Book Title: Nyayasiddhant Manjiri Tippanak
Author(s): Kalyankirtivijay
Publisher: ZZ_Anusandhan
Catalog link: https://jainqq.org/explore/229651/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAcaka zrIsiddhicandragaNikRta nyAyasiddhAntamaJjarI - Tippanaka -saM. muni kalyANakItivijaya bhUmikA jAnakInAtha zarmA viracita navyanyAyanA eka mahattvapUrNa graMtha nyAyasiddhAntamaMjarI para mahopAdhyAya zrIbhAnucaMdragaNinA ziSya mahopAdhyAya zrIsiddhicaMdragaNie padakRtyo sahita TippanakanI racanA karI ch| ane te aprasiddha che| tenI, kartAe svahaste lakhelI prata bhAvanagaranI AtmAnaMda jaina sabhAmAMthI (naM. 886) upalabdha che| tenI phoTokaoNpI parathI saMpAdana karI A Tippanaka atre rajU karavAmAM Ave che| __AmAM Apela mULagraMthanA pATho, nyAyasiddhAntamaMjarInA zrIsatguru pablikezansa, dilhI; aMtargata zrIgarIbadAsa oNrienTala sirIjhamAM I.sa. 1990mA punaH prakAzita ane zrIgaurInAtha zAstrI dvArA saMpAdita graMtha sAthe sarakhAvyA che ane tenA pRSTha kramAMko TippaNImAM Apela ch| AvAM cihna karIne je TippaNIo ApI che, te mULa pratimAM kartAe ja svayaM lakhelI ch| A TippanakamAM eka sthAne, zivAditya viracita saptapadArthI graMtha paranI mahopAdhyAya zrIsiddhicandragaNi (A TippanakanA kartA) viracita caMdracaMdrikA nAmaka TIkAmAMthI, citrarUpa mATe eka saMdarbha-noMdha ApelI che| (te zAne mATe ApelI che te samajAyuM nthii| vidvAno tenA para prakAza karavA kRpA kre|) A TIkA paNa adyAvadhi aprakAzita che ane tenI eka mAtra prati vimalagacchanA bhaMDAra, amadAvAdamA (naM. 48, baMDala naM. 36) che, evaM siMghI jaina graMthamAlAnA (graMthAMka15, vi.saM. 1997 / I.sa.1941) zrI siddhicaMdragaNikRta bhAnucaMdracarita nAmaka graMthanI aMgrejI prastAvanAmAM List of Works by Siddhichandra, e zIrSaka heThaLa No.7 tarIke zrI mohanalAla dalIcaMda dezAIe noMdheluM che| te sivAya jaina paraMparAno itihAsabhAga 3 (pR. 798)mAM paNa A TIkAnI noMdha Apela ch| prastuta pratino paricayaH nyAyasiddhAntamaMjarI paranA TippanakanI A prata paMcapAThI che| paraMtu mAtra 2 patro para ja paMcapATha lakhela ch| kula patro 5 ch| lekhana saMvat 1706 Aso suda 10, zukravAra ch| ane pratinuM lekhana, TippanakanA kartA maho. zrIsiddhicandragaNie poteja vaDagrAmamA kareluM che tevU pratinA aMte Apela puSpikA dvArA jaNAya che| Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 51 zrIsiddhicandragaNikRtaM nyAyasiddhAntamaJjarI-Tippanakam zrIsarvajJaM namaskRtya siddhicandreNa dhImatA / nyAyasiddhAntamaJjaryAH padakRtyAni likhyate (nte) // 1 // / nanu' kimidaM yAthArthyaM ? - tadvati tadavagAhitvaM yAthArthyam / bhavati hi rajate idaM rajatamiti jJAnaM rajatatvavati tadavagAhIti yAthArthyam / zukAvidaM rajatamiti jJAnaM nA'rajatatvavati tadavagAhIti na yAthArthyam / nanu evaM rajate idaM rajataM naveti saMzayo'pi pramA syAditi cetrajatatvAMze pramaiva / tadvati tadanubhavastatprameti prAmANikAH / evaM `ca rajatatvavati rajatatvaprakArakAnubhavo rajatatvaprametyarthaH / ghaTatvavadvizeSyakatve sati ghaTatvaprakArakatvaM prAmANyamityarthaH / anubhavatvaM ca smRtibhinnajJAnatvam / tathA ca smRtitvAnadhikaraNaM jJAnaM anubhavastena smRtyantare na vyabhicAraH / vyApAravadasAdhAraNakAraNatvaM karaNatvamiti / kAraNatvaM karaNatvamityukte kuThAradArusaMyoge'tivyAptiH, tadvAraNAya vyApAravaditi / kuThAradArusaMyogasya chidAM prati kAraNatve'pi tasyaiva vyApArarUpatayA vyApAravattvAbhAvAt / vyApAra - vatkAraNatvaM karaNatvamityukte IzvarajJAne 'tivyAptiH / yAvatkAryatvAvacchinna pati upAdAnapratyakSatvenA'hetutvAt / asmadAdivyApAreNaivezvarajJAnasya vyApAravattvAt / tadvyAvRttaye'sAdhAraNeti / IzvarajJAnasya yAvatkAryatvAvacchinnaM prati hetutvena sAdhAraNatvAt / nanu vyApAravadasAdhAraNaM tatkaraNaM, yacca karaNaM tadvyApAravaditi lakSyalakSaNayorabhedaH / tadvyAvRttaye vyApAravadasAdhAraNakAraNatvavatkaraNam / tathA ca 1. mudritagraMthe pR. 10 / 2. kiM vA'nubhavatvamityadhikaM mudrite / 3-4 yathArtham mu / 5. cenna 6. mudrite pR. 12 / 7. mudrite pR. 13 / mu. Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karaNaM lakSyaM, vyApAravadasAdhAraNaka(kA)raNatvaM lkssnnm| tathA'pi karaNaM itarebhyo bhidyate, vyApAravadasAdhAraNakAraNatvAt / itthaM ca hetu-sAdhyayorabhedaH syAt tadarthaM idaM karaNatvena vyavaharttavyam , vyApAravadasAdhAraNakAraNatvAt / atra karaNatvena vyavahAra: sAdhyaH, vyApAravadasAdhAraNakAraNatvaM hetuH| tathA ca hetu-sAdhyayorabhedaH / iti karaNalakSaNapadakRtyAni / tatra sAkSAtkArarUpapramAkaraNaM pratyakSam / sAkSAtkAratvaM ca sAkSAt karomItyanugatapratItisAkSiko jAtivizeSaH / na ceyaM pratItirindriyajanyajJAnaviSayA, jJAnamAtrasya manorUpendriyajanyatvAt, indriyApratItAvapi tathA pratItezca / nA'pi cAkSuSatvAdijAtiviSayA, ananugatatvAt / yadvA janyadhIjanyamAtravRttijAtizUnyajJAnatvaM sAkSAtkAratvamiti / asyA'rthaH - dhIH IzvaradhIH, tajjanyA dhIH sAkSAtkAradhIH, tanmAtravRttijAtiH sAkSAtkAratvaM, tadvAn saakssaatkaarH| tatra sAkSAtkAratvazUnyatve sati jJAnatvAbhAvAdavyAptiH anumitAvativyAptizca, tatra sAkSAtkArazUnyatve sati jJAnatvasya sattvAAt / tadvAraNArtha prathamajanyapadam , IzvarajJAnasya janayatvAbhAvAta / janyadhIH sAkSAtkAradhIH, tanmAtravRttijAtiH sAkSAtkAratvaM; tacchUnyatve sati sAkSAtkAre jJAnatvaM nAstIti sAkSAtkAre'vyAptiH, anumityAdAvativyAptizca / anumitau janyadhI: sAkSAtkAradhIstanmAtravRttijAti: sAkSAtkAratvaM; tacchUnyatve sati jJAnatvasya sattvAt / tadvAraNArthaM dvitIyajanyapadam / janyadhIrvyAptidhIH, tajjanyAdhIranu-mitidhIH, tadvRttijAtiH anubhavatvaM; tacchUnyatve sati sAkSAtkAre jJAnatvAbhAvAdavyAptistadvAraNAya mAtrapadam / janyadhInirvikalpakadhIstajjanyAdhI: savikalpakadhIstanmAtravRttidharmaH savikalpakatvaM; tacchUnyatve sati sAkSAtkAre jJAnacAbhAvAdavyAptiH / tadvAraNAya jAtipadam / savikalpakatvaM ca na jAtiH, cAkSuSatvAdinA sAGkaryAt / cAkSuSatvAbhAvasamAnAdhikaraNatvaM tvAcasavikalpake, savikalpakatvAbhAvasamAnAdhikaraNatvaM 8. mudrite pR. 14 / 9. jAtivizeSa eva mu.| 10. jJAnatva0 mu.| 11. jJAnatvaM tat mu.| Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nirvikalpakacAkSuSe; tadubhayaM savikalpake cAkSuSe / parasparAtyantAbhAvasamAnadhikaraNayordharmayorekatva(tra) samAvezaH saGkaraH / / janyadhILaptidhIH, tajjanyA dhIranumitiH, tanmAtravRttijAtirghaTatvaM; tacchUsatve sati jJAnatvasyA'numitAvapi sattvAdativyAptistadvyAvRttaye zUnyapadam / nyadhIjanyamAtravRttijAtiranumititvAdikaM, tacchUnyasya paramANvAdAvativyApteH asmajJAnapadam / janya: kulAla:, tajjanyo ghaTaH, tanmAtravRttijAtirghaTatvaM; tacchUnyatve sati jJAnatvasyA'numitAvapi sattvAdativyAptistadvyAvRttaye dhIpadamiti dik / janya dhIAptidhI:(1) sAdRzyadhI:(2) padadhI:(3), etajjanyA dhIranumitidhI: (1) upamitidhI: (2) zabdadhI:(3); tanmAtravRttijAti: anumititvaM(1) upamititvaM(2) zabdatvaM ca(3) / tacchUnyatve sati jJAnatvaM saMkSAtkAramAtre-sAkSAtkAratvAvacchitrasAkSAtkAre vartate / sAkSAtkArAnyAvRttitve ti sAkSAtkAravRttitvaM sAkSAtkAratvaM iti phalito'rthaH / - nanu zrutivAkyajanyaM jJAnaM zravaNaM (1) itarabhedAnumitimananaM (2) muhurmuhusucintanaM nida(di)dhyAsanaM, tathA ca janyA dhIH zravaNadhIrmananadhInida(di)dhyAsanadhIstajjanyA dhIH sAkSAtkAradhIstanmAtravRttijAtiH sAkSAtkAratvaM, tatra tacchUnyatve sati jJAnatvAbhAvAttattvasAkSAtkAre vyabhicAra ityata Aha-mAnase ti / panisAvRttitvena jAtevizeSaNIyatvAt, mAnasatvaM ca jAtivizeSaH ityAstAM vistrH| :: nirviklpkmtiindriymiti| atIndriyatvaM ca sAkSAtkAraniyAmakapratyAraspanAzrayatvam / sAkSAtkAratvaniyAmikA yA prtyaasttistdnaashrytvmityrthH|| .. yatra ghaTatvaviziSTo ghaTastatsambandhazcetyubhayaM bhAsate, kevalaM ghaTo bhAsate zaM jJAnaM sAkSAtkAraH; ayaM ghaTa iti jJAne ghaTatvatatsambandhAderbhAsamAnatvAt ta babhicAraH syAdityata Aha - ayamiti / niHprakArakamityarthaH / . .. 5' * ' 62. mudrite pR. 18 / Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 54 atIndriyaM cettahi tatsadbhAve kiM pramANamityata Aha-tathA'pIti / mahadudbhUtarUpasparzavadravyaM tvaco yogyamiti / rUpavadravyaM tvarca yogyamityukte paramANau vyabhicArastadvyAvRttaye mahaditi / mahaddavyasphA(spA) rzanamityukte vAyau vyabhicArastadvAraNArthaM ruupvditi| mahadrUpavadrvyaM spArzanamityu prabhAyAM vyabhicArastavyAvRttaye mahadudbhUtarUpasparzavaditi / bhavatu eka eka paTatva-ghaTatvayoH samavAyaH, paraM samavAyasiddhistu jAtA evaM cet ayaM paTa iti ghaTatvaprakArakaM, ayaM ghaTaH iti paTatvaprakArakaM jJAnaM syAt tenA''dhArAdheyAkhyaH svarUpasambandha evA'stu na samavAya iti bhaavH| anyathAkhyAtipaJcakamiti prAJcaH / anyathAkhyAtitrikamiti maNikRta stathA hi- yadvastupuraskAreNa yasya pUrvabhAvo'vagamyate tattenA'nyathAsiddham / yo daNDapuraskAreNa daNDatvasya pUrvabhAvo'vagamyate iti daNDatvaM daNDenA'nya-thAsiddhA anyatra klRptapUrvavartina eva kAryasambhave tatsahabhUtatvaM anyathAsiddha tvam / yathA'nyatra kluptapUrvavarttino gandhaprAgabhAvAdeva gandhotpattau tatsahacari rUpaprAgabhAvo gandhenA'nyathAsiddhaH / ekaM prati pUrvabhAve gRhIte eva paraM prati pUrvabhAvo gRhyate tattenA'nyathA siddhaH / yathA''kAzasya zabdaM prati pUrvabhAve gRhIte eva aparaM ghAdikaM pra pUrvabhAvo gRhyate, tttenaa'nythaasiddhH| ityanyathAkhyAtitrikamiti sthitam / / viziSTonubhave hi vizeSaNajJAnaM kAraNaM na tu smaraNe'pi, vizeSaNa jJAnaM vinA'pi smaraNopapatteH / anyathA'navasthA syAt / kathamanavasthA bhavatI cet - zRNu - anubhavAtmakaviziSTajJAnaM prati smaraNAtmakaviziSTajJA vizeSaNajJAnatvena kAraNam , viziSTajJAnamAtrasya vizeSaNajJAnajanyatvAta anubhavAtma-kaviziSTajJAnajanakIbhUtasmaraNAtmakaviziSTajJAnaM pratyapi vizeSaNa 13. mudrite pR. 20 / 14. mudrite pR. 37 / mahadudbhUtasparzavavyatvenaiva tvaco yogyatA iti mu.| 15. mudrite pR. 22 / Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 55 See Aine anatvena hetutve vAcye tadvizeSaNajJAnamapi viziSTajJAnam / tathA ca tatrA'pi vizeSaNajJAnaM kAraNam / tadapi viziSTajJAnam / tatrA'pi vizeSaNajJAnaM kAraNaM, vamanavasthA syAt / nanu saMyogo na pratyAsattirityatra dravyagrahatvAvacchinnaM prati saMyogatvena kAraNatA / tathA ca dravyagrahatvena saMyogatvena kAryakAraNabhAvaH iti siddham / nanu cakSuH saMyuktaghaTadisamevatagrahe klRptaH saMyuktasamavAyaH / tenaiva kSuHsaMyuktakapAlAdisamavetaghaTadigrahasambhave saMyogasya prattyAsatyantarakalpane dravamiti cet / na / dravyamAtrasya saMyuktasamavAyena grahAsambhavAt, Atmano vayavatvenA'samavetatvAt , saMyogenaiva manasA''tmagrahAt / / Atmani duHkhAbhAva ityatrA'dhikaraNasyA'bhAvatve Atmana evA'bhAvasaMpattiH / abhAvasyA'dhikaraNAtmakatve dRDhaM dUSaNaM dttm| kiJcA'dhikaraNA-tmA prabhAvastadA kapAle ghaTo bhaviSyatIti pratItyA'sti kapAle pUrvaM ghaTa prAgabhAvastasya mAlAdhikaraNatvena sa cet kapAlAtmA tadA kapAlasya sarvadA sattvAd ghaTe vinaSTe'pi kapAle ghaTaprAgabhAvo'stIti pratItyApattiH / sa athA'bhAvasyA'dhikaraNAdbhinnatve naiyAyikasya dUSaNaM datte - detditi| ghaTAbhAvo nA'stIti pratItyA ghaTAbhAvAbhAvo'pyadhikaH syAd, tvadhikaH iti cet , tadA ghaTAbhAvAbhAvo nAstIti pratItyA tadabhAvo'pyadhika: svAt / tatrA'pi ghaTAbhAve ghaTo nA'stIti pratItyA tadapyabhAvo'dhika: devamanavasthAbhiyA ghaTabhAvAbhAvaH kevalamadhikaraNamevA''gatam / tathA dhikaraNameva sarvatrA'bhAvo'stu, pUrvoktaM dUSaNamapi bhavatAmevA''gatam / cA''huH ghaTAbhAvAbhAve ghaTo nA'stIti pratItestadabhAvastu ghaTAbhAva eva, prabhAvAbhAvastu ghaTAbhAva ev| tathA ca nA'navastheti prAJcaH / dviAra tai jasamindriyaM cakSuriti / taijasaM cakSurityukte dIpasuvarNAdau hai. mudrite pR. 44 / 17. mudrite pR. 53 / 18. mudrite pR. 53 / 19. mudrite pR. 64 / Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyabhicArastadvAraNAya indriyamiti / indriyaM cakSurityukte ghrANAdAvativyAptista dvAraNAya taijasamiti / yadvA rUpagrAhakamahadindriyaM cakSuriti lakSaNAntaraM rUpagrAhakamindriyaM cakSurityukte manasi vyabhicAraH, manasaH sarvagrAhakatvAt / tadvAraNAya mahaditi / manaso'NutvAnna vyabhicAra iti bhAvaH / mahadindriyaM cakSurityukte ghrANAdau vyabhicArastasyA'pi mahadandriyatvAt / tadvAraNAya rUpagrAhakamiti, ghrANaM tu gandhagrAhakaM na rUpagrAhakamiti bhAvaH / rUpagrAhakaM cakSurityukte Atmani vyabhicAraH, AtmanaH sarvajJAnajanakatvAt / tadvAraNAya indriyamiti / evaM sarveSvapi indriyalakSaNeSu ativyAptyAdidoSAH svayameva paricchedyAH / 56 22 tathA ca "sparzagrAhakaM mahadindriyaM vA tvak / ApyamindriyaM rasagrAhakaM mahadindriyaM vA rasanam / pArthivamindriyaM gandhagrAhakaM mahadindriyaM vA ghrANam / karNazaSkulyavacchinnaM nabhaH zrotram" / mahatpadaM sarvatra manovAraNAya / niHsparzamaNu mana iti / aNu manaH ityukte pArthivaparamANvAdI vyabhicArastasyA'pyaNutvAt / tadvAraNAya aNu iti / 'saMyogatvAvacchedena dravyajanyatvAvadhAraNAditi / saMyogatvAvacchede dravyajanyatvena kAryakAraNabhAvAt / yo yaH saMyogaH sa dravyajanyo bhavatItyarthaH / "vAyAbudbhUtagrahAnApatteriti / vAyuH udbhUtarUpavAnna ityantrA'nyonyAbhAvagrahe anupalabdhiH kAraNaM tasya lakSaNaM yogye'dhikaraNe iti garbhitam / ta vAyoryogyAdhikaraNatvAbhAvena vyabhicaritaM sat na vAyAvudbhUtarUpavadanyonyAbhAva gRhNAtItyarthaH / 25 24 "anumitikaraNaM anumAnam / anumititvaM ca anuminomItyanubhava siddho jAtivizeSaH / yadvA janyajJAnajanyatvAvyabhicAri janyazabdadhI 19. mudrite pR. 64 / 20 vAyavIyamindriyaM sparzagrAhakaM mu / mudrite pR. 64 / 26 zabdagrAhakaM mahadindriyaM vA - ityadhikaM mu. / 22. sarvatra ityadhikamatra mudritApekSayA 23. mudrite pR. 66 / 24. mudrite pR. 61 / vAyAvudbhUtarUpavadbhedagrahAnApatteH iti mu. / mudrite pR. 68 / Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 57 anyatvavyabhicAri jAtimadanubhavatvaM anumititvamiti lakSaNAntaram / na janyazabdadhIjanyatva(tvA)vyabhicAri jAtimadanubhavatvaM iti cet - pratyakSatvajAtimAdAya vyabhicAraH / tathA hi - janyA cA'sau zabdadhIzca jnyshbddhiiH| apamitiH zAbdadhIzca ubhe api janyaM yat padajJAnaM tajjanye atidezavAkyArthajJAnaM zabdaviSayakatvAcchabdajJAnaM bhavati upamitizca tajjanyA bhavati / atha ca zabdajJAnamapi padajJAnajanyaM bhavati, tajjanyatvaM upamitau zAbde ca / tadasamA-nAdhikaraNA yA jAtiH sAkSAtkAratvarUpA tadvAn yaH anubhavaH sAkSAtkAraH sa anumitiriti syAt ; sadvAraNAya janyajJAnajanyatvAvyabhicArIti / janyajJAnaM vyAptijJAnaM, tajjanyatvaM anumitau| anumitiniSTho dharmastatsamAnAdhikaraNA yA jAti: pratyakSaM ca janyazabdadhIjanyaM na bhavati / nanu vAkyapratyakSAdau janyazabdadhIjanyatvAvyabhicAritvAt pratyakSatvaM na janyazabdadhIjanyatvavyabhicArIti cenna / pratyakSatvasAmAnAdhikaraNyena janyazabdaghIjanyatvasattve'pi pratyakSatvAvacchedena janyazabdadhIjanyatvavyabhicAritvAdatidhyAptiriti sUcayituM nitye nirvikalpake ceti / dharmavadanubhavatvaM anumititvaM ityukte savikalpakatvamAdAya pratyakSatve'tivyAptiH / savikalpakaM janyajJAnajanyaM bhavati, savikalpakasya nirvikalpakajanyatvAt / atha ca janyazabdadhIjanyaM na bhavati / tadvAraNAya jAtipadam / savikalpakatvaM ca na jAtiH, cAkSuSatvAdinA sAGkaryAt / cAkSuSatvAbhAvo'sti tvAcasavikalpake, tatra savikalpakatvAbhAvo naa'sti| savikalpakatvA- bhAvo'sti nirvikalpake, tatra cAkSuSatvAbhAvo nAsti / tadubhayaM ca cAkSuSe savikalpake / iti dik| ALE prathama; parvate dhUmadarzanaM (1), tataH sahacArasmaraNaM (2), tato dhUmo vahnivyApya iti vyAptijJAnaM (3), tato vahrivyApyadhUmavAn parvata iti parAmarzalakSaNo vyApAraH (4), tataH . parvato vahnimAnityanumitiH / 26. mudrite pR. 70 / Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ko punaratyantAbhAve yogyteti| grahaNayogyo'tyantAbhAvaH kaH ityarthaH / yogyamAtrapratiyogike yogyadharmAvacchinnapratiyogitAkatvamiti / yogyadharmAvacchinnapratiyogitA yasya sa yogydhrmaavcchinnprtiyogitaakH| abhAva grahaNayogyaH ityukte bhUtale ghaTa-pizAcau na staH ityabhAvagrahApatteH / yogyadharma ghaTatvaM tadavacchinno ghaTaH, tatpratiyogitAkatvAt / tadvAraNArthaM yogyamAtrapratiyogika iti / pizAcasya pratiyoginaH ayogyatvAnna yogyamAtrapratiyogitAka ityarthaH / yogyamAtrapratiyogiko grahaNayogyaH ityukte gurutvavAn ghaTo nA'stItyabhAva-grahApatteH gurutvaviziSTaghaTarUpapratiyogino yogyatvAt / tadvAraNArthaM yogyadharmAvacchinna pratiyogitAka iti / ayaM yogyadharmAvacchinna pratiyogitAko na bhavati gurutvasyA'tIndriyatvAt / bahirindriyajanyalaukikadravyapratyakSatvAvacchinaM prati AlokasaMyogAvacchedena cakSuHsaMyogaH kAraNam / bahirindriyajanyalaukikadravyasAkSAtkAratvena AlokasaMyogAvacchinacakSuHsaMyogatvena kAryakAraNabhAvaH iti prAJcaH / tanna / kvaciccakSuHsaMyogasya pUrvavRttitayA tadabhAvAt , AlokasaMyogAvacchinnacakSuHsaMyogAbhAvAdityarthaH / tatra hi cakSuHsaMyogAvacchinnalokasaMyogasya sattvAt dravyacAkSuSaM na syAt / 27. mudrite pR. 62 / (pratinA patra kramAMka 2/1 nA hAMsiyAmAM TippaNI ApelI che| mUlagraMthamAM tathA TippanakamA teno saMbaMdha konI sAthe che te spaSTa thatuM nathI - "na ca citrarUpe mAnAbhAvaH, citrAvayavi[ni] cAkSuSatvAnupapattyA tdnggiikaaraat| rUpAdInAM vyApyavRttitAniyamena yAvadrUpANAmekatrA'vRttiH / na ca mahattve satyudbhUtarUpavatsamavetatvameva cAkSuSatvaprayojakamiti vAcyam , yatra citrarUpAvayavArabdha evA'vayavI tatra rUpavatsamavetatvAbhAvAt / na ca tatrA'pi rUpavatparamparAzritatvamastIti vAcyam , parampara(rA)yA ananugamAt rUpavatsamavetatvApekSayA rUpavattvasya laghutvAcca / iti candra candrikAyAM upAdhyAyazrIsiddhicandragaNikRtAyAM saptapadArthITIkAyAm / " Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 59 nanu AlokasaMyoga- cakSuH saMyogayoH samAnakAlInatvasthale vinigamanAvirahAt dravyapratyakSatvena AlokasaMyogAvacchinnacakSuH saMyogatvena cakSuHsaMyogAvacchinnAlokasaMyogatvena ceti kAryakAraNabhAvadvayAvazyakatvAt yatra cakSuHsaMyogaH pUrvaM jAtaH tatra dravyapratyakSatvena AlokasaMyogAvacchinnacakSuH saMyogatvena kAryakAraNabhAve'pyakSatiriti cenna / AlokasaMyogAvacchinnacakSuH saMyogatvena duH saMyogAvacchtrilokasaMyogatvena ca kAraNatve AlokasaMyoge cakSuH saMyogaH, catu:saMyoge AlokasaMyogaH iti pratItyApatteH / yathA zAkhAvacchedena kapisaMyoga zAkhAyAM kapisaMyoga iti / tasmAd bahirindriyajanyalaukikapratyakSatvena lokasaMyogAvacchedakAvayavAvacchinnacakSuH saMyogatvena kAryakAraNabhAva iti / itthaM ca AlokasaMyogasya adhikaraNAvacchedakA ye avayavAstadadhigaka: cakSuH saMyoga iti pratItirapi nirAbAdhA / OM vinigamanAvirahAt AlokasaMyogAvacchedakAvayavAvacchinnacakSuH saMyogatvena saMyogAvacchedakAvayavAvacchinnAlokasaMyogatveneti kAryakaraNabhAvadvayaM tu dAvazyakameveti / tanna / kAdAcitkAlokasaMyogasyA'vacchedakatvamAdAya kAlInacakSuH saMyogAt dravyapratyakSApattiH, Aloka saMyogAvacchedavayavAvacchedena cakSuH saMyogasya sattvAt / cakSuH saMyogakAlInAlokasaMyogAvacchedakAvayavAvacchitracakSuH saMyogatvena lokasaMyogakAlInacakSuH saMyogAvacchedakAvayavAvacchinna AlokasaMyogatvena ca saraNatve tu gauravam / tasmAt AlokasaMyogAvacchedakAvacchedyatvasambandhena lokasaMyogaviziSTacakSuH saMyogatvena kAraNatA iti navyatarAH / tanna, vinigamavirahAt * AlokasaMyogAvacchedakAvacchedyatvasambandhena AlokasaMyogaviziduH saMyogatvena cakSuH saMyogAvacchedakAvacchedyatvasambandhena cakSuH saMyogavizikasaMyogatveneti kAryakAraNabhAvadvayamAvazyakam / avacchedakagauravamadhika AlokasaMyogAvacchedakA ye avayavA bhittyAdyavayavA ityarthaH, tannirUpitaM avacchedyatvaM ca cakSuH saMyoge varttate / anena sambandhena AlokasaMyogaviziSTazcakSuH saMyogaH kAraNaM, tena tamaH :kAlInacakSuH saMyogAtra ghaTapratyakSatvam / Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 60 kiJca yasya paTasyA'rthaM tamasi ardhaM cA''loke tatra tamo'vacchedeM cakSuH saMyogAt paTapratyakSatApattiH, svAvacchedakAvacchedyatvasambandhena AlokasaMyo gaviziSTacakSuH saMyogasya sattvAt / na ca tatrAMza eva paTaniSThAlokasaMyogasyA vacchedakAH prAk aMkhavacchedena tantAvAlokasaMyoge tadasambhavAt / avacchedakatA sambandhena saMyogatvAvacchinnaM prati avacchedakatAsambandhena saMyogasya pratibandha ktvaat| tasmAd dravyapratyakSatvAvacchinnaM prati vijAtIyacakSuH saMyogaH AlokasaMyogaM heturiti saGkSepaH / atra sAmAnyato gRhItagavayapadapravRttinimittasya vizeSajijJAsayA kI gavaya iti prazne gosadRzo gavaya ityuttaravAkyAt gosadRzo gavayapadapravRttini mittavAnityAkArAtidezavAkyArthazAbdadhIH / praznottarasthagavayapadayorviziSya 'gRhItazaktikayorgavayapadapravRttinimittavallAkSaNikatvAt sA karaNam / ta sAdRzyaviziSTapiNDadarzanaM tatsahakAri / tato'tidezavAkyArthasmRtiH / sA vyApA tata upamitirityeke / sAdRzyaviziSTapiNDadarzanamevodbodhakIbhUta svajanyAtidezavAkyArthasmRtivyApArakaM karaNamityanye / pare tu atidezavAkya rthasmRteravyavahitottarameva sAdRzyaviziSTapiNDadarzane punastatsmRtyapekSAbhAvAt tasa kathaM vyApAratA ? na cA'tidezavAkyArthazAbdAdyanubhava eva tatsmRtidvArA karaNamitya mataM yuktaM, sAdRzyaviziSTapiNDadarzanavataH atidezavAkyArthazAbdabodhottara kvacidupamitisambhavAt / tasmAt jJAnatvenopamitikaraNatvaM jJAnamA vyApAro'tidezavAkyArthajJAnaM sAdRzyaviziSTapiNDadarzanaM cetyAhuH | hetujJAnaM anumAnaM vahnivyApyadhUmavAn parvataH iti vyApAraH, pa vahnimAnityanumitiH | nanu parvato vahnimAniti nA'numiterAkAraH, kintu vahnivyApyadhUmavAn parva vahnimAnityAkArA; anyathA parvato vahnimAnityanumititvAvacchinnaM pra vahnivyApyadhUmavAn parvata iti parAmarSatvena kAraNatvaM na syAt, vahnimAnityanumi Aloka / Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 61 divyApyAlokavAniti parAmarSAdapi sambhavAt vyatirekavyabhicAraH / na ca liGgakAnumititvAvacchitraM prati dhUmaparAmarSatvena hetutvaM, tathA ca AlokasAmarSajanyAnumitistu na dhUmaliGgakA yena vyabhicAraH syAditi vAcyam / maliGgakatvaM ca dhUmajJAnajJApyatvaM tathA ca yatra dhUmaH pakSatAvacchedakatvena bhAtastatra mavAn parvato vahnivyApyAlokavAniti parAmarSajAyAM parvato vahnimAnityAkAkAyAmanumitau vyabhicAraH iti cenna / parvato vahnimAnityanumititvAvacchinnaM prati vAvyavahitapUrvakAlavRttidhUmaparAmarSasya vyAptiprakArakapakSadharmatAjJAnatvena kAraNatA / masti ca AlokaparAmarSajanyAnumitAvapi vyAsiprakArakapakSadharma- tAjJAnajanyatvaM lokasyA'pi dhUmavadvahnivyApyatvAt pakSadharmatvAcceti saGkSepaH / 28 'janyapadajJAnajanyatvavyabhicAryanubhavatvAvyApaka jAtizUnyatve sati maMdaviSayakatvAvyabhicArijAtizUnyadhItvaM zAbdatvam / janyaM yat padajJAnaM sajjanyatvasya vyabhicAriNI janyapadajJAnajanyatvAsamAnAdhikaraNetyarthaH / etAdRzI anubhavatvasyA'vyApikA yA jAtiH pratyakSatvAnumititvAditacchUnyatve sati yA madaviSayakatvAvyabhicAriNI jAtiH upamititvam / tacchUnyatve sati dhItvaM zAbdatvam pratyakSatvAdInAM anubhavatvAvyApakatvaM tu yatra yatra anubhavatvaM tatra tatra pratyakSatvAdInAmasattvAt / padaviSayakatvAvyabhicArijAtizUnyatve sati dhItvaM zAbdatvamityukte pratyakSAdAvativyAptiH; padaviSayakatvAvyabhicAriNIjAti: upamititvaM, tacchUnyatve sati dhatvasya pratyakSAdau sattvAt / tadvAraNAya janyapadajJAnajanyatvavyabhicArya'nubhavatvAvyApaka jAtizUnyatve sati pratyakSAdau padaviSayakatvAvyabhicArijAti: upamititvaM tacchUnyatve sati dhItvasya sattve'pi janyapadajJAnajanyatvavyabhicAriNI yA anubhavatvAvyApikA jAtiH pratyakSatvAdi tacchUnyatvAbhAvAt janyapadajJAnajanyatvavyabhicArijAtimattve sati padaviSayakatvAvyabhicArijAtizUnyatve sati dhItvamityukte pratyakSAdAvativyAptiH, pratyakSAdau janyapadajJAnajanyatvavyabhicArijA idaM anumAnalakSaNa eva lekhyam / 28. mudrite pR. 150 / 29. 0dhIjanyatva0 mu. | Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 62 tistasyAH sattvAt / padaviSayakatvAvyabhicArijAti: upamititvaM tacchUnyatvasya sattvAcca / tadvAraNAya prathamaM jAtizUnyatvamiti padam / anubhavatvAvyApakajAtizUnyatve sati padaviSayakatvAvyabhicArijAtizUnyatve sati dhItvamityukte'sambhavaH, zAbde jJAne padaviSayakatvAvyabhicArijAtiH upamititvaM tacchUnyatvasya sattve'pi anubhavatvAvyApikA jAtiH zAbdatvaM tacchUnyatvasyA'sattvAt / tadvAraNAya janyapadajJAnajanyatvavyabhicAritvaM anubhavatvAvyApakajAtevizeSaNaM tathA ca janyapadajJAnajanyatvavyabhicAriNI yA anubhavatvAvyApikA jAti: pratyakSatvAdi tacchUnyatvasya zAbde sattvAt / nA'sambhavaH, janyapadajJAnajanyatvavyabhicArijAtizUnyatve sati padaviSayakatvAvyabhicArijAtizUnyadhItvamityukte asambhava eva / zAbdajJAne padaviSayakatvAvyabhicAriNI jAtiH upamititvaM, tacchUnyasya sattve'pi janyapadajJAnajanyatvavyabhicAriNI jAti: anubhavatvaM tcchuunytvsyaa'stvaat| tadvAraNAya anubhavatvAvyApakatvaM jAtivizeSaNam / tathA ca janyapadajJAnajanyatvavyabhicAriNI anubhavatvasyA'vyApikA yA jAti: pratyakSatvAdi tacchUnyatvasya zAbde sattvAnnA'sambhavaH / padadhIjanyatvavyabhicArianubhavatvAvyApakajAtizUnyatve sati pdvissyktvaavybhicaarijaatishuunydhiitvmityukte'numitaavtivyaaptiH| padadhIH IzvaradhI:, tajjanyatvavyabhicAriNI nityaniSThA jAtistacchUnyatvasya padaviSayakatvAvyabhicAriNI jAti: upamititvaM tacchUnyatvasya ca anumitau sattvAt / tadvAraNAya prAthamikaM janyapadam / tathA ca janyapadadhIjanyatvavyabhicAriNI anubhavatvAvyApikA jAtiH anumititvAdi tacchUnyatvasyA'numitau sattvAnnA'tivyAptiH / janyapadajJAnajanyatvavyabhicArianubhavatvAvyApakajAtizUnyatve sati dhItvamityukte upamitAvativyAptiH / tadvAraNAya padaviSayakatvAvyabhicArijAtizUnyatve satIti / / tathA caupamitau janyapadajJAnajanyatvavyabhicArianubhavatvAvyApaka-jAtiH pratyakSatvAdi tacchUnyatvasya sattve'pi padaviSayakatvAvyabhicArijAtiH upamititvaM, tacchUnyatvasyA'sattvAt nA'tivyAptiH / jAtAvativyAptivAraNAya dhIpadam / Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAhitya zraye na lakSaNA / dhavakhadirau chindhItyatra dhavakhadiramAtrapratItyA klRptazaktyaivopapatteH dhavapadasya dhave zaktiH khadirapadasya khadire zaktistathA ca bhyAM zaktibhyAmeva dhavakhadirAviti svarUpadvayapratIteH na sAhityAzraye lakSaNeti bhAvaH / nIlotpalamityatra nIlAbhinnamutpalamityarthaH / tathA cotpalapadasya nIlAbhedaviziSTotpale lakSaNeti kecit / tanna / abhedasya saMsargavidhayaiva mAnAt / 30 63 prathamAyAmiti / ghaTapadottaraprathamAyAH SaSThyarthe vA lakSaNA / tathA ca 'na ghaTa: paTa' ityatra ghaTasambandhavadabhAvavAn paTaH / itthaM ca ghaTasambandharUpaH SaSThyarthaH abhAvopari prakAratayA bhAsata iti / vibhaktyarthaprakArako nAmA'rthavizeSyakaH zAbdabodhaH, sa ca bhedenaivopapannaH / kathamiti ? bhAratasya zravaNamityatra bhAratakarmakaM zravaNamityarthaH / sa ca vinA lakSaNAmanupapannaH / 31 "tatheti / ghaye nA'stItyatrA'pi prathamAyAH SaSThyarthalakSaNA / tathA ca ye nA'stItyatra ghaTasambandhyabhAvo'stItyarthaH / 32 "ekasyAmiti / ekAyA bahutvavaiziSTyAd bahutvasyaikatve lakSaNA / ghaTaH paTo netyatra paTAbhAvavAn ghaTa iti zAbdabodhaH / tathA ca ghaTaH paTApAvasyA''zrayaH AzrayI ca ghaTAbhAvaH / evaM ca paTAbhAva ghaTayoH AzrayAzrayIbhAvaH sambandhaH, nanu paTAbhAva-ghaTayoH kathaM anvayaH ? nAmArthayorbhedenA'nvayasyA'vyutpatteH / nanu ghaTaH paTaye netyatra ghaTapadasyA'rtho ghaTaH, paTapadasyA'rtho paTa naJarthazcA'bhAvaH / naJattaraluptA yA SaSThI tadarthaH sambandhaH / tadupasthiti njuttrluptsssstthiismrnnaat| tathA ca ghaTo netyasya ghaTAbhAvasambandha ityarthaH / vAkyArthas ghaTAbhAvasambandhavAn ghaTaH / evaM ca na nAmArthayoranvayaH kintu vibhaktyarthanAmArthayoriti / sa ca bhedenA'pyupapanna iti cet, na / "SaSThIlopa-majAnato 'pIti / 30. mudrite pR. 229 / prathamAyA iti mu / 31. mudrite pR. 234 / 32. mudrite pR. 229 33. mudrite pR. 231 / Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nanu naJpadasyA'bhAvavati lakSaNayA abhAvavAn arthaH / tathA ca paTo netyasya paTayabhAvavAnityarthaH / vAkyArthastu paTAbhAvavAn ghaTa iti / paTAbhAvavadabhinno ghaTa iti yAvat / tathA ca nAmArthayorabhedenaivA'nvaya iti cet , na / ghaTasyeti / yadyapi abhedasambandhena paTAbhAvavati ghaTe anvayastathA'pi paTe abhAvasyA'nvayo na syAt , abhaavsyaikdeshtvaat| yathA caitrasya pitetyatra pitRtvasya janakapuMstvArthakatvAt caitrapadasya janakatve'nvayaH, na tu jnk-puNstve| tathA ca caitrasya pitetyasya caitrasya janaka ityarthaH / gauH zukletyatra zuklAbhinnA gauH iti zAbdabodhaH zuklAbhedavatI gauriti yAvat / tathA ca zuklAbhedAnvayo gavi jaayte| tasya zuklAbhedAnvayasyA'zakyatvAt tad jJAnaM na syAt / kAryatvAnvite padAnAM zaktiriti / kAryatAvAcakapadasamabhivyAhRtaM vAkyaM kAryatvaviziSTaM bodhayati / tathA hi-yajeteti vAkyaM kAryatAvAcakaM padaM vidhistatsamabhivyAhRtameva yogo matkArya(1) iti bodhajanakam / tathA ca kAryatvaviziSTe yAge yajeteti vAkyasya zaktiH / zAstrAccandrAdimahattvapratItyuttaramapi candrAdisvalpatAyAH zAstrAnmahattvaprItyA kRtvA bAdhAnApatteriSTApattirityata Aha - carameti / kAryatvAnvite zaktikalpane gauravaM Avazyakatvena prAmANikatvAtryAyyamevetyata Aha - kiJca / / asaMsargAgraheti / yatra kAryatAvAcakaM padaM nA'sti tatra nA'nvayabodhaH / ghaTadipadAt ghaTabodhastu ghaTapadaM ghaTazcaitadubhayorvAcyavAcakabhAvarUpo ya: asaMsargastasyA'grahaNAt / bhedasambandhena nAmArthaprakArakazAbde vibhaktijanyopasthiti: kAraNam / 37 38 34. mudrite pR. 231 / 35. mudrite pR. 180 / 185 / 38. mudrite pR. 182 / 36. mudrite pR. 184 / 37. mudrite pR.] Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 65 bhUtale ghaTa ityatra bhUtalAdhArako ghaTaH tathA ca bhUtalarUpo nAmArthaH vibhaktyarthaH. dhAratvaM tadupari prakAratayA bhaaste| tatra vizeSyatAsambandhena vibhaktyarthaH, AdhAratta dupasthiteH kaarnntvm| / nanu aupagava ityatra aNpratyayArthaH apatyatvaM, tadupari upaguH prakAratayA bhaaste| tatra vizeSyatAsambandhena vibhakyarthopasthitiH kAraNaM nA'stIti vyabhicAra iti cet , na / bhedasambandhena nAmArthaprakArakazAbdabodhe vibhaktipratyayAnyataranyopasthitiH kAraNam / asti ca aupagava ityatrA'pi upaguH apatyatvopari bhAratayA bhaaste| tatra vizeSyatAsambandhena apatyatvarUpapratyayArthopasthitiH kAraNam baddhA bhedasambandhena nAmArthaprakArakazAbdabodhe pratyayArthopasthiti kAraNaM, vibhaktarapi vyytvaat| bhUtale ghaTa ityatra aupagava ityatra ca prAguktarItyA bodhaH upapannaH / nAmArthaprakArakazAbdabodhe pratyayajanyopasthititvena kAraNatve nIlotpalamityatra nIlapadArthaH utpalopari prakAratayA bhAsate, tatra vizeSyatAsambandhena pratyavArthopasthititvena kAraNatvaM nAstIti vyabhicAraH / tadvAraNArthaM bhedasambandheneti vizeSaNam / nIlotpalamityatra nIlarUpo nAmArthaH utpale abhedasambandhenA'nvetIti nA'tivyAptiH / idamapi nipAtAtiriktanAmArthavizeSyake bodhyam / gaja iva rautItyatra bhedasambandhena gajaH ivArthopari prakAratayA bhAsate / tatra vizeSyatAsambandhena pratyayArthopasthiti: kAraNaM nA'stIti / tathA ca bhedasambandhena nipAtAtirikta vizeSyakanAmArthaprakArakaza(zA)bdabodhatvAvacchinnAM prati vizeSyatAsambandhena pratyayArthopasthititvena kaarnntaa| anyathA bhUtalaM ghaTa-ityatra bhUtala-ghaTayoranvayaH syAt / bhUtale ghaTa ityatra tu bhUtalaM AdhAratvarUpa-pratyayArthe anveti, AdhAratvaM ca ghaTe anveti / nAmArtha - dhAtvarthayorapi sAkSAnnA'nvayaH kintu vibhaktyarthadvArA / caitreNa AkAzo bhUtalavRttiH taniSThasaMyogapratiyogikatvAt ghaTavat tathA satyanenaiva hetunA bhUtalasyA'pyAkAzavRttitvaM syAt tena AkAzo vRttiH / Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 66 odanaH pacyate ityatra caitrakartRkapAkajanyaphalazAlI odanaH iti zAbdabodhaH / caitrarUpo nAmArtha: kartRtvarUpapratyayArthe anveti / kartRtvaM dhAtvarthe pAke anveti / tathA ca kartRtvarUpavibhaktyarthadvArA caitrarUpo nAmArthaH dhAtvarthe pAke'nveti na tu saakssaat| itthaM ca nirUpitatvasambandhena caitrIyakartRtvaviziSTapAkajanyapha-lazAlI odanaH iti zAbdabodhaH / janakatAsambandhena caitraviziSTapAkajanyapha-lazAlI odana iti zAbdabodhe tu caitraH odanaH pacyate iti pryogaaptteH| janakatAsambandhena pAke caitravaiziSTyaM tu tadupasthApakapadAbhAve'pi saMsargatayeti na doSaH / ghaTamityatra ghaTavatkarmatvamityanvayabodhaH / atra ghaTa iti padaM ampadasamabhivyAhRtameva ghaTavatkarmatvamityanvayabodhajanakam / ato ghaTapadasya ghaTavatkarmatvamityanvayabodhe ampadasamabhivyAhAra: aakaangkssaa| atra AdhAratAsambandhena karmatvaM ghaTe, AdheyatAsambandhena ghaTa: karmatve / ghaTamAnayetyatra ghaTavatkarmatvavadAnayanaviziSTAkRtirityarthaH / AnayetyatrA''nayanaviziSTAkRtirityarthaH / tathA ca nIJpadaM hisamabhivyAhRtameva aanynvishissttaakRtiritynvybodhjnkm| ato nIJyadasya hI(hi)padasamabhivyAhAra: AnayaviziSTA-kRtiriti bodhe AkAGkSA / gAmAnayetyatra gokrmkaanynvishissttaakRtiH| daNDena gAmAnayetyatra daNDakartRkagokarmakAnayanaviziSTAkRtirityarthaH / viziSTajJAnatvAvacchinnaM prati asaMsargAgrahatvena kAraNatve bhUtale ghaTa iti laukika jJAnaM na syAt , bhUtale'numityAtmakaghaTAsaMsargagrahasya sttvaat| tadvAraNArthaM laukikasAkSAtkArAtiriktatvaM vizeSaNam / laukikasAkSAtkAratiriktaviziSTajJAnatvAvacchinnaM prati asaMsargAgrahatvena kAraNatve zaGke alaukika: pItatvabhramo na syAt , zaGkha pItatvAsaMsargagrahasya sttvaat| tadvAraNAya pittAdidoSajanyatvaM vizeSaNam / tathA ca laukika sAkSAtkArAtiriktapittAdidoSAjanyaviziSTajJAna-tvena asaMsargAgrahatvena kAryakAraNabhAvaH / vastutastu zaGke pItatvabhramasyA'pi laukikatvAdalaukikatvena vizeSaNAdeva na vyabhicAra iti pittAdidoSAjanyatvaM vizeSaNaM cintym| * caitraviziSTo yaH pAkastajjanyaM yatphalaM tacchAlI / Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 40 41 __ Azutareti |mikaannaaN melakAbhAvAditi cet , na / kramotpannAnAM piTApadAdInAM melakasya sattvAt / tadvAraNArthaM AzutaravinAzinAmiti / TipadAdayastu nA''zutaravinAzina iti AzutaravinAzinAM melakAbhAvAditi cet , / sahoccAritAnAM zabdAnAM melakasya sattvAt / tadvAraNArthaM kramikANAmiti / cikIrSAtvena kRtisAdhyatvajJAnatvena kAraNateti kRtisAdhyatvajJAnaM vikIrSAtvAvacchinnaM prati vizeSasAmagrI, cikIrSAM prati sAmAnyasAmagrI ca / lavadaniSTAnanubandhitvajJAnaM iSTasAdhanatvajJAnaM c| maNDalIkaraNAdau ca cikIrSopAdakakRtisAdhyatAjJAnatvarUpavizeSasAmagrIsattve'pi niruktasAmAnyasAmagrI-virahAnna cikIrSotpAdakakRtisAdhyatAjJAnatvarUpavizeSasAmagrIsattve'pi nirukta - sAmAnyasAmagrIvirahAnna cikIrSA / nanvevaM cikIrSAM prati kAryakAraNabhAvatrayaM, cikIrSAyAzca pravRttau kAraNatvaM, tathA ca gauravaM lAghavaM vA samamevetyata Aha - cikIrSAtvAvacchinnaM prati kRtisAdhyatvajJAnatvena kAraNatvaM maNDalIkaraNAdau ca kRtisAdhyatvarUpacikIrSAjanakakAraNasattve'pi balavadaniSTasAdhanatvajJAnasya pratibandhakasya sattvAnna pravRttiH / - iSTasAdhanatvaM na vidhipadazakyaM, yAge sAdhanatvasyaivA'sattvAt / yAge sAdhanatvAsambhavaH kathamiti cet - AzutaravinAzitveneti / vidhipadazakyamapUrvameva / tathA cA'pUrve yAgasya viSayatAsambandhenA'nvayaH, yAgIyApUrve yAganirUpitaviSayatAyAH sattvAt / . grAmaM gacchatItyatra grAmakarmakagamanAnukUlavyApAravAnityarthaH / atra karmatvaM ca kriyAjanyaphalazAlitvam / atra kriyAmAtraM dhAtvarthaH, phalaM dvitIyArthaH / janyAzrayatve saMsa! iti |nyaaybhaaskrstu-phlvishissttaa kriyA dhAtvarthaH, AzrayatvaM dvitIyArthaH, janyatvaM saMsargaH / tathA ca saMyogaviziSTA kriyA gamerarthaH, vibhAgaviziSTA kriyA tyajerarthaH / kriyAyAM saMyogavaiziSTyaM tu jnktaasmbndhen| tathA ca tyaji-gamyorna pryaaytvm| kriyAmAtrasya zakyatve tu tyajigamyoH 39-40. mudrite pR. 288 / 41. AzuvinAzinAM iti mu. / Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 68 paryAyatvaM durvAramiti vyaktamAkare / tyajigamyoH paryAyatve iSTApattau tu gacchatItyatra tyajatItyApatteH / tadvAraNAya gacchatItyAdisamabhivyAhAraviziSTadvitIyAtvena saMyogabodhatvena kAryakAraNabhAvakalpane tu gauravam / tasmAt phalaviziSTaiva kriyA dhAtvarthaH / atra vinigamanAvirahAt kriyAviziSTaM phalaM dhAtvarthaH ityapi bhavati tathA'pyatra phalaviziSTaiva kriyA dhAtvarthaH / tathA ca gacchatItyatra dhAtvarthatAvacchedakaM phalaM saMyogaH, tyajatItyatra vibhAga iti / tasyA AkhyAtArtheti / AkhyAtapadopasthApyasaGkhyAyAH AkhyAtavizeSye'nvayaniyamaH / AkhyAtArthavizeSyatvaM ca vibhaktyarthAvizeSaNIbhUtanAmArthatvam / caitraH odanaM pacatItyatra odanarUpo nAmArthaH karmatvarUpavibhaktyarthe vizeSaNIbhUtaH / avizeSaNIbhUto - nAmArthazcaitraH AkhyAtArthavizeSyaH / nanu odanasyA'nvayaH karmatve, karmatvAnvayaH pAke, pAkasyA' 'nukUlatAsambandhena kRtau kRtezca caitre'nvayastathA ca pAkavizeSaNatvena bhAsamAnaM karmatvaM tadeva kathaM nA''khyAtArthavizeSyaM ? vibhaktyarthopari avizeSaNIbhUya bhAsamAnatvAditi cet na / nAmArthapadena tannirAsAt / karmatvaM tu dvitIyArtho na tu nAmArthaH / ata eva pAko'pi na AkhyAtArthavizeSyaH, tasya dhAtvarthatvena nAmArthatvAbhAvAt / > caitreNa odanaH pacyate ityatra caikakartRkapAkajanyaphalazAlI odanaH iti zAbdabodhaH / atra odanaH AkhyAtArthavizeSyaH, tasya mukhyavizeSyatvena bhAnAt / na tu kartA AkhyAtArthavizeSyaH, tasya kartRtvarUpavibhaktyarthopari vizeSaNIbhUya bhAsamAnatvAt / tathA ca vibhaktyarthAvizeSaNIbhUto nAmArthaH odanaH / AkhyAtArthavizeSyaH- pacatItyatra caitraH AkhyAtArthavizeSyaH tatra saGkhyAnvayaH / cintAmaNikRnmate tu yatra rUpAkhyAtArthasya caitreNA'nanvaye caitrasyA'' khyAtArthavizeSyatvAbhAvAdAkhyAtapadopasthApyasaGkhyAnvayo na syAt iti / sthIyate ityatrA'nukUlatAsambandhena kRtiviziSTA sthitiriti zAbdabodhaH / tathA cA'nukUlatAsambandhena kRtirdhAtvarthopari prakAratayA bhAsate iti Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 69 IAS 42 vizeSyako'trA'nvayabodhaH / atrA''khyAtArthavizeSyatvAbhAvAt maannvyH| ra svaprakAzeti / svaprakAzajJAnavAdino-nA'yaM ghaTa ityAkAro jJAnasya ghaSTamahaM jAnAmItyAkArakam / tathA ca jJAnaM yathA svAtmAnaM viSayIkaroti svagataM prAmANyamapi viSayIkarotItyarthaH / jJAnaM svaviSaye ghaTAdau ghaTAdInAM karmatvAnyathAnupapattyA jJAtatAkhyaM phalaM janayati tathA ca jJAtatayA jnyaanmnu| anumAnaM ca - ayaM jJAnaviSayo jJAtatAvatvAditi / itthaM cA'numityA lAnaM viSayIkriyate tathA jJAnagataM prAmANyamapi, yathA vahyanumityA vahniniSTho / tathA ca jJAnagrAhakamanumAnaM tadeva prAmANyasyetyarthaH / ayaM ghaTa ityAkasyotpannajJAnasyA'pratyakSatvAttadanumeyatvamiti / guJjAyAM vahniriti jJAnaM guJjAvizeSyakaM vahnitvaprakArakam / vahnau guJjA jJAnaM vahnivizeSyakaM guJjAtvaprakArakaM, asti ca vahni-guJjayorguJjA-vahniriti vihnitvavadvizeSyakatvaM vahnitvaprakArakatvam , vahnau guJjeti bhrame vahnitvavadvizetvasya bhAsamAnatvAt guJjAyAM vahniriti bhrame vahnitvaprakArakatvasya bhaasmaanc| tadvadvizeSyatvAvacchedena tatprakArakatvapakSe tu nA'tivyAptiH, tadvadvizeSyamAvacchedena tatprakArakatvAnavabhAsAt / vahni-guJjayorguJjA-vahniriti bhrame tvavadvizeSyakatvaM vahnau guJjA ityatra bhAsate, vahnitvaprakArakatvaM guJjAyAM vahnirityatra basate ; na tu tadvizeSyakatvAvacchedenetyuktam / / // iti pAdazAhazrIakabarajallAladInasUryasahasranAmAdhyApaka- zrIzatrutIrthakaramocanAdyanekasukRtavidhApakamahopAdhyAya zrIbhAnucandragaNiziSyAtirazatAvadhAnasAdhanapramuditapAdazAhazrIakabbarapradattakhusaphahamAparAAnamahopAdhyAyazrIsiddhicandragaNiviracitaM nyAyasiddhAntamaJjarITippanakaM sampUrNa / maptimagAt / saMvat 1706 varSe Azvinazudi 10 zukra / mahopA-- yazrIsiddhicandragaNibhilikhitaM zrIvaDagrAme / / / mudrite pR. 344 /