમાં સ્થાનકની સ્થાપના પૂર્વે બતાવેલ શરીરસ્થાનોના સ્થાનકની સ્થાપનાની જેમ જાણવી. અહીં અનંતભાગવૃદ્ધિ અને અનંતગુણવૃદ્ધિમાં અનંત એટલે સર્વ જીવ પ્રમાણ અનંત સમજવું, અસંખ્યાતભાગવૃદ્ધિ અને અસંખ્યગુણવૃદ્ધિમાં અસંખ્ય એટલે અસંખ્યલોકાકાશપ્રદેશ પ્રમાણ અસંખ્ય સમજવું, સંખ્યાતભાગવૃદ્ધિ અને સંખ્યાતગુણવૃદ્ધિમાં સંખ્યાત એટલે ઉત્કૃષ્ટ સંખ્યાત સમજવું.

Page #128
દ્વાર ૮મુ-અધસ્તનપ્રરૂપણા 101 પહેલા ષસ્થાનક પછી એ જ ક્રમે બીજું ષસ્થાનક છે. એમ અસંખ્યલોકાકાશપ્રદેશ પ્રમાણ ષસ્થાનકો છે. પ્રથમ રસબંધસ્થાનમાં અભવ્ય કરતા અનંતગુણ અને સિદ્ધના અનંતમા ભાગ પ્રમાણ સ્પર્ધકો છે. તેને સર્વ જીવ પ્રમાણ અનંતથી ભાગી ન શકાય. એમ અનંતગુણઅધિક સ્પર્ધકોવાળા રસબંધસ્થાનની પૂર્વેના બધા રસબંધસ્થાનોના સ્પર્ધકોને સર્વ જીવ પ્રમાણ અનંતથી ભાગી ન શકાય. તેથી અનંતભાગઅધિક સ્પર્ધકોવાળા રસબંધસ્થાનો ન મળે. છતાં અનંતગુણઅધિક સ્પર્ધકોવાળા રસબંધસ્થાનની પછીના રસબંધસ્થાનોમાં, બીજા વગેરે પસ્થાનકોના રસબંધસ્થાનોમાં અને સંયમશ્રેણિ વગેરેના ષટ્રસ્થાનકોમાં સ્પર્ધકોને સર્વ જીવ પ્રમાણ અનંતથી ભાગી શકાય છે. આ ષસ્થાનકપ્રરૂપણા સંયમશ્રેણિ વગેરેમાં રહેલા * પસ્થાનકોમાં પણ વ્યાપક છે. તેથી બહુલતાએ બધા સ્થાનોના સ્પર્ધકોને સર્વ જીવ પ્રમાણ અનંતથી ભાગી શકાય છે. તેથી ત્યાં અનંતભાગઅધિક સ્પર્ધકોવાળા સ્થાનો મળે છે. રસબંધના પ્રથમ પસ્થાનકના અનંતગુણઅધિક સ્પર્ધકોવાળા રસબંધસ્થાનની પૂર્વેના રસબંધસ્થાનોના સ્પર્ધકોને જઘન્ય અનંતથી ભાગવા. એ રીતે ત્યાં પણ અનંતભાગઅધિક સ્પર્ધકોવાળા રસબંધસ્થાન મળે છે. (8) અધતનપ્રરૂપણા - વિવક્ષિતસ્થાનની નીચેના સ્થાનોની પ્રરૂપણા તે અધતનપ્રરૂપણા. અનંતર માર્ગણા - પ્રથમ અસંખ્યાતભાગવૃદ્ધસ્થાનની નીચે કંડક પ્રમાણ અનંતભાગવૃદ્ધસ્થાનો છે. પ્રથમ સંખ્યાતભાગવૃદ્ધસ્થાનની નીચે કંડક પ્રમાણ અસંખ્યાતભાગવૃદ્ધસ્થાનો છે. પ્રથમ સંખ્યાતગુણવૃદ્ધસ્થાનની નીચે કંડક પ્રમાણ સંખ્યાતભાગવૃદ્ધસ્થાનો

Page #129
102 દ્વાર ૮મુ-અધસ્તનપ્રરૂપણા છે. પ્રથમ અસંખ્યગુણવૃદ્ધસ્થાનની નીચે કંડક પ્રમાણ સંખ્યાતગુણવૃદ્ધસ્થાનો છે. પ્રથમ અનંતગુણવૃદ્ધસ્થાનની નીચે કંડક પ્રમાણ અસંખ્યગુણવૃદ્ધસ્થાનો છે. એકાન્તરિત માર્ગણા - પ્રથમ સંખ્યાતભાગવૃદ્ધસ્થાનની નીચે કંડક + કંડક પ્રમાણ અનંતભાગવૃદ્ધસ્થાનો છે. પ્રથમ સંખ્યાતગુણવૃદ્ધસ્થાનની નીચે કંડક + કંડક પ્રમાણ અસંખ્યાતભાગવૃદ્ધસ્થાનો છે. પ્રથમ અસંખ્યગુણવૃદ્ધસ્થાનની નીચે કંડક + કંડક પ્રમાણ સંખ્યાતભાગવૃદ્ધસ્થાનો છે. પ્રથમ અનંતગુણવૃદ્ધસ્થાનની નીચે કંડક + કંડક પ્રમાણ સંખ્યાતગુણવૃદ્ધસ્થાનો છે. ચન્તરિત માર્ગણા - પ્રથમ સંખ્યાતગુણવૃદ્ધસ્થાનની નીચે hકંડક + 2 કંડક + કંડક પ્રમાણ અનંતભાગવૃદ્ધસ્થાનો છે. પ્રથમ અસંખ્યગુણવૃદ્ધસ્થાનની નીચે કંડક + ર કંડક + કંડક પ્રમાણ અસંખ્યાતભાગવૃદ્ધસ્થાનો છે. પ્રથમ અનંતગુણવૃદ્ધસ્થાનની નીચે કંડક + 2 કંડક + કંડક પ્રમાણ સંખ્યાતભાગવૃદ્ધસ્થાનો છે. ચન્તરિતમાર્ગણા - પ્રથમ અસંખ્યગુણવૃદ્ધસ્થાનની નીચે કંડક' + 3 કંડક+ 3 કંડક + કંડક પ્રમાણ અનંતભાગવૃદ્ધસ્થાનો છે. પ્રથમ અનંતગુણવૃદ્ધસ્થાનની નીચે કંડક' + 3 કંડક+ 3 કંડક + કંડક પ્રમાણ અસંખ્યાતભાગવૃદ્ધસ્થાનો છે. | કંડક X (કંડક) + કંડક = કંડક + કંડક A કંડક X (કંડક + કંડક) + કંડક + કંડક = કંડક + કંડક + કંડક + કંડક = કંડક + 2 કંડક + કંડક 7 કંડક x (કંડક + 2 કંડક + કંડક) + કંડક + 2 કંડક + કંડક = કંડક + 2 કંડક + કંડક + કંડક + 2 કંડક + કંડક = કંડક + 3 કંડક + 3 કંડક + કંડક

Page #130
0 દ્વાર ૯ભુ-વૃદ્ધિનહાનિ 103 ચતુરન્તરિત માર્ગણા - પ્રથમ અનંતગુણવૃદ્ધસ્થાનની નીચે કંડકેપ + 4 કંડક + 6 કંડક + 4 કંડક + કંડક પ્રમાણ અનંતભાગવૃદ્ધસ્થાનો છે. (9) વૃદ્ધિનહાનિ - રસબંધસ્થાનોની વૃદ્ધિનહાનિનો જઘન્ય-ઉત્કૃષ્ટ કાળ ક્રમ રસબંધસ્થાનોની વૃદ્ધિનહાનિ જઘન્યકાળ ઉત્કૃષ્ટકાળ 1 અનંતગુણવૃદ્ધિ 1 સમય | અંતર્મુહૂર્ત | અસંખ્યગુણવૃદ્ધિ 1 સમય | આવલિકા/ અસંખ્ય સંખ્યાતગુણવૃદ્ધિ 1 સમય | આવલિકા/ :/અસંખ્ય | સંખ્યાતભાગવૃદ્ધિ 1 સમય | આવલિકા/ અસંખ્ય અસંખ્યાતભાગવૃદ્ધિ 1 સમય અનંતભાગવૃદ્ધિ 7 | અનંતગુણહાનિ 1 સમય | અંતર્મુહૂર્ત અસંખ્યગુણહાનિ 1 સમય 9 સંખ્યાતગુણહાનિ 1 સમય /અસંખ્ય 0 = દ આવલિકા અસંખ્ય આવલિકા અસંખ્ય m 1 સભ્ય આવલિક અસંખ્ય 5 આવલિકા/ T કંડક X (કંડક + 3 કંડક + 3 કંડક + કંડક) + કંડક + 3 કંડક + 3 કંડક + કંડક = કંડક" + 3 કંડક + 3 કંડક + કંડક + કંડક + 3 કંડક + 3 કંડક + કંડક = કંડક + 4 કંડક + 6 કંડક + 4 કંડક + કંડક A સમ્યક્ત્વ પામતા અનંતગુણવૃદ્ધિ હોય અને સમ્યક્ત્વ વમતા અનંતગુણહાનિ હોય, માટે ઉત્કૃષ્ટકાળ અંતર્મુહૂર્ત કહ્યો છે.

Page #131
104 દ્વાર ૧૦મુ-સમય ક્રમ રસબંધસ્થાનોની વૃદ્ધિનહાનિ જઘન્યકાળ ઉત્કૃષ્ટકાળ 10 સંખ્યાતભાનહાનિ 1 સમય આવલિકા/ /અસંખ્ય 11 અસંખ્યાતભાગહાનિ 1 સમય | આવલિકા, 12 અનંતભાગહાનિ 1 સમય | આવલિકા, અસંખ્ય (10) સમય - પ્રથમ રસબંધસ્થાનથી અસંખ્યલોકાકાશપ્રદેશ પ્રમાણ રસબંધસ્થાનો જઘન્યથી 1 સમય અને ઉત્કૃષ્ટથી 4 સમય સુધી હોય છે. ત્યાર પછીના અસંખ્યલોકાકાશપ્રદેશ પ્રમાણ રસબંધસ્થાનો જઘન્યથી 1 સમય અને ઉત્કૃષ્ટથી પ સમય સુધી હોય છે. ત્યાર પછીના અસંખ્યલોકાકાશપ્રદેશ પ્રમાણ રસબંધસ્થાનો જઘન્યથી 1 સમય અને ઉત્કૃષ્ટથી 6 સમય સુધી હોય છે. ત્યાર પછીના અસંખ્યલોકાકાશપ્રદેશ પ્રમાણ રસબંધસ્થાનો જઘન્યથી 1 સમય અને ઉત્કૃષ્ટથી 7 સમય સુધી હોય છે. ત્યાર પછીના અસંખ્યલોકાકાશપ્રદેશ પ્રમાણ રસબંધસ્થાનો જઘન્યથી 1 સમય અને ઉત્કૃષ્ટથી 8 સમય સુધી હોય છે. ત્યાર પછીના અસંખ્યલોકાકાશપ્રદેશ પ્રમાણ રસબંધસ્થાનો જઘન્યથી 1 સમય અને ઉત્કૃષ્ટથી 7 સમય સુધી હોય છે. ત્યાર પછીના અસંખ્યલોકાકાશપ્રદેશ પ્રમાણ રસબંધસ્થાનો જઘન્યથી 1 સમય અને ઉત્કૃષ્ટથી 6 સમય સુધી હોય છે. ત્યાર પછીના અસંખ્યલોકાકાશપ્રદેશ પ્રમાણ રસબંધસ્થાનો જઘન્યથી 1 સમય અને ઉત્કૃષ્ટથી પ સમય સુધી હોય છે. ત્યાર પછીના અસંખ્ય લોકાકાશપ્રદેશ પ્રમાણ રસબંધસ્થાનો જઘન્યથી 1 સમય અને ઉત્કૃષ્ટથી 4 સમય સુધી હોય છે. ત્યાર પછીના અસંખ્યલોકાકાશપ્રદેશ પ્રમાણ રસબંધસ્થાનો જઘન્યથી 1 સમય અને ઉત્કૃષ્ટથી 3 સમય સુધી હોય છે. ત્યાર પછીના

Page #132
દ્વાર ૧૧મુ-યવમધ્ય 105 અસંખ્યલોકાકાશપ્રદેશ પ્રમાણ રસબંધસ્થાનો જઘન્યથી 1 સમય અને ઉત્કૃષ્ટથી 2 સમય સુધી હોય છે. (11) યવમધ્ય - 8 સમયવાળા રસબંધસ્થાનો તે યવમધ્ય છે. આનુપૂર્વીથી - નીચેના 4 સમયવાળા ચરમ રસબંધસ્થાન કરતા નીચેના 5 સમયવાળા બધા રસબંધસ્થાનો અનંતગુણવૃદ્ધ છે. નીચેના 5 સમયવાળા ચરમ રસબંધસ્થાન કરતા નીચેના 6 સમયવાળા બધા રસબંધસ્થાનો અનંતગુણવૃદ્ધ છે. નીચેના 6 સમયવાળા ચરમ રસબંધસ્થાન કરતા નીચેના 7 સમયવાળા બધા રસબંધસ્થાનો અનંતગુણવૃદ્ધ છે. નીચેના 7 સમયવાળા ગરમ રસબંધસ્થાન કરતા 8 સમયવાળા બધા રસબંધસ્થાનો અનંતગુણવૃદ્ધ છે. 8 સમયવાળા ચરમ રસબંધસ્થાન કરતા ઉપરના 7 સમયવાળા બધા રસબંધસ્થાનો અનંતગુણવૃદ્ધ છે. ઉપરના 7 સમયવાળા ચરમ રસબંધસ્થાન કરતા ઉપરના 6 સમયવાળા બધા રસબંધસ્થાનો અનંતગુણવૃદ્ધ છે. ઉપરના 6 સમયવાળા ચરમ રસબંધસ્થાન કરતા ઉપરના 5 સમયવાળા બધા રસબંધસ્થાનો અનંતગુણવૃદ્ધ છે. ઉપરના પ સમયવાળા ચરમ રસબંધસ્થાન કરતા ઉપરના 4 સમયવાળા બધા રસબંધસ્થાનો અનંતગુણવૃદ્ધ છે. ઉપરના 4 સમયવાળા ચરમ રસબંધસ્થાન કરતા 3 સમયવાળા બધા રસબંધસ્થાનો અનંતગુણવૃદ્ધ છે. 3 સમયવાળા ચરમ રસબંધસ્થાન કરતા 2 સમયવાળા બધા રસબંધસ્થાનો અનંતગુણવૃદ્ધ છે. પચ્ચાનુપૂર્વીથી - 2 સમયવાળા પ્રથમ રસબંધસ્થાનો કરતા 3 સમયવાળા બધા રસબંધસ્થાનો અનંતગુણહીન છે. 3 સમયવાળા પ્રથમ રસબંધસ્થાન કરતા ઉપરના 4 સમયવાળા બધા રસબંધસ્થાનો અનંતગુણહીન છે. ઉપરના 4 સમયગાળા પ્રથમ રસબંધસ્થાન કરતા ઉપરના 5 સમયવાળા બધા રસબંધસ્થાનો અનંતગુણહીન છે. ઉપરના 5 સમયવાળા પ્રથમ રસબંધસ્થાન કરતા ઉપરના 6

Page #133
106 દ્વાર ૧૧મુ-યવમધ્ય સમયવાળા બધા રસબંધસ્થાનો અનંતગુણહીન છે. ઉપરના 6 સમયવાળા પ્રથમ રસબંધસ્થાન કરતા ઉપરના 7 સમયવાળા બધા રસબંધસ્થાનો અનંતગુણહીન છે. ઉપરના 7 સમયવાળા પ્રથમ રસબંધસ્થાન કરતા 8 સમયવાળા બધા રસબંધસ્થાનો અનંતગુણહીન છે. 8 સમયવાળા પ્રથમ રસબંધસ્થાન કરતા નીચેના 7 સમયવાળા બધા રસબંધસ્થાનો અનંતગુણહીન છે. નીચેના 7 સમયવાળા પ્રથમ રસબંધસ્થાન કરતા નીચેના 6 સમયવાળા બધા રસબંધસ્થાનો અનંતગુણહીન છે. નીચેના 6 સમયવાળા પ્રથમ રસબંધસ્થાન કરતા નીચેના 5 સમયવાળા બધા રસબંધસ્થાનો અનંતગુણહીન છે. નીચેના પ સમયવાળા પ્રથમ રસબંધસ્થાન કરતા નીચેના 4 સમયવાળા બધા રસબંધસ્થાનો અનંતગુણહીન છે. આમ નીચેના 4 સમયવાળા બધા રસબંધસ્થાનો અનંતગુણહીન જ છે. સમયવાળા બધા રસબંધસ્થાનો અનંતગુણવૃદ્ધ જ છે. શેષ નીચેના પ સમયવાળા રસબંધસ્થાનોથી ઉપરના 3 સમયવાળા રસબંધસ્થાનો સુધીના બધા રસબંધસ્થાનો અનંતગુણવૃદ્ધ પણ છે અને અનંતગુણહીન પણ છે. અલ્પબદુત્વ - રસબંધસ્થાનો અલ્પબદુત્વ 8 સમયવાળા રસબંધસ્થાનો સૌથી થોડા બંને બાજુના 7 સમયવાળા રસબંધસ્થાનો અસંખ્યગુણ (પરસ્પર તુલ્ય) બંને બાજુના 6 સમયવાળા રસબંધસ્થાનો અસંખ્યગુણ (પરસ્પર તુલ્ય) બંને બાજુના પ સમયવાળા રસબંધસ્થાનો અસંખ્યગુણ (પરસ્પર તુલ્ય) બંને બાજુના 4 સમયવાળા રસબંધસ્થાનો અસંખ્યગુણ (પરસ્પર તુલ્ય) 3 સમયવાળા રસબંધસ્થાનો અસંખ્ય ગુણ 2 સમયવાળા રસબંધસ્થાનો અસંખ્યગુણ

Page #134
દ્વાર ૧૨મુ-જો-યુગ્મ, દ્વાર ૧૩મુ-પર્યવસાન 107 રસબંધસ્થાનોની સંખ્યા - 1 સમયમાં સૂક્ષ્મ અગ્નિકાયમાં ઉત્પન્ન થતા જીવો થોડા છે. તે અસંખ્યલોકાકાશપ્રદેશ પ્રમાણ છે. તેના કરતા અગ્નિકાયમાં પૂર્વ ઉત્પન્ન થયેલા જીવો અસંખ્ય ગુણ છે. તેના કરતા અગ્નિકાયની કાયસ્થિતિ અસંખ્ય ગુણ છે. તેના કરતા રસબંધસ્થાનો અસંખ્યગુણ છે. (12) ઓજો-યુગ્મ - ઓજ એટલે એકી સંખ્યા. યુગ્મ એટલે બેકી સંખ્યા. જે સંખ્યાને 4 થી ભાગતા શેષ 1 રહે તે સંખ્યાને કલ્યોજ કહેવાય છે. દા.ત., 13. જે સંખ્યાને 4 થી ભાગતા શેષ 2 રહે તે સંખ્યાને દ્વાપરયુગ્મ કહેવાય છે. દા.ત., 14. જે સંખ્યાને 4 થી ભાગતા શેષ 3 રહે તે સંખ્યાને ત્રેતૌજ (ત્રોજ) કહેવાય છે. દા.ત., 15. જે સંખ્યાને 4 થી ભાગતા શેષ 0 રહે તે સંખ્યાને કૃતયુગ્મ કહેવાય છે. દા.ત., 16. રસના અવિભાગ, રસબંધસ્થાન અને કંડકની સંખ્યા કૃતયુગ્મ સંખ્યા છે. (13) પર્યવસાન - રસબંધના પસ્થાનકમાં પૂર્વે કહ્યા મુજબ અનંતગુણવૃદ્ધ રસબંધસ્થાનો 1 કંડક પ્રમાણ થયા પછી મૂળથી પ્રથમ અનંતગુણવૃદ્ધ રસબંધસ્થાનની પૂર્વેના રસબંધસ્થાન સુધીના રસબંધસ્થાનો ફરી આવે. ત્યાં સ્થાનક પૂરું થાય છે. જસ્થાનકનું ચરમ રસબંધસ્થાન તે અનંતભાગવૃદ્ધ રસબંધસ્થાન છે. તેને ષસ્થાનકનું પર્યવસાન કહેવાય છે. પછી પછીના સ્થાનકનું [ રસબંધસ્થાનોના ઉત્કૃષ્ટકાળની અપેક્ષાએ યવની આકૃતિની સ્થાપના અને રસબંધસ્થાનોની સંખ્યાની અપેક્ષાએ વજની આકૃતિની સ્થાપના પૂર્વે યોગસ્થાનમાં બતાવેલ યવની આકૃતિની સ્થાપના અને વજની આકૃતિની સ્થાપના પ્રમાણે જાણવી. A અહીં રસના અવિભાગોનો અર્થ એક વર્ગણામાં રહેલા કુલ રસના અવિભાગો અને એક રસબંધસ્થાનમાં રહેલા કુલ રસના અવિભાગો એવો સંભવે છે.

Page #135
108 દ્વાર ૧૪મુ-અલ્પબદુત્વ પ્રથમ રસબંધસ્થાન પૂર્વ પૂર્વ ષસ્થાનકના ચરમ રસબંધસ્થાન કરતા અનંતભાગવૃદ્ધ હોય છે. (કેટલાક અનંતગુણવૃદ્ધ કહે છે.) (14) અલ્પબદુત્વ - તે બે રીતે છે - (1) અનંતરોપનિધાથી અલ્પબદુત્વ - પૂર્વ પૂર્વ રસબંધસ્થાનોની અપેક્ષાએ ઉત્તરોત્તર છ પ્રકારની વૃદ્ધિવાળા રસબંધસ્થાનોનું અલ્પબદુત્વ તે અનંતરોપનિધાથી અલ્પબદુત્વ છે. એકષસ્થાનકમાં અનંતગુણવૃદ્ધ રસબંધસ્થાનો કંડક પ્રમાણ છે. એક ષસ્થાનકમાં અસંખ્યગુણવૃદ્ધ રસબંધસ્થાનો કંડક X (કંડક) + કંડક = કંડક + કંડક પ્રમાણ છે. એક ષસ્થાનકમાં સંખ્યાતગુણવૃદ્ધ રસબંધસ્થાનો કંડક X (કંડક + કંડક) + કંડક + કંડક = કંડક + કંડકઃ + કંડક + કંડક = કંડક + 2 કંડક + કંડક પ્રમાણ છે. એક ષસ્થાનકમાં સંખ્યાતભાગવૃદ્ધ રસબંધસ્થાનો કંડક x (કંડક + 2 કંડક + કંડક) + કંડક + 2 કંડક + કંડક = કંડક + 2 કંડક + કંડક + કંડક + 2 કંડક + કંડક = કંડક + 3 કંડક + 3 કંડક + કંડક પ્રમાણ છે. એક ષસ્થાનકમાં અસંખ્યાતભાગવૃદ્ધ રસબંધસ્થાનો કંડક X (કંડક + 3 કંડક + 3 કંડક + કંડક) + કંડક’ + 3 કંડક + 3 કંડક + કંડક = કંડક + 3 કંડક + 3 કંડક + કંડકઃ + કંડક + 3 કંડક + 3 કંડક + કંડક = કંડકપ + 4 કંડક + કંડક + 4 કંડક + કંડક પ્રમાણ છે. એક ષસ્થાનકમાં અનંતભાગવૃદ્ધ રસબંધસ્થાનો કંડક x (કંડક + 4 કંડક + 6 કંડક + 4 કંડક + કંડક) + કંડકપ + 4 કંડક + 6 કંડક + 4 કંડક + કંડક = કંડક + 4 કંડક +

Page #136
દ્વાર ૧૪મુ-અલ્પબદુત્વ 109 6 કંડક + 4 કંડક + કંડક + કંડક + 4 કંડક + 6 કંડક + 4 કંડક + કંડક = કંડક + પ કંડક + 10 કંડક + 10 કંડક + 5 કંડક + કંડક પ્રમાણ છે. એક ષસ્થાનકના રસબંધસ્થાનોનું અનંતરોપનિધાથી અલ્પબહુત - એક ષસ્થાનકના રસબંધસ્થાનો અલ્પબહુત હેતુ અનંતગુણવૃદ્ધસ્થાનો સૌથી થોડા કંડક પ્રમાણ હોવાથી અસંખ્યગુણવૃદ્ધસ્થાનો અસંખ્યગુણ કંડક+ 1 ગુણા હોવાથી સંખ્યાતગુણવૃદ્ધસ્થાનો અસંખ્યગુણ કંડક+૧ ગુણા હોવાથી સંખ્યાતભાગવૃદ્ધસ્થાનો અસંખ્યગુણ કંડક +1 ગુણા હોવાથી અસંખ્યાતભાગવૃદ્ધસ્થાનો અસંખ્યગુણ કંડક + 1 ગુણા હોવાથી અનંતભાગવૃદ્ધસ્થાનો અસંખ્યગુણ કંડક+ 1 ગુણા હોવાથી (ર) પરંપરોપનિધાથી અલ્પબદુત્વ - પ્રથમ રસબંધસ્થાનની અપેક્ષાએ છ પ્રકારની વૃદ્ધિવાળા રસબંધસ્થાનોનું અલ્પબદુત્વ તે પરંપરોપનિધાથી અલ્પબદુત્વ છે. પ્રથમ રસબંધસ્થાનની અપેક્ષાએ ત્યાર પછીના (કંડક–૧) રસબંધસ્થાનો અનંતભાગવૃદ્ધ છે. તે સૌથી થોડા છે. પ્રથમ અસંખ્યાતભાગવૃદ્ધ રસબંધસ્થાનથી માંડીને પ્રથમ સંખ્યાતભાગવૃદ્ધ રસબંધસ્થાનની પૂર્વેના રસબંધસ્થાન સુધીના બધા રસબંધસ્થાનો પ્રથમ રસબંધસ્થાનની અપેક્ષાએ અસંખ્યાતભાગવૃદ્ધ છે. પ્રથમ સંખ્યાતભાગવૃદ્ધ રસબંધસ્થાનની પૂર્વે કંડક પ્રમાણ મૂળ અસંખ્યાતભાગવૃદ્ધ રસબંધસ્થાનો છે અને કંડકઃ + કંડક પ્રમાણ મૂળ અનંતભાગવૃદ્ધ રસબંધસ્થાનો છે. વળી પરંપરોપનિધાથી

Page #137
110 દ્વાર ૧૪મુ-અલ્પબહુ અનંતભાગવૃદ્ધ રસબંધસ્થાનો (કંડક–૧) પ્રમાણ છે. પહેલા રસબંધ સ્થાનની અપેક્ષાએ વિચારણા થતી હોવાથી પહેલા રસબંધસ્થાનની પણ ગણતરી કરવાની નથી. તેથી પરંપરોપનિધાથી અસંખ્યાત ભાગવૃદ્ધ રસબંધસ્થાનો (કંડક + કંડક) + કંડક - કંડક = કંડક + કંડક = કંડક (કંડક + 1) પ્રમાણ છે. તેથી પરંપરોપનિધાથી અનંતભાગવૃદ્ધ રસબંધસ્થાનો કરતા પરંપરોપનિધાથી અસંખ્યાત (કંડક (કંડક 1) ભાગવૃદ્ધ રસબંધસ્થાનો અસંખ્યગુણ છે. - - ગુણ છે. પ્રથમ સંખ્યાતભાગવૃદ્ધ રસબંધસ્થાનથી માંડીને ઉત્કૃષ્ટ સંખ્યાતમા મૂળ સંખ્યાતભાગવૃદ્ધ રસબંધસ્થાનની પૂર્વેના રસબંધસ્થાન સુધીના બધા રસબંધસ્થાનો પ્રથમ રસબંધસ્થાનની અપેક્ષાએ સંખ્યાતભાગવૃદ્ધ છે. આ રસબંધસ્થાનોમાં ઉત્કૃષ્ટ સંખ્યાત–૧ જેટલા મૂળ સંખ્યાતભાગવૃદ્ધ રસબંધસ્થાનો છે, (ઉત્કૃષ્ટ સંખ્યાત–૧) x કંડક જેટલા મૂળ અસંખ્યાતભાગવૃદ્ધ રસબંધસ્થાનો છે અને ઉત્કૃષ્ટ સંખ્યાત–૧) x કંડક x (કંડક + 1) જેટલા મૂળ અનંતભાગવૃદ્ધ રસબંધસ્થાનો છે. તેથી પરંપરોપનિધાથી સંખ્યાતભાગવૃદ્ધ રસબંધસ્થાનો (ઉત્કૃષ્ટ સંખ્યાત–૧) + [(ઉત્કૃષ્ટ સંખ્યાત–૧) x કંડક] + [(ઉત્કૃષ્ટ સંખ્યાત–૧) x કંડક x (કંડક + 1)] = (ઉત્કૃષ્ટ સંખ્યાત–૧) + [(ઉત્કૃષ્ટ સંખ્યાત–૧) x કંડક] + [(ઉત્કૃષ્ટ સંખ્યાત–૧) x (કંડક + કંડક)] = (ઉત્કૃષ્ટ સંખ્યાત–૧) * (1 + કંડક + કંડક + કંડક) = (ઉત્કૃષ્ટ સંખ્યાત–૧) x (કંડક + ર કંડક + 1) = [(ઉત્કૃષ્ટ સંખ્યાત–૧) x (કંડક + 1) પ્રમાણ છે. પરંપરોપનિધાથી અસંખ્યાતભાગવૃદ્ધ રસબંધસ્થાનો કંડક x (કંડક +1) જેટલા છે. તેથી પરંપરોપનિધાથી અસંખ્યાતભાગવૃદ્ધ રસબંધસ્થાનો કરતા પરંપરોપનિધાથી સંખ્યાતભાગવૃદ્ધ રસબંધસ્થાનો સંખ્યાતગુણ છે, એટલે કે

Page #138
1 1 1 - ગુણ દ્વાર ૧૪મુ-અલ્પબદુત્વ (ઉત્કૃષ્ટ સંખ્યાત–૧) 4 (કંડક + 1) કંડક (કંડક + 1) = (ઉત્કૃષ્ટ સંખ્યાત–૧) 4 (કંડક + 1) ગુણ છે. કંડક પ્રથમ મૂળ સંખ્યાતભાગવૃદ્ધ રસબંધસ્થાનથી માંડીને ઉત્કૃષ્ટ સંખ્યાતમુ મૂળ સંખ્યાતભાગવૃદ્ધ રસબંધસ્થાન એ પ્રથમ રસબંધસ્થાન કરતા સાધિકદ્વિગુણવૃદ્ધ છે. ત્યાર પછી ફરી ઉત્કૃષ્ટ સંખ્યાત પ્રમાણ મૂળ સંખ્યાતભાગવૃદ્ધ રસબંધસ્થાન જઈને છેલ્લે (ઉત્કૃષ્ટ સંખ્યાતમુ) મૂળ સંખ્યાતભાગવૃદ્ધ રસબંધસ્થાન એ પ્રથમ રસબંધસ્થાન કરતા સાધિકત્રિગુણવૃદ્ધ છે. ત્યાર પછી ફરી ઉત્કૃષ્ટ સંખ્યાત પ્રમાણ મૂળ સંખ્યાતભાગવૃદ્ધ રસબંધસ્થાન જઈને છેલ્લે (ઉત્કૃષ્ટ સંખ્યાતમુ) મૂળ સંખ્યામભાગવૃદ્ધ રસબંધસ્થાન એ પ્રથમ રસબંધસ્થાન કરતા સાધિકચતુર્ગુણવૃદ્ધ છે. એમ ઉત્કૃષ્ટ સંખ્યાત પ્રમાણ મૂળ સંખ્યાતભાગવૃદ્ધ રસબંધસ્થાનો જઈ-જઈને છેલ્લા (ઉત્કૃષ્ટ સંખ્યામાં) મૂળ સંખ્યાતભાગવૃદ્ધ રસબંધસ્થાનો પ્રથમ રસબંધસ્થાન કરતા સાધિકપાંચગુણવૃદ્ધ, સાધિકછગુણવૃદ્ધ વગેરે ત્યાં સુધી જાણવા યાવત્ પ્રથમ રસબંધસ્થાન કરતા ઉત્કૃષ્ટસંખ્યાતગુણવૃદ્ધ રસબંધસ્થાન આવે. ત્યાર પછી ઉત્કૃષ્ટ સંખ્યાત પ્રમાણ મૂળ સંખ્યાતભાગવૃદ્ધ રસબંધસ્થાન જઈને છેલ્લે (ઉત્કૃષ્ટ સંખ્યાતમુ) મૂળ સંખ્યાતભાગવૃદ્ધ રસબંધસ્થાન એ પ્રથમ રસબંધસ્થાન કરતા અસંખ્યગુણવૃદ્ધ છે. પરંપરોપનિધાથી પ્રથમ સંખ્યાતગુણવૃદ્ધ રસબંધસ્થાનથી માંડીને પરંપરોપનિધાથી છેલ્લા સંખ્યાતગુણવૃદ્ધ રસબંધસ્થાન સુધીના બધા રસબંધસ્થાનો પરંપરોપનિધાથી સંખ્યાતગુણવૃદ્ધ રસબંધસ્થાનો છે. માટે પરંપરોપનિધાથી સંખ્યાતભાગવૃદ્ધ રસબંધસ્થાનો કરતા પરંપરોપનિધાથી સંખ્યાતગુણવૃદ્ધ રસબંધસ્થાનો સંખ્યાતગુણ છે.

Page #139
1 1 2 દ્વાર ૧૪મુ-અલ્પબદ્ધત્વ પરંપરોપનિધાથી પ્રથમ અસંખ્યગુણવૃદ્ધ રસબંધસ્થાન પછીના મૂળ પ્રથમ અનંતગુણવૃદ્ધ રસબંધસ્થાનની પહેલાના બધા અનંતભાગવૃદ્ધ રસબંધસ્થાનો, અસંખ્યાતભાગવૃદ્ધ રસબંધસ્થાનો, સંખ્યાતભાગવૃદ્ધ રસબંધસ્થાનો, સંખ્યાતગુણવૃદ્ધ રસબંધસ્થાનો, અસંખ્યગુણવૃદ્ધ રસબંધસ્થાનો એ પરંપરોપનિધાથી અસંખ્યગુણવૃદ્ધ રસબંધસ્થાનો છે. તેથી પરંપરોપનિધાથી સંખ્યાતગુણવૃદ્ધ રસબંધસ્થાનો કરતા પરંપરોપનિધાથી અસંખ્યગુણવૃદ્ધ રસબંધસ્થાનો અસંખ્યગુણ છે. | મૂળ પ્રથમ અનંતગુણવૃદ્ધ રસબંધસ્થાનથી માંડીને ષસ્થાનકની સમાપ્તિ સુધીના બધા રસબંધસ્થાનો પ્રથમ રસબંધસ્થાનની અપેક્ષાએ અનંતગુણવૃદ્ધ છે. મૂળ પ્રથમ અનંતગુણવૃદ્ધ રસબંધસ્થાનની પહેલા જેટલા રસબંધસ્થાનો પસાર થયા તેટલા રસબંધસ્થાનો દરેક મૂળ અનંતગુણવૃદ્ધ રસબંધસ્થાનના આંતરામાં છે. આ આંતરા કંડક પ્રમાણ છે. તેથી પરંપરોપનિધાથી અસંખ્યગુણવૃદ્ધ રસબંધસ્થાનો કરતા પરંપરોપનિધાથી અનંતગુણવૃદ્ધ રસબંધસ્થાનો અસંખ્યગુણ છે. એક ષસ્થાનકના રસબંધસ્થાનોનું પરંપરોપનિધાથી અલ્પબદુત્વએક ષસ્થાનકના રસબંધસ્થાનો અલ્પબદુત્વ અનંતભાગવૃદ્ધ રસબંધસ્થાનો સૌથી થોડા અસંખ્યાતભાગવૃદ્ધ રસબંધસ્થાનો અસંખ્યગુણ સંખ્યાતભાગવૃદ્ધ રસબંધસ્થાનો સંખ્યાતગુણ સંખ્યાતગુણવૃદ્ધ રસબંધસ્થાનો સંખ્યાતગુણ અસંખ્યગુણવૃદ્ધ રસબંધસ્થાનો અસંખ્યગુણ અનંતગુણવૃદ્ધ રસબંધસ્થાનો અસંખ્યગુણ

Page #140
1 1 3 રસબંધસ્થાનોને બાંધનારા જીવોની પ્રરૂપણા રસબંધસ્થાનોને બાંધનારા જીવોની પ્રરૂપણા અહીં 8 ધારો છે. તે આ પ્રમાણે છે - (1) દરેક રસબંધસ્થાનમાં જીવોનું પ્રમાણ - સ્થાવર જીવોને બંધ પ્રાયોગ્ય દરેક રસબંધસ્થાનને બાંધનારા અનંત સ્થાવર જીવો છે. ત્રસ જીવોને બંધપ્રાયોગ્ય દરેક રસબંધસ્થાનને બાંધનારા જઘન્યથી 1 અને ઉત્કૃષ્ટથી આવલિકાના અસંખ્યાતમાં ભાગમાં રહેલ સમય પ્રમાણ ત્રસ જીવો છે. (2) અંતર - સ્થાવર જીવોને બંધપ્રાયોગ્ય બધા રસબંધસ્થાનો અસંખ્ય છે અને સ્થાવર જીવો અનંત છે. તેથી તે બધા રસબંધસ્થાનો હંમેશા સ્થાવરજીવો વડે બંધાય છે. તેથી તે રસબંધસ્થાનોમાં અંતર નથી. ત્રસ જીવોને બંધબાયોગ્ય રસબંધસ્થાનોમાં જઘન્યથી 1 રસબંધસ્થાનનું અને ઉત્કૃષ્ટથી અસંખ્યલોકાકાશપ્રદેશ પ્રમાણ રસબંધસ્થાનોનું અંતર છે. (એટલે કે વિવક્ષિત સમયે એટલા રસબંધસ્થાનો બંધાતા નથી.) (3) નિરંતર - સ્થાવર જીવોને બંધપ્રાયોગ્ય બધા રસબંધસ્થાનો નિરંતર બંધાય છે. ત્રસજીવોને બંધપ્રાયોગ્ય રસબંધસ્થાનોમાં જઘન્યથી ર રસબંધસ્થાનો અને ઉત્કૃષ્ટથી આવલિકાના અસંખ્યાતમા ભાગમાં રહેલ સમયો પ્રમાણ રસબંધસ્થાનો નિરંતર બંધાય છે, કેમકે ત્રસ જીવો થોડા છે અને રસબંધસ્થાનો અસંખ્યગુણ છે. (4) કાળ - સ્થાવર જીવોને પ્રાયોગ્ય દરેક રસબંધસ્થાન ભિન્ન ભિન્ન સ્થાવર જીવો વડે નિરંતર બંધાય છે. ત્રસજીવોને પ્રાયોગ્ય દરેક રસબંધસ્થાન ભિન્ન ભિન્ન ત્રસ જીવો વડે જઘન્યથી 1 સમય અને ઉત્કૃષ્ટથી આવલિકાના અસંખ્યાતમા ભાગમાં રહેલ સમયો સુધી નિરંતર બંધાય છે.

Page #141
1 14 દ્વાર પમુ-વૃદ્ધિ (5) વૃદ્ધિ - તે બે રીતે છે - અનંતરોપનિધા - જઘન્ય રસબંધસ્થાનથી 8 સમયવાળા ચરમ રસબંધસ્થાન સુધીના રસબંધસ્થાનોને બાંધનારા જીવો ઉત્તરોત્તર વિશેષાધિક છે. 8 સમયવાળા ચરમ રસબંધસ્થાનથી 2 સમયવાળા ચરમ રસબંધસ્થાન સુધીના રસબંધસ્થાનોને બાંધનારા જીવો ઉત્તરોત્તર વિશેષહીન છે. પરંપરોપનિધા - જઘન્ય રસબંધસ્થાનથી અસંખ્યલોકાકાશપ્રદેશ પ્રમાણ રસબંધસ્થાન ઓળંગીને પછીના રસબંધસ્થાનને બાંધનારા જીવો દ્વિગુણવૃદ્ધ (બમણા) છે. ફરી તેટલા રસબંધસ્થાન ઓળંગીને પછીના રસબંધસ્થાનને બાંધનારા જીવો દ્વિગુણવૃદ્ધ છે. એમ 8 સમયવાળા ચરમ રસબંધસ્થાન સુધી બંધક જીવોની દ્વિગુણવૃદ્ધિ કહેવી. ત્યાર પછી અસંખ્યલોકાકાશપ્રદેશ પ્રમાણ રસબંધસ્થાનો પછીના રસબંધસ્થાનને બાંધનારા જીવો દ્વિગુણહીન (અડધા) છે. ત્યાર પછી ફરી તેટલા રસબંધસ્થાનો પછીના રસબંધસ્થાનને બાંધનારા જીવો દ્વિગુણહીન છે. એમ પોતપોતાને (સ્થાવર જીવો અને ત્રસ જીવોને) પ્રાયોગ્ય ઉત્કૃષ્ટ રસબંધસ્થાન સુધી બંધક જીવોની દ્વિગુણહાનિ કહેવી. જો કે વિવક્ષિત સમયે ત્રસ જીવોને બંધ પ્રાયોગ્ય નિરંતર રસબંધસ્થાનો આવલિકાના અસંખ્યાતમા ભાગમાં રહેલા સમયો પ્રમાણ હોવાથી તેમને બાંધનારા ત્રસ જીવોની એક પણ દ્વિગુણવૃદ્ધિ કે દ્વિગુણહાનિ ઘટી ન શકે, કેમકે અસંખ્યલોકાકાશપ્રદેશ પ્રમાણ રસબંધસ્થાન ઓળંગીને પછીના રસબંધસ્થાનને બાંધનારા જીવો દ્વિગુણવૃદ્ધ કે દ્વિગુણહીન કહ્યા છે. પણ અહીં ત્રણે કાળના જીવોની અપેક્ષાએ દ્વિગુણવૃદ્ધિ કે દ્વિગુણહાનિની વિવક્ષા કરી છે. તેથી ત્રણે કાળની અપેક્ષાએ બધા રસબંધસ્થાનો ત્રસ જીવોને બંધ પ્રાયોગ્ય

Page #142
1 1 5 દ્વાર પમુ-વૃદ્ધિ બને. તેથી ત્રણે કાળની અપેક્ષાએ વિચારતા અસંખ્યલોકાકાશપ્રદેશ પ્રમાણ રસબંધસ્થાન ઓળંગીને પછીના રસબંધસ્થાનને બાંધનારા જીવોની દ્વિગુણવૃદ્ધિ કે દ્વિગુણહાનિ ઘટી શકે. ત્રસ જીવોને પ્રાયોગ્ય રસબંધસ્થાનોમાં દ્વિગુણવૃદ્ધ રસબંધસ્થાનો અને દ્વિગુણહીન રસબંધસ્થાનો આવલિકાના અસંખ્યાતમા ભાગમાં રહેલ સમય પ્રમાણ છે. સ્થાવર જીવોને પ્રાયોગ્ય રસબંધસ્થાનોમાં દ્વિગુણવૃદ્ધ રસબંધસ્થાનો અને દ્વિગુણહીન રસબંધસ્થાનો ત્રસ જીવોને પ્રાયોગ્ય રસબંધસ્થાનોના બે દ્વિગુણવૃદ્ધ રસબંધસ્થાનો કે બે દ્વિગુણહીન રસબંધસ્થાનોના આંતરામાં રહેલા રસબંધસ્થાનો કરતા અસંખ્યગુણ છે. ત્રસ જીવોને પ્રાયોગ્ય રસબંધસ્થાનોમાં દ્વિગુણવૃદ્ધ રસબંધસ્થાનો અને દ્વિગુણહીન રસબંધસ્થાનો અલ્પ છે. તેના કરતા ત્રસ જીવોને પ્રાયોગ્ય રસબંધસ્થાનોના બે દ્વિગુણવૃદ્ધ રસબંધસ્થાનો કે બે દ્વિગુણહીન રસબંધસ્થાનોના આંતરામાં રહેલા રસબંધસ્થાનો અસંખ્ય ગુણ છે. રસબંધસ્થાન બાંધનાર જીવો વિશેષહીન જીવો - વિશેષાધિક જીવો -> 4 5 રસબંધસ્થાનોને 6 અવસ્થિત રહેવાનો ઉત્કૃષ્ટકાળ (સમય) અસંખ્યલોકાકાશપ્રદેશપ્રમાણ રસબંધસ્થાનો ઓળંગીને દ્વિગુણ જીવો અસંખ્યલોકાકાશપ્રદેશપ્રમાણ રસબંધસ્થાનો ઓળંગીને દ્વિગુણહીન જીવો * * * = રસબંધસ્થાન બાંધનાર જીવો આ યવની આકૃતિ રસબંધસ્થાન બાંધનારા જીવોની અપેક્ષાએ અને રસબંધસ્થાનને અવસ્થિત રહેવાના ઉત્કૃષ્ટકાળની અપેક્ષાએ છે.

Page #143
116 દ્વાર ટુ-યવમધ્ય સ્થાવર જીવોને પ્રાયોગ્ય રસબંધસ્થાનોના બે દ્વિગુણવૃદ્ધ રસબંધસ્થાનો કે બે દ્વિગુણહીન રસબંધસ્થાનોના આંતરામાં રહેલા રસબંધસ્થાનો અલ્પ છે. તેના કરતા સ્થાવર જીવોને પ્રાયોગ્ય રસબંધસ્થાનોમાં દ્વિગુણવૃદ્ધ રસબંધસ્થાનો અને દ્વિગુણહીન રસબંધસ્થાનો અસંખ્યગુણ છે. (6) યવમધ્ય - 8 સમયવાળા રસબંધસ્થાનો તે યવમધ્ય છે. તે શેષ બધા રસબંધસ્થાનોના અસંખ્યાતમા ભાગ જેટલા છે. યવમધ્યની નીચેના (4 થી 7 સમયવાળા) રસબંધસ્થાનો અલ્પ છે. તેના કરતા યવમળની ઉપરના (7 થી 2 સમયવાળા) રસબંધસ્થાનો અસંખ્યગુણ છે. એટલે કે, 8 સમયવાળા રસબંધસ્થાનો અલ્પ છે. તેના કરતા યવમધ્યની નીચેના (4 થી 7 સમયવાળા) રસબંધસ્થાનો અસંખ્યગુણ છે. તેના કરતા યવમધ્યની ઉપરના (7 થી 2 સમયવાળા) રસબંધસ્થાનો અસંખ્યગુણ છે. (7) સ્પર્શના - એક જીવે ભૂતકાળમાં જે રસબંધસ્થાન જેટલો કાળ બાંધ્યું હોય તે જીવને આશ્રયીને તે રસબંધસ્થાનનો તેટલો સ્પર્શનાકાળ છે. સ્પર્શનાકાળ અલ્પબદુત્વ ભૂતકાળમાં એક જીવને ર સમયવાળા રસબંધસ્થાનોનો | અલ્પ સ્પર્શનાકાળ ભૂતકાળમાં એક જીવને નીચેના 4 સમયવાળા | અસંખ્યગુણ રસબંધસ્થાનોનો સ્પર્શનાકાળ ભૂતકાળમાં એક જીવને ઉપરના 4 સમયવાળા | | તુલ્ય રસબંધસ્થાનોનો સ્પર્શનાકાળ ભૂતકાળમાં એક જીવને 8 સમયવાળા રસબંધસ્થાનોનો | અસંખ્યગુણ સ્પર્શનાકાળ

Page #144
દ્વાર ૭મુ-સ્પર્શના 1 17 સ્પનાકાળ અલ્પબદુત્વ ભૂતકાળમાં એક જીવને 3 સમયવાળા રસબંધસ્થાનોનો અસંખ્ય ગુણ સ્પર્શનાકાળ ભૂતકાળમાં એક જીવને નીચેના 5, 6, 7 સમયવાળા | અસંખ્યગુણ રસબંધસ્થાનોનો સમુદિત સ્પર્શનાકાળ (સ્વસ્થાનમાં પરસ્પર તુલ્ય) ભૂતકાળમાં એક જીવને ઉપરના પ, 6, 7 સમયવાળા તુલ્ય (સ્વસ્થાનમાં રસબંધસ્થાનોનો સમુદિત સ્પર્શનાકાળ પરસ્પર તુલ્ય) ભૂતકાળમાં એક જીવને ઉપરના 7 થી ર સમયવાળા | વિશેષાધિક રસબંધસ્થાનોનો સમુદિત સ્પર્શનાકાળ ભૂતકાળમાં એક જીવને નીચેના 4 સમયવાળા | વિશેષાધિક રસબંધસ્થાનોથી ઉપરના 5 સમયેવાળા રસબંધસ્થાનો સુધીના રસબંધસ્થાનોનો સમુદિત સ્પર્શનાકાળ | કર્મપ્રકૃતિ બંધનકરણની ગાથા 51 અને તેની ચૂર્ણિમાં પાના નિં. 115 ઉપર અહીં કંડકની નીચેના રસબંધસ્થાનો વિશેષાધિક કહ્યા છે. કર્મપ્રકૃતિ બંધનકરણની ગાથા પ૧ની બંને ટીકાઓમાં અહીં “કંડકની નીચેના રસબંધસ્થાનો’નો અર્થ “ઉપરના 4 સમયવાળા રસબંધસ્થાનોના સમૂહરૂપ કંડકથી નીચેના રસબંધસ્થાનો એવો કર્યો છે, એટલે કે નીચેના 4 સમયવાળા રસબંધસ્થાનોથી ઉપરના 5 સમયવાળા રસબંધસ્થાનો સુધીના રસબંધસ્થાનો. પંચસંગ્રહ બંધનકરણની ગાથા ૬૯માં પાના નં. 129 ઉપર અહીં કંડકની નીચેના રસબંધસ્થાનો વિશેષાધિક કહ્યા છે. પંચસંગ્રહ બંધનકરણ ગાથા ૬૯ની સ્વોપજ્ઞ ટીકામાં પાના નં. 129 ઉપર ‘કંડકની નીચેના રસબંધસ્થાનો’નો અર્થ (પાના નં. 118 ઉપર ચાલુ)

Page #145
1 18 દ્વાર ૮મુ-અલ્પબદુત્વ સ્પર્શનાકાળ અલ્પબદુત્વ ભૂતકાળમાં 4એક જીવને સર્વ રસબંધસ્થાનોનો વિશેષાધિક સમુદિત સ્પર્શનાકાળ (8) અલ્પબદુત્વ - રસબંધસ્થાનોને બાંધનારા જીવોનું અલ્પબદુત્વ આ પ્રમાણે છે - જીવો અલ્પબદુત્વ 2 સમયવાળા રસબંધસ્થાનોને બાંધનારા જીવો અલ્પ નીચેના 4 સમયવાળા રસબંધસ્થાનોને બાંધનારા જીવો અસંખ્યગુણ ! ઉપરના 4 સમયવાળા રસબંધસ્થાનોને બાંધનારા જીવો| તુલ્ય 8 સમયવાળા રસબંધસ્થાનોને બાંધનારા જીવો અસંખ્યગુણ 3 સમયવાળા રસબંધસ્થાનોને બાંધનારા જીવો અસંખ્યગુણ નીચેના 5,6,7 સમયવાળા રસબંધસ્થાનોને અસંખ્યગુણ બાંધનારા જીવો (પાના નં. ૧૧૭ની ફૂટનોટ ચાલુ) ‘ઉપરના કંડકની નીચેના રસબંધસ્થાનો' એમ કહી એનો ભાવાર્થ “જઘન્ય 4, 5, 6, 7, 8 સમયવાળા રસબંધસ્થાનો’ એમ કર્યો છે. પંચસંગ્રહ બંધનકરણ ગાથા ૬૯ની મલયગિરિ મહારાજ કૃત ટીકામાં પાના નં. 57 ઉપર “કંડકની નીચેના રસબંધસ્થાનોનો અર્થ ‘ઉપરના 4 સમયવાળા રસબંધસ્થાનોના સમૂહરૂપ કંડકથી નીચેના રસબંધસ્થાનો” એમ કર્યો છે, એટલે કે નીચેના 4 સમયવાળા રસબંધસ્થાનોથી ઉપરના 5 સમયવાળા રસબંધસ્થાનો સુધીના રસબંધસ્થાનો. A જો 4 સમયવાળા વગેરે રસબંધસ્થાનોમાં ત્રસયોગ્ય રસબંધસ્થાનો અને સ્થાવરયોગ્ય રસબંધસ્થાનો નિયત જ હોત તો સ્પર્શનાકાળના અલ્પબદુત્વમાં ત્રસયોગ્ય રસબંધસ્થાનોના સ્પર્શનાકાળથી સ્થાવરયોગ્ય રસબંધસ્થાનોનો સ્પર્શનાકાળ અનંતગુણ કહ્યો હોત. તે કહ્યો નથી, એ બતાવે છે કે ત્રસયોગ્ય રસબંધસ્થાનો અને સ્થાવરયોગ્ય રસબંધસ્થાનો નિયત નથી, પણ બધા રસબંધસ્થાનોને ત્ર-સ્થાવર જીવો પોતપોતાની યોગ્યતાને અનુરૂપ બાંધે છે.

Page #146
રસબંધના અધ્યવસાયસ્થાનો 1 19 જીવો અલ્પબદુત્વ ઉપરના 5,6,7 સમયવાળા રસબંધસ્થાનોને તુલ્ય બાંધનારા જીવો ઉપરના 7 થી ર સમયવાળા રસબંધસ્થાનોને વિશેષાધિક બાંધનારા જીવો nનીચેના 4 સમયવાળા રસબંધસ્થાનોથી ઉપરના વિશેષાધિક 5 સમયવાળા રસબંધસ્થાનો સુધીના રસબંધસ્થાનોને બાંધનારા જીવો સર્વ રસબંધસ્થાનોને બાંધનારા જીવો વિશેષાધિક રસબંધના અધ્યવસાયસ્થાનો. જઘન્ય સ્થિતિથી માંડીને ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિ સુધી જેટલા સમય છે તેટલા સ્થિતિસ્થાનો છે. તેમને બાંધવામાં કારણભૂત અસંખ્યલોકાકાશપ્રદેશપ્રમાણ કષાયોદયસ્થાનો છે. તેમને સ્થિતિબંધઅધ્યવસાયસ્થાન કે | | કર્મપ્રકૃતિ બંધનકરણ ગાથા ૫૧માં પાના નં. 115 ઉપર કહ્યું છે કે, “રસબંધના અધ્યવસાયસ્થાનોમાં જીવોનું અલ્પબદુત્વ સ્પર્શનાકાળના અલ્પબદુત્વની સમાન છે.” કર્મપ્રકૃતિ બંધનકરણ ગાથા ૫૧ની ચૂર્ણિમાં પાના નં. 116 ઉપર અહીં કંડકની નીચેના રસબંધસ્થાનોને બાંધનારા જીવો વિશેષાધિક કહ્યા છે. કર્મપ્રકૃતિ બંધનકરણ ગાથા ૫૧ની મલયગિરિ મહારાજ કૃત ટીકામાં પાના નં. 116 ઉપર અહીં નીચેના 4 સમયવાળા રસબંધસ્થાનોથી માંડીને ઉપરના પ સમયવાળા રસબંધસ્થાનો સુધીના રસબંધસ્થાનોને બાંધનારા જીવો વિશેષાધિક કહ્યા છે. કર્મપ્રકૃતિ બંધનકરણ ગાથા ૫૧ની મહોપાધ્યાય યશોવિજયજી મહારાજ કૃત ટીકામાં પાના નં. 117 ઉપર અહીં કંડકની નીચેના બધા રસબંધસ્થાનો વિશેષાધિક કહ્યા છે, પણ કંડકની સ્પષ્ટ વ્યાખ્યા કરી નથી. પંચસંગ્રહ બંધનકરણ ગાથા ૭૦માં પાનાં નં. 130 ઉપર કહ્યું છે કે, રસબંધસ્થાનોમાં જીવોનું અલ્પબદુત્વ સ્પર્શનાકાળના અલ્પબદુત્વની જેમ કહેવું.” પંચસંગ્રહ બંધનકરણ ગાથા ૭૦ની સ્વોપજ્ઞ ટીકામાં પાના નં. 13) ઉપર અહીં ઉપરના કંડકની નીચેના રસબંધસ્થાનોને બાંધનારા જીવો વિશેષાધિક કહ્યા છે, પણ ત્યાં ઉપરના કંડકની સ્પષ્ટ વ્યાખ્યા કરી નથી. પંચસંગ્રહ બંધનકરણ ગાથા ૭૦ની મલયગિરિ મહારાજ કૃત ટીકામાં પાના નં. 57 ઉપર અહીં નીચેના 4 સમયવાળા રસબંધસ્થાનોથી માંડીને ઉપરના 5 સમયવાળા રસબંધસ્થાનો સુધીના રસબંધસ્થઆનોને બાંધનારા જીવો વિશેષાધિક કહ્યા છે.

Page #147
1 20 કષાયોદયસ્થાનોમાં રસબંધાધ્યવસાયસ્થાનોની વૃદ્ધિ પરિણામસ્થાન પણ કહેવાય છે. દરેક સ્થિતિસ્થાનમાં અસંખ્યલોકાકાશપ્રદેશ પ્રમાણ કષાયોદયસ્થાન છે. દરેક કષાયોદયસ્થાનમાં અસંખ્યલોકાકાશપ્રદેશ પ્રમાણ કૃષ્ણાદિ લેશ્યાના પરિણામવિશેષરૂપ રસબંધના અધ્યવસાયસ્થાનો છે. તેમને રસબંધસ્થાન કે સંક્લેશવિશુદ્ધિસ્થાન પણ કહેવાય છે. કષાયોદયસ્થાનોમાં રસબંધાધ્યવસાયસ્થાનોની વૃદ્ધિ - અનંતરોપનિધા - 87 અશુભ પ્રવૃતિઓમાં - જઘન્ય કષાયોદયસ્થાનમાં રસબંધાધ્યવસાયસ્થાનો અલ્પ (અસંખ્યલોકાકાશપ્રદેશપ્રમાણ) છે. તેના કરતા બીજા કષાયોદયસ્થાનમાં રસબંધાધ્યવસાયસ્થાનો વિશેષાધિક છે. તેના કરતા ત્રીજા કષાયોદયસ્થાનમાં રસબંધાધ્યવસાયસ્થાનો વિશેષાધિક છે. એમ ઉત્કૃષ્ટ કષાયોદયસ્થાન સુધી ઉત્તરોત્તર ક્ષાયોદયસ્થાનમાં પૂર્વ-પૂર્વના કષાયોદયસ્થાન કરતા વિશેષાધિક રસબંધાધ્યવસાયસ્થાનો છે. A69 શુભપ્રકૃતિઓમાં - ઉત્કૃષ્ટ કષાયોદયસ્થાનમાં રસબંધાધ્યવસાયસ્થાનો અલ્પ (અસંખ્યલોકાકાશપ્રદેશપ્રમાણ) છે. તેના કરતા દ્વિચરમ કષાયોદયસ્થાનમાં રસબંધાધ્યવસાયસ્થાનો 87 અશુભ પ્રવૃતિઓ - જ્ઞાનાવરણ 5, દર્શનાવરણ 9, અસાતા, મિથ્યાત્વમોહનીય, કષાય 16, નોકષાય 9, નરકાયુષ્ય, નરક 2, તિર્યંચ 2, જાતિ 4, છેલ્લા પ સંઘયણ, છેલ્લા 5 સંસ્થાન, અશુભ વર્ણાદિ 9, કુખગતિ, ઉપઘાત, સ્થાવર 10, નીચગોત્ર, અંતરાય 5. સમ્યકત્વ મોહનીય અને મિશ્ર મોહનીય બંધાતી ન હોવાથી તેમની અહીં ગણતરી કરી નથી. A 69 શુભ પ્રવૃતિઓ = સાતા, દેવાયુષ્ય, મનુષ્યાયુષ્ય, તિર્યંચાયુષ્ય, મનુષ્ય 2, દેવ 2, પંચેન્દ્રિય જાતિ, શરીર 5, અંગોપાંગ 3, સંઘાતન 5, બંધન 15, ૧લુ સંઘયણ, ૧લુ સંસ્થાન, શુભ વર્ણાદિ 11, સુખગતિ, અગુરુલઘુ, પરાઘાત, ઉચ્છવાસ, આતપ, ઉદ્યોત, નિર્માણ, જિન, ત્રસ 10, ઉચ્ચગોત્ર.

Page #148
1 2 1 કષાયોદયસ્થાનોમાં રસબંધાધ્યવસાયસ્થાનોની વૃદ્ધિ 87 અશુભપ્રકૃતિઓમાં કષાયોદયસ્થાનોમાં રસબંધાધ્યવસાયસ્થાનો ઉત્કૃષ્ટ > 0 . 0 0 0 કષાયોદયસ્થાનો 0 0 0 0 0 0 - ઉત્તરોત્તર વિશેષાધિક. અસંખ્યલોકાકાશપ્રદેશપ્રમાણ કષાયોદયસ્થાનો ઓળંગીને દ્વિગુણવૃદ્ધસ્થાનો ........ જઘન્ય - 0 .... - અસંખ્યલોકાકાશપ્રદેશપ્રમાણ (-- રસબંધના અધ્યવસાયસ્થાનો --- 69 શુભપ્રકૃતિઓમાં કષાયોદયસ્થાનોમાં રસબંધાધ્યવસાયસ્થાનો ઉત્કૃષ્ટ - 0 ....... - અસંખ્યલોકાકાશપ્રદેશપ્રમાણ 0 0 0 0 0 0 કષાયોદયસ્થાનો દ્વિગુણવૃદ્ધસ્થાનો કષાયોદયસ્થાનો ઓળંગીને અસંખ્યલોકાકાશપ્રદેશપ્રમાણ - પૂર્વપૂર્વમાં વિશેષાધિક. જઘન્ય > - 0 .......... - રસબંધના અધ્યવસાયસ્થાનો -

Page #149
1 2 2 કષાયોદયસ્થાનોમાં રસબંધાધ્યવસાયસ્થાનોની વૃદ્ધિ વિશેષાધિક છે. તેના કરતા ત્રિચરમ કષાયોદયસ્થાનમાં રસબંધાધ્યવસાયસ્થાનો વિશેષાધિક છે. એમ જધન્ય કષાયોદયસ્થાન સુધી પૂર્વ પૂર્વના કષાયોદયસ્થાનમાં ઉત્તરોત્તર કષાયોદયસ્થાન કરતા વિશેષાધિક રસબંધાધ્યવસાયસ્થાનો છે. પરંપરોપનિધા - 87 અશુભપ્રકૃતિઓમાં - જઘન્ય કષાયોદયસ્થાનમાં રહેલા રસબંધાધ્યવસાયસ્થાનો કરતા જઘન્ય કષાયોદયસ્થાનથી માંડીને અસંખ્યલોકાકાશપ્રદેશપ્રમાણ કષાયોદયસ્થાનો ઓળંગીને પછીના કષાયોદયસ્થાનમાં રહેલ રસબંધાવ્યવસાયસ્થાનો દ્વિગુણવૃદ્ધ (બમણા) છે. ત્યાર પછી ફરી તેટલા કષાયોદયસ્થાનો ઓળંગીને પછીના કષાયોદયસ્થાનમાં રહેલા રસબંધાધ્યવસાયસ્થાનો દ્વિગુણવૃદ્ધ છે. એમ ઉત્કૃષ્ટ કષાયોદયસ્થાન સુધી અસંખ્યલોકાકાશપ્રદેશપ્રમાણ કષાયોદયસ્થાનોના અંતરે આંતરે દ્વિગુણવૃદ્ધ રસબંધાધ્યવસાયસ્થાનોવાળા કષાયોદયસ્થાનો છે. દ્વિગુણવૃદ્ધ રસબંધાધ્યવસાયસ્થાનોવાળા કષાયોદયસ્થાનો આવલિકાના અસંખ્યાતમા ભાગમાં રહેલ સમય પ્રમાણ છે. તે અલ્પ છે. તેના કરતા દ્વિગુણવૃદ્ધ રસબંધાધ્યવસાયસ્થાનોવાળા બે કષાયોદયસ્થાનોની વચ્ચેના કષાયોદયસ્થાનો અસંખ્યગુણ છે. (અસંખ્યલોકાકાશપ્રદેશપ્રમાણ હોવાથી.) રસબંધાધ્યવસાયસ્થાનો કરતા ઉત્કૃષ્ટ કષાયોદયસ્થાનની પૂર્વે અસંખ્યલોકાકાશપ્રદેશપ્રમાણ કષાયોદયસ્થાન ઓળંગીને પૂર્વેના કષાયોદયસ્થાનમાં રહેલા રસબંધાધ્યવસાયસ્થાનો દ્વિગુણવૃદ્ધ (બમણા) છે. ત્યાર પૂર્વે ફરી તેટલા કષાયોદયસ્થાનો ઓળંગીને

Page #150
1 2 3 પૂર્વેના કષાયોદયસ્થાનમાં રહેલા રસબંધાધ્યવસાયસ્થાનો દ્વિગુણવૃદ્ધ છે. એમ જઘન્ય કષાયોદયસ્થાન સુધી અસંખ્યલોકાકાશપ્રદેશપ્રમાણ કષાયોદયસ્થાનોના આંતરે આંતરે દ્વિગુણવૃદ્ધ રસબંધાવ્યવસાયસ્થાનોવાળા કષાયોદયસ્થાનો છે. દ્વિગુણવૃદ્ધ રસબંધાધ્યવસાયસ્થાનોવાળા કષાયોદયસ્થાનો આવલિકાના અસંખ્યાતમા ભાગમાં રહેલ સમય પ્રમાણ છે. તે અલ્પ છે. તેના કરતા દ્વિગુણવૃદ્ધ રસબંધાધ્યવસાયસ્થાનોવાળા બે કષાયોદયસ્થાનોની વચ્ચેના કષાયોદયસ્થાનો અસંખ્યગુણ છે. (અસંખ્યલોકાકાશપ્રદેશપ્રમાણ હોવાથી.) સ્થિતિસ્થાનોમાં રસબંધાધ્યવસાયસ્થાનોની વૃદ્ધિ - અનંતરોપનિધા - આયુષ્ય વિના 86 અશુભપ્રકૃતિઓમાં - જઘન્ય સ્થિતિસ્થાનમાં રસબંધાધ્યવસાયસ્થાનો અલ્પ (અસંખ્યલોકાકાશપ્રદેશપ્રમાણ) છે. તેના કરતા બીજા સ્થિતિસ્થાનમાં રસબંધાધ્યવસાયસ્થાનો વિશેષાધિક છે. તેના કરતા ત્રીજા સ્થિતિસ્થાનમાં રસબંધાધ્યવસાયસ્થાનો વિશેષાધિક છે. એમ ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિસ્થાન સુધી ઉત્તરોત્તર સ્થિતિસ્થાનમાં પૂર્વ-પૂર્વના સ્થિતિસ્થાન કરતા વિશેષાધિક રસબંધાધ્યવસાયસ્થાનો છે. આયુષ્ય વિના 66 શુભપ્રકૃતિઓમાં - ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિસ્થાનમાં રસબંધાધ્યવસાયસ્થાનો અલ્પ (અસંખ્યલોકાકાશપ્રદેશપ્રમાણ) છે. તેના કરતા દ્વિચરમ સ્થિતિસ્થાનમાં રસબંધાધ્યવસાયસ્થાનો વિશેષાધિક છે. તેના કરતા ત્રિચરમ સ્થિતિસ્થાનમાં રસબંધાધ્યવસાયસ્થાનો વિશેષાધિક છે. એમ જઘન્ય સ્થિતિસ્થાન સુધી પૂર્વ-પૂર્વના સ્થિતિસ્થાનમાં ઉત્તરોત્તર સ્થિતિસ્થાન કરતા વિશેષાધિક રસબંધાધ્યવસાયસ્થાનો છે.

Page #151
1 24 સ્થિતિસ્થાનોમાં રસબંધાવ્યવસાયસ્થાનોની વૃદ્ધિ આયુષ્ય વિના 86 અશુભપ્રકૃતિના સ્થિતિસ્થાનોમાં રસબંધાધ્યવસાયસ્થાનો ઉત્કૃષ્ટ 0 0 0 0 સ્થિતિસ્થાનો 0 0 0 0 0 0 - > ઉત્તરોત્તર વિશેષાધિક * પ્રમાણ સ્થિતિસ્થાનો ઓળંગીને દ્વિગુણવૃદ્ધસ્થાનો thirah અસંખ્ય જઘન્ય > 0 ... - અસંખ્યલોકાકાશપ્રદેશ પ્રમાણ <- રસબંધના અધ્યવસાયસ્થાનો - આયુષ્ય વિના 66 શુભપ્રકૃતિના સ્થિતિસ્થાનોમાં રસબંધાધ્યવસાયસ્થાનો ઉત્કૃષ્ટ > 0 ........ - અસંખ્યલોકાકાશપ્રદેશપ્રમાણ સ્થિતિસ્થાનો 0 0 0 0 0 0 0 0 0 અસંખ્ય પલ્યોપમ પગ ઓળંગીને દ્વિગુણવૃદ્ધસ્થાનો આ પ્રમાણ સ્થિતિસ્થાનો - પૂર્વપૂર્વમાં વિશેષાધિક -- જધન્ય 0 - રસબંધના અધ્યવસાયસ્થાનો

Page #152
1 2 5 સ્થિતિસ્થાનોમાં રસબંધાધ્યવસાયસ્થાનોની વૃદ્ધિ પરંપરોપનિધા - આયુષ્ય વિના 86 અશુભપ્રકૃતિઓમાં - જઘન્ય સ્થિતિસ્થાનથી માંડીને પલ્યોપમના અસંખ્યાતમા ભાગ પ્રમાણ સ્થિતિસ્થાનો ઓળંગીને પછીના સ્થિતિસ્થાનમાં જધન્ય સ્થિતિસ્થાન કરતા દ્વિગુણવૃદ્ધ (બમણા) રસબંધાધ્યવસાયસ્થાનો છે. ત્યાર પછી ફરી તેટલા સ્થિતિસ્થાનો ઓળંગીને પછીના સ્થિતિસ્થાનમાં દ્વિગુણવૃદ્ધ રસબંધાધ્યવસાયસ્થાનો છે. એમ ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિસ્થાન સુધી પલ્યોપમના અસંખ્યાતમાં ભાગ પ્રમાણ સ્થિતિસ્થાનોના આંતરે આંતરે દ્વિગુણવૃદ્ધ રસબંધાધ્યવસાયસ્થાનોવાળા સ્થિતિસ્થાનો છે. દ્વિગુણવૃદ્ધ રસબંધાધ્યવસાયસ્થાનોવાળા સ્થિતિસ્થાનો આવલિકાના અસંખ્યાતમાં ભાગમાં રહેલ સમયો પ્રમાણ છે. તે અલ્પ છે. તેના કરતા દ્વિગુણવૃદ્ધ રસબંધાધ્યવસાયસ્થાનોવાળા બે સ્થિતિસ્થાનોની વચ્ચેના સ્થિતિસ્થાનો અસંખ્ય ગુણ છે. (પલ્યોપમના અસંખ્યાતમા ભાગ પ્રમાણ હોવાથી.) આયુષ્ય વિના 66 શુભપ્રકૃતિઓમાં - ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિસ્થાનથી માંડીને પલ્યોપમના અસંખ્યાતમા ભાગ પ્રમાણ સ્થિતિસ્થાનોની પૂર્વેના સ્થિતિસ્થાનમાં ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિસ્થાન કરતા દ્વિગુણવૃદ્ધ (બમણા) રસબંધાધ્યવસાયસ્થાનો છે. ત્યાર પૂર્વે ફરી તેટલા સ્થિતિસ્થાનો ઓળંગી પૂર્વેના સ્થિતિસ્થાનમાં દ્વિગુણવૃદ્ધ રસબંધાધ્યવસાયસ્થાનો છે. એમ જઘન્ય સ્થિતિસ્થાન સુધી પલ્યોપમના અસંખ્યાતમાં ભાગ પ્રમાણ સ્થિતિસ્થાનોના આંતરે આંતરે દ્વિગુણવૃદ્ધ રસબંધાધ્યવસાયસ્થાનોવાળા સ્થિતિસ્થાનો છે. દ્વિગુણવૃદ્ધ રસબંધાધ્યવસાય || અહીં પલ્યોપમનો અસંખ્યાતમો ભાગ એટલે અદ્ધાપલ્યોપમનો અસંખ્યાતમો ભાગ સમજવો, ક્ષેત્રપલ્યોપમનો અસંખ્યાતમો ભાગ નહીં, કેમકે ક્ષેત્ર પલ્યોપમનો અસંખ્યાતમો ભાગ બધા સ્થિતિસ્થાનો કરતા અસંખ્યગુણ હોવાથી અહીં અનુપયોગી છે. અંગુલ પ્રમાણ ક્ષેત્રમાં પણ અસંખ્ય ઉત્સર્પિણીઅવસર્પિણીના સમયો જેટલા આકાશપ્રદેશો હોવાથી ક્ષેત્રપલ્યોપમનો અસંખ્યાતમો ભાગ બધા સ્થિતિસ્થાનો કરતા અસંખ્ય ગુણ છે.

Page #153
126 રસબંધાવ્યવસાયસ્થાનોની અનુકૃષ્ટિ સ્થાનોવાળા સ્થિતિસ્થાનો આવલિકાના અસંખ્યાતમા ભાગમાં રહેલા સમય પ્રમાણ છે. તે અલ્પ છે. તેના કરતા દ્વિગુણવૃદ્ધ રસબંધાધ્યવસાયસ્થાનોવાળા બે સ્થિતિસ્થાનોની વચ્ચેના સ્થિતિસ્થાનો અસંખ્યગુણ છે. (પલ્યોપમના અસંખ્યાતમાં ભાગ પ્રમાણ હોવાથી) ચાર આયુષ્યના સ્થિતિસ્થાનોમાં રસબંધાધ્યવસાયસ્થાનો - ચારે આયુષ્યના જઘન્ય સ્થિતિસ્થાનથી ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિસ્થાન સુધી ઉત્તરોત્તર સ્થિતિસ્થાનમાં પૂર્વ-પૂર્વ સ્થિતિસ્થાન કરતા અસંખ્યગુણ રસબંધાધ્યવસાયસ્થાનો છે. ચાર આયુષ્યના સ્થિતિસ્થાનોમાં રસબંધાધ્યવસાયસ્થાનો 1 ઉત્કૃષ્ટ - 0 ......... - 0000000000 સ્થિતિસ્થાનો - ઉત્તરોત્તર અસંખ્યગુણ આ જઘન્ય 2 0 ... - અસંખ્ય લોકાકાશપ્રદેશપ્રમાણ - રસબંધના અધ્યવસાયસ્થાનો - રસબંધાધ્યવસાયસ્થાનોની અનુકૃષ્ટિ પૂર્વ પૂર્વના સ્થિતિસ્થાનના રસબંધાધ્યવસાયસ્થાનોનું પછી પછીના સ્થિતિસ્થાનમાં ખેંચાવું તે રસબંધાધ્યવસાયસ્થાનોની અનુકૃષ્ટિ છે. રસબંધાધ્યવસાયસ્થાનોની અનુકૃષ્ટિ જાણવા કર્મપ્રકૃતિઓના ચાર વિભાગ કરવા. તે આ પ્રમાણે - (1) અપરાવર્તમાન અશુભ પ્રકૃતિઓ-પપ - ઘાતી 45 (જ્ઞાનાવરણ પ, દર્શનાવરણ 9, મોહનીય ર૬, અંતરાય પ), ઉપઘાત, અશુભ વર્ણાદિ 9 (કૃષ્ણવર્ણ, નીલવર્ણ, દુરભિગંધ, તિક્તરસ, કટુરસ, ગુરુસ્પર્શ, કર્કશસ્પર્શ, રૂક્ષસ્પર્શ, શીતસ્પર્શી

Page #154
રસબંધાવ્યવસાયસ્થાનોની અનુકૃષ્ટિ 1 27 (2) અપરાવર્તમાન શુભ પ્રકૃતિઓ-૪૬ - શરીર 5, સંધાતન 5, બંધન 15, અંગોપાંગ 3, શુભવર્ણાદિ 11 (રક્તવર્ણ, પીતવર્ણ, શ્વેતવર્ણ, સુરભિગંધ, કષાયરસ, અસ્ફરસ, મધુરરસ, લઘુસ્પર્શ, મૃદુસ્પર્શ, સ્નિગ્ધસ્પર્શ, ઉષ્ણસ્પર્શી, પરાઘાત, જિન, નિર્માણ, અગુરુલઘુ, ઉચ્છવાસ, આતપ, ઉઘાત. (3) પરાવર્તમાન શુભપ્રકૃતિઓ-૧૬ -સાતા, દેવ૨, મનુષ્ય 2, પંચેન્દ્રિયજાતિ, ૧લુ સંઘયણ, ૧લ સંસ્થાન, સુખગતિ, સ્થિર 6, ઉચ્ચગોત્ર. (4) પરાવર્તમાન અશુભ પ્રકૃતિઓ-૨૮ - અસાતા, નરક 2, જાતિ 4, છેલ્લા 5 સંઘયણ, છેલ્લા 5 સંસ્થાન, કુખગતિ, સ્થાવર 10. તિર્યંચ 2, નીચગોત્ર, ત્રણ 4 ની અનુકૃષ્ટિ અલગથી બતાવાશે. આયુષ્યમાં અનુકૃષ્ટિ નથી. સમ્યત્વ મોહનીય અને મિશ્ર મોહનીય બંધાતી નથી. માટે આ બધી પ્રવૃતિઓની ઉપરના ચાર વિભાગમાં ગણતરી કરી નથી. સાતા, મનુષ્ય 2, દેવ 2, તિર્યંચ 2, પંચેન્દ્રિયજાતિ, ૧લુ સંઘયણ, ૧લ સંસ્થાન, સુખગતિ, ત્રસ 10, ગોત્ર = 23 પ્રકૃતિઓ સિવાયની બધી પ્રવૃતિઓમાં ગ્રન્થિદેશે રહેલા અભવ્યના જઘન્ય સ્થિતિસ્થાનથી ઉપરના સ્થિતિસ્થાનોમાં અનુકૃષ્ટિ જાણવી, કેમકે અભવ્યના જઘન્ય સ્થિતિસ્થાનથી ઉપરના સ્થિતિસ્થાનો એક જીવની અપેક્ષાએ કાળભેદથી અને અનેકજીવની અપેક્ષાએ એક સમયે નિરંતર બંધાય છે. અભવ્યના જઘન્ય સ્થિતિસ્થાનની નીચેના સ્થિતિસ્થાનો નિરંતર બંધાતા નથી, પણ તેમાં વચ્ચે મોટા મોટા આંતરા હોય છે. તેથી તેમને અહીં લીધા નથી, ઉપર કહેલી 23 પ્રકૃતિઓની

Page #155
1 28 પપ અપરાવર્તમાન અશુભ પ્રવૃતિઓમાં અનુકૃષ્ટિ અનુકૃષ્ટિ ગ્રન્થિદેશે રહેલા અભવ્યના જઘન્ય સ્થિતિસ્થાનથી નીચેના પોતાના જઘન્ય સ્થિતિસ્થાન સુધીના સ્થિતિસ્થાનોમાં પણ જાણવી. પ૫ અપરાવર્તમાન અશુભ પ્રકૃતિઓના રસબંધાધ્યવસાયસ્થાનોની અનુકૃષ્ટિ - જઘન્ય સ્થિતિસ્થાનમાં મળતા રસબંધાધ્યવસાયસ્થાનોમાંથી એક અસંખ્યાતમો ભાગ મૂકી શેષ બધા રસબંધાધ્યવસાયસ્થાનો બીજા સ્થિતિસ્થાનમાં મળે છે. બીજા સ્થિતિસ્થાનમાં પહેલા સ્થિતિસ્થાનના છોડેલા રસબંધાધ્યવસાયસ્થાનો કરતા વિશેષાધિક નવા રસબંધાધ્યવસાયસ્થાનો પણ મળે છે. બીજા સ્થિતિસ્થાનના રસબંધાધ્યવસાયસ્થાનોમાંથી એક અસંખ્યાતમો ભાગ મૂકી શેષ બધા રસબંધાધ્યવસાયસ્થાનો ત્રીજા સ્થિતિસ્થાનમાં મળે છે. ત્રીજા સ્થિતિસ્થાનમાં બીજા સ્થિતિસ્થાનના છોડેલા રસબંધાધ્યવસાયસ્થાનો કરતા વિશેષાધિક નવા રસબંધાધ્યવસાયસ્થાનો પણ મળે છે. એમ ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિસ્થાન સુધી ઉત્તરોત્તર સ્થિતિસ્થાનમાં પૂર્વ પૂર્વ સ્થિતિસ્થાનના રસબંધાવ્યવસાયસ્થાનોમાંથી એક-એક અસંખ્યાતમો ભાગ મૂકી શેષ બધા રસબંધાધ્યવસાયસ્થાનો મળે છે અને છોડેલા રસબંધાધ્યવસાયસ્થાનો કરતા વિશેષાધિક નવા રસબંધાધ્યવસાય સ્થાનો પણ મળે છે. જઘન્ય સ્થિતિસ્થાનથી માંડીને પલ્યોપમના અસંખ્યાતમા ભાગ પ્રમાણ સ્થિતિસ્થાનોમાંના છેલ્લા સ્થિતિસ્થાનમાં જઘન્ય સ્થિતિસ્થાનના રસબંધાધ્યવસાયસ્થાનોની અનુકૃષ્ટિ પૂર્ણ થાય છે. ત્યાર પછીના સ્થિતિસ્થાનમાં બીજા સ્થિતિસ્થાનના રસબંધાધ્યવસાયસ્થાનોની અનુકૃષ્ટિ પૂર્ણ થાય છે. ત્યાર પછીના સ્થિતિસ્થાનમાં ત્રીજા સ્થિતિસ્થાનના રસબંધાધ્યવસાયસ્થાનોની અનુકૃષ્ટિ પૂર્ણ થાય છે. આ રીતે પોતપોતાના ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિસ્થાન સુધી રસબંધાધ્યવસાયસ્થાનોની અનુકૃષ્ટિ જાણવી. આ “તદેકદેશ અન્યાનિ ચ અનુકૃષ્ટિ છે. ઉત્તરોત્તર સ્થિતિસ્થાનના કુલ રસબંધાવ્યવસાયસ્થાનો પૂર્વ પૂર્વના સ્થિતિસ્થાનના કુલ રસબંધાધ્યવસાયસ્થાનો કરતા વિશેષાધિક છે.

Page #156
1 1 55 અપરાવર્તમાન અશુભ પ્રવૃતિઓમાં અનુકૃષ્ટિ 1 29 અસત્કલ્પનાએ પપ અપરાવર્તમાન અશુભ પ્રકૃતિઓના રસબંધાધ્યવસાયસ્થાનોની અનુકૃષ્ટિ (તકદેશ અન્યાનિ ચ) ઉત્કૃષ્ટ - 15 106 થી 171 66 ૧૨માં 14 92 થી ૧પ૩ 62 - ૧૧મા' 13 79 થી 136 58 - ૧૦માં 12 67 થી 120 54 - ૯માં 11 પ૬ થી 105 50 - ૮મા | સ્થિતિસ્થાનના 10 46 થી 91 46 - ૭માં | રિસબંધાધ્યવસાય૩૭ થી 38 42 સ્થાનોની અનુકૃષ્ટિ 8 29 થી 66 38 - પમા સંપૂર્ણ 7 22 થી પ૫ 34 - ૪થા 6 16 થી 45 30 - ૩જા 5 11 થી 36 26 - રજા 4 7 થી 28 22 - ૧લા | 3 4 થી 21 18 2 2 થી 15 14 જઘન્ય - 1 1 થી 10 10 1 1 1 1 1 w W X mone 1 1 1 પલ્યોપમ = 4 અસંખ્ય સ્થિતિસ્થાનો રસબંધાધ્યવસાયસ્થાનો તે તે સ્થિતિસ્થાનના કુલ રસબંધાધ્યવસાયસ્થાનો (ઉત્તરોત્તર વિશેષાધિક) 46 અપરાવર્તમાન શુભ પ્રકૃતિઓના રસબંધાધ્યવસાયસ્થાનોની અનુકૃષ્ટિ - ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિસ્થાનમાં મળતા રસબંધાધ્યવસાયસ્થાનોમાંથી એક અસંખ્યાતમો ભાગ મૂકી શેષ બધા રસબંધાધ્યવસાયસ્થાનો

Page #157
1 30 46 અપરાવર્તમાન શુભ પ્રવૃતિઓમાં અનુકૃષ્ટિ ઢિચરમ સ્થિતિસ્થાનમાં મળે છે. દ્વિચરમ સ્થિતિસ્થાનમાં ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિસ્થાનના છોડેલા રસબંધાધ્યવસાયસ્થાનો કરતા વિશેષાધિક નવા રસબંધાધ્યવસાયસ્થાનો પણ મળે છે. દ્વિચરમ સ્થિતિસ્થાનના રસબંધાધ્યવસાયસ્થાનોમાંથી એક અસંખ્યાતમો ભાગ મૂકી શેષ બધા રસબંધાધ્યવસાયસ્થાનો ત્રિચરમ સ્થિતિસ્થાનમાં મળે છે. ત્રિચરમ સ્થિતિસ્થાનમાં દ્વિચરમ સ્થિતિસ્થાનના છોડેલા રસબંધાધ્યવસાયસ્થાનો કરતા વિશેષાધિક નવા રસબંધાધ્યવસાયસ્થાનો પણ મળે છે. એમ જઘન્ય સ્થિતિસ્થાન સુધી પૂર્વ પૂર્વ સ્થિતિસ્થાનમાં ઉત્તરોત્તર સ્થિતિસ્થાનના રસબંધાધ્યવસાયસ્થાનોમાંથી એક-એક અસંખ્યાતમો ભાગ મૂકી શેષ બધા રસબંધાધ્યવસાયસ્થાનો મળે છે અને છોડેલા રસબંધાધ્યવસાયસ્થાનો કરતા વિશેષાધિક નવા રસબંધાધ્યવસાયસ્થાનો પણ મળે છે. ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિસ્થાનથી માંડીને નીચે પલ્યોપમના અસંખ્યાતમા ભાગ પ્રમાણ સ્થિતિસ્થાનોમાંના છેલ્લા સ્થિતિસ્થાનમાં ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિસ્થાનના રસબંધાધ્યવસાયસ્થાનોની અનુકૃષ્ટિ પૂર્ણ થાય છે. ત્યાર પૂર્વેના સ્થિતિસ્થાનમાં દ્વિચરમ સ્થિતિસ્થાનના રસબંધાવ્યવસાયસ્થાનોની અનુકૃષ્ટિ પૂર્ણ થાય છે. ત્યાર પૂર્વેના સ્થિતિસ્થાનમાં ત્રિચરમ સ્થિતિસ્થાનના રસબંધાધ્યવસાયસ્થાનોની અનુકૃષ્ટિ પૂર્ણ થાય છે. આ રીતે જઘન્ય સ્થિતિસ્થાન સુધી રસબંધાધ્યવસાય-સ્થાનોની અનુકૃષ્ટિ જાણવી. આ ‘તદેકદેશ અન્યાનિ ચ અનુકૃષ્ટિ છે. ઉત્તરોત્તર સ્થિતિસ્થાનના કુલ રસબંધાધ્યવસાયસ્થાનો કરતા પૂર્વ પૂર્વના સ્થિતિસ્થાનના કુલ રસબંધાધ્યવસાયસ્થાનો વિશેષાધિક છે.

Page #158
1 31 1 1 46 અપરાવર્તમાન શુભ પ્રવૃતિઓમાં અનુકૃષ્ટિ અસત્કલ્પનાએ 46 અપરાવર્તમાન શુભ પ્રકૃતિઓના રસબંધાધ્યવસાયસ્થાનોની અનુકૃષ્ટિ (તદેકદેશ અન્યાનિ ચ) ઉત્કૃષ્ટ - 15 1 થી 10 10 14 2 થી 15 14 13 4 થી 21 18 12 7 થી 28 22 - ૧પમાં | 11 11 થી 36 ર૬ - ૧૪મા 10 16 થી 45 30 - ૧૩માં 9 22 થી પપ 34 - ૧૨માં 8 29 થી 66 38 ૧૧માં સ્થિતિસ્થાનના 7 37 થી 78 42 - ૧૦મા | Fરસબંધાધ્યવસાય૬ 46 થી 91 46 - સ્થાનોની અનુકૃષ્ટિ 5 પદ થી 105 50 - ૮મા સંપૂર્ણ 4 67 થી 120 54 - ૭માં 3 79 થી 136 58 - ૬ઢા 2 92 થી 153 62 - પમા જઘન્ય - 1 106 થી 171 66 - ૪થા પલ્યોપમ - = 4 સ્થિતિસ્થાનો અસંખ્ય રસબંધાધ્યવસાયસ્થાનો તે તે સ્થિતિસ્થાનના કુલ રસબંધાવ્યવસાયસ્થાનો (પૂર્વ પૂર્વમાં વિશેષાધિક) 16 પરાવર્તમાન શુભ પ્રકૃતિઓના રસબંધાધ્યવસાયસ્થાનોની અનુકૃષ્ટિ - સાતાના ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિસ્થાન (15 કોડાકોડી સાગરોપમ)માં રહેલા બધા રસબંધાધ્યવસાયસ્થાનો દ્વિચરમ સ્થિતિસ્થાનમાં મળે છે. દ્વિચરમ સ્થિતિસ્થાનમાં નવા રસબંધાધ્યવસાયસ્થાનો પણ મળે છે. દ્વિચરમ સ્થિતિસ્થાનમાં રહેલા બધા રસબંધાધ્યવસાયસ્થાનો 1 1 1 1 1

Page #159
132 16 પરાવર્તમાન શુભ પ્રવૃતિઓમાં અનુકૃષ્ટિ ત્રિચરમ સ્થિતિસ્થાનમાં મળે છે. ત્રિચરમ સ્થિતિસ્થાનમાં નવા રસબંધાધ્યવસાયસ્થાનો પણ મળે છે. એમ પ્રતિપક્ષી પ્રકૃતિ (અસાતા)ના જઘન્ય સ્થિતિસ્થાનની સમાન સ્થિતિસ્થાન સુધી પૂર્વ પૂર્વના સ્થિતિસ્થાનમાં ઉત્તરોત્તર સ્થિતિસ્થાનના બધા રસબંધાધ્યવસાયસ્થાનો મળે છે અને નવા રસબંધાધ્યવસાયસ્થાનો પણ મળે છે. સાતાના ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિસ્થાનથી પ્રતિપક્ષી પ્રકૃતિ (અસાતા)ના જઘન્ય સ્થિતિસ્થાન સુધી સાતા અસાતા સાથે પરાવર્તન પામી પામીને બંધાય છે. આ સ્થિતિસ્થાનો સાગરોપમશતપૃથકત્વ પ્રમાણ છે. તેમને આક્રાંત સ્થિતિસ્થાનો પણ કહેવાય છે. સાતાના ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિસ્થાનની ઉપરના અસાતાના ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિસ્થાન (3) કોડાકોડી સાગરોપમ) સુધીના સ્થિતિસ્થાનો અસાતાના જ બંધયોગ્ય છે. અસાતાના જઘન્ય સ્થિતિસ્થાન (અભવ્ય યોગ્ય અંતઃકોડાકોડી સાગરોપમ)ની નીચેના સાતાના જઘન્ય સ્થિતિસ્થાન (12 મુહૂર્ત) સુધીના સ્થિતિસ્થાનો સાતાના જ બંધયોગ્ય છે. (સાતા માટે પ્રતિપક્ષી પ્રકૃતિ અસાતા છે. એમ અન્ય પ્રકૃતિઓ માટે જાણી લેવું. પ્રતિપક્ષી પ્રકૃતિનું જઘન્ય સ્થિતિસ્થાન અભવ્ય યોગ્ય અંતઃકોડાકોડી સાગરોપમનું છે, કેમકે તે પ્રકૃતિમાં અભયોગ્ય અંતઃકોડાકોડી સાગરોપમથી માંડીને ઉપરની સ્થિતિસ્થાનોમાં જ અનુકૃષ્ટિ થાય છે.) આ ‘તાનિ અન્યાનિ ચ અનુકૃષ્ટિ છે. પ્રતિપક્ષી પ્રકૃતિ (અસાતા)ના જઘન્ય સ્થિતિસ્થાનની સમાન સાતાના સ્થિતિસ્થાનમાં રહેલા રસબંધાધ્યવસાયસ્થાનોમાંથી એક અસંખ્યાતમો ભાગ મૂકી શેષ બધા રસબંધાધ્યવસાયસ્થાનો તેની નીચેના સ્થિતિસ્થાનમાં મળે છે અને નવા રસબંધાવ્યવસાયસ્થાનો પણ મળે છે. છોડેલા રસબંધાધ્યવસાયસ્થાનો કરતા નવા રસબંધાધ્યવસાયસ્થાનો વિશેષાધિક છે. તે સ્થિતિસ્થાનમાં રહેલા

Page #160
16 પરાવર્તમાન શુભ પ્રકૃતિઓમાં અનુકૃષ્ટિ 133 અસત્કલ્પનાએ 16 પરાવર્તમાન શુભ પ્રકૃતિઓના રસબંધાધ્યવસાય સ્થાનોની અનુકૃષ્ટિ (તાનિ અન્યાનિ ચ + તકદેશ અન્યાનિ ચ) પ્રતિપક્ષીપ્રકૃતિનું - 28 ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિસ્થાન 27 તાનિ અન્યાનિ ચ - - ઉત્કૃષ્ટ ને 20 1 થી 27 27 19 1 થી 31 31 18 1 થી 35 35 17 1 થી 39 39 16 1 થી 43 43 આક્રાંત 15 1 થી 47 47 સ્થિતિસ્થાનો '' 14 1 થી 51 51 13 1 થી 55 55 12 1 થી 59 59 પ્રતિપક્ષીપ્રકૃતિનું || 11 1 થી 63 63 10 1 થી 67 67 સ્થિતિસ્થાન l9 1 થી 71 71 (અભવ્ય યોગ્ય | 8 5 થી 79 75' પલ્યોપમના અંતઃકોડાકોડી | 7 10 થી 88 79 [અસંખ્ય Lપલ્યોપમ સાગરોપમ) | 6 16 થી 98 83 - અસંખ્ય | અસંખ્ય અનાક્રાંત 5 23 થી 109 87) બહુભાગ સ્થિતિસ્થાનો '' 4 48 થી 138 91 | પપગ નો | - ૧૪માથી૯માં 3 72 થી 166 5) અસંખ્ય 2 80 થી 178 99 અસંખ્યાતમો -૭માં જઘન્ય - 1 1 89 થી 191 103 ભાગ - ૬ઠ્ઠા સ્થિતિસ્થાનના પલ્યોપમ સ્થિતિસ્થાનો રસબંધાધ્યવસાય ૨સબંધાધ્યવસાય સ્થાનો અસંખ્ય સ્થાનોની અનુકૃષ્ટિ પલ્યોપમ તે તે સ્થિતિસ્થાનના કુલ ના અસંખ્ય બહુભાગ 4 અસંખ્ય રસબંધાધ્યવસાયસ્થાનો (પૂર્વપૂર્વમાં વિશેષાધિક) પલ્યોપમ નો અસંખ્યાતમો ભાગ = 2 અસંખ્ય - તદુકદેશ આન્યાનિ ચ >> - ૯૮માં = 6

Page #161
1 34 16 પરાવર્તમાન શુભ પ્રવૃતિઓમાં અનુકૃષ્ટિ રસબંધાવ્યવસાયસ્થાનોમાંથી એક અસંખ્યાતમો ભાગ મૂકી શેષ બધા રસબંધાધ્યવસાયસ્થાનો તેની નીચેના સ્થિતિસ્થાનમાં મળે છે અને છોડેલા રસબંધાધ્યવસાયસ્થાનો કરતા વિશેષાધિક નવા રસબંધાધ્યવસાયસ્થાનો પણ મળે છે. એમ સાતાના જઘન્ય સ્થિતિસ્થાન સુધી નીચે નીચેના સ્થિતિસ્થાનમાં ઉપર ઉપરના સ્થિતિસ્થાનના રસબંધાધ્યવસાયસ્થાનોમાંથી એક-એક અસંખ્યાતમો ભાગ મૂકી શેષ બધા રસબંધાધ્યવસાયસ્થાનો મળે છે અને છોડેલા રસબંધાધ્યવસાયસ્થાનો કરતા વિશેષાધિક નવા પણ રસબંધાધ્યવસાયસ્થાનો મળે છે. પ્રતિપક્ષી પ્રકૃતિ (અસાતા)ના જઘન્ય સ્થિતિસ્થાનની તુલ્ય સાતાના સ્થિતિસ્થાનથી માંડીને નીચે પલ્યોપમના અસંખ્યાતમાં ભાગ પ્રમાણ સ્થિતિસ્થાનોમાંના છેલ્લા સ્થિતિસ્થાનમાં પ્રતિપક્ષી પ્રકૃતિના જઘન્ય સ્થિતિસ્થાનની તુલ્ય સાતાના સ્થિતિસ્થાનના રસબંધાધ્યવસાયસ્થાનોની અનુકૃષ્ટિ પૂર્ણ થાય છે. તેની નીચેના સ્થિતિસ્થાનમાં પ્રતિપક્ષી પ્રકૃતિના જઘન્ય સ્થિતિસ્થાનની તુલ્ય સાતાના સ્થિતિસ્થાનની નીચેના સ્થિતિસ્થાનના રસબંધાધ્યવસાયસ્થાનોની અનુકૃષ્ટિ પૂર્ણ થાય છે. એમ સાતાના જઘન્ય સ્થિતિસ્થાન સુધી રસબંધાધ્યવસાયસ્થાનોની અનુકૃષ્ટિ જાણવી. આ ‘તદેકદેશ અન્યાનિ ચ અનુકૃષ્ટિ છે. (સાતાનું જઘન્ય સ્થિતિસ્થાન 12 મુહૂર્તનું છે. એમ શેષ પ્રકૃતિઓનું યથાયોગ્ય જધન્ય સ્થિતિસ્થાન જાણી લેવું.) આમ સાતાની અનુકૃષ્ટિ ‘તાનિ અન્યાનિ ચ’ અને ‘તદેકદેશ અન્યાનિ ચ” એમ બે પ્રકારની છે. ઉત્તરોત્તર સ્થિતિસ્થાનના કુલ રસબંધાધ્યવસાયસ્થાનો કરતા પૂર્વપૂર્વના સ્થિતિસ્થાનના કુલ રસબંધાધ્યવસાયસ્થાનો વિશેષાધિક છે. સાતાની અનુકૃષ્ટિની જેમ શેષ 15 પ્રકૃતિઓની અનુકૃષ્ટિ પણ જાણવી.

Page #162
28 પરાવર્તમાન અશુભ પ્રવૃતિઓમાં અનુકૃષ્ટિ 135 28 પરાવર્તમાન અશુભ પ્રકૃતિઓના રસબંધાધ્યવસાયસ્થાનોની અનુકૃષ્ટિ - અસાતાના જઘન્ય સ્થિતિસ્થાન (અભવ્યયોગ્ય અંતઃકોડાકોડી સાગરોપમ)માં રહેલા બધા રસબંધાધ્યવસાયસ્થાનો ત્યાર પછીના સ્થિતિસ્થાનમાં મળે છે. ત્યાં નવા રસબંધાધ્યવસાયસ્થાનો પણ મળે છે. બીજા સ્થિતિસ્થાનના બધા રસબંધાધ્યવસાયસ્થાનો ત્રીજા સ્થિતિસ્થાનમાં મળે છે. ત્યાં નવા રસબંધાધ્યવસાયસ્થાનો પણ મળે છે. એમ સાગરોપમશતપૃથત્વ પ્રમાણ આક્રાંત સ્થિતિસ્થાનો સુધી (એટલે કે અભવ્યયોગ્ય અંતઃકોડાકોડી સાગરોપમથી 15 કોડાકોડી સાગરોપમ સુધી, એટલે કે પ્રતિપક્ષી પ્રકૃતિ (સાતા)ના ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિસ્થાનની સમાન સ્થિતિસ્થાન સુધી) ઉત્તરોત્તર સ્થિતિસ્થાનમાં પૂર્વ પૂર્વના સ્થિતિસ્થાનના બધા રસબંધાધ્યવસાયસ્થાનો મળે છે અને નવા રસબંધાધ્યવસાયસ્થાનો પણ મળે છે. આ ‘તાનિ અન્યાનિ ચ અનુકૃષ્ટિ છે. આક્રાંત સ્થિતિસ્થાનો પછીના સ્થિતિસ્થાનમાં 15 કોડાકોડી સાગરોપમના સ્થિતિસ્થાનમાં રહેલા રસબંધાધ્યવસાયસ્થાનોમાંથી એક અસંખ્યાતમો ભાગ મૂકી શેષ બધા રસબંધાધ્યવસાયસ્થાનો મળે છે અને છોડેલા રસબંધાધ્યવસાયસ્થાનો કરતા વિશેષાધિક નવા રસબંધાધ્યવસાયસ્થાનો પણ મળે છે. તે સ્થિતિસ્થાનના રસબંધાધ્યવસાયસ્થાનોમાંથી એક અસંખ્યાતમો ભાગ મૂકી શેષ બધા રસબંધાધ્યવસાયસ્થાનો તેની ઉપરના સ્થિતિસ્થાનમાં મળે છે અને છોડેલા રસબંધાધ્યવસાયસ્થાનો કરતા વિશેષાધિક નવા રસબંધાધ્યવસાયસ્થાનો પણ મળે છે. એમ અસાતાના ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિસ્થાન (30 કોડાકોડી સાગરોપમ) સુધી ઉત્તરોત્તર સ્થિતિસ્થાનમાં પૂર્વ પૂર્વ સ્થિતિસ્થાનના રસબંધાધ્યવસાયસ્થાનોમાંથી એક-એક અસંખ્યાતમો ભાગ મૂકી શેષ બધા રસબંધાધ્યવસાયસ્થાનો મળે છે અને છોડેલા રસબંધાધ્યવસાયસ્થાનો કરતા વિશેષાધિક નવા રસબંધાધ્યવસાયસ્થાનો પણ મળે છે. 15 કોડાકોડી સાગરોપમના

Page #163
136 28 પરાવર્તમાન અશુભ પ્રવૃતિઓમાં અનુકૃષ્ટિ અસત્કલ્પનાએ ૨૮પરાવર્તમાન અશુભપ્રકૃતિઓના રસબંધાધ્યવસાયસ્થાનોની અનુકૃષ્ટિ (તાનિ અન્યાનિ ચ + તદુકદેશ અન્યાનિ ચ) - - તકદેશ અન્યાનિ ચ - સ્થિતિસ્થાનના રસબંધાધ્યવસાય સ્થાનોની અનુકૃષ્ટિ સંપૂર્ણ ઉત્કૃષ્ટ - J28 89 થી 191 103 ૯૨૩માં 27 80 થી 178 99 પલ્યોપમનો * - ૨૨માં 26 72 થી 166 95 અસંખ્ય ] - ૨૧માં અનાક્રાંત -૧પમાથી ૨૦મામ 25 48 થી 138 91 અસંખ્યાતમો સ્થિતિસ્થાનો -૯માથી ૧૪મા 24 23 થી 109 875 ભાગ - પલ્યોપમ 23 16 થી 98 83 | પલ્યોપમના. અસંખ્ય 22 10 થી 88 79 [ અસંખ્ય પ્રતિપક્ષીપ્રકતિનું 121 5 થી 79 75) અસંખ્ય . ઉત્કૃષ્ટ 20 1 થી 71 71 બહુભાગ સ્થિતિસ્થાન | 19 1 થી 67 67 18 1 થી 63 63 17 1 થી 59 59 16 1 થી પપ પપ આક્રાંત 15 1 થી 51 51 સ્થિતિસ્થાનો 14 1 થી 47 47 13 1 થી 43 43 12 1 થી 39 39 11 1 થી 35 35 10 1 થી 31 31 - જઘન્ય - 9i 1 થી 27 27 (અભવ્ય યોગ્ય 8 . અંતઃકોડાકોડી રસબંધાધ્યવસાયસાગરોપમ) સ્થાનો તાનિ અન્યાનિ ચ - ઈ ર આ પલ્યોપમ = 6 4 તે તે સ્થિતિસ્થાનના કુલ 3 રસબંધાધ્યવસાયસ્થાનો 2 (ઉત્તરોત્તર વિશેષાધિક) પ્રતિપક્ષીપ્રકૃતિનું-૧ અસંખ્ય જઘન્ય સ્થિતિસ્થાન | કલામના અસંખ્ય બહુભાગ=૪ સ્થિતિસ્થાનો અસંખ્ય પલ્યોપમ નો અસંખ્યાતમો ભાગ = 2 અસંખ્ય

Page #164
તિર્યચ 2, નીચગોત્રમાં અનુકૃષ્ટિ 1 37 સ્થિતિસ્થાનથી માંડીને ઉપર પલ્યોપમના અસંખ્યાતમાં ભાગ પ્રમાણ સ્થિતિસ્થાનોમાંના છેલ્લા સ્થિતિસ્થાનમાં 15 કોડાકોડી સાગરોપમના સ્થિતિસ્થાનના રસબંધાધ્યવસાયસ્થાનોની અનુકૃષ્ટિ પૂર્ણ થાય છે. ત્યાર પછીના સ્થિતિસ્થાનમાં 15 કોડાકોડી સાગરોપમના સ્થિતિસ્થાનની ઉપરના સ્થિતિસ્થાનના રસબંધાધ્યવસાયસ્થાનોની અનુકૃષ્ટિ પૂર્ણ થાય છે. એમ અસાતાના ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિસ્થાન સુધી અનુકૃષ્ટિ જાણવી. આ ‘તદેકદેશ અન્યાનિ ચ અનુકૃષ્ટિ છે. આમ અસાતાની અનુકૃષ્ટિ ‘તાનિ અન્યાનિ ચઅને ‘તદેકદેશ અનાનિ ચ” એમ બે પ્રકારની છે. ઉત્તરોત્તર સ્થિતિસ્થાનના રસબંધાધ્યવસાયસ્થાનો પૂર્વપૂર્વના સ્થિતિસ્થાનના રસબંધાધ્યવસાયસ્થાનો કરતા વિશેષાધિક છે. અસતાની અનુકૃષ્ટિની જેમ શેષ 27 પ્રકૃતિઓની અનુકૃષ્ટિ પણ જાણવી. તિર્યંચ ર અને નીચગોત્રના રસબંધાધ્યવસાયસ્થાનોની અનુકૃષ્ટિ તિર્યંચ ર અને નીચગોત્રની જઘન્ય સ્થિતિ સમ્યક્ત્વ પામવાને અભિમુખ સાતમી નારકીનો જીવ બાંધે છે. તે જઘન્ય સ્થિતિસ્થાનથી અભવ્યયોગ્ય જઘન્ય સ્થિતિસ્થાન (અંત:કોડાકોડી સાગરોપમ)ની નીચેના સ્થિતિસ્થાન સુધીના સ્થિતિસ્થાનોના રસબંધાધ્યવસાયસ્થાનોની ‘તદેકદેશ અન્યાનિ ચ” અનુકૃષ્ટિ છે. ત્યાર પછી અભયોગ્ય જઘન્ય સ્થિતિસ્થાન (અંતઃકોડાકોડી સાગરોપમ)થી મનુષ્ય 2 ના ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિસ્થાન (15 કોડાકોડી સાગરોપમ)ની તુલ્ય સ્થિતિસ્થાન સુધીના સાગરોપમ શતપૃથકત્વ પ્રમાણ સ્થિતિસ્થાનો તિર્યચ-૨ ના મનુષ્ય-રની સાથે આક્રાંત સ્થિતિસ્થાનો છે. નીચગોત્રના અભવ્યયોગ્ય અંત:કોડાકોડી સાગરોપમના સ્થિતિસ્થાનથી ઉચ્ચગોત્રના ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિસ્થાન (10 કોડાકોડી સાગરોપમ)ની તુલ્ય સ્થિતિસ્થાન સુધીના સાગરોપમશતપૃથકૃત્વ પ્રમાણ સ્થિતિસ્થાનો નીચગોત્રના ઉચ્ચગોત્રની સાથે આક્રાંત સ્થિતિસ્થાનો છે. આ આક્રાંત સ્થિતિસ્થાનોમાં રસબંધાવ્યવસાયસ્થાનોની ‘તાનિ અન્યાનિ ચ અનુકૃષ્ટિ છે.

Page #165
- તદેકદેશ અન્યાનિ ચ - - 138 તિર્યંચ 2, નીચગોત્રમાં અનુકૃષ્ટિ અસત્કલ્પનાએ તિર્યંચ ર અને નીચગોત્રના રસબંધાધ્યવસાયસ્થાનોની અનુકૃષ્ટિ (તકદેશ અન્યાનિ ચ + તાનિ અન્યાનિ ચ + તકદેશ અન્યાનિ ચ) સ્થિતિસ્થાનોના રસબંધાવ્યવસાય સ્થાનોની અનુકૃષ્ટિ સંપૂર્ણ ઉત્કૃષ્ટ 40 356 થી 703 348 -૩૩માં 39 347 થી 688 340. -૩રમાં 38 338 થી 669 332 - ૩૧માં 37 329 થી 652 324 પલ્યોપમનો ૩૦માં 36 320 થી 635 31 અસંખ્ય ૨૯માં અનાક્રાંત 35 256 થી પ૬૫ 3086 ૨૧માથી ૨૮મા અસંખ્યાતમો. સ્થિતિસ્થાનો 34 191 થી 490 300/ તથ ૧૩માથી૨૦માં 33 73 થી 364 292 -પમાથી ૧રમાં 72 થી 355 284 પલ્યોપમના થી 346 276 અસંખ્ય | પલ્યોપમ પ્રતિપક્ષીપ્રકૃતિનું થી 337 268 અસંખ્ય અસંખ્ય પર૯ 69 થી 328 267ii બ ઉત્કૃષ્ટ થી 319 ૨૫ર સ્થિતિસ્થાન 27 68 થી 311 244 26 68 થી 303 236 25 68 થી 295 228 24 68 થી 287 220 23 68 થી 279 212 22 68 થી 271 204 પલ્યોપમ આક્રાંત 21 68 થી 263 196 - સ્થિતિસ્થાનો 20 68 થી 255 188 અસંખ્ય 19 68 થી 247 180 પલ્યોપમ, ૧ના અસંખ્ય બહુભાગ =પ 18 68 થી 239 172 અસંખ્ય 17 68 થી 231 164 16 68 થી 223 156 પલ્યોપમ | અસંખ્યાતમો ભાગ - 3 અભવ્ય યોગ્ય 15 68 થી 215 148 અસંખ્ય જઘન્ય 14 68 થી 207 140 સ્થિતિસ્થાન ? 13 68 થી 199 132. (અંતઃકોડાકોડી J12 67 થી 190 124 11 પ૬ થી 171 116 - ૪થા સ્થિતિસ્થાનોના સાગરોપમ) 10 46 થી 153 108 ૩જા | 9 37 થી 136 100 રજા Fરસબંધાધ્યવસાયસ્થાનોની . 8 29 થી 120 92 ૧લા) અનુકૃષ્ટિ સંપૂર્ણ અનાક્રાંત 7 22 થી 105 84 સ્થિતિસ્થાનો 6 16 થી 91 76 5 11 થી 78 68 4 7 થી 66 60 3 4 થી પપ પર 2 2 થી 45 44 જઘન્ય - 1 થી 36 36 તે તે સ્થિતિસ્થાનના કુલ સ્થિતિસ્થાનો ! - રસબંધાધ્યવસાયસ્થાનો રસબંધાવ્યવસાયસ્થાનો (ઉત્તરોત્તર વિશેષાધિક) - તાનિ અન્યાનિ ચ - -- તદઉદેશ અન્યાનિ ચ O P -

Page #166
ત્રસ ૪માં અનુકૃષ્ટિ 139 આક્રાંત સ્થિતિસ્થાનોની ઉપર ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિસ્થાન (20 કોડાકોડી સાગરોપમ) સુધી રસબંધાવ્યવસાયસ્થાનોની ‘તદેકદેશ અન્યાનિ ચ” અનુકૃષ્ટિ છે. તિર્યંચ રમાં સમયાધિક 15 કોડાકોડી સાગરોપમથી 20 કોડાકોડી સાગરોપમ સુધીના સ્થિતિસ્થાનોમાં અને નીચગોત્રમાં સમયાધિક 10 કોડાકોડી સાગરોપમથી ર૦ કોડાકોડી સાગરોપમ સુધીના સ્થિતિસ્થાનોમાં રસબંધાવ્યવસાયસ્થાનોની ‘તદેકદેશ અન્યાનિ ચ અનુકૃષ્ટિ છે. આમ તિર્યંચ ર અને નીચગોત્રમાં પહેલા “તદેકદેશ અન્યાનિ ચ' અનુકૃષ્ટિ છે, પછી “તાનિ અન્યાનિ ચ” અનુકૃષ્ટિ છે, પછી ‘તદેકદેશ અન્યાનિ ચ અનુકૃષ્ટિ છે. ઉત્તરોત્તર સ્થિતિસ્થાનના રસબંધાધ્યવસાયસ્થાનો પૂર્વપૂર્વના સ્થિતિસ્થાનના રસબંધાધ્યવસાયસ્થાનો કરતા વિશેષાધિક છે. ત્રસ ૪ના રસબંધાધ્યવસાયસ્થાનોની અનુકૃષ્ટિ - ત્રસ 4 ના ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિસ્થાન (20 કોડાકોડી સાગરોપમ)થી 18 કોડાકોડી સાગરોપમ સુધીના સ્થિતિસ્થાનોમાં ‘તદેકદેશ અન્યાનિ ચ અનુકૃષ્ટિ છે. સૂક્ષ્મ ૩નું ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિસ્થાન 18 કોડાકોડી સાગરોપમનું છે. સ્થાવર નામકર્મનું ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિસ્થાન 20 કોડાકોડી સાગરોપમનું છે, પણ સમયાધિક 18 કોડાકોડી સાગરોપમથી 20 કોડાકોડી સાગરોપમ સુધીનો સ્થિતિબંધ ત્રસનામકર્મનો ઈશાન દેવલોક સુધીના દેવો સિવાયના ત્રણે ગતિના જીવો કરે છે અને સ્થાવર નામકર્મનો ઈશાન દેવલોક સુધીના દેવો જ કરે છે. આમ સમયાધિક 18 કોડાકોડી સાગરોપમથી ર૦ કોડાકોડી સાગરોપમ સુધીના ત્રસનામકર્મ અને સ્થાવરનામકર્મના સ્થિતિબંધના બંધક જીવો જુદા જુદા છે. આમ ત્રસ 4 ના 20 કોડાકોડી સાગરોપમથી સમયાધિક 18 કોડાકોડી સાગરોપમ સુધીના સ્થિતિસ્થાનો અનાક્રાંત સ્થિતિસ્થાનો હોવાથી તેમાં રસબંધાધ્યવસાયસ્થાનોની “તદેકદેશ અન્યાનિ ચ” અનુકૃષ્ટિ છે.

Page #167
તદેકદેશ અન્યાનિ ચ 14) ત્રસ ૪માં અનુકૃષ્ટિ અસત્કલ્પનાએ ત્રણ-૪ના રસબંધાધ્યવસાયસ્થાનોની અનુકૃષ્ટિ (તદેકદેશ અન્યાનિ ચ + તાનિ અન્યાનિ ચ + તકદેશ અન્યાનિ ચ) ઉત્કૃષ્ઠ - 40 1 થી 36 36 | (20 કોડાકોડી [39 2 થી 45 44 38 4 થી પપ પર જ સાગરોપમ) 37 7 થી 66 60 36 11 થી 78 68 35 16 થી 91 76 સ્થિતિસ્થાનો 34 22 થી 105 84 33 29 થી 120 92 ૯૪૦મા' સ્થિતિસ્થાનોના થી 136 100 - ૩૯માં 31 46 થી 153 108 ૩૮મા F૨સબધાધ્યવસાયસ્થાનોની 30 56 થી 171 116 ૯૩૭માં) અનુકૃષ્ટિસંપૂર્ણ { 18 કોડાકોડી ર૯ 67 થી 190 124 - સાગરોપમ = 28 68 થી 199 132 27 68 થી 207 140 ર૬ 68 થી 215 148 પલ્યોપમનું 25 68 થી 223 156 24 68 થી ર૩૧ 164 અસંખ્ય 23 68 થી 239 172 પલ્યોપમ 22 68 થી 247 180 અસંખ્ય અસંખ્ય બહુભાગ 5 આક્રાંત 21 68 થી 255 188 સ્થિતિસ્થાનો 20 68 થી 263 196 પલ્યોપમ નો અસંખ્યાતમો ભાગ - 3 19 68 થી 271 204 અસંખ્ય 18 68 થી 279 212 17 68 થી 287 220 16 68 થી 295 228 15 68 થી 303 236 અભવ્ય યોગ્ય 14 68 થી 311 244 અંતઃકોડાકોડી-'૧૩ 68 થી 319 પર સાગરોપમાં 12 69 થી 328 260 | પલ્યોપમના 11 70 થી 337 268 અસખ્ય પલ્યોપમ 10 71 થી 346 276 - [અસંખ્ય અસંખ્ય 9 72 થી 355 284 | 8 03 થી 364 292 બહુભાગ -૩૬માથી ૨૯મા! અનાક્રાંત 7 191 થી 490 3OO ! પલ્યોપમનો –૨૮માથી ર૧માં સ્થિતિસ્થાનો | 6 256 થી 165 308 અસંખ્ય -૨૦માથી ૧૩મા 320 થી 635 316 | -૧૧માં 3 338 થી 669 332 ભાગ –૧૦માં 347 થી 688 340 –૯માં જઘન્ય - '1 ૩પ૬ થી 703 348 –૮માં સ્થિતિસ્થાનો ! - tતે તે સ્થિતિસ્થાનના રસબંધાધ્યવસાયસ્થાનો કુલ રસબંધાધ્યવસાયસ્થાનો * (ઉત્તરોત્તર વિશેષાધિક) સ્થિતિસ્થાનોનારસબંધાધ્યવસાયસ્થાનોની અનુકૃષ્ટિ સંપૂર્ણ તાનિ અન્યાનિ ચ - - 3 ? (-- તળેકદેશ અન્યાનિ ચ 4 329 થી ૬૫ર ૫ર ' અસંખ્યાતમો |-- ૧૨માં

Page #168
રસબંધાવ્યવસાયસ્થાનોની તીવ્રતા-મંદતા 141 18 કોડાકોડી સાગરોપમથી અભવ્યયોગ્ય અંતઃકોડાકોડી સાગરોપમ સુધીના સ્થિતિસ્થાનો ત્રસ 4 ના સ્થાવર 4 સાથેના આક્રાંત સ્થિતિસ્થાનો છે. તેમાં રસબંધાધ્યવસાયસ્થાનોની ‘તાનિ અન્યાનિ ચ” અનુકૃષ્ટિ છે. અભવ્યયોગ્ય અંતઃકોડાકોડી સાગરોપમની નીચેના સ્થિતિસ્થાનથી જઘન્ય સ્થિતિસ્થાન સુધીના સ્થિતિસ્થાનોમાં ‘તદેકદેશ અન્યાનિ ચ અનુકૃષ્ટિ છે. આમ ત્રસ 4 માં પહેલા “તદેકદેશ અન્યાનિ ચ” અનુકૃષ્ટિ છે, પછી “તાનિ અન્યાનિ ચ અનુકૃષ્ટિ છે, પછી “તદેકદેશ અન્યાનિ ચ” અનુકૃષ્ટિ છે. ઉત્તરોત્તર સ્થિતિસ્થાનના રસબંધાધ્યવસાયસ્થાનો કરતા પૂર્વ પૂર્વના સ્થિતિસ્થાનના રસબંધાધ્યવસાયસ્થાનો વિશેષાધિક છે. રસબંધાધ્યવસાયસ્થાનોની તીવ્રતા-મંદતા સામાન્યથી - અશુભ પ્રકૃતિઓના જઘન્ય સ્થિતિસ્થાનથી ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિસ્થાન સુધીના સ્થિતિસ્થાનોમાં પૂર્વ પૂર્વ સ્થિતિસ્થાન કરતા ઉત્તરોત્તર સ્થિતિસ્થાનમાં અનંતગુણ રસ હોય છે. શુભપ્રકૃતિઓના ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિસ્થાનથી જઘન્ય સ્થિતિસ્થાન સુધીના સ્થિતિસ્થાનોમાં ઉત્તરોત્તર સ્થિતિસ્થાન કરતા પૂર્વ પૂર્વ સ્થિતિસ્થાનમાં અનંતગુણ રસ હોય છે. વિશેષથી - પપ અપરાવર્તમાન અશુભ પ્રવૃતિઓમાં રસબંધાધ્યવસાયસ્થાનોની તીવ્રતા-મંદતા - જઘન્ય સ્થિતિસ્થાનનો જઘન્ય રસ અલ્પ છે. તેના કરતા બીજા સ્થિતિસ્થાનનો જઘન્ય રસ અનંતગુણ છે. તેના કરતા ત્રીજા સ્થિતિસ્થાનનો જઘન્ય રસ અનંતગુણ છે. એમ પલ્યોપમના અસંખ્યાતમા ભાગ જેટલા સ્થિતિસ્થાનો સુધી ઉત્તરોત્તર સ્થિતિસ્થાનનો જઘન્ય રસ પૂર્વ પૂર્વ સ્થિતિસ્થાનના જઘન્ય રસ કરતા અનંતગુણ છે. * 1 નિવર્તન કંડક. નિવર્તન કંડકના ચરમ અસંખ્ય

Page #169
1 42 પપ અપરાવર્તમાન અશુભ પ્રવૃતિઓમાં તીવ્રતા-મંદતા અસત્કલ્પનાએ પપ અપરાવર્તમાન અશુભ પ્રકૃતિઓના રસબંધાધ્યવસાયસ્થાનોની તીવ્રતા-મંદતા ઉત્કૃષ્ટ - 15 106 14 92 136 . 171 153+ જી 120 105 91 78 7/ 7 7 2, >, ( = અનંતગુણવૃદ્ધ પલ્યોપમ =4 અસંખ્ય 10 ઉત્કૃષ્ટ જધન્ય - 1 સ્થિતિસ્થાનો * જઘન્ય રસબંધાધ્યવસાયસ્થાનો રસબંધાવ્યવસાયસ્થાનો સ્થિતિસ્થાનના જઘન્ય રસ કરતા જઘન્ય સ્થિતિસ્થાનનો ઉત્કૃષ્ટ રસ અનંતગુણ છે. તેના કરતા કંડકની ઉપરના પહેલા સ્થિતિસ્થાનનો જઘન્ય રસ અનંતગુણ છે. તેના કરતા નીચેના બીજા સ્થિતિસ્થાનનો ઉત્કૃષ્ટ રસ અનંતગુણ છે. તેના કરતા કંડકની ઉપરના બીજા સ્થિતિસ્થાનનો જઘન્ય રસ અનંતગુણ છે. તેના કરતા નીચેના ત્રીજા સ્થિતિસ્થાનનો ઉત્કૃષ્ટ રસ અનંતગુણ છે. એમ ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિસ્થાનના જઘન્ય રસ સુધી ઉપરના એક-એક સ્થિતિસ્થાનનો

Page #170
143 46 અપરાવર્તમાન શુભ પ્રવૃતિઓમાં તીવ્રતા-મંદતા જઘન્ય રસ અને નીચેના એક-એક સ્થિતિસ્થાનનો ઉત્કૃષ્ટ રસ ઉત્તરોત્તર અનંતગુણ છે. ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિસ્થાનના જઘન્ય રસ કરતા છેલ્લા કંડક પ્રમાણ સ્થિતિસ્થાનના પ્રથમ સ્થિતિસ્થાનનો ઉત્કૃષ્ટ રસ અનંતગુણ છે. ત્યાર પછી ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિસ્થાનના ઉત્કૃષ્ટ રસ સુધી ઉત્તરોત્તર સ્થિતિસ્થાનોનો ઉત્કૃષ્ટ રસ અનંતગુણ છે. 46 અપરાવર્તમાન શુભ પ્રવૃતિઓમાં રસબંધાધ્યવસાયસ્થાનોની તીવ્રતા-મંદતા - (અહીં ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિસ્થાનથી જઘન્ય સ્થિતિસ્થાન તરફ જવાનું હોવાથી બધી ગણતરીઓ ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિસ્થાન તરફના સ્થિતિસ્થાનોથી શરૂ કરવી અને જઘન્ય સ્થિતિસ્થાન તરફના સ્થિતિસ્થાનોમાં પૂરી કરવી.) ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિસ્થાનનો જઘન્ય રસ અલ્પ છે. તેના કરતા દ્વિચરમ સ્થિતિસ્થાનનો જઘન્ય રસ અનંતગુણ છે. તેના કરતા ત્રિચરમ સ્થિતિસ્થાનનો જઘન્ય રસ અનંતગુણ છે. એમ કંડક પ્રમાણ સ્થિતિસ્થાનો સુધી પૂર્વ પૂર્વ સ્થિતિસ્થાનનો જઘન્ય રસ ઉત્તરોત્તર સ્થિતિસ્થાનના જઘન્ય રસ કરતા અનંતગુણ છે. કંડકના ચરમ સ્થિતિસ્થાનના જઘન્ય રસ કરતા ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિસ્થાનનો ઉત્કૃષ્ટ રસ અનંતગુણ છે. તેના કરતા કંડકની નીચેના સ્થિતિસ્થાનનો જઘન્ય રસ અનંતગુણ છે. તેના કરતા દ્વિચરમ સ્થિતિસ્થાનનો ઉત્કૃષ્ટ રસ અનંતગુણ છે. તેના કરતા કંડકની નીચેના બીજા સ્થિતિસ્થાનનો જઘન્ય રસ અનંતગુણ છે. તેના કરતા ત્રિચરમ સ્થિતિસ્થાનનો ઉત્કૃષ્ટ રસ અનંતગુણ છે. એમ જધન્ય સ્થિતિસ્થાનના જઘન્ય રસ સુધી નીચેના એક-એક સ્થિતિસ્થાનનો જઘન્ય રસ અને ઉપરના એક-એક સ્થિતિસ્થાનનો ઉત્કૃષ્ટ રસ પૂર્વપૂર્વમાં અનંતગુણ છે. જઘન્ય સ્થિતિસ્થાનના જઘન્યરસ કરતા નીચેના કંડક પ્રમાણ સ્થિતિસ્થાનોના પ્રથમ સ્થિતિસ્થાનનો ઉત્કૃષ્ટ રસ અનંતગુણ છે.

Page #171
144 46 અપરાવર્તમાન શુભ પ્રવૃતિઓમાં તીવ્રતા-મંદતા ત્યાર પછી જઘન્ય સ્થિતિસ્થાનના ઉત્કૃષ્ટ રસ સુધી પૂર્વ પૂર્વ સ્થિતિસ્થાનનો ઉત્કૃષ્ટ રસ અનંતગુણ છે. અસત્કલ્પનાએ 46 અપરાવર્તમાન શુભ પ્રકૃતિઓના રસબંધાધ્યવસાયસ્થાનોની તીવ્રતા-મંદતા ઉત્કૃષ્ટ - 15 ->, . = અનંતગુણવૃદ્ધ 153 ) લ્યોપમ અસંખ્ય જધન્ય - 1 1066 171 ) સ્થિતિસ્થાનો * જઘન્ય રસબંધાધ્યવસાયસ્થાનો ઉત્કૃષ્ટ રસબંધાધ્યવસાયસ્થાનો

Page #172
1 45 16 પરાવર્તમાન શુભ પ્રવૃતિઓમાં તીવ્રતા-મંદતા 16 પરાવર્તમાન શુભપ્રકૃતિઓમાં રસબંધાધ્યવસાયસ્થાનોની તીવ્રતામંદતા - (અહીં ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિસ્થાનથી જઘન્ય સ્થિતિસ્થાન તરફ જવાનું હોવાથી બધી ગણતરીઓ ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિસ્થાન તરફના સ્થિતિસ્થાનોથી શરૂ કરવી અને જઘન્ય સ્થિતિસ્થાન તરફના સ્થિતિસ્થાનોમાં પૂરી કરવી.) ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિસ્થાનથી માંડીને આક્રાંત સ્થિતિસ્થાનોનો જઘન્ય રસ અલ્પ (પરસ્પર તુલ્યો છે. ત્યાર પછી આક્રાંત સ્થિતિસ્થાનોની નીચેના સ્થિતિસ્થાનનો જઘન્ય રસ અનંતગુણ છે. તેના કરતા તેની નીચેના સ્થિતિસ્થાનનો જઘન્ય રસ અનંતગુણ છે. એમ આક્રાંત સ્થિતિસ્થાનોની નીચેના કંડકના અસંખ્ય બહુભાગ પ્રમાણ સ્થિતિસ્થાનોનો જઘન્ય રસ પૂર્વ પૂર્વમાં અનંતગુણ છે. આ કંડકના અસંખ્ય બહુભાગ પ્રમાણ સ્થિતિસ્થાનો સાકારોપયોગથી જ બંધાતા હોવાથી પસાકારોપયોગ સ્થિતિસ્થાનો કહેવાય છે. ત્યાર પછી ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિસ્થાનનો ઉત્કૃષ્ટ રસ અનંતગુણ છે. તેના કરતા દ્વિચરમ સ્થિતિસ્થાનનો ઉત્કૃષ્ટ રસ અનંતગુણ છે. તેના કરતા ત્રિચરમ સ્થિતિસ્થાનનો ઉત્કૃષ્ટ રસ અનંતગુણ છે. એમ આક્રાંત સ્થિતિસ્થાનોના એક કંડક પ્રમાણ સ્થિતિસ્થાનોનો ઉત્કૃષ્ટ રસ પૂર્વ પૂર્વમાં અનંતગુણ છે. ત્યાર પછી સાકારોપયોગ સ્થિતિસ્થાનોની નીચેના પ્રથમ સ્થિતિસ્થાનનો જઘન્ય રસ અનંતગુણ છે. ત્યાર પછી આક્રાંત સ્થિતિસ્થાનોના ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિસ્થાનની નીચેના બીજા કંડક પ્રમાણ સ્થિતિસ્થાનોનો ઉત્કૃષ્ટ રસ પૂર્વ પૂર્વમાં અનંતગુણ છે. ત્યાર પછી સાકારોપયોગ સ્થિતિસ્થાનોની નીચેના બીજા સ્થિતિસ્થાનનો જઘન્ય રસ અનંતગુણ છે. ત્યાર પછી આક્રાંત સ્થિતિસ્થાનોના ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિસ્થાનની નીચેના ત્રીજા કંડક પ્રમાણ | કર્મપ્રકૃતિ મૂળ અને ચૂણિના મુનિચન્દ્રસૂરિ મહારાજ કૃત ટિપ્પણ ૧૦૦માં પાના નં. 120 ઉપર કહ્યું છે કે, “આ સ્થિતિસ્થાનોમાં વર્તમાન જીવ તીવ્ર પરિણામવાળો હોય છે.'

Page #173
146 16 પરાવર્તમાન શુભ પ્રવૃતિઓમાં તીવ્રતા-મંદતા અસત્કલ્પનાએ 16 પરાવર્તમાન શુભ પ્રકૃતિઓના રસબંધાધ્યવસાયસ્થાનોની તીવ્રતા-મંદતા પ્રતિપક્ષી - 28 , ) = અનંતગુણવૃદ્ધ પ્રકૃતિનું 27 ઉત્કૃષ્ટ 26 અસંખ્ય સ્થિતિસ્થાન 25 પલ્યોપમ અસંખ્ય અસંખ્ય બહુભાગ =4 પલ્યોપમ = 6 પલ્યોપમ નો અસંખ્ય અસંખ્યાતમો ભાગ = 2 ઉત્કૃષ્ટ - 31 2 35. 43 40 આક્રાંત સ્થિતિસ્થાનો 14 0 6 0 0 પ્રતિપક્ષી પ્રકૃતિનું 10 જવન્યસ્થિતિસ્થાન છે 0 (અભવ્ય યોગ્ય - 9i - - - 1 ! અંત:કોડાકોડી. સાગરોપમ) 1 1 અસંખ્ય બહુભાગ અસંખ્ય અનાક્રાંત સ્થિતિસ્થાનો) 4 પલ્યોપમ અસંખ્ય પલ્યોપમ 109/ 138 1પલ્યોપમનો 166 અસંખ્ય 178) અસંખ્યાતમો ભાગ 191) 80 / - જઘન્ય 11 સ્થિતિસ્થાનો 1 જઘન્ય રસબંધાધ્યવસાયસ્થાનો ઉત્કૃષ્ટ રસબંધાધ્યવસાયસ્થાનો

Page #174
1 47 28 પરાવર્તમાન અશુભ પ્રવૃતિઓમાં તીવ્રતા-મંદતા સ્થિતિસ્થાનોનો ઉત્કૃષ્ટ રસ પૂર્વ પૂર્વમાં અનંતગુણ છે. આમ સાકારોપયોગ સ્થિતિસ્થાનોની નીચેના એક-એક સ્થિતિસ્થાનનો જઘન્ય રસ અને આક્રાંત સ્થિતિસ્થાનોના ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિસ્થાનની નીચેના કંડક-કંડક પ્રમાણ સ્થિતિસ્થાનોનો ઉત્કૃષ્ટ રસ પૂર્વ પૂર્વમાં અનંતગુણ છે. આમ સાકારોપયોગ સ્થિતિસ્થાનોની નીચેના કંડકના બાકી રહેલ અસંખ્યાતમા ભાગ પ્રમાણ સ્થિતિસ્થાનોનો જઘન્ય રસ અને આક્રાંત સ્થિતિસ્થાનોનો ઉત્કૃષ્ટ રસ કહેવાઈ જાય ત્યાં સુધી જાણવું. ત્યાર પછી આક્રાંત સ્થિતિસ્થાનોની નીચેના કંડક પ્રમાણ સ્થિતિસ્થાનોના ચરમ સ્થિતિસ્થાનના જઘન્ય રસ કરતા આક્રાંત સ્થિતિસ્થાનોની નીચેના સ્થિતિસ્થાનનો ઉત્કૃષ્ટ રસ અનંતગુણ છે. તેના કરતા આક્રાંત સ્થિતિસ્થાનોની નીચેના કંડક પ્રમાણ સ્થિતિસ્થાનોની નીચેના સ્થિતિસ્થાનનો જઘન્ય રસ અનંતગુણ છે. એના કરતા આક્રાંત સ્થિતિસ્થાનોની નીચેના બીજા સ્થિતિસ્થાનનો ઉત્કૃષ્ટ રસ અનંતગુણ છે. એમ જઘન્ય સ્થિતિસ્થાનના જઘન્ય રસ સુધી આક્રાંત સ્થિતિસ્થાનોની નીચેના કંડક પ્રમાણ સ્થિતિસ્થાનોની નીચેના એકએક સ્થિતિસ્થાનનો જઘન્ય રસ અને આક્રાંત સ્થિતિસ્થાનોની નીચેના એક-એક સ્થિતિસ્થાનનો ઉત્કૃષ્ટ રસ પૂર્વ પૂર્વમાં અનંતગુણ છે. જધન્ય સ્થિતિસ્થાનના જઘન્ય રસ કરતા ચરમ કંડક પ્રમાણ સ્થિતિસ્થાનોના પ્રથમ સ્થિતિસ્થાનનો ઉત્કૃષ્ટ રસ અનંતગુણ છે. ત્યાર પછી જઘન્ય સ્થિતિસ્થાન સુધી ચરમ કંડક પ્રમાણ સ્થિતિસ્થાનોના શેષ સ્થિતિસ્થાનોનો ઉત્કૃષ્ટ રસ પૂર્વ પૂર્વમાં અનંતગુણ છે. 28 પરાવર્તમાન અશુભ પ્રવૃતિઓમાં રસબંધાધ્યવસાયસ્થાનોની તીવ્રતા-મંદતા - જઘન્ય સ્થિતિસ્થાનથી માંડીને બધા આક્રાંત સ્થિતિસ્થાનોનો જઘન્ય રસ અલ્પ (પરસ્પર તુલ્યો છે. ત્યાર પછીના સ્થિતિસ્થાનનો જઘન્ય રસ અનંતગુણ છે. તેના કરતા તેના પછીના સ્થિતિસ્થાનનો જઘન્ય રસ અનંતગુણ છે. એમ કંડકના અસંખ્ય બહુભાગ પ્રમાણ

Page #175
148 28 પરાવર્તમાન અશુભ પ્રવૃતિઓમાં તીવ્રતા-મંદતા સ્થિતિસ્થાનોનો જઘન્ય રસ ઉત્તરોત્તર અનંતગુણ છે. ત્યાર પછી આક્રાંત સ્થિતિસ્થાનોના જઘન્ય સ્થિતિસ્થાનથી એક કંડક પ્રમાણ સ્થિતિસ્થાનોનો ઉત્કૃષ્ટ રસ ઉત્તરોત્તર અનંતગુણ છે. ત્યાર પછી આક્રાંત સ્થિતિસ્થાનોની ઉપરના કંડકના અસંખ્ય બહુભાગ પ્રમાણ સ્થિતિસ્થાનોની ઉપરના સ્થિતિસ્થાનનો જઘન્ય રસ અનંતગુણ છે. તેના કરતા આક્રાંત સ્થિતિસ્થાનોના જઘન્ય સ્થિતિસ્થાનની ઉપરના બીજા કંડક પ્રમાણ સ્થિતિસ્થાનોનો ઉત્કૃષ્ટ રસ ઉત્તરોત્તર અનંતગુણ છે. ત્યાર પછી આક્રાંત સ્થિતિસ્થાનોની ઉપરના કંડકના અસંખ્ય બહુભાગ પ્રમાણ સ્થિતિસ્થાનોની ઉપરના બીજા સ્થિતિસ્થાનનો જધન્ય રસ અનંતગુણ છે. તેના કરતા આક્રાંત સ્થિતિસ્થાનોના જઘન્ય સ્થિતિસ્થાનની ઉપરના ત્રીજા કંડક પ્રમાણ સ્થિતિસ્થાનોનો ઉત્કૃષ્ટ રસ ઉત્તરોત્તર અનંતગુણ છે. એમ આક્રાંત સ્થિતિસ્થાનોની ઉપરના કંડકના અસંખ્ય બહુભાગ પ્રમાણ સ્થિતિસ્થાનોની ઉપરના એક-એક સ્થિતિસ્થાનનો જઘન્ય રસ અને આક્રાંત સ્થિતિસ્થાનોના જઘન્ય સ્થિતિસ્થાનથી ઉપરના કંડક-કંડક પ્રમાણ સ્થિતિસ્થાનોનો ઉત્કૃષ્ટ રસ ઉત્તરોત્તર અનંતગુણ છે. એમ આક્રાંત સ્થિતિસ્થાનોની ઉપરના કંડક પ્રમાણ સ્થિતિસ્થાનોનો જઘન્ય રસ અને આક્રાંત સ્થિતિસ્થાનોનો ઉત્કૃષ્ટ રસ કહેવાઈ જાય ત્યાં સુધી જાણવું. ત્યાર પછી આક્રાંત સ્થિતિસ્થાનોની ઉપરના કંડક પ્રમાણ સ્થિતિસ્થાનોના ચરમ સ્થિતિસ્થાનના જઘન્ય રસ કરતા આક્રાંત સ્થિતિસ્થાનોની ઉપરના સ્થિતિસ્થાનનો ઉત્કૃષ્ટ રસ અનંતગુણ છે. તેના કરતા આક્રાંત સ્થિતિસ્થાનોની ઉપરના કંડક પ્રમાણ સ્થિતિસ્થાનોની ઉપરના સ્થિતિસ્થાનનો જઘન્ય રસ અનંતગુણ છે. તેના કરતા આક્રાંત સ્થિતિસ્થાનોની ઉપરના બીજા સ્થિતિસ્થાનનો ઉત્કૃષ્ટ રસ અનંતગુણ છે. એમ ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિસ્થાનના જઘન્યરસ સુધી આક્રાંત

Page #176
28 પરાવર્તમાન અશુભ પ્રવૃતિઓમાં તીવ્રતા-મંદતા 149 અસત્કલ્પનાએ 28 પરાવર્તમાન અશુભ પ્રકૃતિઓના રસબંધાધ્યવસાયસ્થાનોની તીવ્રતા-મંદતા ઉત્કૃષ્ટ - (28 89 1914 | 27 80 178K 166 2 પલ્યોપમ . અનાક્રાંત 138) અસંખ્ય સ્થિતિસ્થાનો) 24 અસંખ્યાતમો ભાગ પલ્યોપમ અસંખ્ય પ્રતિપક્ષી અસંખ્યબહુભાગ પ્રકૃતિનું ઉત્કૃષ્ટ - 20 પલ્યોપમ 719 સ્થિતિસ્થાન અસંખ્ય 67 26 7N ના દ 109 S: 8 0 0 6 5 9 છે 59 55 જ દ 51 આક્રાંત સ્થિતિસ્થાનો 14 13 43 39 1 ર 35. 31, જઘન્ય - 19 (અભવ્ય યોગ્ય 8 અંતઃકોડાકોડી છે. જઘન્ય ઉત્કૃષ્ટ સાગરોપમ) દ રસબંધાધ્યવસાયસ્થાનો રસબંધાવ્યવસાયસ્થાનો * ર >> પલ્યોપમ = 6 જી જ અસંખ્ય પલ્યોપમ -૧ના અસંખ્ય બહુભાગ =4 અસંખ્ય પ્રતિપક્ષી - 1 પ્રકૃતિનું સ્થિતિસ્થાનો જધન્ય સ્થિતિસ્થાન પલ્યોપમ નો અસંખ્યાતમો ભાગ = 2 અસંખ્ય 2, 5 = અનંતગુણવૃદ્ધ

Page #177
15) તિર્યંચ ર અને નીચગોત્રમાં તીવ્રતા-મંદતા સ્થિતિસ્થાનોની ઉપરના કંડક પ્રમાણ સ્થિતિસ્થાનોની ઉપરના એક એક સ્થિતિસ્થાનોનો જઘન્ય રસ અને આક્રાંત સ્થિતિસ્થાનોની ઉપરના એક એક સ્થિતિસ્થાનોનો ઉત્કૃષ્ટ રસ ઉત્તરોત્તર અનંતગુણ છે. ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિસ્થાનના જઘન્ય રસ કરતા ચરમ કંડક પ્રમાણ સ્થિતિસ્થાનોના પ્રથમ સ્થિતિસ્થાનનો ઉત્કૃષ્ટ રસ અનંતગુણ છે. ત્યાર પછી ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિસ્થાન સુધી ચરમ કંડક પ્રમાણ સ્થિતિસ્થાનોના શેષ સ્થિતિસ્થાનોનો ઉત્કૃષ્ટ રસ ઉત્તરોત્તર અનંતગુણ છે. તિર્યચર અને નીચગોત્રમાં રસબંધાવ્યવસાયસ્થાનોની તીવ્રતા-મંદતા સમ્યક્ત્વાભિમુખ સાતમી નારકીના જીવના જઘન્ય સ્થિતિસ્થાન (અંતઃકોડાકોડી સાગરોપમ)નો જઘન્ય રસ અલ્પ છે. તેના કરતા બીજા સ્થિતિસ્થાનનો જઘન્ય રસ અનંતગુણ છે. તેના કરતા ત્રીજા સ્થિતિસ્થાનનો જઘન્ય રસ અનંતગુણ છે. એમ એક કંડક પ્રમાણ સ્થિતિસ્થાનોનો જઘન્ય રસ ઉત્તરોત્તર અનંતગુણ છે. ત્યાર પછી જઘન્ય સ્થિતિસ્થાનનો ઉત્કૃષ્ટ રસ અનંતગુણ છે. તેના કરતા કંડક પ્રમાણ સ્થિતિસ્થાનોની ઉપરના સ્થિતિસ્થાનનો જઘન્ય રસ અનંતગુણ છે. તેના કરતા બીજા સ્થિતિસ્થાનનો ઉત્કૃષ્ટ રસ અનંતગુણ છે. એમ અભવ્યયોગ્ય જઘન્ય સ્થિતિસ્થાનની નીચેના | અભવ્યયોગ્ય જઘન્ય સ્થિતિસ્થાનથી નીચેના તિર્યંચ ર અને નીચગોત્રના સ્થિતિસ્થાનો સામાન્ય સંજ્ઞી પંચેન્દ્રિય જીવ બાંધે નહીં. સમ્યક્ત્વાભિમુખ સાતમી નારકીનો જીવ અભવ્યયોગ્ય જઘન્ય સ્થિતિબંધ કરતા ઓછો સ્થિતિબંધ કરે પણ તે દરેક અંતર્મુહૂર્ત પલ્યોપમના સંખ્યામાં ભાગ પ્રમાણ ન્યૂન થતો હોવાથી બધા સ્થિતિસ્થાનો બંધાતા નથી. છતાં પણ સમ્યક્ત્વાભિમુખ સાતમી નારકીના જીવના જઘન્ય સ્થિતિસ્થાનથી અભવ્યના જઘન્ય સ્થિતિસ્થાન સુધીના સ્થિતિસ્થાનો નિરંતર બંધાય છે એમ કલ્પીને અહીં તીવ્રતા-મંદતા બતાવી છે અને પૂર્વે અનુકૃષ્ટિ બતાવી છે.

Page #178
તિર્યંચ ર અને નીચગોત્રમાં તીવ્રતા-મંદતા 151 અસત્કલ્પનાએ તિર્યંચ ર અને નીચગોત્રના રસબંધાધ્યવસાયસ્થાનોની તીવ્રતા-મંદતા ઉત્કૃષ્ટ - I40 356 703 '39 347S 688* 38 338 669 ૬૫ર જ 635 પલ્યોપમ નો અનાક્રાંત પ૬૫૪ અસંખ્ય સ્થિતિસ્થાનો 4902) અસંખ્યાતમો ભાગ 37 329 S364 ) ના પ્રતિપક્ષી પ્રકૃતિનું ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિસ્થાન પલ્યોપમાં 346 અસંખ્ય [અસંખ્ય બહુભાગ 328 319 પલ્યોપમ 3114 અસંખ્ય 338 25287 29. 271 આક્રાંત સ્થિતિસ્થાનો 263 255 247 239231 223215 ભવ્યયોગ્ય 1 (27. કિ. T19 અભવ્યયોગ્ય જઘન્ય - સ્થિતિસ્થાન (અંત:કોડાકોડી સાગરોપમ). 3 2 / પલ્યોપમ 1901) = 8 અસંખ્ય 171 પલ્યોપમ 153 -ના અસંખ્ય 136 અસંખ્ય બહુભાગ = 5 120 105 અસંખ્ય અસંખ્યાતમો ભાગ = 3 >, ( = અનંતગુણવૃદ્ધ પલ્યોપમ ) અનાક્રાંત સ્થિતિસ્થાનો 91 - જધન્ય (અંતઃકોડાકોડી . સ્થિતિ- 1 સાગરોપમ) સ્થાનો જધન્યરસબંધાધ્યવસાયસ્થાનો ઉત્કૃષ્ટ રસબંધાધ્યવસાયસ્થાનો

Page #179
15 2 તિર્યંચ ર અને નીચગોત્રમાં તીવ્રતા-મંદતા સ્થિતિસ્થાનના જઘન્ય રસ સુધી જધન્ય સ્થિતિસ્થાનથી કંડક પ્રમાણ સ્થિતિસ્થાનોની ઉપરના એક-એક સ્થિતિસ્થાનનો જઘન્ય રસ અને જઘન્ય સ્થિતિસ્થાનની ઉપરના એક-એક સ્થિતિસ્થાનનો ઉત્કૃષ્ટ રસ ઉત્તરોત્તર અનંતગુણ છે. અભવ્યયોગ્ય જઘન્ય સ્થિતિસ્થાનની નીચેના એક કંડક પ્રમાણ સ્થિતિસ્થાનોનો ઉત્કૃષ્ટ રસ હજી કહેવાયો નથી. અભવ્યયોગ્ય જઘન્ય સ્થિતિસ્થાનની નીચેના સ્થિતિસ્થાનના જઘન્ય રસ કરતા અભયોગ્ય જઘન્ય સ્થિતિસ્થાનનો જઘન્યરસ અનંતગુણ છે. આક્રાંત સ્થિતિસ્થાનોના ચરમ સ્થિતિસ્થાન સુધીના બધા આક્રાંત સ્થિતિસ્થાનોનો જઘન્ય રસ અભવ્યયોગ્ય જઘન્ય સ્થિતિસ્થાનના જઘન્ય રસ તુલ્ય છે. આક્રાંત સ્થિતિસ્થાનોના ચરમ સ્થિતિસ્થાનના જઘન્ય રસ કરતા ત્યાર પછીના સ્થિતિસ્થાનનો જઘન્ય રસ અનંતગુણ છે. તેના કરતા ત્યાર પછીના સ્થિતિસ્થાનનો જઘન્ય રસ અનંતગુણ છે. એમ એક કંડકના અસંખ્ય બહુભાગ પ્રમાણ સ્થિતિસ્થાનોનો જઘન્ય રસ ઉત્તરોત્તર અનંતગુણ છે. ત્યાર પછી અભવ્યયોગ્ય જઘન્ય સ્થિતિસ્થાનની નીચેના કંડક પ્રમાણ સ્થિતિસ્થાનોનો ઉત્કૃષ્ટ રસ ઉત્તરોત્તર અનંતગુણ છે. ત્યાર પછી આક્રાંત સ્થિતિસ્થાનોની ઉપરના કંડકના અસંખ્ય બહુભાગ પ્રમાણ સ્થિતિસ્થાનોની ઉપરના પ્રથમ સ્થિતિસ્થાનનો જઘન્ય રસ અનંતગુણ છે. તેના કરતા આક્રાંત સ્થિતિસ્થાનોના પ્રથમ કંડક પ્રમાણ સ્થિતિસ્થાનોનો ઉત્કૃષ્ટ રસ ઉત્તરોત્તર અનંતગુણ છે. ત્યાર પછી આક્રાંત સ્થિતિસ્થાનોની ઉપરના કંડકના અસંખ્ય બહુભાગ પ્રમાણ સ્થિતિસ્થાનોની ઉપરના બીજા સ્થિતિસ્થાનનો જઘન્ય રસ અનંતગુણ છે. તેના કરતા આક્રાંત સ્થિતિસ્થાનોના બીજા કંડક પ્રમાણ સ્થિતિસ્થાનોનો ઉત્કૃષ્ટ રસ ઉત્તરોત્તર અનંતગુણ છે. એમ આક્રાંત સ્થિતિસ્થાનોની ઉપરના કંડકના અસંખ્ય બહુભાગ પ્રમાણ

Page #180
ત્રસ ૪માં તીવ્રતા-મંદતા 153 સ્થિતિસ્થાનોની ઉપરના એક-એક સ્થિતિસ્થાનનો જઘન્ય રસ અને આક્રાંત સ્થિતિસ્થાનોના કંડક-કંડક પ્રમાણ સ્થિતિસ્થાનોનો ઉત્કૃષ્ટ રસ ઉત્તરોત્તર અનંતગુણ છે. એમ આક્રાંત સ્થિતિસ્થાનોની ઉપરના એક કંડક પ્રમાણ સ્થિતિસ્થાનોનો જઘન્ય રસ અને બધા આક્રાંત સ્થિતિસ્થાનોનો ઉત્કૃષ્ટ રસ કહેવાઈ જાય ત્યાં સુધી જાણવું. ત્યાર પછી આક્રાંત સ્થિતિસ્થાનોની ઉપરના કંડક પ્રમાણ સ્થિતિસ્થાનોના ચરમ સ્થિતિસ્થાનના જઘન્ય રસ કરતા આક્રાંત સ્થિતિસ્થાનોની ઉપરના સ્થિતિસ્થાનનો ઉત્કૃષ્ટ રસ અનંતગુણ છે. તેના કરતા આક્રાંત સ્થિતિસ્થાનોની ઉપરના કંડક પ્રમાણ સ્થિતિસ્થાનોની ઉપરના સ્થિતિસ્થાનનો જઘન્ય રસ અનંતગુણ છે. તેના કરતા આક્રાંત સ્થિતિસ્થાનોની ઉપરના બીજા સ્થિતિસ્થાનનો ઉત્કૃષ્ટ રસ અનંતગુણ છે. એમ ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિસ્થાનના જઘન્ય રસ સુધી આક્રાંત સ્થિતિસ્થાનોની ઉપરના કંડક પ્રમાણ સ્થિતિસ્થાનોની ઉપરના એક-એક સ્થિતિસ્થાનનો જઘન્ય રસ અને આક્રાંત સ્થિતિસ્થાનોની ઉપરના એક-એક સ્થિતિસ્થાનનો ઉત્કૃષ્ટ રસ ઉત્તરોત્તર અનંતગુણ છે. ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિસ્થાનના જઘન્ય રસ કરતા ચરમ કંડક પ્રમાણ સ્થિતિસ્થાનોના પ્રથમ સ્થિતિસ્થાનનો ઉત્કૃષ્ટ રસ અનંતગુણ છે. ત્યાર પછી ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિસ્થાન સુધીના ચરમ કંડક પ્રમાણ સ્થિતિસ્થાનોના શેષ સ્થિતિસ્થાનોનો ઉત્કૃષ્ટ રસ ઉત્તરોત્તર અનંતગુણ છે. ત્રસ ૪માં રસબંધાધ્યવસાયસ્થાનોની તીવ્રતા-મંદતા - (અહીં ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિસ્થાનથી જઘન્ય સ્થિતિસ્થાન તરફ જવાનું હોવાથી બધી ગણતરીઓ ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિસ્થાન તરફના સ્થિતિસ્થાનોથી શરૂ કરવી અને જઘન્ય સ્થિતિસ્થાન તરફના સ્થિતિસ્થાનોમાં પૂરી કરવી.) ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિસ્થાનનો જઘન્ય રસ અલ્પ છે. તેના કરતા દ્વિચરમ સ્થિતિસ્થાનનો જઘન્ય રસ અનંતગુણ છે. તેના કરતા

Page #181
154 ત્રસ ૪માં તીવ્રતા-મંદતા અસત્કલ્પનાએ ત્રણ-૪નારસબંધાધ્યવસાયસ્થાનોની તીવ્રતા-મંદતા ઉત્કૃષ્ટ 40 36 (20 કોડાકોડી| સાગરોપમ). 38 + 4 કે અનાક્રાંત સ્થિતિસ્થાનો # $ % છે. 105 120 136 . 153 171 ઇ ૧છે. છે ૧૮કોડાકોડી | 28 સાગરોપમ 27 215 2 ના આક્રાંત સ્થિતિસ્થાનો તુલ્ય અભવ્યયોગ્ય ધન્ય સ્થિતિસ્થાન (અંત:કેવકો ? સાગરોપમ) 223 ? પલ્યોપમ 231 રે અસંખ્ય 239 રે પલ્યોપમ - 2474 અસંખ્ય 255 ) અસંખ્યબહુભાગ =5 (63 5 પલ્યોપમ નો 271 2 અસંખ્ય 279 2 અસંખ્યાતમો ભાગ - 3 287 2 , ( = અનંતર 5 -, C = અનંતગુણવૃદ્ધ 25. 303 311, 319 ) 2328 337 પલ્યોપમ (346 fઅસંખ્ય ૩પપ |અસંખ્ય બહુભાગ 83644 ૪૯૦પલ્યોપમ તો પ૬૫ [ અસંખ્ય ૬૩પ' અસંખ્યાતમો ભાગ) પર તે પલ્યોપમાં 669 અસંખ્ય 688 703 - સ્થિતિ- [ જઘન્ય L ઉત્કૃષ્ટ રસબંધાધ્યવસાયસ્થાનો સ્થાનો રસબંધાધ્યવસાયસ્થાનો - 5 ઇ છે અનાક્રાંત સ્થિતિસ્થાનો , 256 4 0 320 3294 3384 3474) ૩પ૬૪ 0 જ જધન્ય . ન

Page #182
ત્રસ ૪માં તીવ્રતા-મંદતા 155 ત્રિચરમ સ્થિતિસ્થાનનો જઘન્ય રસ અનંતગુણ છે. એમ એક કંડક પ્રમાણ સ્થિતિસ્થાનોનો જઘન્ય રસ પૂર્વ પૂર્વમાં અનંતગુણ છે. ત્યાર પછી ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિસ્થાનનો ઉત્કૃષ્ટ રસ અનંતગુણ છે. તેના કરતા કંડક પ્રમાણ સ્થિતિસ્થાનોની નીચેના પ્રથમ સ્થિતિસ્થાનનો જઘન્ય રસ અનંતગુણ છે. તેના કરતા ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિસ્થાનની નીચેના સ્થિતિસ્થાનનો ઉત્કૃષ્ટ રસ અનંતગુણ છે. એમ આક્રાંત સ્થિતિસ્થાનોની ઉપરના સ્થિતિસ્થાનના જઘન્ય રસ સુધી ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિસ્થાનથી કંડક પ્રમાણ સ્થિતિસ્થાનોની નીચેના એક-એક સ્થિતિસ્થાનનો જઘન્ય રસ અને ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિસ્થાનની નીચેના એકએક સ્થિતિસ્થાનનો ઉત્કૃષ્ટ રસ પૂર્વ પૂર્વમાં અનંતગુણ છે. આક્રાંત સ્થિતિસ્થાનોની ઉપરના એક કંડક પ્રમાણ સ્થિતિસ્થાનોનો ઉત્કૃષ્ટ રસ હજી કહેવાયો નથી. આક્રાંત સ્થિતિસ્થાનની ઉપરના સ્થિતિ સ્થાનના જઘન્ય રસ કરતા આક્રાંત સ્થિતિસ્થાનના પ્રથમ સ્થિતિ સ્થાનનો જઘન્ય રસ અનંતગુણ છે. આક્રાંત સ્થિતિસ્થાનના ચરમ સ્થિતિસ્થાન સુધીના સ્થિતિસ્થાનોનો જઘન્ય રસ આક્રાંત સ્થિતિ સ્થાનોના પ્રથમ સ્થિતિસ્થાનના જઘન્ય રસ તુલ્ય છે. આક્રાંત સ્થિતિસ્થાનોનું ચરમ સ્થિતિસ્થાન એ અભયોગ્ય જઘન્ય સ્થિતિસ્થાન છે. તેના જઘન્ય રસ કરતા તેની નીચેના સ્થિતિસ્થાનનો જઘન્ય રસ અનંતગુણ છે. તેના કરતા તેની નીચેના સ્થિતિસ્થાનનો જઘન્ય રસ અનંતગુણ છે. એમ અભવ્યયોગ્ય જઘન્ય સ્થિતિસ્થાનની નીચે કંડકના અસંખ્ય બહુભાગ પ્રમાણ સ્થિતિસ્થાનોનો જધન્ય રસ પૂર્વ પૂર્વમાં અનંતગુણ છે. ત્યાર પછી આક્રાંત સ્થિતિસ્થાનોની ઉપરના (અનાક્રાંત સ્થિતિસ્થાનોમાં રહેલા) કંડક પ્રમાણ સ્થિતિસ્થાનોનો ઉત્કૃષ્ટ રસ પૂર્વ પૂર્વમાં અનંતગુણ છે. ત્યાર પછી અભવ્યયોગ્ય જઘન્ય સ્થિતિસ્થાનની નીચેના કંડકના અસંખ્ય બહુભાગ પ્રમાણ સ્થિતિસ્થાનોની નીચેના પ્રથમ સ્થિતિસ્થાનનો જઘન્ય રસ અનંતગુણ છે. તેના કરતા આક્રાંત સ્થિતિસ્થાનોના પ્રથમ કંડક પ્રમાણ સ્થિતિસ્થાનોનો ઉત્કૃષ્ટ રસ પૂર્વ પૂર્વમાં અનંતગુણ છે. ત્યાર

Page #183
1 પ૬ ત્ર ૪માં તીવ્રતા-મંદતા પછી અભવ્યયોગ્ય જઘન્ય સ્થિતિસ્થાનની નીચેના કંડકના અસંખ્ય બહુભાગ પ્રમાણ સ્થિતિસ્થાનોની નીચેના બીજા સ્થિતિસ્થાનનો જઘન્ય રસ અનંતગુણ છે. તેના કરતા આક્રાંત સ્થિતિસ્થાનોના બીજા કંડક પ્રમાણ સ્થિતિસ્થાનોનો ઉત્કૃષ્ટ રસ પૂર્વ પૂર્વમાં અનંતગુણ છે. એમ અભવ્યયોગ્ય જઘન્ય સ્થિતિસ્થાનની નીચેના કંડકના અસંખ્ય બહુભાગ પ્રમાણ સ્થિતિસ્થાનોની નીચેના એક-એક સ્થિતિસ્થાનનો જઘન્ય રસ અને આક્રાંત સ્થિતિસ્થાનોના ઉપરથી એક-એક કંડક પ્રમાણ સ્થિતિસ્થાનનો ઉત્કૃષ્ટ રસ પૂર્વ પૂર્વમાં અનંતગુણ છે. એમ અભવ્યયોગ્ય જઘન્ય સ્થિતિસ્થાનની નીચેના કંડક પ્રમાણ સ્થિતિસ્થાનોનો જઘન્ય રસ અને આક્રાંત સ્થિતિસ્થાનોનો ઉત્કૃષ્ટ રસ કહેવાઈ જાય ત્યાં સુધી જાણવું. ત્યાર પછી અભવ્યયોગ્ય જઘન્ય સ્થિતિસ્થાનની નીચેના કંડક પ્રમાણ સ્થિતિસ્થાનોના ચરમ સ્થિતિસ્થાનના જઘન્ય રસ કરતા અભવ્યયોગ્ય જઘન્ય સ્થિતિસ્થાનની નીચેના સ્થિતિસ્થાનનો ઉત્કૃષ્ટ રસ અનંતગુણ છે. તેના કરતા અભવ્ય યોગ્ય જઘન્ય સ્થિતિ સ્થાનની નીચેના કંડક પ્રમાણ સ્થિતિસ્થાનોની નીચેના સ્થિતિસ્થાનનો જઘન્ય રસ અનંતગુણ છે. તેના કરતા અભવ્ય યોગ્ય જઘન્ય સ્થિતિ સ્થાનની નીચેના બીજા સ્થિતિસ્થાનનો ઉત્કૃષ્ટ રસ અનંતગુણ છે. એમ જઘન્ય સ્થિતિસ્થાનના જઘન્ય રસ સુધી અભવ્યયોગ્ય જઘન્ય સ્થિતિસ્થાનની નીચેના કંડક પ્રમાણ સ્થિતિસ્થાનોની નીચેના એકએક સ્થિતિસ્થાનનો જઘન્ય રસ અને અભવ્યયોગ્ય જઘન્ય સ્થિતિસ્થાનની નીચેના એક-એક સ્થિતિસ્થાનનો ઉત્કૃષ્ટ રસ પૂર્વ પૂર્વમાં અનંતગુણ છે. જઘન્ય સ્થિતિસ્થાનના જઘન્ય રસ કરતા જઘન્ય સ્થિતિ સ્થાનની ઉપરના ચરમ કંડક પ્રમાણ સ્થિતિસ્થાનોના પ્રથમ સ્થિતિ સ્થાનનો ઉત્કૃષ્ટ રસ અનંતગુણ છે. ત્યાર પછી જઘન્ય સ્થિતિસ્થાન સુધીના શેષ સ્થિતિસ્થાનોનો ઉત્કૃષ્ટ રસ પૂર્વ પૂર્વમાં અનંતગુણ છે. રસબંધના સાઘાદિ ભાંગા, સ્વામિત્વ, ઘાતીસંજ્ઞા, સ્થાનસંજ્ઞા અને શુભાશુભ પ્રરૂપણા પાંચમા કર્મગ્રંથમાંથી જાણી લેવા.

Page #184
સ્થિતિબંધ 1 57 'પલ્યોપમ સ્થિતિબંધ અહીં ચાર દ્વાર છે. તે આ પ્રમાણે છે - (1) સ્થિતિસ્થાન - જધન્ય સ્થિતિથી ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિ સુધી જેટલા સમય છે તેટલા સ્થિતિસ્થાનો છે. જીવોને વિષે સ્થિતિસ્થાનો અને સંકલેશસ્થાનોનું અલ્પબદુત્વક્રમ જીવો | સ્થિતિસ્થાનો સંલેશસ્થાન વિશુદ્ધિસ્થાન 1 અપર્યાપ્તા સૂટમ એકેન્દ્રિય અલ્પ (જો પ્રમાણ) અલ્પ 2 અપર્યાપ્તા બાદર એકેન્દ્રિય સંખ્યાતગુણ - Dઅસંખ્યગુણ 3 પર્યાપ્તા સૂક્ષ્મ એકેન્દ્રિય અસંખ્યગુણ 4 પર્યાપ્તા બાદર એકેન્દ્રિય | સંખ્યાતગુa (1ોડનું પ્રમાણ) અસંખ્યગુણ 5 અપર્યાપ્તા બેઈન્દ્રિય અસંખ્યગુન (પ્રમાણ) અસંખ્ય ગુણ 6 પર્યાપ્તા બેઈન્દ્રિય | સંખ્યાતગુણ ( પ્રમાણ) - અસંખ્યગુણ 7 અપર્યાપ્તા તેઈન્દ્રિય સંખ્યાતગુણ (જાન પ્રમાણ | અસંખ્ય ગુણ [ અસંખ્ય / પલ્યોપમ - પ્રમાણ ( અસંખ્ય સંખ્યાલગણ (પલ્યોપમ [ અસંખ્ય પલ્યોપમ સંખ્યાત / પલ્યોપમ સંખ્યાત સંખ્યાત || અપર્યાપ્તા સૂક્ષ્મ એકેન્દ્રિયના જઘન્ય સ્થિતિસ્થાન કરતા ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિસ્થાનમાં અસંખ્ય ગુણ સંકુલેશસ્થાનો છે. તેથી અપર્યાપ્તા સૂક્ષ્મ એકેન્દ્રિયના સ્થિતિસ્થાનો કરતા સંખ્યાતગુણ સ્થિતિસ્થાનોવાળા અપર્યાપ્તા બાદર એકેન્દ્રિયના સંકુલેશસ્થાનો અપર્યાપ્તા સૂક્ષ્મ એકેન્દ્રિયના સંકુલેશસ્થાનો કરતા અસંખ્યગુણ હોય, એ બરાબર છે. એમ આગળ પણ જાણવું.

Page #185
1 58 દ્વાર ૧લુ - સ્થિતિસ્થાન ક્રમ જીવો સ્થિતિસ્થાનો સંલેશસ્થાન વિશુદ્ધિસ્થાન 8 પર્યાપ્તા ઈન્દ્રિય | સંખ્યાત ગુજ્જ (ત પ્રમાણ) અસંખ્યગુણ પલ્યોપમ 9 અપર્યાપ્તા ચઉરિન્દ્રિય | અસંખ્યગુણ સંખ્યાત 10 પર્યાપ્તા ચઉરિન્દ્રિય સંખ્યાલગુલ (1o પ્રમાણ) અસંખ્યગુણ 11 અપર્યાપ્તા અસંજ્ઞી પંચેન્દ્રિય સંખ્યાતગુણ : ' પલ્યોપમ સંખ્યાત પલ્યોપમ સંખ્યાત પલ્યોપમ અસંખ્યગુણ સંખ્યાત 12 પર્યાપ્તા અસંજ્ઞી પંચેન્દ્રિય | સંખ્યાતગુણ -જામ | અસંખ્યગુણ 13 અપર્યાપ્તા સંજ્ઞી પંચેન્દ્રિય સંખ્યાતગુણ | અસંખ્યગુણ 14 પર્યાપ્તા સંજ્ઞી પંચેન્દ્રિય | સંખ્યાતગુણ (અંતર્મુહૂર્ત ન્યૂન 70 અસંખ્યગુણ કોડાકોડી સાગરોપમ પ્રમાણ) સ્થિતિ - તે બે પ્રકારે છે - (1) કર્મરૂપે રહેવા રૂપ સ્થિતિ - આ સ્થિતિને આશ્રયીને અહીં જઘન્ય-ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિ કહેવાશે. (2) અનુભવવા યોગ્ય સ્થિતિ - કર્મરૂપે રહેવા રૂપ સ્થિતિમાંથી અબાધાકાળ પસાર થઈ જતા જે શેષ રહે તે અનુભવવા યોગ્ય સ્થિતિ છે. કર્મ જેટલો કાળ પોતાના ઉદયથી જીવને બાધા ન કરે તેને અબાધાકાળ કહેવાય છે. જે કર્મની જેટલા કોડાકોડી સાગરોપમ કર્મરૂપે રહેવા રૂપ ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિ હોય છે તે કર્મનો તેટલા સો વરસ ઉત્કૃષ્ટ અબાધાકાળ હોય છે. જિનનામકર્મ અને આહારક રની ઉત્કૃષ્ટ અબાધા અંતર્મુહૂર્ત છે. દેવ, નારકી, અસંખ્ય વર્ષના આયુષ્યવાળા મનુષ્યો-તિર્યંચોને આયુષ્યની ઉત્કૃષ્ટ અબાધા 6 માસ

Page #186
ક્રમ પ્રકૃતિ કર્મપ્રકૃતિઓની સામાન્યથી ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિ 159 હોય છે. શેષ જીવોને આયુષ્યની ઉત્કૃષ્ટ અબાધા સ્વભાવનો ત્રીજો ભાગ હોય છે. બાંધેલ સ્થિતિમાંથી અબાધાકાળ હીન કરી શેષ સ્થિતિમાં કર્મચલિકની નિષેકરચના થાય છે. સામાન્યથી ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિ - ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિ | ઉત્કૃષ્ટ અબાધા 1 | જ્ઞાનાવરણ 5, દર્શનાવરણ 9, | 30 કોડાકોડી |3,000 વર્ષ અંતરાય પ, અસાતા = 20 | 2 સ્ત્રીવેદ, મનુષ્ય 2, સાતા = 4 |15 કોડાકોડી 1,500 વર્ષ સાગરોપમ 3 મિથ્યાત્વ મોહનીય 70 કોડાકોડી 7,000 વર્ષ સાગરોપમ 4 16 કષાય 40 કોડાકોડી 4,000 વર્ષ સાગરોપમ પ શોક, અરતિ, ભય, જુગુપ્સા, 20 કોડાકોડી ર, 200 વર્ષ નપુંસકવેદ, નરક ર, તિર્યચ 2, સાગરોપમ એકેન્દ્રિયજાતિ, પંચેન્દ્રિયજાતિ, ઔદારિક 2, વૈક્રિય 2, તેજસ શરીર, કાર્પણ શરીર, હુડક, સેવાર્ત, વર્ણાદિ 4, કુખગતિ, અગુરુલઘુ, ઉપઘાત, પરાઘાત, ઉશ્વાસ, આતપ, ઉદ્યોત, નિર્માણ, ત્રસ 4, અસ્થિર 6, સ્થાવર, નીચગોત્ર = 43 પુરુષવેદ, હાસ્ય, રતિ, દેવ રે, 10 કોડાકોડી |1,000 વર્ષ ૧લુ સંસ્થાન, ૧લ સંઘયણ, સુખગતિ, સાગરોપમ સ્થિર 6, ઉચ્ચગોત્ર = 15

Page #187
16) | | - | 5 કર્મપ્રકૃતિઓની સામાન્યથી ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિ ક્રમ પ્રકૃતિ ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિ ઉત્કૃષ્ટ અબાધા 7 |રજુ સંસ્થાન, રજુ સંઘયણ = ર 12 કોડાકોડી |1,200 વર્ષ સાગરોપમ | | ૩જુ સંસ્થાન, ૩જુ સંધયણ = 2 14 કોડાકોડી 1,400 વર્ષ સાગરોપમ 9 |થે સંસ્થાન, ૪થ સંઘયણ = 2 | 16 કોડાકોડી 1,600 વર્ષ સાગરોપમ 10| પસંસ્થાન, પમુ સંઘયણ, 18 કોડાકોડી 1,800 વર્ષ વિકસેન્દ્રિયજાતિ 3, સૂક્ષ્મ 3 = 8 સાગરોપમ 11 જિન, આહારક 2 = 3 અંતઃકોડાકોડી અંતર્મુહૂર્ત સાગરોપમ 12 દેવાયુષ્ય, નરકાયુષ્ય = 2 પૂર્વ કોડવર્ષ 33 સાગરોપમ / પૂર્વકોડવર્ષ પુર્વ કોડવર્ડ 13 મનુષ્પાયુષ્ય, તિર્યંચાયુષ્ય = 2 |3 પલ્યોપમ +| 21 પૂર્વકોડવર્ષ | | પંચસંગ્રહના પાંચમા દ્વારની ગાથા ૪રની મલયગિરિ મહારાજ કૃત ટીકામાં પાના નં. 223 ઉપર કહ્યું છે કે - “અનિકાચિત જિનનામકર્મ અને આહારક ર ની ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિ અંતઃકોડાકોડી સાગરોપમ છે. અલ્પનિકાચિત જિનનામકર્મ અને આહારક 2 ની ઉત્કૃષ્ટસ્થિતિ અંતઃકોડાકોડી સાગરોપમનો સંખ્યાતમો ભાગ છે. સુનિકાચિત જિનનામકર્મની ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિ 33 સાગરોપમ + (ન્યૂન પૂર્વક્રોડવર્ષ) છે. સુનિકાચિત આહારક 2 ની ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિ પલ્યોપમનો અસંખ્યાતમો ભાગ છે.”

Page #188
કર્મપ્રકૃતિઓની સામાન્યથી જઘન્ય સ્થિતિ 16 1 ઉપર ચારે પરભવાયુષ્યની ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિ અને ઉત્કૃષ્ટ અબાધા કહી તે પર્યાપ્તા સંજ્ઞી પંચેન્દ્રિયની સમજવી. શેષ જીવોને પરભવાયુષ્યની ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિ અને ઉત્કૃષ્ટ અબાધા નીચે પ્રમાણે છે - જીવો પરભવાયુષ્યની ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિ | ઉત્કૃષ્ટ અબાધા પૂર્વક્રોડવર્ષ | પલ્યોપમ અસંખ્ય પૂર્વક્રડવર્ષ + - સ્વભવ સ્વભવ સ્વભાવ | પર્યાપ્તા અસંસી | પંચેન્દ્રિય પર્યાપ્તા એકેન્દ્રિય, પૂર્વક્રોડ વર્ષ + સ્વભવ અપર્યાપ્તા એકેન્દ્રિય, પર્યાપ્તા વિકસેન્દ્રિય, અપર્યાપ્તા વિકલેન્દ્રિય, અપર્યાપ્તા અસંજ્ઞી પંચેન્દ્રિય, અપર્યાપ્તા સંજ્ઞી પંચેન્દ્રિય ક્રમ સામાન્યથી જઘન્ય સ્થિતિ - પ્રકૃતિ જઘન્ય સ્થિતિ | જઘન્ય અબાધા જ્ઞાનાવરણ 5, અંતર્મુહૂર્ત | અંતર્મુહૂર્ત દર્શનાવરણ 4, અંતરાય પ સંજવલન લોભ = 15 | 12 મુહૂર્તા | અંતર્મુહૂર્ત સાતા | સાતાની સકાષાયિક જઘન્ય સ્થિતિ 12 મુહૂર્ત છે. સાતાની અકાષાયિક જઘન્ય સ્થિતિ ૧૧માં થી ૧૩માં ગુણઠાણે 2 સમયની છે.

Page #189
16 2 કર્મપ્રકૃતિઓની સામાન્યથી જઘન્ય સ્થિતિ | પ્રકૃતિ જઘન્યસ્થિતિ જઘન્ય અબાધા 3. યશ, ઉચ્ચગોત્ર = 2 8 મુહૂર્ત અંતર્મુહૂર્ત ૪સંજવલન ક્રોધ 2 માસ અંતર્મુહૂર્ત સંજવલન માન 1 માસ અંતર્મુહૂર્ત 6 | સંજવલન માયા 15 દિવસ અંતર્મુહૂર્ત 8 વર્ષ અંતર્મુહૂર્ત 8 | તિર્યંચાયુષ્ય, મનુષ્યાયુષ્ય = 2 ક્ષુલ્લકભવ અંતર્મુહૂર્ત 9 | દેવાયુષ્ય, નરકાયુષ્ય = 2 | 10,000 વર્ષ અંતર્મુહૂર્ત 10 જિન, આહારક ર = 3 | અંત:કોડાકોડી અંતર્મુહૂર્ત સાગરોપમ a non sa w પુરુષવેદ A ૨પ૬આવલિકા = 1 ક્ષુલ્લકભવ 1 મુહૂર્ત = 3,773 શ્વાસોચ્છવાસ 1 મુહૂર્ત = 1,67,77,216 આવલિકા = 65,536 ક્ષુલ્લકભવ 1 શ્વાસોચ્છવાસ = 17 14. સુલકભવ A. 1395 બધા ઔદારિક શરીરીઓની આયુષ્યની જઘન્ય સ્થિતિ ક્ષુલ્લકભવ છે, એમ ભગવતીસૂત્રમાં કહ્યું છે. કુલ્લકભવ પ્રમાણ આયુષ્યની જઘન્ય સ્થિતિ વનસ્પતિકાયમાં જ હોય, એમ આવશ્યકસૂત્રની ટીકામાં કહ્યું છે. તે મતાંતર સમજવો. ( 7 જિનનામકર્મ અને આહારક 2 ની ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિ અને જઘન્ય સ્થિતિ બંને અંતઃકોડાકોડી સાગરોપમ પ્રમાણ હોવા છતાં ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિ કરતા જઘન્ય સ્થિતિ સંખ્યાતગુણહીન છે. પંચસંગ્રહના પાંચમા દ્વારની ગાથા ૪૬-૪૭માં જિનનામકર્મની જઘન્ય સ્થિતિ 10,000 વર્ષ અને આહારક ર ની જઘન્ય સ્થિતિ અંતર્મુહૂર્ત કહી છે.

Page #190
163 કર્મપ્રકૃતિમતે શેષ પ્રકૃતિઓની સામાન્યથી જઘન્ય સ્થિતિ શેષ પ્રકૃતિઓની સામાન્યથી જઘન્ય સ્થિતિ કર્મપ્રકૃતિમતે - સ્વર્ગની ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિ શષ પ્રકૃતિના જઘન્ય સ્થિતિ = મિથ્યાત્વ મોહનીયની ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિ પલ્યોપમ અસંખ્ય વર્ગ 9 છે. તે આ પ્રમાણે છે - જ્ઞાનાવરણીય વર્ગ, દર્શનાવરણીય વર્ગ, વેદનીય વર્ગ, દર્શનમોહનીય વર્ગ, ચારિત્રમોહનીય વર્ગ, નોકષાય મોહનીય વર્ગ, નામ વર્ગ, ગોત્ર વર્ગ, અંતરાય વર્ગ. ક્રમ પ્રકૃતિ જઘન્ય સ્થિતિ જઘન્ય અબાધા 1 નિદ્રા 5, અસાતા = 6 = સાગરોપમ - જામ અંતર્મુહૂર્ત પલ્યોપમ અસંખ્ય પલ્યોપમ 2 મિથ્યાત્વ મોહનીય એમ |અંતર્મુહૂર્ત અસંખ્ય - સાગરોપમ પલ્યોપમ અસંખ્ય 3 અનંતાનુબંધી 4, અપ્રત્યા *| અંતર્મુહૂર્ત ખાનાવરણીય 4, પ્રત્યા ખાનાવરણીય 4 = 12 4 પુરુષવેદ વિના નોકષાય 8, સાગરોપમ - લોન અંતર્મુહૂર્ત વિક્રિય૬ -આહારકર-યશ - જિન વિના શેષ નામની 73, નીચગોત્ર = 82 5 વૈક્રિય 6 " સાગરોપમ - અંતર્મુહૂર્ત પલ્યોપમ અસંખ્ય

Page #191
164 પંચસંગ્રહમતે શેષ પ્રકૃતિઓની સામાન્યથી જઘન્ય સ્થિતિ પંચસંગ્રહમતે - પોતાની ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિ શેષ પ્રકૃતિઓની જઘન્ય સ્થિતિ = A - ત્યાd = મિથ્યાત્વમોહનીયની ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિ પ્રકૃતિ જઘન્ય સ્થિતિ | જઘન્ય અબાધા 1 | નિદ્રા પ, અસાતા = 6 3 સાગરોપમ | અંતર્મુહૂર્ત 2 | મિથ્યાત્વમોહનીય 1 સાગરોપમ || અંતર્મુહૂર્ત | અનંતાનુબંધી 4, અપ્રત્યાખ્યાન | સાગરોપમ | અંતમુહૂર્ત નાવરણીય 4, પ્રત્યાખ્યાનાવરણીય 4 = 12 4 સૂક્ષ્મ 3, વિલેન્દ્રિયજાતિ 3, 4 સાગરોપમ અંતર્મુહૂર્ત ૫મું સંસ્થાન, પમુ સંઘયણ = 8 | 5 સ્ત્રીવેદ, મનુષ્ય 2 = 3 | સાગરોપમ અંતર્મુહૂર્ત | હાસ્ય, રતિ, શુલવર્ણ | સાગરોપમ અંતર્મુહૂર્ત સુરભિગંધ, મધુરરસ, મૃદુસ્પર્શ, લધુસ્પર્શ, સ્નિગ્ધસ્પર્શ, ઉષ્ણસ્પર્શ, ૧લુ સંસ્થાન, 17 સંઘયણ, સુખગતિ, સ્થિર 5 = 17 7 | રજુ સંસ્થાન, રજુ સંઘયણ = 2 | સાગરોપમ | અંતર્મુહૂર્ત 8 ૩જુ સંસ્થાન, ૩જુ સંઘયણ = 2. સાગરોપમ અંતર્મુહૂર્ત

Page #192
એકેન્દ્રિયને કર્મપ્રકૃતિઓની સ્થિતિ 165 35 ક્રમ પ્રકૃતિ જઘન્ય સ્થિતિ | જઘન્ય અબાધા 9 | ૪થે સંસ્થાન, ૪થુ સંઘયણ = 2* સાગરોપમ | અંતર્મુહૂર્ત અરતિ, શોક, ભય, જુગુપ્સા, | સાગરોપમ અંતર્મુહૂર્ત નપુંસકવેદ, તિર્યંચ 2, એકેન્દ્રિયજાતિ, પંચેન્દ્રિયજાતિ, ઔદારિક 2, તેજસ શરીર, કાર્મણ શરીર, હુંડક, સેવાર્ત, શેષ વર્ણાદિ 13, કુખગતિ, જિન વિના પ્રત્યેકની 7, ત્રસ 4, સ્થાવર, અસ્થિર 6, નીચગોત્ર = 48 1 1 | વૈક્રિય 6 ROOPસાગરોપમ પલ્યોપમ અસંખ્ય અંતમુહૂર્ત વિશેષથી ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિ અને જઘન્ય સ્થિતિ - એકેન્દ્રિયને કર્મપ્રકૃતિઓની ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિ અને જઘન્ય સ્થિતિ - એકેન્દ્રિય 125 પ્રકૃતિઓ બાંધે છે. કુલ 158 પ્રકૃતિઓ છે. સમ્યકત્વ મોહનીય અને મિશ્ર મોહનીય બંધાતી નથી. 15 બંધન અને પ સંઘાતનનો શરીરમાં સમાવેશ કર્યો છે. દેવાયુષ્ય, નરકાયુષ્ય, આહારક 2, વૈક્રિય 6, જિન આ 11 પ્રકૃતિઓ એકેન્દ્રિય બાંધતા નથી. તેથી એકેન્દ્રિય 158 - (2 + 15 + 5 + 11) = 158-33 = 125 પ્રકૃતિઓ બાંધે છે.

Page #193
166 વિકલેન્દ્રિય-અસંજ્ઞી પંચેન્દ્રિયને કર્મપ્રકૃતિઓની સ્થિતિ જી | ગરોપમ– (1 સાગરોપમ પલ્યોપમ છે | સાગરોપમ અસંખ્ય અસંખ્ય છે જ પલ્યોપમ 3 સાગરોપમ- અસંખ્ય અસંખ્ય છે ક્રમ પ્રકૃતિ | ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિ | જઘન્ય સ્થિતિ પલ્યોપમ 1 | જ્ઞાનાવરણ 5, |- સાગરોપમ અસંખ્ય દર્શનાવરણ 94, | વેદનીય રે, અંતરાય પ = 21 મિથ્યાત્વ મોહનીય 1 સાગરોપમ અસંખ્ય પલ્યોપમ 3 | 16 કષાય 1 સાગરોપમ 9 નોકષાય, વૈક્રિય 6- - સાગરોપમાં આહારક 2 - જિન વિના નામની 74, ગોત્ર 2 = 85 તિર્યંચાયુષ્ય, પૂર્વકોડવર્ષ + 91 ભુલ્લકભવ મનુષ્પાયુષ્ય = 2 | બેઈન્દ્રિય, ઈન્દ્રિય, ચઉરિન્દ્રિય, અસંજ્ઞી પંચેન્દ્રિયને કર્મપ્રકૃતિઓની ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિ અને જઘન્ય સ્થિતિ - એકેન્દ્રિયની કર્મપ્રકૃતિઓની ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિને ર૫,૫૦,૧૦૦, 1OOO થી ગુણતા ક્રમશઃ બેઈન્દ્રિય, તેઈન્દ્રિય, ચઉરિન્દ્રિય, અસંજ્ઞી પંચેન્દ્રિયની કર્મપ્રકૃતિઓની ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિ આવે છે. બેઈન્દ્રિય, પંચસંગ્રહના પાંચમા દ્વારની ગાથા ૫૪ની મલયગિરિ મહારાજ કૃત ટીકામાં કહ્યું છે કે એકેન્દ્રિયને નિદ્રા 5 વગેરે પ્રકૃતિઓની જધન્ય સ્થિતિ પંચસંગ્રહમતે કર્મપ્રકૃતિઓની સામાન્યથી જઘન્ય સ્થિતિ કહી તે મુજબ જાણવી. તેમાં પલ્યોપમનો અસંખ્યાતમો ભાગ ઉમેરતા એકેન્દ્રિયની તે પ્રકૃતિઓની ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિ આવે. સ્વભવ

Page #194
વિકસેન્દ્રિય-અસંજ્ઞી પંચેન્દ્રિયને કર્મપ્રકૃતિઓની સ્થિતિ 16 7 તેઈન્દ્રિય, ચઉરિન્દ્રિય, અસંજ્ઞી પંચેન્દ્રિયની કર્મપ્રકૃતિઓની ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિમાંથી પલ્યોપમનો સંખ્યાતમો ભાગ ન્યૂન કરતા ક્રમશ: બેઈન્દ્રિય, તેઈન્દ્રિય, ચઉરિન્દ્રિય, અસંજ્ઞી પંચેન્દ્રિયની કર્મપ્રકૃતિઓની જઘન્ય સ્થિતિ આવે છે.] વિકલેન્દ્રિય 125 પ્રકૃતિઓ બાંધે છે. તે એકેન્દ્રિયને બંધયોગ્ય 125 પ્રકૃતિઓની સમાન છે, પણ એકેન્દ્રિયજાતિની બદલે બેઈન્દ્રિયજાતિ, ઈન્દ્રિયજાતિ કે ચઉરિન્દ્રિયજાતિ બાંધે છે. વિકલેન્દ્રિયને મનુષ્યાયુષ્ય - તિર્યંચાયુષ્યની ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિ અને જઘન્ય સ્થિતિ એકેન્દ્રિયની જેમ જાણવી. વિકસેન્દ્રિયને શેષ 123 પ્રકૃતિઓની ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિ અને જધન્ય સ્થિતિ ઉપર કહ્યા મુજબ જાણવી. અસંજ્ઞી પંચેન્દ્રિય 133 પ્રકૃતિઓ બાંધે છે. કુલ 158 પ્રકૃતિઓ છે. સમ્યકત્વ મોહનીય અને મિશ્ર મોહનીય બંધાતી નથી. 15 બંધન અને પ સંઘાતનનો શરીરમાં સમાવેશ કર્યો છે. અસંજ્ઞી પંચેન્દ્રિય જીવો આહારક ર અને જિનનામકર્મ બાંધતા નથી. તેથી અસંજ્ઞી પંચેન્દ્રિય 158 - (2 + 15 + 5 + 3) = 158 - ર૫ = 133 પ્રકૃતિઓ બાંધે છે. તેમને મનુષ્યાયુષ્ય - તિર્યંચાયુષ્યની ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિ અને જઘન્ય સ્થિતિ એકેન્દ્રિયની જેમ જાણવી. દેવાયુષ્ય - નરકાયુષ્યની ઉત્કૃષ્ટસ્થિતિ : ઝિટ પલ્યોપમ , પૂર્વકોડવર્બ 3 * અને જઘન્ય સ્થિતિ 10,000 વર્ષ છે. વૈક્રિય 6 ની . ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિ : સાગરોપમ અને જઘન્ય સ્થિતિ જે અસંખ્ય | D પંચસંગ્રહના પાંચમા દ્વારની ગાથા પપ માં કહ્યું છે કે એકેન્દ્રિયની કર્મપ્રકૃતિઓની ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિને 25,50,100,1000 થી ગુણતા ક્રમશઃ બેઈન્દ્રિય, તેઈન્દ્રિય, ચઉરિન્દ્રિય, અસંજ્ઞી પંચેન્દ્રિયની કર્મપ્રકૃતિઓની ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિ આવે છે અને એકેન્દ્રિયની કર્મપ્રકૃતિઓની જઘન્ય સ્થિતિને 25,50, 100, 1OOO થી ગુણતા ક્રમશ: બેઈન્દ્રિય, તેઈન્દ્રિય, ચઉરિન્દ્રિય, અસંજ્ઞા પંચેન્દ્રિયની કર્મપ્રકૃતિઓની જઘન્ય સ્થિતિ આવે છે.

Page #195
168 અસંખ્ય સંજ્ઞી પંચેન્દ્રિયને કર્મપ્રકૃતિઓની સ્થિતિ સાગરોપમ - ભાગ છે. શેષ 123 પ્રકૃતિની ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિ અને જઘન્ય સ્થિતિ ઉપર કહ્યા મુજબ જાણવી. સંજ્ઞી પંચેન્દ્રિયને કર્મપ્રકૃતિઓની ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિ અને જઘન્ય સ્થિતિ - સંજ્ઞી પંચેન્દ્રિયને કર્મપ્રકૃતિઓની ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિ કર્મપ્રકૃતિઓની સામાન્યથી ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિ કહી તે મુજબ જાણવી. જ્ઞાનાવરણ 5, દર્શનાવરણ 4, અંતરાય 5, પુરુષવેદ, સંજવલન 4, સાતા, યશ, ઉચ્ચગોત્ર, આયુષ્ય 4, જિન, આહારક ર - આ ર૯ પ્રકૃતિઓની સંજ્ઞી પંચેન્દ્રિયને જઘન્ય સ્થિતિ કર્મપ્રકૃતિઓની સામાન્યથી જઘન્ય સ્થિતિ કહી તે મુજબ જાણવી. શેષ પ્રકૃતિઓની સંજ્ઞી પંચેન્દ્રિયને જઘન્ય સ્થિતિ અંતઃકોડાકોડી સાગરોપમ છે. સ્થિતિબંધનું અલ્પબદુત્વ - 2 0 જઘન્ય 0 = દ ક્રમ જીવો સ્થિતિબંધ | અલ્પબદુત્વ સૂક્ષ્મસંહરાય ગુણઠાણાવાળા જઘન્ય | અલ્પ (અંતર્મુહૂત) પર્યાપ્તા બાદર એકેન્દ્રિય અસંખ્યગુણ પર્યાપ્તા સૂક્ષ્મ એકેન્દ્રિય જઘન્ય વિશેષાધિક | અપર્યાપ્તા બાદર એકેન્દ્રિય | | જઘન્ય વિશેષાધિક અપર્યાપ્તા સૂક્ષ્મ એકેન્દ્રિય | જઘન્ય વિશેષાધિક અપર્યાપ્તા સૂક્ષ્મ એકેન્દ્રિય | ઉત્કૃષ્ટ વિશેષાધિક | અપર્યાપ્તા બાદર એકેન્દ્રિય | ઉત્કૃષ્ટ વિશેષાધિક 8 પર્યાપ્તા સૂક્ષ્મ એકેન્દ્રિય | વિશેષાધિક 9 | પર્યાપ્તા બાદર એકેન્દ્રિય | ઉત્કૃષ્ટ વિશેષાધિક 10 પર્યાપ્તા બેઈન્દ્રિય જઘન્ય સંખ્યાતગુણ (ન્યૂન ર૫ ગુણ) m 0 ઉત્કૃષ્ટ

Page #196
169 જઘન્ય જઘન્ય સ્થિતિબંધનું અલ્પબદુત્વ ક્રમ જીવો સ્થિતિબંધ | અલ્પબદુત્વ 1 1 અપર્યાપ્તા બેઈન્દ્રિય જઘન્ય વિશેષાધિક ૧ર અપર્યાપ્તા બેઈન્દ્રિય ઉત્કૃષ્ટ વિશેષાધિક 1 3 પર્યાપ્તા બેઈન્દ્રિય ઉત્કૃષ્ટ વિશેષાધિક 14 પર્યાપ્તા તેઈન્દ્રિય વિશેષાધિક 15 અપર્યાપ્તા તેઈન્દ્રિય જઘન્ય વિશેષાધિક 16 અપર્યાપ્તા તેઈન્દ્રિય ઉત્કૃષ્ટ વિશેષાધિક 17 પર્યાપ્ત તેઈન્દ્રિય ઉત્કૃષ્ટ વિશેષાધિક 18 પર્યાપ્તા ચઉરિન્દ્રિય જઘન્ય | વિશેષાધિક 19 અપર્યાપ્તા ચઉરિન્દ્રિય વિશેષાધિક 20| અપર્યાપ્તા ચઉરિન્દ્રિય ઉત્કૃષ્ટ વિશેષાધિક 21 | પર્યાપ્તા ચઉરિન્દ્રિય ઉત્કૃષ્ટ વિશેષાધિક 22 પર્યાપ્તા અસંજ્ઞી પંચેન્દ્રિય સંખ્યાતગુણ (જૂન 10 ગુણા) 23 અપર્યાપ્તા અસંજ્ઞી પંચેન્દ્રિય જઘન્ય વિશેષાધિક 24 | અપર્યાપ્તા અસંજ્ઞી પંચેન્દ્રિય વિશેષાધિક રપ | પર્યાપ્તા અસંજ્ઞી પંચેન્દ્રિય | ઉત્કૃષ્ટ વિશેષાધિક 26 | સંયત ઉત્કૃષ્ટ સંખ્યાતગુણ (અંતઃકોડાકોડી સાગરોપમ પ્રમાણ) 27 દેશવિરતિ જઘન્ય સંખ્યાતગુણ 28 દેશવિરતિ | ઉત્કૃષ્ટ સંખ્યાતગુણ 29 ? પર્યાપ્તા અવિરત સમ્યગ્દષ્ટિ (જઘન્ય સંખ્યાતગુણ 30 અપર્યાપ્તા અવિરત સમ્યગ્દષ્ટિ જઘન્ય સંખ્યાતગુણ 31 અપર્યાપ્તા અવિરત સમ્યગ્દષ્ટિ ઉત્કૃષ્ટ સંખ્યાતગુણ જઘન્ય

Page #197
1 70 સ્થિતિબંધનું અલ્પબદુત્વ ઉત્કૃષ્ટ ક્રમ જીવો સ્થિતિબંધ અલ્પબહુત 32 પર્યાપ્તા અવિરત સમ્યગ્દષ્ટિ |ઉત્કૃષ્ટ સંખ્યાતગુણ 33 પર્યાપ્તા સંજ્ઞી પંચેન્દ્રિય જઘન્ય સંખ્યાતગુણ 34 અપર્યાપ્તા સંજ્ઞી પંચેન્દ્રિય જઘન્ય સંખ્યાતગુણ ૩પ અપર્યાપ્તા સંજ્ઞી પંચેન્દ્રિય સંખ્યાતગુણ 36 પર્યાપ્તા સંજ્ઞી પંચેન્દ્રિય ઉત્કૃષ્ટ સંખ્યાતગુણ (7) કોડાકોડી સાગરોપમ) - પર્યાપ્તા બેઈન્દ્રિયના ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિબંધ કરતા પર્યાપ્તા તેઈન્દ્રિયનો જઘન્ય સ્થિતિબંધ કર્મપ્રકૃતિની ચૂર્ણિ અને કર્મપ્રકૃતિની મહોપાધ્યાય યશોવિજયજી મહારાજ કૃત ટીકામાં વિશેષાધિક કહ્યો છે, જ્યારે કર્મપ્રકૃતિની મલયગિરિ મહારાજ કૃત ટીકામાં સંખ્યાતગુણ કહ્યો છે. પર્યાપ્તા બેઈન્દ્રિયનો ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિબંધ પર્યાપ્તા એકેન્દ્રિયના ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિબંધ કરતા ર૫ ગુણ છે. પર્યાપ્તા તેઈન્દ્રિયનો ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિબંધ પર્યાપ્તા એકેન્દ્રિયના ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિબંધ કરતા 50 ગુણ છે. તેથી પર્યાપ્તા બેઈન્દ્રિયના ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિબંધ કરતા પર્યાપ્તા તેઈન્દ્રિયનો ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિબંધ બમણો છે. પર્યાપ્તા તેઈન્દ્રિયનો જઘન્ય સ્થિતિબંધ તો પર્યાપ્તા તેઈન્દ્રિયના ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિબંધ કરતા ન્યૂન છે. તેથી પર્યાપ્તા બેઈન્દ્રિયના ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિબંધ કરતા પર્યાપ્તા તે ઈન્દ્રિયનો જઘન્ય સ્થિતિબંધ વિશેષાધિક હોય, એ બરાબર લાગે છે. પર્યાપ્તા તેઈન્દ્રિયના ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિબંધ કરતા પર્યાપ્તા ચઉરિન્દ્રિયનો જઘન્ય સ્થિતિબંધ કર્મપ્રકૃતિની ચૂર્ણિ અને કર્મપ્રકૃતિની મહોપાધ્યાય યશોવિજયજી મહારાજ કૃત ટીકામાં વિશેષાધિક કહ્યો છે, જ્યારે કર્મપ્રકૃતિની મલયગિરિ મહારાજ કૃત ટીકામાં સંખ્યાતગુણ કહ્યો છે. પર્યાપ્તા તેઈન્દ્રિયનો ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિબંધ પર્યાપ્તા

Page #198
દ્વાર રજુ-નિષેક 171 એકેન્દ્રિયના ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિબંધ કરતા 50 ગુણ છે. પર્યાપ્તા ચઉરિન્દ્રિયનો ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિબંધ પર્યાપ્તા એકેન્દ્રિયના ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિબંધ કરતા 100 ગુણ છે. તેથી પર્યાપ્તા તેઈન્દ્રિયના ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિબંધ કરતા પર્યાપ્તા ચઉરિન્દ્રિયનો ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિબંધ બમણો છે. પર્યાપ્તા ચઉરિન્દ્રિયનો જઘન્ય સ્થિતિબંધ પર્યાપ્તા ચઉરિન્દ્રિયના ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિબંધ કરતા ન્યૂન છે. તેથી પર્યાપ્તા તેઈન્દ્રિયના ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિબંધ કરતા પર્યાપ્તા ચઉરિન્દ્રિયનો જઘન્ય સ્થિતિબંધ વિશેષાધિક હોય, એ બરાબર લાગે છે. (2) નિષેક - અબાધાહીન સ્થિતિમાં કર્મલિકોની રચનાને નિષેક કહેવાય છે. આયુષ્યકર્મમાં પહેલી સ્થિતિથી જ કર્મદલિકોની નિષેકરચના થાય છે, કેમકે આયુષ્યકર્મમાં પરભવની અબાધા હોય છે. અનંતરોપનિધા - પ્રથમ સ્થિતિમાં ઘણું દલિક ગોઠવે છે. તેના કરતા બીજી સ્થિતિમાં વિશેષહીન દલિક ગોઠવે છે. તેના કરતા ત્રીજી સ્થિતિમાં વિશેષહીન દલિક ગોઠવે છે. એમ ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિ સુધી ઉત્તરોત્તર સ્થિતિમાં વિશેષહીન દલિક ગોઠવે છે. પરંપરોપનિધા - પ્રથમ સ્થિતિથી પલ્યોપમના અસંખ્યાતમાં ભાગ જેટલી સ્થિતિઓ ઓળંગીને પછીની સ્થિતિમાં પ્રથમ સ્થિતિના દલિકો કરતા દ્વિગુણહીન (અડધા) દલિકો છે. ત્યાર પછી ફરી તેટલી સ્થિતિઓ ઓળંગીને પછીની સ્થિતિમાં દ્વિગુણહીન દલિકો છે. એમ ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિ સુધી જાણવું. ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિબંધમાં પલ્યોપમ દ્વિગુણહીન સ્થાનો આ - જેટલા છે. દ્વિગુણહીન સ્થાનો અલ્પ અસંખ્ય

Page #199
પલ્યોપ અસંખ્ય 172 દ્વાર ૩જુ-અબાધાકંડક છે. તેના કરતા બે દ્વિગુણહીન સ્થાનોના આંતરામાં રહેલા નિષેકસ્થાનો અસંખ્યગુણ (Page #200
1 73 પલ્યોપમ 1A ધાર ૪થુ-અલ્પબદુત્વ (4) અલ્પબદુત્વ - પર્યાપ્તા સંજ્ઞી પંચેન્દ્રિય અને અપર્યાપ્તા સંજ્ઞી પંચેન્દ્રિયમાં આયુષ્ય સિવાયના 7 કર્મોમાં અલ્પબદુત્વ - 1 | જઘન્ય અબાધા અલ્પ (અંતર્મુહૂર્ત) 2, 3 અબાધાસ્થાન, કંડકસ્થાન |અસંખ્યગુણ | (ઉત્કૃષ્ટ અબાધા - (પરસ્પર તુલ્ય) | જઘન્ય અબાધા + 1) 4 | ઉત્કૃષ્ટ અબાધા વિશેષાધિક | (અબાધાસ્થાન + જઘન્ય અબાધા-૧) //પલ્યોપમ \D પ નિષેકના દ્વિગુણહાનિસ્થાનો અસંખ્ય ગુણ અસંખ્ય 6 | એક દ્વિગુણહાનિના અંતરમાં અસંખ્યગુણ અસંખ્ય | રહેલા નિષેકસ્થાનો (પલ્યોપમ ) 7 | અર્થેન કંડક અસંખ્યગુણ કરતા મોટો) | પંચસંગ્રહ બંધનકરણ ગાથા ૧૦૧ની સ્વોપજ્ઞ ટીકામાં પાના પલ્યોપમ નં. 138 ઉપર નિષેકના દ્વિગુણહાનિસ્થાનો 111 પ્રમાણ કહ્યા છે. અસંખ્ય પલ્યોપમ A આ જ એ પલ્યોપમના અસંખ્ય વર્ગમૂળ પ્રમાણ જાણવો. અસંખ્ય પલ્યોપમના અસંખ્ય વર્ગમૂળો કરી તે બધાને ભેગા કરવાથી સમયોનું જે પ્રમાણ આવે તે પલ્યોપમના અસંખ્ય વર્ગમૂળનું પ્રમાણ જાણવું. - ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિબંધ જઘન્ય સ્થિતિબંધ પલ્યોપમ (c) અર્થેન કંડક = હર્ષ - ઉત્કૃષ્ટ અબાધા જઘન્ય અબાધા = અસંખ્ય અબાધાકંડક. પંચસંગ્રહ બંધનકરણ ગાથા ૧૦રમાં અહીં અર્થેન કંડકની બદલે અબાધાકંડકસ્થાનો કહ્યા છે. પંચસંગ્રહ બંધનકરણ ગાથા ૧૦રની બંને ટીકાઓમાં પાના નં. 84 ઉપર અબાધાકંડકસ્થાનોનો અર્થ અબાધાસ્થાન + કંડકસ્થાન એવો કર્યો છે. અસંખ્ય | (ઉપરના

Page #201
174 દ્વાર ૪થુ-અલ્પબદુત્વ 8 જઘન્ય સ્થિતિબંધ અસંખ્યગુણ (અંત:કોડાકોડી સાગરોપમ) સ્થિતિસ્થાન સંખ્યાતગુણ (ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિબંધ - (જ્ઞાનાવરણ-દર્શનાવરણ-જવન્ય સ્થિતિબંધ - 1) વેદનીય-અંતરાયના સાધિક 29 ગુણ, મોહનીયના સાધિક 69 ગુણ, નામ-ગોત્રના સાધિક 19 ગુણ). 10| ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિબંધ | વિશેષાધિક (સ્થિતિસ્થાન + જઘન્ય સ્થિતિબંધ - 1) શેષ જીવોમાં 7 કર્મોમાં અલ્પબદુત્વ - આવલિકા (અસંખ્ય )(પરસ્પર તુલ્ય) 1,2 અબાધાસ્થાન, કંડકસ્થાન અલ્પ 3 | જઘન્ય અબાધા અસંખ્યગુણ (અંતર્મુહૂર્ત) 4 ઉત્કૃષ્ટ અબાધા વિશેષાધિક (જઘન્ય અબાધા + આવલિકા અસંખ્ય 'પલ્યોપમ પ નિષેકના દ્વિગુણહાનિસ્થાનો અસંખ્યગુણ | અસંખ્ય 6 એક દ્વિગુણહાનિના અંતરમાં અસંખ્ય ગુણ (લોપમ) રહેલા નિષેકસ્થાનો ( અસંખ્ય

Page #202
દ્વાર ૪થુ-અલ્પબદ્ધત્વ 1 75 | 7 | અર્થન કંડકી 8 સ્થિતિસ્થાન 9 જઘન્ય સ્થિતિબંધ |10| ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિબંધ અસંખ્યગુણ પલ્યોપમ 11 અસંખ્યગુણ () અસંખ્યગુણ વિશેષાધિક |(જધન્ય સ્થિતિબંધ + સ્થિતિસ્થાન - 1) પર્યાપ્તા સંજ્ઞી પંચેન્દ્રિય અને પર્યાપ્તા અસંજ્ઞી પંચેન્દ્રિયમાં આયુષ્યમાં અલ્પબદુત્વ - 1 જઘન્ય અબાધા અલ્પ (અંતર્મુહૂર્ત) 2 જઘન્ય સ્થિતિબંધ સંખ્યાતગુણ (લુલ્લકભવ) 3 અબાધાસ્થાન સંખ્યાતગુણ (કફવર્ષ - અંતર્મુહૂર્ત +1) 4| ઉત્કૃષ્ટ અબાધા વિશેષાધિક (પૂર્વજોકલર્ષ) પ નિષેકના દ્વિગુણહાનિસ્થાનો અસંખ્ય ગુણો(પલ્યોપમ ) "]\ અસંખ્ય ) 2 | | પંચસંગ્રહ બંધનકરણ ગાથા ૧૦૪ની બંને ટીકાઓમાં પાના નં. 85 ઉપર અહીં અબાધાકંડકસ્થાનો કહ્યા છે. અસંખ્ય A એકેન્દ્રિયના સ્થિતિસ્થાનો લાભ પ્રમાણ છે, શેષ જીવોના સ્થિતિસ્થાનો પલ્યોપમ આ પ્રમાણ છે. સંખ્યાત (c) એકેન્દ્રિયના સ્થિતિસ્થાનો કરતા એકેન્દ્રિયનો જઘન્ય સ્થિતિબંધ અસંખ્ય ગુણ છે. શેષ જીવોના સ્થિતિસ્થાનો કરતા શેષ જીવોનો જઘન્ય સ્થિતિબંધ સંખ્યાતગુણ છે.

Page #203
1 76 સ્થિતિબંધના અધ્યવસાયસ્થાનો 1| જધન્ય અબાધા | પલ્યોપમ 4 દ| એક દ્વિગુણહાનિના અંતરમાં અસંખ્ય ગુણ \ અસંખ્ય / રહેલ નિષેકસ્થાનો || સ્થિતિસ્થાન અસંખ્યગુણ (33 સાગરોપમ - ક્ષુલ્લકભવ + 1) 8 ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિબંધ વિશેષાધિક (33 સાગરોપમ) શેષ જીવોમાં આયુષ્યમાં અલ્પબદુત્વ - | અલ્પ (અંતર્મુહૂર્ત) 2 જઘન્ય સ્થિતિબંધ સંખ્યાતગુણ (ક્ષુલ્લકભવ) 3 અબાધાસ્થાન સંખ્યાતગુણ ( 99 વર્ષ - અંતર્મુહૂર્ત + 1) 4 ઉત્કૃષ્ટ અબાધા વિશેષાધિક (22,000 વર્ષ) સ્થિતિસ્થાન સંખ્યાતગુણ (પૂર્વકોડ વર્ષ - ક્ષુલ્લકભવ + 1) ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિબંધ વિશેષાધિક (પૂર્વક્રોડ વર્ષ) સ્થિતિબંધના અધ્યવસાયસ્થાનો અહીં 3 દ્વાર છે. તે આ પ્રમાણે છે - (1) સ્થિતિસમુદાહાર, (2) પ્રકૃતિસમુદાહાર, (3) જીવસમુદાહાર. સમુદાહાર એટલે પ્રતિપાદન. (1) સ્થિતિસમુદાહાર - સ્થિતિસ્થાનોને વિષે સ્થિતિબંધના અધ્યવસાયોનું પ્રતિપાદન તે સ્થિતિસમુદાહાર. પલ્યોપમ A આ ... એ પલ્યોપમના અસંખ્ય વર્ગમૂળ પ્રમાણ જાણવો.

Page #204
1 77 સ્થિતિસમુદાહાર અહીં 3 દ્વાર છે. તે આ પ્રમાણે છે - (i) પ્રગણના- દરેક સ્થિતિસ્થાનમાં તેના બંધમાં કારણભૂત કાપાયિક અધ્યવસાયો અસંખ્યલોકાકાશપ્રદેશ પ્રમાણ છે.] (a) અનંતરોપનિધા - આયુષ્ય વિના સાત કર્મોમાં - જઘન્ય સ્થિતિસ્થાનમાં કાષાયિક અધ્યવસાયો અલ્પ છે. તેના કરતા બીજા સ્થિતિસ્થાનમાં કાષાયિક અધ્યવસાયો વિશેષાધિક છે. તેના કરતા ત્રીજા સ્થિતિસ્થાનમાં કાષાયિક અધ્યવસાયો વિશેષાધિક છે. એમ ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિસ્થાન સુધી ઉત્તરોત્તર સ્થિતિસ્થાનમાં પૂર્વપૂર્વ સ્થિતિસ્થાન કરતા વિશેષાધિક કાષાયિક અધ્યવસાયો છે. આયુષ્યમાં - જઘન્ય સ્થિતિસ્થાનમાં કાષાયિક અધ્યવસાયો અલ્પ છે. તેના કરતા બીજા સ્થિતિસ્થાનમાં કાષાયિક અધ્યવસાયો અસંખ્યગુણ છે. તેના કરતા ત્રીજા સ્થિતિસ્થાનમાં કાષાયિક અધ્યવસાયો અસંખ્યગુણ છે. એમ ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિસ્થાન સુધી ઉત્તરોત્તર સ્થિતિસ્થાનમાં પૂર્વપૂર્વ સ્થિતિસ્થાન કરતા અસંખ્યગુણ કાષાયિક અધ્યવસાયો છે. (b) પરંપરોપનિધા - આયુષ્ય વિના સાત કમમાં - જઘન્ય સ્થિતિસ્થાનથી પલ્યોપમના અસંખ્યાતમાં ભાગ પ્રમાણ સ્થિતિસ્થાન ઓળંગીને પછીના સ્થિતિસ્થાનમાં જઘન્ય સ્થિતિસ્થાનના કાષાયિક અધ્યવસાયો કરતા દ્વિગુણ (બમણા) કાષાયિક અધ્યવસાયો છે. ત્યાર પછી ફરી તેટલા સ્થિતિસ્થાનો ઓળંગી પછીના સ્થિતિસ્થાનમાં દ્વિગુણ કાષાયિક અધ્યવસાયો છે. એમ ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિસ્થાન સુધી જાણવું. | | કર્મપ્રકૃતિ બંધનકરણ ગાથા ૮૭ની ચૂર્ણિમાં પાના નં. 186 ઉપર આ વાત સાત કર્મો માટે કહી છે.

Page #205
178 પ્રકૃતિસમુદાહાર બે Aદ્વિગુણવૃદ્ધ સ્થિતિસ્થાનોના અંતરમાં રહેલા સ્થિતિસ્થાનો પલ્યોપમના અસંખ્ય વર્ગમૂળ પ્રમાણ છે. દ્વિગુણવૃદ્ધ સ્થિતિસ્થાનો અંગુલના પ્રથમ વર્ગમૂળના છેદનકોના અસંખ્યાતમા ભાગમાં રહેલ આકાશપ્રદેશ પ્રમાણ છે. છેદનકો એટલે અડધા અડધા ભાગો. અંગુલના પ્રથમ વર્ગમૂળના જેટલા અડધા અડધા ભાગ થાય તેના અસંખ્યાતમા ભાગમાં રહેલ આકાશપ્રદેશ પ્રમાણ દ્વિગુણવૃદ્ધ સ્થિતિસ્થાનો છે. | દ્વિગુણવૃદ્ધ સ્થિતિસ્થાનો અલ્પ છે. તેના કરતા બે દ્વિગુણવૃદ્ધ સ્થિતિસ્થાનોના અંતરમાં રહેલા સ્થિતિસ્થાનો અસંખ્ય ગુણ છે. (ii) અનુકૃષ્ટિ - બધા કર્મોના ઉત્તરોત્તર સ્થિતિસ્થાનમાં નવા નવા કાષાયિક અધ્યવસાયો હોય છે. તેથી કાષાયિક અધ્યવસાયોની અનુકૃષ્ટિ નથી. i) તીવ્રતા-મંદતા - બધા કર્મોમાં જઘન્ય સ્થિતિસ્થાનનો જઘન્ય કાષાયિક અધ્યવસાય સર્વથી મંદ છે. તેના કરતા જઘન્ય સ્થિતિસ્થાનનો ઉત્કૃષ્ટ કાષાયિક અધ્યવસાય અનંતગુણ છે. તેના કરતા બીજા સ્થિતિસ્થાનનો જઘન્ય કાષાયિક અધ્યવસાય અનંતગુણ છે. તેના કરતા બીજા સ્થિતિસ્થાનનો ઉત્કૃષ્ટ કાષાયિક અધ્યવસાય અનંતગુણ છે. એમ ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિસ્થાનના ઉત્કૃષ્ટ કાષાયિક અધ્યવસાય સુધી જાણવું. (2) પ્રકૃતિસમુદાહાર - કર્મપ્રકૃતિઓને વિષે સ્થિતિબંધના કાષાયિક અધ્યવસાયોનું પ્રતિપાદન તે પ્રકૃતિસમુદાહાર. A પંચસંગ્રહ બંધનકરણ ગાથા ૧૦૬ની સ્વોપજ્ઞ ટીકામાં પાના નં. 87 ઉપર દ્વિગુણવૃદ્ધ સ્થિતિસ્થાનો પલ્યોપમના અસંખ્ય વર્ગમૂળ પ્રમાણ કહ્યા છે અને બે દ્વિગુણવૃદ્ધ સ્થિતિસ્થાનોના અંતરમાં રહેલા સ્થિતિસ્થાનોનું પ્રમાણ કહ્યું નથી. 0 પલ્યોપમના અસંખ્ય વર્ગમૂળ પણ આ પ્રમાણ જ છે. પલ્યોપમ અસંખ્ય

Page #206
પ્રકૃતિસમુદાહાર 1 79 અહીં બે દ્વારો છે. તે આ પ્રમાણે છે - (i) પ્રમાણ - દરેક પ્રકૃતિમાં અસંખ્યલોકાકાશપ્રદેશ પ્રમાણ સ્થિતિબંધના કાષાયિક અધ્યવસાયો છે. (i) અલ્પબદુત્વ - 8 કર્મોમાં સ્થિતિબંધના કાષાયિક અધ્યવસાયોનું અલ્પબદુત્વ આ પ્રમાણે છે - { પ્રકૃતિ | કાષાયિકઅધ્યવસાયોનું અલ્પબદુત્વ આયુષ્ય અલ્પ નામ, ગોત્ર અસંખ્યગુણ (પરસ્પર તુલય) જ્ઞાનાવરણ, દર્શનાવરણ, 1 અસંખ્યગુણ4 (પરસ્પર તુલ્ય) વેદનીય, અંતરાય કષાય મોહનીય અસંખ્યગુણ4 દર્શન મોહનીય અસંખ્યગુણ | | જો કે આયુષ્યના ઉત્તરોત્તર સ્થિતિસ્થાનમાં કાષાયિક અધ્યવસાયો ઉત્તરોત્તર અસંખ્ય ગુણ છે અને નામ-ગોત્રના ઉત્તરોત્તર સ્થિતિસ્થાનમાં કાપાયિક અધ્યવસાયો ઉત્તરોત્તર વિશેષાધિક છે, છતાં આયુષ્યના જઘન્ય સ્થિતિસ્થાનમાં બહુ થોડા કાપાયિક અધ્યવસાયો છે અને નામ-ગોત્રના જઘન્ય સ્થિતિસ્થાનમાં ઘણા બધા કાપાયિક અધ્યવસાયો છે. વળી આયુષ્યના સ્થિતિસ્થાનો અલ્પ છે અને નામ-ગોત્રના સ્થિતિસ્થાનો ઘણા છે. તેથી આયુષ્યના કાષાયિક અધ્યવસાયો અલ્પ છે અને નામ-ગોત્રના કાષાયિક અધ્યવસાયો અસંખ્યગુણ છે. A પલ્યોપમના અસંખ્યાતમા ભાગ પ્રમાણ સ્થિતિસ્થાન પછી કાષાયિક અધ્યવસાયો દ્વિગુણવૃદ્ધ થાય છે. તેથી 1 પલ્યોપમને અંતે પણ કાષાયિક અધ્યવસાયો અસંખ્યગુણવૃદ્ધ થાય છે. તો પછી 10 કોડાકોડી સાગરોપમને અંતે અને 30 કોડાકોડી સાગરોપમને અંતે તો કાષાયિક અધ્યવસાયો અસંખ્યગુણવૃદ્ધ થાય એ યુક્ત છે. નામ-ગોત્ર કરતા જ્ઞાનાવરણ, દર્શનાવરણ, વેદનીય, અંતરાયના સ્થિતિસ્થાનો 10 કોડાકોડી સાગરોપમ જેટલા અધિક છે, તેમના કરતા કષાય મોહનીયના સ્થિતિસ્થાનો 10 કોડાકોડી સાગરોપમ જેટલા અધિક છે, તેમના કરતા દર્શન મોહનીયના સ્થિતિસ્થાનો 30 કોડાકોડી સાગરોપમ જેટલા અધિક છે. માટે નામ-ગોત્ર કરતા જ્ઞાનાવરણ-દર્શનાવરણ-વેદનીયઅંતરાયના કાષાયિક અધ્યવસાયો અસંખ્યગુણ છે, તેમના કરતા કષાય મોહનીયના કાષાયિક અધ્યવસાયો અસંખ્ય ગુણ છે, તેમના કરતા દર્શન મોહનીયના કાષાયિક અધ્યવસાયો અસંખ્યગુણ છે.

Page #207
180 જીવસમુદાહાર (3) જીવસમુદાહાર - સ્થિતિસ્થાનોને વિષે તેને બાંધનારા જીવોનું પ્રતિપાદન તે જીવસમુદાહાર છે. દૂધ વગેરેનો અને લિંબડા વગેરેનો સ્વાભાવિક રસ તે 1 ઢાણિયો રસ છે. દૂધ વગેરેના અને લિંબડા વગેરેના સ્વાભાવિક રસના 3 ભાગ કરી તેમાંથી 2 ભાગ ઉકાળી 1 ભાગ શેષ રહે તે ર ઠાણિયો રસ છે. દૂધ વગેરેના અને લિંબડા વગેરેના સ્વાભાવિક રસના 4 ભાગ કરી તેમાંથી ત્રણ ભાગ ઉકાળી 1 ભાગ શેષ રહે તે 3 ઠાણિયો રસ છે. દૂધ વગેરેના અને લિંબડા વગેરેના સ્વાભાવિક રસના 5 ભાગ કરી તેમાંથી 4 ભાગ ઉકાળી 1 ભાગ શેષ રહે તે 4 ઠાણિયો રસ છે. 1, 2, 3, 4 ઠાણિયા રસોના અવાંતર ભેદો પણ અસંખ્ય છે. શુભ પ્રકૃતિનો 2, 3, 4 ઠાણિયો રસ શેરડી, દૂધ વગેરેના 2, 3, 4 ઠાણિયા રસ જેવો છે. અશુભ પ્રકૃતિઓનો 1, 2, 3, 4 ઠાણિયો રસ લિંબડાના 1, 2, 3, 4 ઠાણિયા રસ જેવો છે. એક ઢાણિયા રસ કરતા બે ઢાણિયો રસ અનંતગુણ છે. બે ઠાણિયા રસ કરતા ત્રણ ઠાણિયો રસ અનંતગુણ છે. ત્રણ ઠાણિયા રસ કરતા ચાર ઠાણિયો રસ અનંતગુણ છે. શુભપ્રકૃતિઓનો એક ઠાણિયો રસ બંધાતો નથી. કેવળજ્ઞાનાવરણ-કેવળદર્શનાવરણ વિના આવરણ 7, અંતરાય 5, સંજવલન 4, પુરુષવેદ - આ 17 પ્રકૃતિઓનો 1, 2, 3, 4 ઠાણિયો રસ બંધાય છે. શેષ શુભાશુભ પ્રકૃતિઓનો 2, 3, 4 ઠાણિયો રસ બંધાય છે, 1 ઠાણિયો રસ બંધાતો નથી. 47 યુવબંધી પ્રકૃતિઓની ઘજઘન્ય સ્થિતિ બાંધતો જીવ અહીં જઘન્ય સ્થિતિ એટલે પર્યાપ્તા અભવ્ય સંજ્ઞી પંચેન્દ્રિયની જઘન્ય સ્થિતિ સમજવી.

Page #208
જીવસમુદાહાર 181 પરાવર્તમાન શુભપ્રકૃતિઓનો 4 ઠાણિયો રસ બાંધે અને પરાવર્તમાન અશુભપ્રકૃતિઓનો 2 ઠાણિયો રસ બાંધે, મધ્યમ સ્થિતિ બાંધતો જીવ પરાવર્તમાન શુભ-અશુભ પ્રકૃતિઓનો 3 ઠાણિયો રસ બાંધે, ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિ બાંધતો જીવ પરાવર્તમાન શુભ પ્રકૃતિઓનો 2 ઠાણિયો રસ બાંધે અને પરાવર્તમાન અશુભપ્રકૃતિઓનો 4 ઠાણિયો રસ બાંધે. પરાવર્તમાન શુભ પ્રકૃતિઓ - 34 :- સાતા, નરકાયુષ્ય વિના આયુષ્ય 3, દેવ 2, મનુષ્ય 2, પંચેન્દ્રિયજાતિ, ઔદારિક 2, વૈક્રિય 2, આહારક 2, ૧લ સંસ્થાન, ૧લુ સંઘયણ, સુખગતિ, પરાઘાત, ઉચ્છવાસ, આતપ, ઉદ્યોત, જિન, ત્રસ 10, ઉચ્ચગોત્ર. પરાવર્તમાન અશુભ પ્રકૃતિઓ - 39 - અસાતા, હાસ્ય, રતિ, શોક, અરતિ, વેદ 3, નરકાયુષ્ય, નરક 2, તિર્યંચ 2, જાતિ 4, છેલ્લા પાંચ સંસ્થાન, છેલ્લા પાંચ સંઘયણ, કુખગતિ, સ્થાવર 10, નીચગોત્ર. | સર્વવિશુદ્ધ જીવો પરાવર્તમાન શુભ પ્રકૃતિઓનો 4 ઠાણિયો રસ બાંધે છે. તેઓ ધ્રુવબંધી પ્રકૃતિઓની જઘન્ય સ્થિતિ બાંધે છે. મધ્યમ પરિણામવાળા જીવો પરાવર્તમાન શુભ પ્રકૃતિઓનો 3 ઠાણિયો રસ બાંધે છે. તેઓ ધ્રુવબંધી પ્રકૃતિઓની મધ્યમ સ્થિતિ બાંધે છે. સંક્લિષ્ટ પરિણામવાળા જીવો પરાવર્તમાન શુભ પ્રકૃતિઓનો 2 ઠાણિયો રસ બાંધે છે. તેઓ ધ્રુવબંધી પ્રકૃતિઓની ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિ બાંધે છે. A અહીં પરાવર્તમાન પ્રકૃતિઓ એટલે ધ્રુવબંધી સિવાયની પ્રવૃતિઓ સમજવી. તે બે પ્રકારની છે શુભ અને અશુભ.

Page #209
182 જીવસમુદાહાર તદ્યોગ્ય સર્વવિશુદ્ધ જીવો પરાવર્તમાન અશુભ પ્રકૃતિઓનો 2 ઠાણિયો રસ બાંધે છે. તેઓ સ્વવિશુદ્ધિ અનુસાર ધ્રુવબંધી પ્રકૃતિઓની જઘન્ય સ્થિતિ બાંધે છે, સર્વજઘન્ય સ્થિતિ બાંધતા નથી, કેમકે ધ્રુવબંધી પ્રકૃતિઓની સર્વજઘન્ય સ્થિતિ એકાંત વિશુદ્ધિમાં બંધાય છે અને એકાંત વિશુદ્ધિમાં પરાવર્તમાન અશુભપ્રકૃતિ બંધાતી નથી. મધ્યમ પરિણામવાળા જીવો પરાવર્તમાન અશુભ પ્રકૃતિઓનો 3 ઠાણિયો રસ બાંધે છે. તેઓ ધ્રુવબંધી પ્રકૃતિઓની મધ્યમ સ્થિતિ બાંધે છે. સંક્લિષ્ટ પરિણામવાળા જીવો પરાવર્તમાન અશુભ પ્રકૃતિઓનો 4 ઠાણિયો રસ બાંધે છે. તેઓ ધ્રુવબંધી પ્રકૃતિઓની ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિ બાંધે છે. અનંતરોપનિધા - પરાવર્તમાન શુભ પ્રકૃતિઓનો 4 ઠાણિયો રસ બાંધનારા અને ધ્રુવબંધી પ્રકૃતિઓની જઘન્ય સ્થિતિ બાંધનારા જીવો અલ્પ છે, બીજી સ્થિતિ બાંધનારા જીવો વિશેષાધિક છે, ત્રીજી સ્થિતિ બાંધનારા જીવો વિશેષાધિક છે. એમ સાગરોપમ શતપૃથકૃત્વ (ઘણા સાગરોપમ) પ્રમાણ સ્થિતિઓના બંધક જીવો ઉત્તરોત્તર વિશેષાધિક છે. ત્યાર પછી સાગરોપમશતપૃથકત્વ પ્રમાણ સ્થિતિઓના બંધક જીવો ઉત્તરોત્તર વિશેષહીન છે. પરાવર્તમાન શુભ પ્રકૃતિઓનો 3 ઠાણિયો રસ બાંધનારા અને ધ્રુવબંધી પ્રકૃતિઓની સ્વયોગ્ય જઘન્ય સ્થિતિ બાંધનારા જીવો અલ્પ છે, બીજી સ્થિતિ બાંધનારા જીવો વિશેષાધિક છે, ત્રીજી સ્થિતિ બાંધનારા જીવો વિશેષાધિક છે. એમ સાગરોપમશતપૃથકૃત્વ પ્રમાણ સ્થિતિઓના બંધક જીવો ઉત્તરોત્તર વિશેષાધિક છે. ત્યાર પછી સાગરોપમશતપૃથકત્વ પ્રમાણ સ્થિતિઓના બંધક જીવો ઉત્તરોત્તર વિશેષહીન છે.

Page #210
જીવસમુદાહાર 183 પરાવર્તમાન શુભ પ્રકૃતિઓનો 2 ઠાણિયો રસ બાંધનારા અને ધ્રુવબંધી પ્રવૃતિઓની સ્વયોગ્ય જઘન્ય સ્થિતિ બાંધનારા જીવો અલ્પ છે, બીજી સ્થિતિ બાંધનારા જીવો વિશેષાધિક છે, ત્રીજી સ્થિતિ બાંધનારા જીવો વિશેષાધિક છે. એમ સાગરોપમશતપૃથકત્વ પ્રમાણ સ્થિતિઓના બંધક જીવો ઉત્તરોત્તર વિશેષાધિક છે. ત્યાર પછી ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિ સુધી સાગરોપમશતપૃથકત્વ પ્રમાણ સ્થિતિઓના બંધક જીવો ઉત્તરોત્તર વિશેષહીન છે. પરાવર્તમાન અશુભ પ્રકૃતિઓનો 2 ઠાણિયો રસ બાંધનારા અને ધ્રુવબંધી પ્રકૃતિઓની સ્વયોગ્ય જઘન્ય સ્થિતિ બાંધનારા જીવો અલ્પ છે, બીજી સ્થિતિ બાંધનારા જીવો વિશેષાધિક છે, ત્રીજી સ્થિતિ બાંધનારા જીવો વિશેષાધિક છે. એમ સાગરોપમશતપૃથત્વ પ્રમાણ સ્થિતિઓના બંધક જીવો ઉત્તરોત્તર વિશેષાધિક છે. ત્યાર પછી સાગરોપમશતપૃથકત્વ પ્રમાણ સ્થિતિઓના બંધક જીવો ઉત્તરોત્તર વિશેષહીન છે. પરાવર્તમાન અશુભ પ્રવૃતિઓનો 3 ઠાણિયો રસ બાંધનારા અને ધ્રુવબંધી પ્રકૃતિઓની સ્વયોગ્ય જઘન્ય સ્થિતિ બાંધનારા જીવો અલ્પ છે, બીજી સ્થિતિ બાંધનારા જીવો વિશેષાધિક છે, ત્રીજી સ્થિતિ બાંધનારા જીવો વિશેષાધિક છે. એમ સાગરોપમશતપૃથર્વ પ્રમાણ સ્થિતિઓના બંધક જીવો ઉત્તરોત્તર વિશેષાધિક છે. ત્યાર પછી સાગરોપમશતપૃથકત્વ પ્રમાણ સ્થિતિઓના બંધક જીવો ઉત્તરોત્તર વિશેષહીન છે. પરાવર્તમાન અશુભ પ્રકૃતિઓનો 4 ઠાણિયો રસ બાંધનારા અને ધ્રુવબંધી પ્રકૃતિઓની સ્વયોગ્ય જઘન્ય સ્થિતિ બાંધનારા જીવો અલ્પ છે, બીજી સ્થિતિ બાંધનારા જીવો વિશેષાધિક છે, ત્રીજી

Page #211
184 જીવસમુદાહાર સ્થિતિ બાંધનારા જીવો વિશેષાધિક છે. એમ સાગરોપમશતપૃથકૃત્વ પ્રમાણ સ્થિતિઓના બંધક જીવો ઉત્તરોત્તર વિશેષાધિક છે. ત્યાર પછી ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિ સુધી સાગરોપમશતપૃથકત્વ પ્રમાણ સ્થિતિઓના બંધક જીવો ઉત્તરોત્તર વિશેષહીન છે. પરંપરોપનિધા - પરાવર્તમાન શુભ પ્રકૃતિઓનો 4 ઠાણિયો રસ બાંધનારા અને ધ્રુવબંધી પ્રકૃતિઓની જઘન્ય સ્થિતિ બાંધનારા જીવો કરતા જઘન્ય સ્થિતિથી માંડીને પલ્યોપમના અસંખ્ય વર્ગમૂળના સમય પ્રમાણ સ્થિતિઓ ઓળંગી પછીની સ્થિતિ બાંધનારા જીવો દ્વિગુણ (બમણા) છે. ત્યાર પછી ફરી તેટલી સ્થિતિઓ ઓળંગી પછીની સ્થિતિ બાંધનારા જીવો દ્વિગુણ છે. એમ સાગરોપમશતપૃથર્વ પ્રમાણ સ્થિતિઓ સુધી જાણવું. ત્યાર પછી પલ્યોપમના અસંખ્ય વર્ગમૂળના સમય પ્રમાણ સ્થિતિઓ ઓળંગી પછીની સ્થિતિ બાંધનારા જીવો દ્વિગુણવૃદ્ધિની ચરમસ્થિતિ કરતા દ્વિગુણહીન (અડધા) છે. ત્યાર પછી ફરી તેટલી સ્થિતિઓ ઓળંગી પછીની સ્થિતિ બાંધનારા જીવો દ્વિગુણહીન છે. એમ સાગરોપમશતપૃથકૃત્વ પ્રમાણ સ્થિતિઓ સુધી જાણવું. આ જ રીતે પરાવર્તમાન શુભ પ્રકૃતિઓનો 3 ઠાણિયો રસ બાંધનારા, 2 ઠાણિયો રસ બાંધનારા અને પરાવર્તમાન અશુભપ્રકૃતિઓનો 2 ઠાણિયો રસ બાંધનારા, 3 ઠાણિયો રસ બાંધનારા, 4 ઠાણિયો રસ બાંધનારા જીવોમાં પરંપરોપનિધા જાણવી. દરેકમાં દ્વિગુણવૃદ્ધિસ્થાનો-દ્વિગુણહાનિસ્થાનો પલ્યોપમના પ્રથમ વર્ગમૂળના અસંખ્યાતમાં ભાગમાં રહેલા સમય પ્રમાણ છે. તે અલ્પ છે. તેના કરતા બે દ્વિગુણવૃદ્ધિસ્થાનો કે બે દ્વિગુણહાનિ

Page #212
ક્રમ સ્થિતિસ્થાનોનું અલ્પબદુત્વ 185 સ્થાનોના અંતરમાં રહેલા સ્થિતિસ્થાનો અસંખ્યગુણ છે. તે પલ્યોપમના અસંખ્ય વર્ગમૂળના સમય પ્રમાણ છે. પરાવર્તમાન શુભ-અશુભ પ્રકૃતિઓનો ર ઠાણિયો રસ સાકારોપયોગ (તીવ્રકષાયપરિણામ)થી પણ બંધાય છે અને અનાકારોપયોગ (મંદકષાયપરિણામ)થી પણ બંધાય છે. પરાવર્તમાન શુભ-અશુભ પ્રકૃતિઓનો 3 ઠાણિયો રસ અને 4 ઠાણિયો રસ સાકારોપયોગથી જ બંધાય છે. સ્થિતિસ્થાનોનું અલ્પબદુત્વ સ્થિતિસ્થાનો અલ્પબદુત્વ પરાવર્તમાન શુભ પ્રકૃતિઓના 4 ઠાણિયા રસના | અલ્પ યવમધ્યની નીચેના સ્થિતિસ્થાનો પરાવર્તમાન શુભ પ્રકૃતિઓના 4 ઠાણિયા રસના | સંખ્યાતગુણ યવમધ્યની ઉપરના સ્થિતિસ્થાનો 3 | પરાવર્તમાન શુભ પ્રકૃતિઓના 3 ઠાણિયા રસના | સંખ્યાતગુણ યવમધ્યની નીચેના સ્થિતિસ્થાનો 4 | પરાવર્તમાન શુભ પ્રકૃતિઓના 3 ઠારિયા રસના | સંખ્યાતગુણ યવમળની ઉપરના સ્થિતિસ્થાનો પરાવર્તમાન શુભ પ્રકૃતિઓના ર ઠાણિયા રસના | સંખ્યાતગુણ યવમધ્યની નીચેના એકાંત સાકારોપયોગથી બંધાતા સ્થિતિસ્થાનો પરાવર્તમાન શુભ પ્રકૃતિઓના 2 ઠાણિયા રસના | સંખ્યાતગુણ | યવમધ્યની નીચેના સાકાર-અનાકાર ઉપયોગથી બંધાતા સ્થિતિસ્થાનો ભ - Lપંચસંગ્રહ બંધનકરણ ગાથા ૧૧૨ની સ્વોપજ્ઞ ટીકામાં આ અલ્પબદુત્વમાં ઘણા સ્થાનો નથી કહ્યા. તેથી તે અશુદ્ધ હોય એમ લાગે છે.

Page #213
186 સ્થિતિસ્થાનોનું અલ્પબદુત્વ ક્રમ સ્થિતિસ્થાનો અલ્પબદુત્વ 7 | પરાવર્તમાન શુભ પ્રકૃતિઓના 2 ઠાણિયા રસના | સંખ્યાતગુણ યવમધ્યની ઉપરના સાકાર-અનાકાર ઉપયોગથી બંધાતા સ્થિતિસ્થાનો 8 | પરાવર્તમાન શુભ પ્રકૃતિઓનો જઘન્ય સ્થિતિબંધ | સંખ્યાતગુણ 9 | પરાવર્તમાન અશુભ પ્રકૃતિઓનો જઘન્ય સ્થિતિબંધ વિશેષાધિક 10 પરાવર્તમાન અશુભ પ્રકૃતિઓના 2 ઠાણિયા રસના સંખ્યાતગુણ યવમધ્યની નીચેના એકાંત સાકારોપયોગથી બંધાતા સ્થિતિસ્થાનો | પરાવર્તમાન અશુભ પ્રકૃતિઓના 2 ઠારિયા રસના સંખ્યાતગુણ યવમધ્યની નીચેના સાકાર-અનાકાર ઉપયોગથી બંધાતા સ્થિતિસ્થાનો પરાવર્તમાન અશુભ પ્રકૃતિઓના ર ઠાણિયા રસના સંખ્યાતગુણ વમળની ઉપરના સાકાર-અનાકાર ઉપયોગથી બંધાતા સ્થિતિસ્થાનો | પરાવર્તમાન અશુભ પ્રકૃતિઓના 2 ઠાણિયા રસના સંખ્યાતગુણ યવમળની ઉપરના એકાંત સાકારોપયોગથી બંધાતા સ્થિતિસ્થાનો પરાવર્તમાન અશુભ પ્રકૃતિઓના 3 ઠારિયા રસના સંખ્યાતગુણ | મવમધ્યની નીચેના સ્થિતિસ્થાનો પરાવર્તમાન અશુભ પ્રકૃતિઓના 3 ઠાણિયા રસના સંખ્યાતગુણ યુવમળની ઉપરના સ્થિતિસ્થાનો પરાવર્તમાન અશુભ પ્રકૃતિઓના 4 હાણિયા રસના સંખ્યાતગુણ યવમધ્યની નીચેના સ્થિતિસ્થાનો

Page #214
187 2, 3, 4 ઠાણિયા રસ બાંધનારા જીવોનું અલ્પબદુત્વ મ | સ્થિતિસ્થાનો અલ્પબદુત્વ 17 | પરાવર્તમાન અશુભ પ્રકૃતિઓના 4 ઠાણિયા રસના સંખ્યાતગુણ યવમધ્યની ઉપરની ડાયસ્થિતિ 18 | અંતઃકોડાકોડી સાગરોપમ સંખ્યાતગુણ પરાવર્તમાન શુભ પ્રકૃતિઓના 2 ઠાણિયા રસના સંખ્યાતગુણ યુવમધ્યની ઉપરના એકાંત સાકારોપયોગથી બંધાતા સ્થિતિસ્થાનો પરાવર્તમાન શુભ પ્રકૃતિઓનો ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિબંધ વિશેષાધિક પરાવર્તમાન અશુભ પ્રકૃતિઓની બદ્ધ ડાયસ્થિતિ વિશેષાધિક 22 | પરાવર્તમાન અશુભ પ્રકૃતિઓનો ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિબંધ વિશેષાધિક પરાવર્તમાન શુભ-અશુભ પ્રકૃતિઓનાર, 3, 4 ઠાણિયા રસ બાંધનારા જીવોનું અલ્પબદુત્વ - જીવો અલ્પબદુત્વ 1 | પરાવર્તમાન શુભ પ્રકૃતિઓનો 4 ઠાણિયો અલ્પ રસ બાંધનારા જીવો 2 | પરાવર્તમાન શુભ પ્રકૃતિઓનો 3 ઠાણિયો સંખ્યાતગુણ રસ બાંધનારા જીવો ક્રમ I જે સ્થિતિસ્થાનથી કૂદકો મારીને અપવર્તનાકરણ વડે ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિ બાંધે તે સ્થિતિસ્થાનને ડાયસ્થિતિ કહેવાય છે. Aડાયસ્થિતિથી ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિ સુધીની સ્થિતિ તે બદ્ધ ડાયસ્થિતિ કહેવાય છે. બદ્ધ ડાયસ્થિતિ = સકલ કર્મ સ્થિતિ - અંતઃકોડાકોડી સાગરોપમ, કેમકે પર્યાપ્ત સંજ્ઞી પંચેન્દ્રિય જીવ મધ્યમ અંત:કોડાકોડી સાગરોપમ પ્રમાણ સ્થિતિબંધ કરીને ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિ બાંધે છે, મધ્યમ અંત:કોડાકોડી સાગરોપમ પ્રમાણ સ્થિતિબંધ કર્યા પૂર્વે નહીં. ૧૮મા સ્થાનમાં કહેલ ઉત્કૃષ્ટ અંતઃકોડાકોડી સાગરોપમ આ મધ્યમ અંતઃકોડાકોડી સાગરોપમ કરતા સંખ્યાતગુણ સંભવે છે.

Page #215
188 2, 3, 4 ઠાણિયા રસ બાંધનારા જીવોનું અલ્પબદુત્વ જીવો અલ્પબદુત્વ 3 | પરાવર્તમાન શુભ પ્રકૃતિઓનો ર ઠાણિયો | સંખ્યાતગુણ રસ બાંધનારા જીવો 4 | પરાવર્તમાન અશુભ પ્રકૃતિઓનો 2 ઠાણિયો સંખ્યાતગુણ | રસ બાંધનારા જીવો 5 | પરાવર્તમાન અશુભ પ્રકૃતિઓનો 4 ઠાણિયો સંખ્યાતગુણ રસ બાંધનારા જીવો 6 | પરાવર્તમાન અશુભ પ્રકૃતિઓનો 3 ઠાણિયો વિશેષાધિક રસ બાંધનારા જીવો સ્થિતિબંધના સાદ્યાદિ ભાંગા અને સ્વામિત્વ પાંચમા કર્મગ્રંથમાંથી જાણી લેવા. કર્મપ્રકૃતિ બંધનકરણનો પદાર્થસંગ્રહ સમાપ્ત

Page #216
પરિશિષ્ટ-૧ 189 પરિશિષ્ટ-૧ (1) ઔદારિક 2 = ઔદારિક શરીરn, ઔદારિક અંગોપાંગ. આ જ રીતે વૈક્રિય 2, આહારક 2 માટે સમજવું. (2) જાતિ 4 = એકેન્દ્રિયજાતિ, બેઈન્દ્રિયજાતિ, તેઈન્દ્રિય જાતિ, ચઉરિન્દ્રિયજાતિ. થિણદ્ધિ 3 = નિદ્રાનિદ્રા, પ્રચલાપ્રચલા, થિણદ્ધિ. અનંતાનુબંધી 4 = અનંતાનુબંધી ક્રોધ, અનંતાનુબંધી માન, અનંતાનુબંધી માયા, અનંતાનુબંધી લોભ. આ જ રીતે અપ્રત્યાખ્યાનાવરણીય 4, પ્રત્યાખ્યાનાવરણીય 4 અને સંજવલન 4 વિષે જાણવું. (5) નિદ્રા 2 = નિદ્રા, પ્રચલા. (6) વૈક્રિય 8 = દેવ 3, નરક 3, વૈક્રિય 2. (7) દેવ 3 = દેવગતિ, દેવાનુપૂર્વી, દેવાયુષ્ય. (8) નરક 3 = નરકગતિ, નરકાનુપૂર્વી, નરકાયુષ્ય. આ જ રીતે તિર્યંચ 3 અને મનુષ્ય 3 માટે સમજવું. (9) સ્થાવર 4 = સ્થાવર, સૂક્ષ્મ, અપર્યાપ્ત, સાધારણ. (10) દુર્ભગ 3 = દુર્ભગ, દુસ્વર, અનાદેય. (11) અસ્થિર 2 = અસ્થિર, અશુભ. (12) વર્ણાદિ 4 = વર્ણ, ગબ્ધ, રસ, સ્પર્શ. (13) હાસ્ય 4 = હાસ્ય, રતિ, ભય, જુગુપ્સા. (14) દેવ ર = દેવગતિ, દેવાનુપૂર્વી. આ મુજબ નરક 2, મનુષ્ય 2, તિર્યંચ ર માટે જાણવું. | | અહીં ઔદારિક શરીરથી ઔદારિક શરીર નામકર્મ સમજવું. આ રીતે અહીં બીજા કર્મો માટે દરેકની પાછળ કર્મ શબ્દ લખ્યો નથી, પણ સમજી લેવો.

Page #217
19) પરિશિષ્ટ-૧ (15) સૂક્ષ્મ 3 = સૂક્ષ્મ, અપર્યાપ્ત, સાધારણ. (16) હાસ્ય 6 = હાસ્ય, રતિ, અરતિ, ભય, શોક, જુગુપ્સા. (17) અગુરુલઘુ 4 = અગુરુલઘુ, ઉપઘાત, પરાઘાત, ઉશ્વાસ. (18) ત્રસ 3 = ત્રસ, બાદર, પર્યાપ્ત. (19) સ્થાવર 2 = સ્થાવર, સૂક્ષ્મ. (20) આતપ ર = આતપ, ઉદ્યોત. (21) પ્રત્યેક 3 = પ્રત્યેક, સ્થિર, શુભ. (22) ખગતિ ર = શુભવિહાયોગતિ, અશુભવિહાયોગતિ. (23) અસ્થિર 6 = અસ્થિર, અશુભ, દુર્ભગ, દુઃસ્વર, અનાદેય, અપયશ. (24) ત્રસ 4 = ત્રસ, બાદર, પર્યાપ્ત, પ્રત્યેક. (25) સુભગ 4 = સુભગ, સુસ્વર, આદેય, યશ. (26) સંજવલન 3 = સંજવલન ક્રોધ, સંજવલન માન, સંજવલન માયા. (27) નિદ્રા 5 = નિદ્રા, પ્રચલા, નિદ્રાનિદ્રા, પ્રચલા પ્રચલા, થિણદ્ધિ. (28) સ્થિર 6 = સ્થિર, શુભ, સુભગ, સુસ્વર, આદેય, યશ. (ર૯) વિકલેન્દ્રિયજાતિ 3 = બેઈન્દ્રિયજાતિ, તેઈન્દ્રિયજાતિ, ચઉરિન્દ્રિયજાતિ. (30) અસ્થિર ર = અસ્થિર, અશુભ.

Page #218
કર્મપ્રકૃતિ બધનકરણ - મૂળગાથા અને શબ્દાર્થ 191 કર્મપ્રકૃતિ બંધનકરણ, મૂળગાથા અને શબ્દાર્થ सिद्धं सिद्धत्थसुयं, वंदिय णिद्धोयसव्वकम्ममलं / कम्मट्ठगस्स करणट्ठ-गुदयसंताणि वोच्छामि // 1 // સિદ્ધ થયેલા, જેમણે બધા કર્મોના મળને ધોઈ નાખ્યો છે એવા, સિદ્ધાર્થરાજાના પુત્ર (એવા શ્રીવર્ધમાનસ્વામી)ને વંદના કરીને આઠ કર્મોના આઠ કરણો અને ઉદય-સત્તા હું કહીશ. (1) बंधण संकमणुव्वट्टणा य, अववट्टणा उदीरणया / उवसामणा निहत्ती, निकायणा च त्ति करणाइं // 2 // (1) બંધનકરણ, (૨)સંક્રમણકરણ, (3) ઉદ્ધર્તનાકરણ, (4) અપવર્તનાકરણ, (5) ઉદીરણાકરણ, (6) ઉપશમનાકરણ, (7) નિધત્તિકરણ અને (8) નિકાચનાકરણ- આ (આઠ) કારણો છે. (2) विरियंतरायदेसक्खयेण, सव्वक्खयेण वा लद्धी / अभिसंधिजमियरं वा, तत्तो विरियं सलेसस्स // 3 // વર્યાતરાયકર્મના દેશ ક્ષયથી કે સર્વક્ષયથી જીવોની વીર્યલબ્ધિ ઉત્પન્ન થાય છે. તે વીર્યલબ્ધિથી સલેશ્ય જીવને અભિસંધિજ (બુદ્ધિપૂર્વકનું) અને અનભિસંધિજ (ઇરાદા વિનાનુ) વીર્ય પ્રાપ્ત થાય છે. (3). परिणामालंबणगहण-साहणं तेण लद्धनामतिगं / कज्जब्भासन्नोन्नप्पवेस-विसमीकयपएसं // 4 // તે વીર્ય (દારિક વગેરે શરીરો પ્રાયોગ્ય પુદ્ગલોના) પરિણામ, આલંબન અને ગ્રહણમાં સાધનભૂત છે. તેથી (મન

Page #219
192 કર્મપ્રકૃતિ બન્ધનકરણ - મૂળગાથા અને શબ્દાર્થ વચન-કાયાના આલંબનથી પ્રવર્તતા) તે વીર્યને (મનોયોગવચનયોગ-કાયયોગ એમ) ત્રણ નામ મળ્યા છે. કાર્યનું નજીકપણું અને જીવપ્રદેશોનો પરસ્પર પ્રવેશ-આ બન્નેને લીધે જીવપ્રદેશોમાં તે વીર્યની વિષમતા હોય છે. (4) अविभागवग्गफड्डग-अंतरठाणं अणंतरोवणिहा / जोगे परंपरावुड्ढि-समयजीवप्पबहुगं च // 5 // યોગના વિષયમાં (1) અવિભાગ, (2) વર્ગણા, (3) સ્પર્ધક, (4) અંતર, (5) સ્થાન, (6) અનંતરોપનિધા, (7) પરંપરોપનિધા, (8) વૃદ્ધિ, (9) સમય અને (10) જીવોનું અલ્પબદુત્વ - (આ દસ અર્થાધિકારો છે.) (5) पण्णाछेयणछिन्ना, लोगासंखेज्जगप्पएससमा / अविभागा एक्केक्के, होति पएसे जहन्नेणं // 6 // વીર્યના અવિભાગો કેવલીની પ્રજ્ઞારૂપી શસ્ત્રથી છેદાયેલા છે. એક એક જીવપ્રદેશ ઉપર જઘન્યથી અસંખ્યલોકાકાશપ્રદેશ પ્રમાણ વીર્યના અવિભાગો હોય છે. (6) जेसिं पएसाण समा, अविभागा सव्वतो य थोवतमा / ते वग्गणा जहन्ना, अविभागहिया परंपरओ // 7 // જે જીવપ્રદેશોના વીર્યના અવિભાગો સૌથી થોડા અને સમાન છે તે જઘન્ય વર્ગણા છે. ત્યારપછી વીર્યના એક એક અધિક અવિભાગવાળી વર્ગણાઓ છે. (7) सेढिअसंखियमित्ता, फड्डगमेत्तो अणंतरा नत्थि / जाव असंखा लोगा, तो बीयाई य पुव्वसमा // 8 //

Page #220
કર્મપ્રકૃતિ બધનકરણ - મૂળગાથા અને શબ્દાર્થ 193 શ્રેણિના અસંખ્યાતમા ભાગમાં રહેલ આકાશપ્રદેશ પ્રમાણ વર્ગણાઓનો સમુદાય તે એક સ્પર્ધક છે. ત્યાર પછી વીર્યના એકએક અધિક અવિભાગવાળા જીવપ્રદેશો નથી. યાવત્ વીર્યના અસંખ્યલોકાકાશપ્રદેશ પ્રમાણ અધિક અવિભાગવાળા જીવપ્રદેશોનો સમુદાય તે બીજા સ્પર્ધકની પહેલી વર્ગણા છે. ત્યાર પછી બીજી વગેરે વર્ગણાઓ પૂર્વના સ્પર્ધકની જેમ છે. (8) सेढिअसंखिअमित्ताइं, फड्डगाइं जहन्नगं ठाणं / फड्डगपरिवुड्ढि अओ, अंगुलभागो असंखतमो // 9 // શ્રેણિના અસંખ્યાતમા ભાગમાં રહેલા આકાશપ્રદેશ પ્રમાણ સ્પર્ધકો તે જઘન્ય યોગસ્થાન છે. ત્યાર પછીના યોગસ્થાનોમાં અંગુલના અસંખ્યાતમા ભાગમાં રહેલા આકાશપ્રદેશ પ્રમાણ સ્પર્ધકોની વૃદ્ધિ થાય છે. (9) सेढिअसंखियभागं, गंतुं गंतुं हवंति दुगुणाई / पल्लासंखियभागो, नाणागुणहाणिठाणाणि // 10 // શ્રેણિના અસંખ્યાતમા ભાગમાં રહેલા આકાશપ્રદેશ પ્રમાણ યોગસ્થાનો જઈ જઈને સ્પર્ધકો બમણા થાય છે. જુદા જુદા દ્વિગુણહાનિસ્થાનો પલ્યોપમના અસંખ્યાતમા ભાગમાં રહેલા સમય પ્રમાણ છે. (10) वुड्डिहाणिचउक्कं, तम्हा कालोत्थ अंतिमिल्लाणं / अंतोमुत्तमावलि-असंखभागो य सेसाणं // 11 // વૃદ્ધિ અને હાનિ ચાર પ્રકારની છે (-અસંખ્યાતભાગ વૃદ્ધિહાનિ, સંખ્યાતભાગ વૃદ્ધિનહાનિ, સંખ્યાતગુણ વૃદ્ધિનહાનિ, અસંખ્યાતગુણ વૃદ્ધિ-હાનિ). તેમાંથી છેલ્લી વૃદ્ધિ-હાનિનો (ઉત્કૃષ્ટ) કાળ અંતર્મુહૂર્ત છે અને શેષ વૃદ્ધિ-હાનિનો (ઉત્કૃષ્ટ) કાળ આવલિકાનો અસંખ્યાતમો ભાગ છે. (11)

Page #221
194 કર્મપ્રકૃતિ બધનકરણ - મૂળગાથા અને શબ્દાર્થ चतुराई जावट्ठग-मित्तो जाव दुगं ति समयाणं / पज्जत्तजहन्नाओ, जावुक्कोसं ति उक्कोसो // 12 // પર્યાપ્તા સૂક્ષ્મ નિગોદના જીવના જઘન્ય યોગસ્થાનથી માંડીને ઉત્કૃષ્ટ યોગસ્થાન સુધીના યોગસ્થાનો ઉપર જીવોને અવસ્થિત રહેવાના સમયોની 4 થી માંડીને 8 સુધી વૃદ્ધિ થાય છે અને ત્યારપછી 2 સુધી હાનિ થાય છે. આ ઉત્કૃષ્ટ કાળ છે. (12) एगसमयं जहन्नं, ठाणाणप्पाणि अट्ठ समयाणि / उभओ असंखगुणियाणि, समयसो ऊणठाणाणि // 13 // યોગસ્થાનો ઉપર જીવોને અવસ્થિત રહેવાનો જઘન્યકાળ 1 સમય છે. યોગસ્થાનોમાં સૌથી થોડા 8 સમયવાળા યોગસ્થાન છે. બન્ને બાજુ 1-1 સમય ન્યૂન કાળવાળા યોગસ્થાનો અસંખ્યગુણ છે. (13) सव्वत्थोवो जोगो, साहारणसुहमपढमसमयम्मि / बायरबियतियचउर-मणसन्नपज्जत्तगजहन्नो // 14 // લબ્ધિ અપર્યાપ્ત સૂક્ષ્મ નિગોદના જીવને પહેલા સમયે જઘન્ય યોગ સૌથી થોડો હોય છે. ત્યાર પછી અપર્યાપ્ત બાદર એકેન્દ્રિય, અપર્યાપ્ત બેઈન્દ્રિય, અપર્યાપ્ત ઈન્દ્રિય, અપર્યાપ્ત ચઉરિન્દ્રિય, અપર્યાપ્ત અસંજ્ઞી પંચેન્દ્રિય, અપર્યાપ્ત સંજ્ઞી પંચેન્દ્રિયનો જઘન્ય યોગ ક્રમશઃ અસંખ્યગુણ છે. (14) आइदुगुक्कोसो सिं, पज्जत्तजहन्नगेयरे य कमा / उक्कोसजहन्नियरो, असमत्तियरे असंखगुणो // 15 // પહેલા બે (અપર્યાપ્ત સૂક્ષ્મ એકેન્દ્રિય, અપર્યાપ્ત બાદર એકેન્દ્રિય)નો ઉત્કૃષ્ટ યોગ, પર્યાપ્ત સૂક્ષ્મ એકેન્દ્રિય અને પર્યાપ્ત

Page #222
કર્મપ્રકૃતિ બન્ધનકરણ - મૂળગાથા અને શબ્દાર્થ 195 બાદર એકેન્દ્રિયનો જઘન્ય યોગ અને ઉત્કૃષ્ટ યોગ, અપર્યાપ્ત બેઈન્દ્રિય - અપર્યાપ્ત તેઈન્દ્રિય - અપર્યાપ્ત ચઉરિન્દ્રિય - અપર્યાપ્ત અસંજ્ઞી પંચેન્દ્રિય - અપર્યાપ્ત સંજ્ઞી પંચેન્દ્રિયનો ઉત્કૃષ્ટ યોગ, પર્યાપ્ત બેઈન્દ્રિય - પર્યાપ્ત તેઈન્દ્રિય - પર્યાપ્ત ચઉરિન્દ્રિય - પર્યાપ્ત અસંજ્ઞી પંચેન્દ્રિયનો જઘન્યયોગ અને ઉત્કૃષ્ટટ્યોગ ક્રમશ: અસંખ્યગુણ છે. (15) अमणाणुत्तरगेविज्ज-भोगभूमिगयतइयतणुगेसु / कमसो असंखगुणिओ, सेसेसु य जोग उक्कोसो // 16 // પર્યાપ્ત અસંજ્ઞી પંચેન્દ્રિયના ઉત્કૃષ્ટ યોગ કરતા અનુત્તરોપપાતિક દેવો, રૈવેયક દેવો, યુગલિક તિર્યંચો-મનુષ્યો, આહારકશરીરી અને શેષ દેવો-નારકો-તિર્યંચો-મનુષ્યોનો ઉત્કૃષ્ટ યોગ ક્રમશઃ અસંખ્યગુણ છે. (16) जोगेहिं तयणुरूवं, परिणमइ गिण्हिऊण पंचतणू / पाउग्गे चालंबइ, भासाणुमणत्तणे खंधे // 17 // યોગો વડે યોગોને અનુરૂપ પુદ્ગલકંધોને ગ્રહણ કરીને ઔદારિક વગેરે પાંચ શરીરરૂપે પરિણમાવે છે અને ભાષાશ્વાસોચ્છવાસ-મનને પ્રાયોગ્ય પુગલસ્કંધોને ગ્રહણ કરી પરિણમાવીને અવલંબે છે. (17) परमाणुसंखऽसंखाऽ-णंतपएसा अभव्वणंतगुणा / सिद्धाणणंतभागो, आहारगवग्गणा तितणू // 18 // अग्गहणंतरियाओ, तेयगभासामणे य कम्मे य / धुवअधुवअच्चित्ता, सुन्नाचउअंतरेसुप्पिं // 19 // पत्तेगतणुसु बायर-सुहुमनिगोए तहा महाखंधे / गुणनिप्फनसनामा, असंखभागंगुलवगाहो // 20 //

Page #223
196 કર્મપ્રકૃતિ બધનકરણ - મૂળગાથા અને શબ્દાર્થ એક એક પરમાણુનો સમુદાય, સંખ્યાતા પ્રદેશવાળા સ્કંધોનો સમુદાય, અસંખ્ય પ્રદેશવાળા સ્કંધોનો સમુદાય અને અનંત પ્રદેશવાળા સ્કંધોનો સમુદાય તે વર્ગણાઓ છે. અભવ્ય કરતા અનંતગુણ અને સિદ્ધના અનંતમા ભાગ જેટલા પ્રદેશોના સમુદાયરૂપ વર્ગણાઓ ઔદારિક શરીર-વૈક્રિય શરીર-આહારક શરીર એ ત્રણ શરીરોની ગ્રહણયોગ્ય વર્ગણાઓ છે. તૈજસ, ભાષા, શ્વાસોચ્છવાસ, મન અને કાર્મણની ગ્રહણયોગ્ય વર્ગણાઓ અગ્રહણયોગ્ય વર્ગણાઓથી અંતરિત છે. ત્યાર પછી ઝુવાચિત્ત વર્ગણા, અધુવાચિત્તવર્ગણા અને ચાર ધ્રુવ શૂન્યવર્ગણાઓ છે. ચાર ધ્રુવશૂન્યવર્ગણાઓના આંતરામાં અને ઉપર પ્રત્યેકશરીરી વર્ગણા, બાદરનિગોદવર્ગણા, સૂક્ષ્મનિગોદવર્ગણા અને મહાત્કંધવર્ગણા ક્રમશઃ છે. આ વર્ગણાઓના નામ તેમના ગુણોથી બનેલા છે. આ વર્ગણાઓની અવગાહના અંગુલના અસંખ્યાતમા ભાગની છે. (18, 19, 20) एगमवि गहणदव्वं, सळ्यणयाइ जीवदेसम्मि / सव्वप्पणया सव्वत्थ, वावि सव्वे गहणखंधे // 21 // એક જીવપ્રદેશમાં રહેલા એક પણ ગ્રહણયોગ્ય દ્રવ્યને જીવ બધા આત્મપ્રદેશો વડે ગ્રહણ કરે છે. સર્વ જીવપ્રદેશોમાં રહેલા બધા ગ્રહણયોગ્ય સ્કંધોને જીવ બધા આત્મપ્રદેશો વડે ગ્રહણ કરે છે. (21) नेहप्पच्चयफडगमेगं, अविभागवग्गणाणंता / हस्सेण बहू बद्धा, असंखलोगे दुगुणहीणा // 22 // સ્નેહપ્રત્યયસ્પર્ધક એક છે. તેમાં અવિભાગોની વર્ગણાઓ અનંત છે. અલ્પ સ્નેહથી બંધાયેલા પુદ્ગલો ઘણા છે.

Page #224
કર્મપ્રકૃતિ બન્ધનકરણ - મૂળગાથા અને શબ્દાર્થ 197 અસંખ્યલોકાકાશપ્રદેશ પ્રમાણ વર્ગણાઓ ઓળંગીને પુદ્ગલો દ્વિગુણહીન (અડધા) થાય છે. (22) नामप्पओगपच्चयगेसु वि, नेया अणंतगुणणाए / धणिया देसगुणा सिं, जहन्नजिढे सगे कटु // 23 // નામપ્રત્યયસ્પર્ધકોમાં અને પ્રયોગપ્રત્યયસ્પર્ધકોમાં પણ સ્નેહપ્રત્યયસ્પર્ધકોની જેમ અવિભાગોની વર્ગણા વગેરે જાણવું. સ્નેહપ્રત્યયસ્પર્ધક, નામપ્રત્યયસ્પર્ધક અને પ્રયોગપ્રત્યયસ્પર્ધકની દરેકની પોતાની જઘન્ય-ઉત્કૃષ્ટ વર્ગણાઓ બુદ્ધિથી જુદી કરીને તેમાં રહેલા સકલપુદ્ગલગતસ્નેહના અવિભાગો અનંતગુણાકારવડે જાણવા. (23) मूलुत्तरपगईणं, अणुभागविसेसओ हवइ भेओ / अविसेसियरसपगई उ, पगइबंधो मुणेयव्वो // 24 // મૂલપ્રકૃતિઓ અને ઉત્તરપ્રકૃતિઓનો પ્રકૃતિભેદ સ્વભાવવિશેષથી થાય છે. જેમાં રસના સ્વભાવ, સ્થિતિ વગેરેની વિવક્ષા નથી કરી એવો બંધ તે પ્રકૃતિબંધ જાણવો. (24) जं सव्वघातिपत्तं, सगकम्मपएसणंतिमो भागो।। आवरणाण चउद्धा, तिहा य अह पंचहा विग्घे // 25 // સર્વઘાતી પ્રકૃતિને મળેલું જે કર્મદલિક છે તે પોતાની મૂળપ્રકૃતિના ભાગે આવેલા કર્મપ્રદેશોના અનંતમા ભાગરૂપ છે. જ્ઞાનાવરણ અને દર્શનાવરણનાં શેષ કર્મદલિકોના ક્રમશઃ ચાર અને ત્રણ ભાગ કરાય છે. અંતરાયકર્મના ભાગે આવેલ મૂળભાગના પાંચ ભાગ કરાય છે. (25)

Page #225
198 કર્મપ્રકૃતિ બન્ધનકરણ - મૂળગાથા અને શબ્દાર્થ मोहे दुहा चऊद्धा य, पंचहा वा वि बज्झमाणीणं / वेयणियाउयगोएसु, बज्झमाणीण भागो सिं // 26 // મોહનીયકર્મમાં અનંતમો ભાગ સર્વઘાતી પ્રકૃતિને આપ્યા પછી શેષ કર્મદલિકના બે ભાગ કરાય છે. એક ભાગના ચાર ભાગ કરી બંધાતી કષાયપ્રકૃતિઓને અપાય છે, બીજા ભાગના પાંચ ભાગ કરી બંધાતી નોકષાયપ્રકૃતિઓને અપાય છે. વેદનીયકર્મ, આયુષ્યકર્મ અને ગોત્રકર્મમાં તેમનો મૂળભાગ બંધાતી પ્રકૃતિને અપાય છે. (26) पिंडपगईसु बज्झंतिगाण, वण्णरसगंधफासाणं / सव्वासिं संघाए, तणुम्मि य तिगे चउक्के वा // 27 // નામકર્મના મૂળભાગના ભાગ કરી પિડપ્રકૃતિમાં જે બંધાતી હોય તેમને અપાય છે. વર્ણ, ગંધ, રસ, સ્પર્શના ભાગે આવેલા કર્મદલિકો તેમના સર્વ પટાભેદોને અપાય છે. સંઘાતનનામકર્મ અને શરીરનામકર્મને ભાગે આવેલા કર્મચલિકોના ત્રણ કે ચાર ભાગ કરી ત્રણ કે ચાર પ્રકૃતિઓને અપાય છે. (27) सत्तेक्कारविगप्पा, बंधणनामाण मूलपगईणं / उत्तरसगपगईण य, अप्पबहुत्ता विसेसो सिं // 28 // બંધનનામકર્મના ભાગે આવેલા દલિતોના સાત કે અગીયાર ભાગ કરી સાત કે અગીયાર પ્રકૃતિઓને અપાય છે. મૂળપ્રવૃતિઓ અને પોતાની ઉત્તરપ્રકૃતિઓના ભાગોનો વિશેષ તેમના અલ્પબદુત્વમાંથી જાણવો. (28) गहणसमयम्मि जीवो, उप्पाएई गुणे सपच्चयओ / सव्वजियाणंतगुणे, कम्मपएसेसु सव्वेसुं // 29 //

Page #226
199 કર્મપ્રકૃતિ બન્ધનકરણ - મૂળગાથા અને શબ્દાર્થ યોગ્ય કર્મપુદ્ગલોને ગ્રહણ કરવાના સમયે જીવ પોતાના શુભ કે અશુભ અધ્યવસાયથી બધા કર્મપ્રદેશોમાં સર્વ જીવો કરતા અનંતગુણ ગુણોને (રસના અવિભાગોને) ઉત્પન્ન કરે છે. (29) सव्वप्पगुणा ते पढम-वग्गणा सेसिया विसेसूणा / अविभागुत्तरियाओ, सिद्धाणमणंतभागसमा // 30 // સૌથી અલ્પ ગુણો(રસના અવિભાગ)વાળા કર્મપુગલો તે પહેલી વર્ગણા છે. શેષ વર્ગણાઓ કર્મયુગલોની અપેક્ષાએ વિશેષજૂન છે. આ વર્ગણાઓ રસના એક-એક અધિક અવિભાગવાળી છે અને સિદ્ધોના અનંતમા ભાગ જેટલી છે. (30) फड्डगमणंतगुणियं, सव्वजिएहिं पि अंतरं एवं / सेसाणि वग्गणाणं, समाणि ठाणं पढममेत्तो // 31 // અભવ્ય કરતા અનંતગુણ અને સિદ્ધના અનંતમા ભાગ જેટલી વર્ગણાઓનો સમુદાય તે એક સ્પર્ધક છે. સર્વ જીવો કરતા અનંતગુણ રસના અવિભાગોનું અંતર છે. એમ શેષ સ્પર્ધકો અને અંતરો જાણવા. એક સ્પર્ધકની વર્ગણાઓની સમાન (અભવ્ય કરતા અનંતગુણ અને સિદ્ધોના અનંતમા ભાગ જેટલા) સ્પર્ધકો તે પહેલું રસબંધાવ્યવસાયસ્થાન છે. (31) एत्तो अंतरतुल्लं अंतर-मणंतभागुत्तरं बिइयमेवं / अंगुलअसंखभागो, अणंतभागुत्तरं कंडं // 32 // પહેલા રસબંધાવ્યવસાયસ્થાન પછી પૂર્વે કહેલા અંતરની તુલ્ય અંતર છે. ત્યાર પછી અનંતભાગઅધિક સ્પર્ધકોવાળુ બીજુ રહેલા આકાશપ્રદેશપ્રમાણ રસબંધાધ્યવસાયસ્થાનો ઉત્તરોત્તર

Page #227
200 કર્મપ્રકૃતિ બન્ધનકરણ - મૂળગાથા અને શબ્દાર્થ અનંતભાગઅધિક સ્પર્ધકોવાળા છે. તેમનો સમુદાય તે એક કંડક છે. (32) एकं असंखभागेण-णंतभागुत्तरं पुणो कंडं / પર્વ પ્રસંઘમાપુરા, ના પુવ્રતુન છે રૂરૂ I ત્યાર પછી અસંખ્યાતભાગઅધિક સ્પર્ધકોવાળું રસબંધાધ્યવસાયસ્થાન છે. ત્યાર પછી ફરી ઉત્તરોત્તર અનંતભાગઅધિક સ્પર્ધકોવાળા એક કંડકપ્રમાણ રસબંધાધ્યવસાયસ્થાનો છે. એમ થાવત્ અસંખ્યાતભાગઅધિક સ્પર્ધકોવાળા રસબંધાધ્યવસાયસ્થાનો પૂર્વે કહેલ કંડક તુલ્ય થાય ત્યાં સુધી જાણવું. (33) एक्कं संखेज्जुत्तरमेत्तो-ऽतीयाणऽतिच्छिया बिइयं / ताणि वि पढमसमाई, संखेज्जगुणोत्तरं एक्कं // 34 // ત્યાર પછી એક કંડકપ્રમાણ અનંતભાગઅધિક સ્પર્ધકોવાળા રસબંધાધ્યવસાયસ્થાનો કહીને સંખ્યાતભાગઅધિક સ્પર્ધકોવાળું એક રસબંધાધ્યવસાયસ્થાન છે. ત્યાર પછી મૂળથી જેટલા રસ બંધાધ્યવસાયસ્થાનો ઓળંગ્યા તેટલા રસબંધાધ્યવસાયસ્થાનો ઓળંગીને સંખ્યાતભાગઅધિક સ્પર્ધકોવાળુ બીજુ રસબંધાવ્યવસાય સ્થાન છે. તે પણ પહેલા કંડક જેટલા છે. ત્યાર પછી પૂર્વના ક્રમે સંખ્યાતભાગઅધિક સ્પર્ધકોવાળ રસબંધાધ્યવસાયસ્થાન કહેવાનું હોય ત્યારે તેના સ્થાને સંખ્યાતગુણઅધિક સ્પર્ધકોવાળુ એક રસબંધાધ્યવસાયસ્થાન કહેવું. (34) एत्तो तीयाणि अइच्छियाण, बिइयमवि ताणि पढमस्स / तुल्लाणऽसंखगुणियं, एक्कं तीयाणऽइक्कम्म // 35 // बिइयं ताणि समाइं, पढमस्साणंतगुणियमेगं तो / तीयाणऽतिच्छियाणं, ताणि वि पढमस्स तुल्लाणि // 36 //

Page #228
કર્મપ્રકૃતિ બન્ધનકરણ - મૂળગાથા અને શબ્દાર્થ 201 ત્યાર પછી મૂળથી જેટલા રસબંધાવ્યવસાયસ્થાનો ઓળંગ્યા તેટલા રસબંધાવ્યવસાયસ્થાનો ઓળંગીને સંખ્યાતગુણ અધિક સ્પર્ધકોવાળું બીજું રસબંધાવ્યવસાયસ્થાન છે. તે પણ અનંતભાગઅધિક સ્પર્ધકોવાળા રસબંધાધ્યવસાયસ્થાનોના કંડકની તુલ્ય છે. ત્યાર પછી પૂર્વક્રમ સંખ્યાતગુણઅધિક સ્પર્ધકોવાળુ રસબંધાધ્યવસાયસ્થાન કહેવાનું હોય ત્યારે તેના સ્થાને અસંખ્યાતગુણઅધિક સ્પર્ધકોવાળ એક રસબંધાધ્યવસાયસ્થાન છે. ત્યાર પછી મૂળથી જેટલા રસબંધાધ્યવસાયસ્થાનો ઓળંગ્યા તેટલા રસબંધાવ્યવસાયસ્થાનો ઓળંગીને અસંખ્યાતગુણઅધિક સ્પર્ધકોવાળુ બીજું રસબંધાધ્યવસાયસ્થાન છે. તે પણ અનંતભાગઅધિક સ્પર્ધકોવાળા રસબંધાધ્યવસાયસ્થાનોના કંડકની તુલ્ય છે. ત્યાર પછી પૂર્વક્રમે અસંખ્યાતગુણઅધિક સ્પર્ધકોવાળુ રસબંધાધ્યવસાયસ્થાન કહેવાનું હોય ત્યારે તેના સ્થાને અનંતગુણઅધિક સ્પર્ધકોવાળુ એક રસબંધાધ્યવસાયસ્થાન છે. ત્યાર પછી મૂળથી જેટલા રસ બંધાવ્યવસાયસ્થાનો ઓળંગ્યા તેટલા રસબંધાધ્યવસાયસ્થાનો ઓળંગીને અનંતગુણઅધિક સ્પર્ધકોવાળુ બીજુ રસબંધાધ્યવસાયસ્થાન છે. તે પણ અનંતભાગઅધિક સ્પર્ધકોવાળા રસબંધાધ્યવસાયસ્થાનોના કંડકની તુલ્ય છે. ત્યાર પછી પૂર્વક્રમે અનંતગુણઅધિક સ્પર્ધકોવાળા રસબંધાધ્યવસાયસ્થાન સિવાયના બધા રસબંધાધ્યવસાયસ્થાનો છે. આ પહેલુ ષસ્થાનક છે. (35,36). सव्वजियाणमसंखेज्ज-लोगसंखेज्जगस्स जेठुस्स / / भागो तिसु गुणणा, तिसु छट्ठाणमसंखिया लोगा // 37 // પહેલી ત્રણ વૃદ્ધિમાં અનંતમો ભાગ, અસંખ્યાતમો ભાગ અને સંખ્યાતમો ભાગ અને પછીની ત્રણ વૃદ્ધિઓમાં અનંત,

Page #229
202 કર્મપ્રકૃતિ બન્ધનકરણ - મૂળગાથા અને શબ્દાર્થ અસંખ્ય અને સંખ્યાતરૂપ ગુણાકાર ક્રમશઃ સર્વજીવોનો, અસંખ્ય લોકાકાશપ્રદેશોનો અને ઉત્કૃષ્ટ સંખ્યાતનો છે. સ્થાનકો અસંખ્યલોકાકાશપ્રદેશ પ્રમાણ છે. (37) वुड्डीहाणीछक्कं, तम्हा दोण्हं पि अंतिमिल्लाणं / अंतोमुत्तमावलि-असंखभागो य सेसाणं // 38 // રસબંધાધ્યવસાયસ્થાનની વૃદ્ધિ-હાનિ છ પ્રકારની છે (-અનંતભાગ વૃદ્ધિનહાનિ,અસંખ્યાતભાગ વૃદ્ધિનહાનિ, સંખ્યાતભાગ વૃદ્ધિ-હાનિ, સંખ્યાતગુણ વૃદ્ધિનહાનિ, અસંખ્યાતગુણ વૃદ્ધિહાનિ, અનંતગુણ વૃદ્ધિ-હાનિ). તેમાંથી છેલ્લી બે વૃદ્ધિ-હાનિનો ઉત્કૃષ્ટ કાળ અંતર્મુહૂર્ત છે અને શેષ વૃદ્ધિ-હાનિનો ઉત્કૃષ્ટ કાળ. આવલિકાનો અસંખ્યાતમો ભાગ છે. (38) चउराई जावट्ठगमेत्तो, जावं दुगं ति समयाणं / ठाणाणं उक्कोसो, जहण्णओ सव्वहिं समओ // 39 // રસબંધાધ્યવસાયસ્થાનો ઉપર જીવોને અવસ્થિત રહેવાના ઉત્કૃષ્ટ કાળના સમયની ચારથી માંડીને આઠ સુધી વૃદ્ધિ થાય છે અને ત્યાંથી બે સુધી હાનિ થાય છે. બધા રસબંધાવ્યવસાયસ્થાનો ઉપર જીવોને અવસ્થિત રહેવાનો જઘન્ય કાળ 1 સમય છે. (39) दुसु जवमझं थोवाणि, अट्ठसमयाणि दोसु पासेसु / समऊणियाणि कमसो, असंखगुणियाणि उप्पिं च // 40 // યવમધ્ય રસબંધાધ્યવસાયસ્થાનો (8 સમયવાળા રસબંધાધ્યવસાયસ્થાનો) અનંતગુણવૃદ્ધિમાં અને અનંતગુણહાનિમાં મળે છે. 8 સમયવાળા રસબંધાધ્યવસાયસ્થાનો સૌથી થોડા છે. બન્ને બાજુ 1-1 સમય ન્યૂન કાળવાળા રસબંધાધ્યવસાયસ્થાનો અને

Page #230
કર્મપ્રકૃતિ બન્ધનકરણ - મૂળગાથા અને શબ્દાર્થ 203 ઉપરના (3 સમયવાળા અને 2 સમયવાળા) રસબંધાધ્યવસાયસ્થાનો કમશઃ અસંખ્યગુણ છે. (40) सुहुमगणिपवेसणया, अगणिक्काया य तेसिं कायठिई / कमसो असंखगुणिया य-ऽज्झवसाणाणि अणुभागे // 41 // એક સમયમાં સૂક્ષ્મ અગ્નિકાયમાં પ્રવેશનારા જીવો થોડા છે, તેના કરતા અગ્નિકાયમાં રહેલા જીવો, તેમની કાયસ્થિતિ અને રસબંધાધ્યવસાયસ્થાનો ક્રમશઃ અસંખ્યગુણ છે. (41) कडजुम्मा अविभागा, ठाणाइं कंडगाणि चऽणुभागे / पज्जवसाणमणंत-गुणाओ उप्पि णऽणंतगुणं // 42 // રસના અવિભાગો, રસબંધાધ્યવસાયસ્થાનો અને કંડક કૃતયુગ્મસંખ્યાવાળા છે. અનંતગુણ અધિક સ્પર્ધકોવાળા છેલ્લા રસબંધાધ્યવસાયસ્થાન પછી બધા રસબંધાધ્યવસાયસ્થાન જઈને અનંતગણ અધિક સ્પર્ધકોવાળુ રસબંધાધ્યવસાયસ્થાન ન આવે. તેથી તે છેલ્લું સ્થાન તે પસ્થાનકનું પર્યવસાન છે. (42) अप्पबहुमणंतरओ, असंखगुणियाणणंतगुणमादि / तव्विवरीयमियरओ, संखेज्जक्खेसु संखगुणं // 43 // અનંતરોપનિધાથી અલ્પબહુત આ પ્રમાણે છે - અનંતગુણઅધિક સ્પર્ધકોવાળા રસબંધાવ્યવસાયસ્થાનોથી શરૂ કરીને શેષ પ વૃદ્ધિવાળા રસબંધાવ્યવસાયસ્થાનો ક્રમશઃ અસંખ્યગુણ છે. પરંપરોપનિધાથી અલ્પબદુત્વ આનાથી વિપરીત છે, એટલે કે અનંતભાગઅધિક સ્પર્ધકોવાળા રસબંધાધ્યવસાયસ્થાનોથી શરૂ કરીને પછી પછીની વૃદ્ધિવાળા રસબંધાધ્યવસાયસ્થાનો ક્રમશઃ અસંખ્યગુણ છે, પણ સંખ્યાતભાગઅધિક સ્પર્ધકોવાળા રસ

Page #231
204 કર્મપ્રકૃતિ બન્ધનકરણ - મૂળગાથા અને શબ્દાર્થ બંધાધ્યવસાયસ્થાનો અને સંખ્યાતગુણઅધિક સ્પર્ધકોવાળા રસબંધાધ્યવસાયસ્થાનો સંખ્યાતગુણ છે. (43) थावरजीवाणंता, एक्कक्के तसजिया असंखेज्जा / लोगा सिमसंखेज्जा, अंतरमह थावरे णत्थि // 44 // સ્થાવર જીવોને પ્રાયોગ્ય દરેક રસબંધાધ્યવસાયસ્થાન ઉપર અનંતા સ્થાવર જીવો છે. ત્રસ જીવોને પ્રાયોગ્ય દરેક રસ જીવોને પ્રાયોગ્ય રસબંધાધ્યવસાયસ્થાનોમાં ઉત્કૃષ્ટથી અસંખ્ય લોકાકાશપ્રદેશપ્રમાણ રસબંધાધ્યવસાયસ્થાનોનું અંતર છે. સ્થાવર જીવોને પ્રાયોગ્ય રસબંધાધ્યવસાયસ્થાનોમાં અંતર નથી. (44) आवलिअसंखभागो, तसा निरंतरमहेगठाणंमि / ના નવા વરૂાનં, લિવિયા નિä . 4, 5 ત્રસ જીવો ઉત્કૃષ્ટથી આવલિકાના અસંખ્યાતમા ભાગમાં રહેલા સમય પ્રમાણ રસબંધાધ્યવસાયસ્થાનો નિરંતર બાંધે છે. ત્રણ જીવોને પ્રાયોગ્ય દરેક રસબંધાધ્યવસાયસ્થાનને ત્રસજીવો ઉત્કૃષ્ટથી આવલિકાના અસંખ્યાતમા ભાગ જેટલા કાળ સુધી બાંધે છે. સ્થાવર જીવોને પ્રાયોગ્ય દરેક રસબંધાધ્યવસાયસ્થાનને એકેન્દ્રિય જીવો હંમેશા બાંધે છે. (5) थोवा जहन्नठाणे जा, जवमज्झं विसेसओ अहिया / एत्तो हीणा उक्कोसगंति, जीवा अणंतरओ // 46 // અનંતરોપનિધાથી જઘન્ય રસબંધાધ્યવસાયસ્થાનને બાંધનારા જીવો થોડા છે, ત્યાર પછી યવમધ્ય સુધીના રસબંધાધ્યવસાયસ્થાનોને બાંધનારા જીવો વિશેષાધિક છે, ત્યાર પછી ઉત્કૃષ્ટ

Page #232
કર્મપ્રકૃતિ બધનકરણ - મૂળગાથા અને શબ્દાર્થ 205 રસબંધાધ્યવસાયસ્થાન સુધીના રસબંધાધ્યવસાયસ્થાનોને બાંધનારા જીવો વિશેષહીન છે. (46) गंतूणमसंखिज्जे लोगे, दुगुणाणि जाव जवमझं / एत्तो य दुगुणहीणा, एवं उक्कोसगं जाव // 47 // યવમધ્ય સુધી અસંખ્યલોકાકાશપ્રદેશપ્રમાણ રસબંધાધ્યવસાય સ્થાનો જઈને પછીના રસબંધાધ્યવસાયસ્થાનને બાંધનારા જીવો બમણા છે. યવમધ્ય પછી એટલા રસબંધાધ્યવસાયસ્થાનો જઈને પછીના રસબંધાધ્યવસાયસ્થાનને બાંધનારા જીવો અડધા છે. એમ ઉત્કૃષ્ટ રસબંધાધ્યવસાયસ્થાન સુધી જાણવું. (47) नाणंतराणि आवलिय-असंखभागो तसेसु इयरेसु / एगंतरा असंखिय-गुणाइ नाणंतराइं तु // 48 // ત્રસજીવોને પ્રાયોગ્ય રસબંધાધ્યવસાયસ્થાનોની બે દ્વિગુણવૃદ્ધિ કે બે દ્વિગુણહાનિના અંતરમાં રહેલા રસબંધાવ્યવસાય સ્થાનો આવલિકાના અસંખ્યાતમાં ભાગમાં રહેલા સમય પ્રમાણ છે. સ્થાવર જીવોને પ્રાયોગ્ય દ્વિગુણવૃદ્ધ કે દ્વિગુણહીન રસ બંધાધ્યવસાયસ્થાનોના નાના અંતરો ત્રસ જીવોની બે દ્વિગુણવૃદ્ધિ કે બે દ્વિગુણહાનિના એક અંતરમાં રહેલા રસબંધાધ્યવસાયસ્થાનો કરતા અસંખ્યગુણ છે. (48) फासणकालोऽतीए, थोवो उक्कोसगे जहन्ने उ / होइ असंखेज्जगुणो य, कंडगे तत्तिओ चेव // 49 // जवमज्झकंडगोवरि, हेट्ठा जवमज्झओ असंखगुणो / कमसो जवमझुवरिं, कंडगहेट्ठा य तावइओ // 50 //

Page #233
206 કર્મપ્રકૃતિ બન્ધનકરણ - મૂળગાથા અને શબ્દાર્થ जवमझुवरि विसेसो, कंडगहेट्ठा य सव्वहिं चेव / जीवप्पाबहुमेवं, अज्झवसाणेसु जाणेज्जा // 51 // ભૂતકાળમાં એક જીવને ઉત્કૃષ્ટ (ર સમયવાળા) રસ બંધાધ્યવસાયસ્થાનોનો સ્પર્શનાકાળ અલ્પ છે. જઘન્ય (શરૂઆતના 4 સમયવાળા) રસબંધાધ્યવસાયસ્થાનોનો સ્પર્શનાકાળ અસંખ્યગુણ છે. કંડક (ઉપરના 4 સમયવાળા રસબંધાવ્યવસાયસ્થાનો)નો સ્પર્શનાકાળ તેટલો જ છે. યવમધ્ય (8 સમયવાળા રસ બંધાધ્યવસાયસ્થાનો)નો સ્પર્શનાકાળ, કંડકની ઉપરના (3 સમયવાળા રસબંધાવ્યવસાયસ્થાનોનો) સ્પર્શનાકાળ, યવમધ્યની નીચેના (5 સમયવાળા, 6 સમયવાળા, 7 સમયવાળા) રસબંધાધ્યવસાયસ્થાનોનો સ્પર્શનાકાળ ક્રમશઃ અસંખ્યગુણ છે. યવમધ્યની ઉપરના અને કંડકની નીચેના (પ સમયવાળા, 6 સમયવાળા, 7 સમયવાળા) રસબંધાધ્યવસાયસ્થાનોનો સ્પર્શનાકાળ તેટલો જ છે. યવમધ્યની ઉપરના (7 સમયવાળા રસબંધાધ્યવસાય સ્થાનથી 2 સમયવાળા રસબંધાધ્યવસાયસ્થાન સુધીના) રસબંધાધ્યવસાયસ્થાનોનો સમુદિત સ્પર્શનાકાળકંડકની નીચેના (ઉપરના 5 સમયવાળા રસબંધાધ્યવસાયસ્થાનથી નીચેના 4 સમયવાળા રસબંધાધ્યવસાયસ્થાન સુધીના) રસબંધાધ્યવસાયસ્થાનોનો સમુદિત સ્પર્શનાકાળ અને સર્વ રસબંધાવ્યવસાયસ્થાનોનો સમુદિત સ્પર્શનાકાળ ક્રમશઃ વિશેષાધિક છે. રસબંધાધ્યવસાય સ્થાનોને બાંધનારા જીવોનું અલ્પબદુત્વ પણ આ પ્રમાણે જાણવું (49, 50, 51) एक्के कम्मि कसायोदयम्मि, लोगा असंखिया होति / ठिइबंधठ्ठाणेसु वि, अज्झवसाणाण ठाणाणि // 52 //

Page #234
કર્મપ્રકૃતિ બન્ધનકરણ - મૂળગાથા અને શબ્દાર્થ 207 દરેક કષાયોદયસ્થાનમાં અસંખ્યલોકાકાશપ્રદેશપ્રમાણ રસબંધાધ્યવસાયસ્થાનો છે. દરેક સ્થિતિબંધસ્થાનમાં પણ અસંખ્ય લોકાકાશપ્રદેશપ્રમાણ કષાયોદયસ્થાનો છે. (પર) थोवाणि कसाउदये, अज्झवसाणाणि सव्वडहरम्मि / बिइयाइ विसेसहियाणि, जाव उक्कोसगं ठाणं // 53 // સર્વજઘન્ય કષાયોદયસ્થાનમાં રસબંધાધ્યવસાયસ્થાનો અલ્પ છે. બીજા વગેરે ઉત્કૃષ્ટ કષાયોદયસ્થાન સુધીના કષાયોદયસ્થાનોમાં વિશેષાધિક રસબંધાધ્યવસાયસ્થાનો છે. (53) गंतूणमसंखेज्जे लोगे, दुगुणाणि जाव उक्कोसं / નવનિર્ણમા, નાગપુણવૃષ્ક્રિપાળ , ધ૪ ઉત્કૃષ્ટ કષાયોદયસ્થાન સુધી અસંખ્યલોકાકાશપ્રદેશ પ્રમાણ કષાયોદયસ્થાનો જઈને બમણા રસબંધાધ્યવસાયસ્થાનો છે. નાનાદ્વિગુણવૃદ્ધિસ્થાનો આવલિકાના અસંખ્યાતમા ભાગમાં રહેલા સમય પ્રમાણ છે. (54) सव्वासुभपगईणं, सुभपगईणं विवज्जयं जाण / ठिइबंधठ्ठाणेसु वि आउगवज्जाण पगडीणं // 55 // ઉપર કહી તે કષાયોદયસ્થાનોમાં રસબંધાવ્યવસાયસ્થાનોની વૃદ્ધિ બધી અશુભપ્રકૃતિઓની જાણવી. શુભપ્રકૃતિઓમાં આનાથી વિપરિત જાણવું. આયુષ્ય સિવાયની પ્રકૃતિઓની સ્થિતિબંધસ્થાનોમાં રસબંધાવ્યવસાયસ્થાનોની અનંતર વૃદ્ધિ પણ આ પ્રમાણે જાણવી. (55) पल्लासंखियभागं, गंतुं दुगुणाणि आउगाणं तु / थोवाणि पढमबंधे, बिइयाइ असंखगुणियाणि // 56 //

Page #235
208 કર્મપ્રકૃતિ બન્ધનકરણ - મૂળગાથા અને શબ્દાર્થ પલ્યોપમના અસંખ્યાતમા ભાગમાં રહેલા સમય પ્રમાણ સ્થિતિબંધસ્થાનો જઈને પછીના સ્થિતિબંધસ્થાનમાં બમણા રસબંધાધ્યવસાયસ્થાનો છે. આયુષ્યમાં પહેલા સ્થિતિબંધસ્થાનમાં રસબંધાધ્યવસાયસ્થાનો અલ્પ છે, બીજા વગેરે સ્થિતિબંધસ્થાનોમાં રસબંધાધ્યવસાયસ્થાનો અસંખ્યગુણ છે. (16) घाईणमसुभवण्णरस-गंधफासे जहन्नठिइबंधे / નવસારૂં, તો ય મન્નાળિ ક૭ पल्लासंखियभागो जावं, बिइयस्स होइ बिइयम्मि / आ उक्कस्सा एवं, उवघाए वा वि अणुकड्ढि // 58 // ઘાતી પ્રકૃતિઓ અને અશુભ વર્ણ-ગંધ-રેસ-સ્પર્શમાં જઘન્ય સ્થિતિબંધસ્થાનમાં જે રસબંધાધ્યવસાયસ્થાનો છે તેના એક ભાગના રસબંધાવ્યવસાયસ્થાનો અને બીજા રસબંધાધ્યવસાયસ્થાનો બીજા સ્થિતિબંધસ્થાનમાં છે. આમ પહેલા સ્થિતિબંધસ્થાનના રસ બંધાધ્યવસાયસ્થાનોની અનુકૃષ્ટિ પલ્યોપમના અસંખ્યાતમા ભાગમાં રહેલા સમય પ્રમાણ સ્થિતિબંધસ્થાન સુધી થાય છે. બીજા સ્થિતિબંધસ્થાનના રસબંધાધ્યવસાયસ્થાનોની અનુકૃષ્ટિ પલ્યોપમના અસંખ્યાતમા ભાગમાં રહેલા સમય પ્રમાણ સ્થિતિબંધસ્થાનોની ઉપરના બીજા સ્થિતિબંધસ્થાન સુધી થાય છે. એમ ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિબંધસ્થાન સુધી રસબંધાધ્યવસાયસ્થાનોની અનુકૃષ્ટિ જાણવી. આ પ્રમાણે ઉપઘાતમાં પણ રસબંધાધ્યવસાયસ્થાનોની અનુકૃષ્ટિ જાણવી. (57, 58) पराघाउज्जोउस्सासायव-धुवनामतणुउवंगाणं / पडिलोमं सायस्स उ, उक्कोसे जाणि समऊणे // 59 //

Page #236
209 કર્મપ્રકૃતિ બન્ધનકરણ - મૂળગાથા અને શબ્દાર્થ ताणि य अन्नाणेवं, ठिइबंधो जा जहन्नगमसाए / हेढुज्जोयसमेवं, परित्तमाणीण उ सुभाणं // 60 // પરાઘાત, ઉદ્યોત, ઉચ્છવાસ, આતપ, નામની વ્યુવબંધી પ્રકૃતિઓ, શરીર નામકર્મ, (સંઘાતન નામકર્મ, બંધન નામકર્મ), અંગોપાંગ નામકર્મમાં રસબંધાવ્યવસાયસ્થાનોની અનુકૃષ્ટિ વિપરીત રીતે છે. સાતાવેદનીયના ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિબંધસ્થાનમાં જેટલા રસબંધાધ્યવસાયસ્થાનો છે સમય ન્યૂન સ્થિતિબંધસ્થાનમાં તેટલા અને બીજા રસબંધાધ્યવસાયસ્થાનો છે. એમ અસાતાના જઘન્ય સ્થિતિબંધસ્થાન સુધી જાણવું. તેની નીચે રસબંધાધ્યવસાયસ્થાનોની અનુકૃષ્ટિ ઉદ્યોતની જેમ જાણવી. આ પ્રમાણે પરાવર્તમાન શુભ પ્રકૃતિઓમાં રસબંધાધ્યવસાયસ્થાનોની અનુકૃષ્ટિ જાણવી. (પ૯, 60) जाणि असायजहन्ने, उदहिपुहुत्तं ति ताणि अन्नाणि / आवरणसमुप्पेवं, परित्तमाणीणमसुभाणं // 61 // અસાતાના જઘન્ય સ્થિતિબંધસ્થાનમાં જે રસબંધાધ્યવસાયસ્થાનો છે સાગરોપમશતપૃથકૃત્વ સુધીના સ્થિતિબંધસ્થાનોમાં તે રસબંધાધ્યવસાયસ્થાનો અને અન્ય રસબંધાધ્યવસાયસ્થાનો છે. તેની ઉપરના સ્થિતિબંધસ્થાનોમાં રસબંધાધ્યવસાયસ્થાનોની અનુકૃષ્ટિ આવરણ (જ્ઞાનાવરણ-દર્શનાવરણ)ની જેમ જાણવી. આ પ્રમાણે પરાવર્તમાન અશુભ પ્રવૃતિઓમાં રસબંધાવ્યવસાયસ્થાનોની અનુકૃષ્ટિ જાણવી. (61) से काले सम्मत्तं, पडिवज्जंतस्स सत्तमखिईए / जो ठिइबंधो हस्सो, इत्तो आवरणतुल्ो उ // 62 //

Page #237
2 10 કર્મપ્રકૃતિ બન્ધનકરણ - મૂળગાથા અને શબ્દાર્થ जा अभवियपाउग्गा, उप्पिमसायसमया उ आ जेट्ठा / અક્ષા તિરિયાતિ, નીયા ય ખુશી છે પછીના સમયે સમ્યક્ત્વ પામનારા સાતમી નારકીના જીવના જઘન્ય સ્થિતિબંધસ્થાનથી અભવ્યપ્રાયોગ્ય જઘન્ય સ્થિતિબંધસ્થાન સુધી રસબંધાવ્યવસાયસ્થાનોની અનુકૃષ્ટિ આવરણની સમાન સમજવી. તેની ઉપર ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિબંધસ્થાન સુધી રસબંધાવ્યવસાયસ્થાનોની અનુકૃષ્ટિ અસાતાની સમાન સમજવી. આ તિર્યંચગતિ ર અને નીચગોત્રમાં રસબંધાધ્યવસાયસ્થાનોની અનુકૃષ્ટિ છે. (62, 63) तसबायरपज्जत्तग-पत्तेगाण परघायतुल्लाओ / जाव अट्ठारसकोडाकोडी, हेट्ठा य साएणं // 64 // ત્રસ નામકર્મ, બાદર નામકર્મ, પર્યાપ્ત નામકર્મ અને પ્રત્યેક નામકર્મમાં રસબંધાધ્યવસાયસ્થાનોની અનુકૃષ્ટિ ઉપરના સ્થિતિબંધસ્થાનથી 18 કોડાકોડી સાગરોપમ સુધી પરાઘાતની સમાન છે, તેની નીચે સાતાની સમાન છે. (64) तणुतुल्ला तित्थयरे, अणुकड्डी तिव्वमंदया एत्तो / સવ્વપાકું નેયા, નહયારું મiતપુOTT II દૂર છે. તીર્થકર નામકર્મના રસબંધાધ્યવસાયસ્થાનોની અનુકૃષ્ટિ શરીરનામકર્મની સમાન છે. હવે રસબંધાવ્યવસાયસ્થાનોની તીવ્રતા-મંદતા કહેવાની છે. બધી પ્રવૃતિઓમાં રસબંધાવ્યવસાય સ્થાનોની તીવ્રતા-મંદતા જઘન્ય રસબંધાવ્યવસાયસ્થાનથી માંડીને ઉત્કૃષ્ટ રસબંધાધ્યવસાયસ્થાન સુધી ઉત્તરોત્તર અનંતગુણ છે. (65)

Page #238
2 1 1 કર્મપ્રકૃતિ બધનકરણ - મૂળગાથા અને શબ્દાર્થ निव्वत्तणा उ एक्किक्कस्से, हेट्ठोवरिं तु जेट्ठियरो / चरमठिईणुक्कोसो, परित्तमाणीण उ विसेसो // 66 // નિવર્તનકંડકના ચરમસ્થિતિબંધસ્થાનના જઘન્ય રસ કરતા પ્રથમ સ્થિતિબંધસ્થાનમાં ઉત્કૃષ્ટ રસ અનંતગુણ છે. ત્યાર પછી નીચેના અને ઉપરના એક એક સ્થિતિબંધસ્થાનનો અનુક્રમે ઉત્કૃષ્ટ રસ અને જઘન્ય રસ ક્રમશઃ અનંતગુણ છે. એક કંડક પ્રમાણ છેલ્લા સ્થિતિબંધસ્થાનોનો ઉત્કૃષ્ટ રસ નિરંતર અનંતગુણ છે. પરાવર્તમાન પ્રકૃતિઓની તીવ્રતા-મંદતામાં ભેદ છે. (66) ताणन्नाणि त्ति परं, असंखभागाहि कंडगेक्काणं / उक्कोसियरे नेया, जा तक्कंडकोवरि समत्ती // 67 // તાનિ અન્યાનિ ચ અનુકૃષ્ટિવાળા સ્થિતિબંધસ્થાનો પછી નિવર્તનકંડકના અસંખ્ય બહુભાગ પ્રમાણ સ્થિતિબંધસ્થાનોનો જઘન્ય રસ અનંતગુણ છે. ત્યાર પછી નીચેના 1-1 કંડક પ્રમાણ સ્થિતિબંધસ્થાનો અને ઉપરના એક-એક સ્થિતિબંધસ્થાનનો અનુક્રમે ઉત્કૃષ્ટ રસ અને જઘન્ય રસ ક્રમશઃ અનંતગુણ છે. ત્યાર પછી જઘન્ય રસવાળા સ્થિતિસ્થાનોના કંડકની ઉપરના સ્થિતિસ્થાનોના જઘન્ય રસની સમાપ્તિ થાય ત્યાં સુધી નીચેના 1-1 સ્થિતિબંધસ્થાનનો ઉત્કૃષ્ટ રસ અને ઉપરના 1-1 સ્થિતિબંધસ્થાનનો જઘન્ય રસ ઉત્તરોત્તર અનંતગુણ છે. ત્યાર પછી ઉપરના કંડક પ્રમાણ સ્થિતિબંધસ્થાનોનો ઉત્કૃષ્ટ રસ નિરંતર અનંતગુણ છે.) (67) ठिइबंधट्ठाणाई, सुहुमअपज्जत्तगस्स थोवाइं / बायरसुहुमेयरबिति-चउरिंदियअमणसन्नीणं // 68 // संखेज्जगुणाणि कमा, असमत्तियरे य बिंदियाइम्मि / नवरमसंखेज्जगुणाणि, संकिलेसा य सव्वत्थ // 69 //

Page #239
2 1 2 કર્મપ્રકૃતિ બનકરણ - મૂળગાથા અને શબ્દાર્થ અપર્યાપ્ત સૂક્ષ્મ એકેન્દ્રિયના સ્થિતિબંધસ્થાનો અલ્પ છે. અપર્યાપ્ત બાદર એકેન્દ્રિય, પર્યાપ્ત સૂક્ષ્મ એકેન્દ્રિય, પર્યાપ્ત બાદર એકેન્દ્રિય, અપર્યાપ્ત બેઈન્દ્રિય, અપર્યાપ્ત તેઈન્દ્રિય, અપર્યાપ્ત ચઉરિન્દ્રિય, અપર્યાપ્ત અસંજ્ઞી પંચેન્દ્રિય, અપર્યાપ્ત સંજ્ઞા પંચેન્દ્રિય, પર્યાપ્ત બેઈન્દ્રિય, પર્યાપ્ત તેઈન્દ્રિય, પર્યાપ્ત ચરિન્દ્રિય, પર્યાપ્ત અસંજ્ઞી પંચેન્દ્રિય, પર્યાપ્ત સંજ્ઞી પંચેન્દ્રિયના સ્થિતિબંધસ્થાનો ક્રમશઃ સંખ્યાતગુણ છે, પણ અપર્યાપ્ત બેઈન્દ્રિયના સ્થિતિબંધસ્થાનો અસંખ્ય ગુણ છે. સંકુલેશસ્થાનો સર્વત્ર અસંખ્યગુણ છે. (68, 69) एमेव विसोहीओ य, विग्यावरणेसु कोडिकोडीओ / उदही तीसमसाते च-ऽद्धं थीमणुयदुगसाए // 70 // વિશુદ્ધિસ્થાનો એ જ પ્રમાણે (સંકુલેશસ્થાનોની જેમ) છે. અંતરાય, જ્ઞાનાવરણ, દર્શનાવરણ અને અસાતામાં ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિબંધ 3) કોડાકોડી સાગરોપમ છે. સ્ત્રીવેદ, મનુષ્ય 2, સાતામાં ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિબંધ તેનાથી અડધો (15 કોડાકોડી સાગરોપમ) છે. (70) तिविहे मोहे सत्तरि, चत्तालीसा य वीसई य कमा / दस पुरिसे हासरई-देवदुगे खगइचेट्टाए // 71 // ત્રણ પ્રકારના મોહનીયકર્મમાં (દર્શનમોહનીય, કપાય મોહનીય, નોકષાયમોહનીયમાં) ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિબંધ ક્રમશઃ 70 કોડાકોડી સાગરોપમ, 40 કોડાકોડી સાગરોપમ અને 20 કોડાકોડી સાગરોપમ છે. પુરુષવેદ, હાસ્ય, રતિ, દેવ 2, સુખગતિમાં ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિબંધ 10 કોડાકોડી સાગરોપમ છે. (71)

Page #240
2 13 કર્મપ્રકૃતિ બન્ધનકરણ - મૂળગાથા અને શબ્દાર્થ थिरसुभपंचगउच्चे, चेवं संठाणसंघयणमूले / तब्बीयाइ बिवुड्डी, अट्ठारस सुहुमविगलतिगे // 72 // સ્થિર, શુભ 5, ઉચ્ચગોત્ર, મૂળ સંસ્થાન (સમચતુરગ્ન સંસ્થાન) અને મૂળ સંઘયણ (વજઋષભનારા સંઘયણ)માં ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિબંધ આ જ પ્રમાણે (10 કોડાકોડી સાગરોપમ) છે. બીજા વગેરે સંસ્થાન અને સંઘયણમાં ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિબંધમાં 2 કોડાકોડી સાગરોપમની વૃદ્ધિ છે. સૂક્ષ્મ 3, વિકલેન્દ્રિય 3 માં ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિબંધ 18 કોડાકોડી સાગરોપમ છે. (72) तित्थगराहारदुगे, अंतो वीसं सनिच्चनामाणं / तेत्तीसुदही सुरनारयाउ, सेसाउ पल्लतिगं // 73 // જિનનામકર્મ અને આહારક રનો ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિબંધ અંતઃકોડાકોડી સાગરોપમ છે. નીચગોત્ર અને નામકર્મની શેષ પ્રકૃતિઓનો ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિબંધ 20 કોડાકોડી સાગરોપમ છે. દેવાયુષ્ય અને નરકાયુષ્યનો ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિબંધ 33 સાગરોપમ છે. શેષ 2 આયુષ્યોનો ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિબંધ 3 પલ્યોપમ છે. (73) आउचउक्कुक्कोसो, पल्लासंखेज्जभागममणेसुं / सेसाण पुव्वकोडी, साउतिभागो अबाहा सिं // 74 // અસંસી પંચેન્દ્રિયને ચારે આયુષ્યનો ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિબંધ પલ્યોપમ અસંખ્ય છે, શેષ જીવોને પરભવના આયુષ્યનો ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિબંધ પૂર્વક્રોડવર્ષ છે. તેમને પોતાના આયુષ્યનો ત્રીજો ભાગ અબાધા છે. (74) वाससहस्समबाहा, कोडाकोडीदसगस्स सेसाणं / अणुवाओ अणुवट्टण-गाउसु छम्मासिगुक्कोसो // 75 //

Page #241
2 14 કર્મપ્રકૃતિ બન્ધનકરણ - મૂળગાથા અને શબ્દાર્થ 10 કોડાકોડી સાગરોપમના ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિબંધવાળી પ્રકૃતિઓની અબાધા 1,000 વર્ષ છે. શેષ પ્રકૃતિઓની અબાધા માટે ત્રિરાશિ કરવી. અનપર્વતનીયાયુષ્યવાળા જીવોને આયુષ્યની ઉત્કૃષ્ટ અબાધા 6 માસ છે. (75). भिन्नमुहत्तं आवरणविग्घ-दसणचउक्कलोभंते / बारससायमुहुत्ता, अट्ठ य जसकित्तिउच्चेसु // 76 // જ્ઞાનાવરણ 5, અંતરાય 5, દર્શનાવરણ 4, સંજવલન લોભનો જઘન્ય સ્થિતિબંધ અંતર્મુહૂર્ત છે. સાતાનો જઘન્ય સ્થિતિબંધ 12 મુહૂર્ત છે. યશ અને ઉચ્ચગોત્રનો જઘન્ય સ્થિતિબંધ 8 મુહૂર્ત છે. (76). दो मासा अद्धद्धं, संजलणे पुरिस अट्ठवासाणि / भिन्नमुहुत्तमबाहा, सव्वासिं सव्वहिं हस्से // 77 // સંજવલન 3 નો જઘન્ય સ્થિતિબંધ ક્રમશઃ 2 માસ, તેના અડધા (1 માસ) અને તેના અડધા (15 દિવસ) છે. પુરુષવેદનો જઘન્ય સ્થિતિબંધ 8 વર્ષ છે. બધી પ્રકૃતિઓની જઘન્ય અબાધા અંતર્મુહૂર્ત છે. (77) खुड्डागभवो आउसु, उववायाउसु समा दससहस्सा उक्कोसा संखेज्जगुणहीण-माहारतित्थयरे // 78 // મનુષ્પાયુષ્ય-તિર્યંચાયુષ્યનો જઘન્ય સ્થિતિબંધ શુલ્લકભવ છે. ઉપરાત આયુષ્ય (દવાયુષ્ય-નરકાયુષ્ય)નો જઘન્ય સ્થિતિબંધ 10,000 વર્ષ છે. આહારક ર અને જિનનામકર્મનો જઘન્ય સ્થિતિબંધ તેમના ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિબંધ કરતા સંખ્યાતગુણહીન છે. (78)

Page #242
2 1 5 કર્મપ્રકૃતિ બન્ધનકરણ - મૂળગાથા અને શબ્દાર્થ वग्गुक्कोसठिईणं, मिच्छत्तुक्कोसगेण जं लद्धं / सेसाणं तु जहन्नो, पल्लासंखेज्जगेणूणो // 79 // વર્ગની ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિને મિથ્યાત્વમોહનીયની ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિથી ભાગતા જે મળે તે પલ્યોપમ અસંખ્ય ન્યૂન એ શેષ પ્રકૃતિઓનો જઘન્ય સ્થિતિબંધ છે. (79) एसेगिंदियडहरो, सव्वासिं ऊणसंजुओ जेट्ठो / / पणवीसा पन्नासा, सयं सहस्सं च गुणकारो // 80 // कमसो विगलअसन्नीण, पल्लसंखेज्जभागहा इयरो / विरए देसजइदुगे, सम्मचउक्के य संखगुणो // 81 // सन्निपज्जत्तियरे, अब्भितरओ उ कोडिकोडीए / ओघुक्कोसो सन्निस्स, होइ पज्जत्तगस्सेव // 82 // એકેન્દ્રિયને બધી પ્રવૃતિઓનો આ જઘન્ય સ્થિતિબંધ છે અને ન્યૂનથી યુક્ત જઘન્ય સ્થિતિબંધ એ ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિબંધ છે. વિકસેન્દ્રિય અને અસંજ્ઞી પંચેન્દ્રિયના ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિબંધ માટે ક્રમશઃ ર૫, 50, 100 અને 1000 ગુણાકાર છે. તેમના ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિબંધમાંથી પલ્યોપમસિંખ્યાત ન્યૂન કરતા જઘન્ય સ્થિતિબંધ આવે. સંયતનો ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિબંધ, દેશવિરતનો જઘન્ય અને ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિબંધ, પર્યાપ્ત અવિરત સમ્યગ્દષ્ટિનો જઘન્ય સ્થિતિબંધ, અપર્યાપ્ત અવિરત સમ્યગ્દષ્ટિનો જઘન્ય અને ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિબંધ, પર્યાપ્ત અવિરત સમ્યગ્દષ્ટિનો ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિબંધ, પર્યાપ્તા સંજ્ઞી પંચેન્દ્રિયનો જઘન્ય સ્થિતિબંધ, અપર્યાપ્તા સંજ્ઞી પંચેન્દ્રિયનો જઘન્ય અને ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિબંધ અને પર્યાપ્તા સંજ્ઞી પંચેન્દ્રિયનો ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિબંધ ક્રમશઃ સંખ્યાતગુણ છે. આ બધી સ્થિતિબંધ અંતઃકોડાકોડી સાગરોપમ

Page #243
216 કર્મપ્રકૃતિ બંધનકરણ - મૂળગાથા અને શબ્દાર્થ પ્રમાણ છે. ઓઘથી જે ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિબંધ કહ્યો તે જ પર્યાપ્ત સંજ્ઞી પંચેન્દ્રિયનો ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિબંધ છે. (80, 81, 82) मोत्तूण सगमबाहं, पढमाइ ठिईइ बहुतरं दव्वं / एत्तो विसेसहीणं, जावुक्कोसं ति सव्वेसि // 83 // બધી પ્રવૃતિઓનું અબાધાને છોડીને પહેલી સ્થિતિમાં ઘણું બધુ દ્રવ્ય નાંખે. અહીંથી ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિ સુધી ઉત્તરોત્તર વિશેષહીન દ્રવ્ય નાંખે. (83) पल्लासंखियभागं, गंतुं दुगुणूणमेवमुक्कोसा / नाणंतराणि पल्लस्स, मूलभागो असंखतमो // 84 // પલ્યોપમના અસંખ્યાતમાં ભાગ પ્રમાણ સ્થિતિઓ જઈને દલિકો દ્વિગુણહીન થાય છે. એમ ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિ સુધી જાણવું. નાના દ્વિગુણહાનિસ્થાનો પલ્યોપમના પ્રથમ વર્ગમૂળના અસંખ્યાતમાં ભાગ પ્રમાણ છે. (84) मोत्तूण आउगाई, समए समए अबाहहाणीए / पल्लासंखियभागं, कंडं कुण अप्पबहुमेसि // 85 // बंधाबाहाणुक्कस्सियरं, कंडकअबाहबंधाणं / ठाणाणि एक्कनाणंतराणि, अत्थेणकंडं च // 86 // આયુષ્ય સિવાયના કર્મોમાં અબાધાની 1-1 સમયે હાનિ થવા પર ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિમાંથી પલ્યોપમ અસંખ્ય પ્રમાણ કંડકની હાનિ કરવી. ઉત્કૃષ્ટ અને જધન્ય સ્થિતિબંધ, ઉત્કૃષ્ટ અને જઘન્ય અબાધા, કંડકસ્થાનો, અબાધાસ્થાનો, સ્થિતિબંધસ્થાનો, દ્વિગુણહાનિનું એક અંતર, દ્વિગુણહાનિના નાના અંતર (દ્વિગુણહાનિસ્થાનો) અને

Page #244
કર્મપ્રકૃતિ બધનકરણ - મૂળગાથા અને શબ્દાર્થ ર૧ 7 અર્થેન કંડક[ (ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિ - જઘન્ય સ્થિતિ) - (ઉત્કૃષ્ટ અબાધાજઘન્ય અબાધા) ] - આ પદાર્થોનું અલ્પબદુત્વ કહેવું. (85, 86) ठिइबंधे ठिइबंधे, अज्झवसाणाणसंखिया लोगा / हस्सा विसेसवुड्डी, आऊणमसंखगुणवुड्डी // 87 // દરેક સ્થિતિબંધસ્થાન ઉપર અસંખ્યલોકાકાશપ્રદેશપ્રમાણ સ્થિતિબંધના અધ્યવસાયસ્થાનો છે. જઘન્ય સ્થિતિબંધસ્થાનથી ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિબંધસ્થાન સુધી સ્થિતિબંધના અધ્યવસાયસ્થાનોની આયુષ્ય સિવાયના સાત કર્મોમાં વિશેષાધિક વૃદ્ધિ છે અને આયુષ્યમાં અસંખ્યગુણ વૃદ્ધિ છે. (87) पल्लासंखियभागं, गंतुं दुगुणाणि जाव उक्कोसा / नाणंतराणि अंगुलमूल-च्छेयणमसंखतमो // 88 // ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિબંધસ્થાન સુધી પલ્યોપમના અસંખ્યાતમા ભાગમાં રહેલા સમય પ્રમાણ સ્થિતિબંધસ્થાનો જઈને દ્વિગુણવૃદ્ધિસ્થાનો આવે છે. નાના દ્વિગુણવૃદ્ધિસ્થાનો અંગુલના પ્રથમ વર્ગમૂળના છેદનકોના અસંખ્યાતમા ભાગ પ્રમાણ છે. (88) ठिइदीहयाइ कमसो, असंखगुणिया अणंतगुणणाए / पढमजहण्णुक्कस्सं, बितियजहन्नाइ आचरमा // 89 // કર્મોની સ્થિતિની લંબાઈ પ્રમાણે તેમના સ્થિતિબંધાધ્યવસાયસ્થાનો ક્રમશઃ અસંખ્ય ગુણ છે. પ્રથમ સ્થિતિબંધસ્થાનના જઘન્ય અને ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિબંધાધ્યવસાયસ્થાન, બીજા સ્થિતિબંધસ્થાનનું જઘન્ય સ્થિતિબંધાધ્યવસાયસ્થાન વગેરે ચરમ સ્થિતિબંધસ્થાનના ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિબંધાધ્યવસાયસ્થાન સુધી ઉત્તરોત્તર અનંતગુણ છે. (89)

Page #245
2 18 કર્મપ્રકૃતિ બન્ધનકરણ - મૂળગાથા અને શબ્દાર્થ बंधंता धुवपगडी, परित्तमाणिगसुभाण तिविहरसं / चउतिगबिट्ठाणगयं, विवरीयतिगं च असुभाणं // 90 // 47 ધ્રુવબંધી પ્રકૃતિ બાંધતા જીવો પરાવર્તમાન શુભ પ્રકૃતિઓનો 4 ઠાણિયો, 3 ઠાણિયો અને 2 ઠાણિયો એમ ત્રણ પ્રકારનો રસ બાંધે છે અને પરાવર્તમાન અશુભપ્રકૃતિઓનો વિપરીત ત્રિકવાળો (ર ઠાણિયો, 3 ઠાણિયો અને 4 ઠાણિયો) રસ બાંધે છે. (90) सव्वविसुद्धा बंधंति, मज्झिमा संकिलिट्ठतरगा य / धुवपगडिजहन्नठिइं, सव्वविसुद्धा उ बंधंति // 91 // तिट्ठाणे अजहण्णं, बिट्ठाणे जेट्टगं सुभाण कमा / सट्टाणे उ जहन्नं, अजहन्नुक्कोसमियरासिं // 92 // પરાવર્તમાન શુભ પ્રકૃતિનો સર્વવિશુદ્ધ જીવો 4 ઠાણિયો રસ બાંધે છે, મધ્યમપરિણામવાળા જીવો 3 ઠાણિયો રસ બાંધે છે અને સંફિલષ્ટપરિણામવાળા જીવો 2 ઠાણિયો રસ બાંધે છે. સર્વવિશુદ્ધ જીવો પરાવર્તમાન શુભપ્રકૃતિઓનો 4 ઠાણિયો રસ બાંધે છે અને યુવબંધી પ્રકૃતિઓની જઘન્ય સ્થિતિ બાંધે છે. પરાવર્તમાન શુભ પ્રવૃતિઓનો 3 ઠાણિયો રસ બાંધનારા જીવો ધ્રુવબંધી પ્રકૃતિઓની અજધન્ય (મધ્યમ) સ્થિતિ બાંધે છે. પરાવર્તમાન શુભ પ્રકૃતિઓનો 2 ઠાણિયો રસ બાંધનારા જીવો ધ્રુવબંધી પ્રકૃતિઓની ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિ બાંધે છે. પરાવર્તમાન અશુભ પ્રકૃતિઓનો ર ઠાણિયો, 3 ઠાણિયો, 4 ઠાણિયો રસ બાંધનારા જીવો સ્વવિશુદ્ધિ અનુસાર ધ્રુવબંધી પ્રકૃતિઓની ક્રમશઃ જઘન્ય, અજઘન્ય અને ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિ બાંધે છે. (91, 92) थोवा जहन्नियाए, होति विसेसाहिओदहिसयाई / जीवा विसेसहीणा, उदहिसयपुहुत्तिमो जाव // 93 //

Page #246
કર્મપ્રકૃતિ બન્ધનકરણ - મૂળગાથા અને શબ્દાર્થ 219 અનંતરોપનિધાથી પરાવર્તમાન શુભપ્રકૃતિઓનો 4 ઠાણિયો રસ બાંધનારા જીવો ધ્રુવબંધી પ્રકૃતિની જઘન્ય સ્થિતિમાં થોડા છે. સેંકડો સાગરોપમ સુધી ઉત્તરોત્તર સ્થિતિમાં વિશેષાધિક છે, ત્યાર પછી સેંકડો સાગરોપમ સુધી ઉત્તરોત્તર સ્થિતિમાં વિશેષહીન છે. (93) एवं तिट्ठाणकरा, बिट्ठाणकरा य आसुभुक्कोसा / असुभाणं बिट्ठाणे, तिचट्ठाणे य उक्कोसा // 94 // એ પ્રમાણે પરાવર્તમાન શુભપ્રકૃતિઓના 3 ઠાણિયા અને 2 ઠાણિયા રસ બાંધનારા જીવો પરાવર્તમાન શુભ પ્રકૃતિઓની ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિ સુધી પ્રત્યેક સ્થિતિએ વિશેષાધિક અને વિશેષહીન જાણવા, અને પરાવર્તમાન અશુભ પ્રકૃતિઓના 2 ઠાણિયા, 3 ઠાણિયા અને 4 ઠાણિયા રસ બાંધનારા જીવો પરાવર્તમાન અશુભ પ્રકૃતિઓની ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિ સુધી પ્રત્યેક સ્થિતિએ વિશેષાધિક અને વિશેષહીન જાણવા. (94) पल्लासंखियमूलानि, गंतुं दुगुणा य दुगुणहीणा य / नाणंतराणि पल्लस्स, मूलभागो असंखतमो // 95 // પરંપરોપનિધાથી પરાવર્તમાન શુભપ્રકૃતિઓનો 4 ઠાણિયો રસ બાંધનારા જીવો ધ્રુવબંધી પ્રકૃતિની પલ્યોપમના અસંખ્ય વર્ગમૂળોના સમય પ્રમાણ સ્થિતિઓ જઈને દ્વિગુણવૃદ્ધ અને દ્વિગુણહીન છે. નાના દ્વિગુણવૃદ્ધિ-દ્વિગુણહાનિ સ્થાનો પલ્યોપમના પ્રથમ વર્ગમૂળના અસંખ્યાતમાં ભાગમાં રહેલા સમય પ્રમાણ છે. (95) अणागारप्पाउग्गा, बिट्टाणगया उ दुविहपगडीणं / सागारा सव्वत्थ वि, हिट्ठा थोवाणि जवमज्झा // 96 // ठाणाणि चउट्ठाणा, संखेज्जगुणाणि उवरिमेमेव / તિટ્ટાને વિટ્ટા, પુમા તીસાળિ 27

Page #247
2 20 કર્મપ્રકૃતિ બન્ધનકરણ - મૂળગાથા અને શબ્દાર્થ उवरिं मिस्साणि जहन्नगो, सुभाणं तओ विसेसहिओ / होइ असुभाण जहण्णो, संखेज्जगुणाणि ठाणाणि // 98 // बिठाणे जवमज्झा, हेट्ठा एगंतमीसगाणुवरि / एवं तिचउट्ठाणे, जवमज्झाओ य डायठिई // 99 // अंतोकोडाकोडी, सुभबिट्ठाणजवमज्झओ उवरिं / एगंतगा विसिट्ठा, सुभजिट्ठा डायठिइजेट्ठा // 100 // પરાવર્તમાન શુભ પ્રવૃતિઓ અને અશુભ પ્રકૃતિઓનો અનાકારોપયોગમાયોગ્ય રસ 2 ઠાણિયો જ છે, સાકારોપયોગપ્રાયોગ્ય રસ ર ઠાણિયો, 3 ઠાણિયો અને 4 ઠાણિયો છે. પરાવર્તમાન શુભ પ્રકૃતિઓના 4 ઠાણિયા રસના યવમધ્યથી નીચેના સ્થિતિસ્થાનો થોડા છે. તેના કરતા પરાવર્તમાન શુભપ્રકૃતિઓના 4 ઠાણિયા રસના યવમધ્યથી ઉપરના સ્થિતિસ્થાનો સંખ્યાતગુણ છે. એ જ પ્રમાણે પરાવર્તમાન શુભ પ્રવૃતિઓના 3 ઠાણિયા રસના યવમધ્યથી નીચેના સ્થિતિસ્થાનો અને ઉપરના સ્થિતિસ્થાનો તથા 2 ઠાણિયા રસના યવમધ્યથી નીચેના એકાંત સાકારોપયોગ પ્રાયોગ્ય સ્થિતિસ્થાનો અને મિશ્ર (સાકારઅનાકારોપયોગ પ્રાયોગ્ય) સ્થિતિસ્થાનો ક્રમશઃ સંખ્યાતગુણ છે. તેના કરતા પરાવર્તમાન શુભ પ્રકૃતિઓના 2 ઠાણિયા રસના યવમધ્યથી ઉપરના મિશ્ર સ્થિતિસ્થાનો, પરાવર્તમાન શુભ પ્રકૃતિઓનો જઘન્ય સ્થિતિબંધ ક્રમશઃ સંખ્યાતગુણ છે. તેના કરતા પરાવર્તમાન અશુભ પ્રકૃતિઓનો જઘન્ય સ્થિતિબંધ વિશેષાધિક છે. તેના કરતા પરાવર્તમાન અશુભ પ્રકૃતિઓના 2 ઠાણિયા રસના યવમધ્યથી નીચેના એકાંત સાકારોપયોગ પ્રાયોગ્ય સ્થિતિસ્થાનો, મિશ્ર સ્થિતિસ્થાનો, યવમધ્યથી ઉપરના મિશ્ર સ્થિતિસ્થાનો અને એકાંત સાકારોપયોગમાયોગ્ય સ્થિતિસ્થાનો ક્રમશઃ સંખ્યાતગુણ છે. એ જ પ્રમાણે પરાવર્તમાન અશુભ પ્રકૃતિઓના 3 ઠાણિયા રસના યવમધ્યની નીચેના સ્થિતિસ્થાનો અને ઉપરના સ્થિતિસ્થાનો તથા

Page #248
કર્મપ્રકૃતિ બધનકરણ - મૂળગાથા અને શબ્દાર્થ 2 2 1 4 ઠાણિયા રસના યવમધ્યની નીચેના સ્થિતિસ્થાનો અને યવમધ્યથી ઉપરની ડાયસ્થિતિ ક્રમશ: સંખ્યાતગુણ છે. તેના કરતા અંતઃકોડાકોડી સાગરોપમ અને પરાવર્તમાન શુભ પ્રકૃતિઓના 2 ઠાણિયા રસના યવમધ્યથી ઉપરના એકાંત સાકારોપયોગમાયોગ્ય સ્થિતિસ્થાન ક્રમશઃ સંખ્યાતગુણ છે. તેના કરતા પરાવર્તમાન શુભ પ્રકૃતિઓનો ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિબંધ, બદ્ધ ડાયસ્થિતિ અને પરાવર્તમાન અશુભ પ્રકૃતિઓનો ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિબંધ ક્રમશઃ વિશેષાધિક છે. (96,97, 98, 99, 100) संखेज्जगुणा जीवा, कमसो एएसु दुविहपगईणं / असुभाणं तिट्ठाणे, सव्वुवरि विसेसओ अहिया // 101 // બન્ને પ્રકારની પ્રકૃતિઓના ક્રમશઃ આ સ્થિતિસ્થાનોને બાંધનારા જીવો સંખ્યાતગુણ છે, પરાવર્તમાન અશુભ પ્રવૃતિઓના 3 ઠાણિયા રસને બાંધનારા જીવો સૌથી ઉપર છે અને વિશેષાધિક છે. (પરાવર્તમાન શુભ પ્રવૃતિઓના 4 ઠાણિયા, 3 ઠાણિયા, 2 ઠાણિયા રસને બાંધનારા જીવો અને પરાવર્તમાન અશુભ પ્રકૃતિઓના 2 ઠાણિયા, 4 ઠાણિયા રસને બાંધનારા જીવો ક્રમશઃ સંખ્યાતગુણ છે. ત્યાર પછી પરાવર્તમાન અશુભપ્રકૃતિઓના 3 ઠાણિયા રસને બાંધનારા જીવો વિશેષાધિક છે.) (101) एवं बंधणकरणे, परूविए सह हि बंधसयगेणं / बंधविहाणाहिगमो, सुहमभिगंतुं लहुं होइ // 102 // આ પ્રમાણે બંધશતકની સાથે બંધનકરણની પ્રરૂપણા કરે છતે પૂર્વમાં રહેલા બંધવિધાનનો સુખેથી જાણવા ઈચ્છાયેલો બોધ શીધ્ર થાય છે. (12) કર્મપ્રકૃતિ બંધનકરણના મૂળગાથા-શબ્દાર્થ સમાપ્ત આ સંપૂર્ણ પુસ્તકમાં જિનાજ્ઞાવિરુદ્ધ કંઈ પણ લખાયુ હોય તો તેનું ત્રિવિધ ત્રિવિધ “મિચ્છામિ દુક્કડમ્' દઉં છું.

Page #249
2 2 2 ઉપકાર સ્મૃતિ :::: : ક કકકકકક : : :::: : : ::: : * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * 4 કે કે તે છે કે , જ. ક ડક ઉપકારી ઉપકાર તમારો કદિય ન વિસરીએ અમારા કુટુંબમાંથી દીક્ષિત થયેલ પ.પૂ. વૈરાગ્યદેશનાદલ આચાર્યદેવ શ્રીમદ્વિજય હેમચન્દ્રસૂરીશ્વરજી મહારાજા : :: : ::: :: પૂ.પ્રવર્તિની શ્રી વસંતપ્રભાશ્રીજી મહારાજ : : પૂ.સાધ્વીજી શ્રી સ્વયંપ્રભાશ્રીજી મહારાજ : : ::: : પૂ.સાધ્વીજી શ્રી દિવ્યયશાશ્રીજી મહારાજ : : આ પૂજ્યોના ચરણોમાં ભાવભરી વંદના :: : : જ: કી 4: : :: : : :: :: : :::::: : :: : ': ': ***

Page #250
સુકૃતની કમાણી કરનાર પુણ્યશાળી પરિવાર પદાર્થપ્રકાશ ભાગ ૧૦ના પ્રકાશનનો સંપૂર્ણ લાભ ‘હમસુકૃતનિધિ’માંથી શ્રાદ્ધવર્યા મૂળીબેન અંબાલાલ શાહ ખંભાતવાળાએ લીધેલ છે. હ. પુત્રવધૂ રમાબેન પુંડરીકભાઈ, પૌત્રવધૂ ખ્યાતિ શર્મેશકુમાર, મલય-દર્શી, પૌત્રી પ્રેરણા દેવેશકુમાર, મેઘ-કુંજીતા, પોત્રી પ્રીતિ રાજેશકુમાર, દેવાંશ-નિર્જરા. સંપત્તિનો સવ્યય કરનાર સૌભાગ્યશાળી પરિવારની અમે ભૂરિ ભૂરિ અનુમોદના કરીએ છીએ. thથી બીજ પવનભાનુસૂરિ જન્મ શતાબ્દી. MULTY GRAPHICS (022) 238732228 23884222