Book Title: Mokshmarg Ek Adhyayan
Author(s): Rajesh Jain
Publisher: Rajesh Jain
Catalog link: https://jainqq.org/explore/009383/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2014 mokSa mArga eka adhyayana zAntiH OM | OM OM rAjeza kumAra jaina, murAdAbAda raciyatA,saMgraha kartA eMva zodha kartA Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ | "mokSa mArga ekaadhyayana" mUlanAyaka atiprAcIna tokirapoAdijAyajI U~ hI aha~ zrI AdinAthAya namaH (jJAna, dhyAna, aura tapa) Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ |"mokSa mArga ekaadhyayana kvn ckee tamamA mA jyAtagamaya: jaya jinnedra "jinavANI kI stuti" vIra himAcala tai nikasI gurU gautama ke mukha kuNDa DharI hai| moha-mahAcala bheda calI, jaga kI jaDatA-tapa dUra karI hai|| jJAna payonidhi mAhi ralI bahu bhaMga taraMgani soM ucharI hai| tA zuci zArada-gaMganadI-prati mai aMjurI kari zIza dharI hai| yA jaga- mandira me anivAra ajJAna-andhera chayo ati bhaarii| zrIjina kI dhvani dIpazikhA sama jo nahi hota prakAzana hArI to kisa bhAMti padAratha-pAMti kahAM lahate, rahate avicaarii| yA vidhi saMta kahai dhani haiM dhani haiM jina baina baDe upkaarii|| jA vANI ke jJAna te, sUjhe loka alok| so vANI mastaka namoM, sadA deta hUM dhok|| Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lekhaka kI kalama se: | "mokSa mArga eka adhyayana" ko likhane kI preraNA mujhe apanI mAtA jI zrI mati prema latA jaina se milI, huA yo ki mai eka dina apanI mAtA jI se dharma carcA kara rahA thA aura viSaya thA samyagjJAna mere vyAkhyAna se mAtA jI saMtuSTa hokara kahane lagI ki aba ye jJAna logoM meM baatto| akTUbara-2012 se "mokSa mArga eka adhyayana" likhanA prArambha kiyA, aura 13 jUna 2013, zrutra paMcamI ke dina wordpress para apaloDa kiyaa| zIdhra hI blogspot para bhI naminAtha bhagavAna ke janma kalyANaka para July 2, 2013 ko apaloGa kiyaa| karIba nau mahIne kA samaya lgaa| "mokSa mArga eka adhyayana" ko likhane kA AdhAra nimlikhita zAstra jI haiN| * samayasAra, zrI kunda-kunda AcArya, kavivara banArasI daas| * tatvArtha sUtra, zrImada umAsvAmi vircit| * ratnakaraNDa zrAvakAcAra, AcArya zrI samantabhadra, padhAnuvAdaka: zrI jJAnamati maataajii| * cobIsI purANa, AcArya zrI samantabhadra, kavivara paM zrI pannAlAla jii| * padma purANa, AcArya zrI raviSeNa, kavivara paM daulata rAma jii|| sozala sAITa phesa buka, TuITara, orakuTa para pracAra kiyA gayA, tIrtha kSetra jambU dIpa, kailaza parvata, zikharajI, mahAvIrajI ko Imela bhejA, jaina yUnivarsaTI solApura, maMgalAyatana, TI.ema.yU ko Imela bhejA tAki sabhI loga paDha kara kameMTa bheja skeN| zubhakAmanAeM milI kisI ne bhI koI bhI virodha nhiijtaayaa| adhyAtma samundra ke samAna vizAla hai aura merI buddhi choTI nadI ke samAna hai, ataH mokSa mArga ko racane me kucha kamiyA~ raha gayI hogii| pAThakoM se merI vinatI hai ki kamiyoM ko sudhArane me sahayoga kareM eMva graMtha se dharma lAbha prApta kreN| ___ mai apane parivAra ke una saba logoM kA AbhAra pragaTa karanA cAhatA hU~ jinhoMne mujhe sahayoga diyaa| maiM paMca parameSTi kA zukra gujAra karatA huA, namana karatA huA apanI kalama ko virAma detA Dated: Sep 3, 2013 rAjeza kumAra jaina putra sva zrI zrI pAla jaina, murAdAbAda, yU.pI, bhArata! Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "zubhakAmanAeM" "mokSa mArga eka adhyayana" sampUrNa AdhyAtmika graMtha haiM isame 11 motI arthAta maMgalAcaraNa, aNuvrata, daza lakSaNa dharma, samyagdarzana, samyagjJAna, samyakacAritra, 16 bhAvanAe~, samAdhimaraNa, jinavANI kI stuti, gyAraha pratimAeM, eMva zrAvaka pratikramaNa haiM!lekhaka rAjeza merA baDA putra jisakA janma 3-4-1961 ( tIna apraila unnIsa sau ikasaTha ) ko meraTha (yU.pI) me huA thaa| baccapana se hI hoziyAra haiN| pichale 30-35 varSoM me parivAra, prophezana, samAja eMva dharma ko samarpita rahA haiN| "mokSa mArga eka adhyayana" kA jJAna hara parivAra taka pahu~cAne kI icchA haiN| sthAnaH- murAdAbAda prema latA jaina dinAkaH- 25-5-2013 paMcama kAla me gRhastha jIvana vyatIta karate hue cAro purUSArtha athArta artha, dharma, kAma, eMva | mokSa ko prApta karane kA saccA mArga dikhAyA gayA haiN| mujhe AzA hai ki isa graMtha ke adhyayanase manuSya lAbhAnvita hoNge| lekhaka rAjeza kumAra jaina merA dAmAda hai aura mai ise pichale 28 varSoM se jAnatI huuN| maiM aksara pUchatI hU~ tumhe itanA jJAna kahA~ se milA aura rAjeza ha~sa kara TAla detA haiN| sthAnaH- gAjiyAbAda suzIlA jaina dinAka:-26-5-2013 aNuvrata, daza lakSaNa dharma, samyagdarzana, samyagjJAna, samyakacAritra, 16 bhAvanAeM, samAdhimaraNa kA citraNa sarala bhASA meM kiyA haiN| AzA hai ki isa ke adhyayanase dharma lAbha milegaa|lekhk rAjeza kumAra jaina mere pati hai|pichle pA~ca varSoM meM ekAsana, brahmarcaya, mauna vrata, rasa tyAga, sAmAyika, zAstra adhyayanaAdi se dharma lAbha liyA haiN| akTUbara-2012 se "mokSa mArga eka adhdhayana" ko racane meM athaka parizrama kiyA haiN| sthAnaH- murAdAbAda alkA jaina dinAkaH- 29-5-2013 AR Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "prathama saMskaraNa hetU anudAna" svAmI kArtikeya ne AdhyAtmika utkarSa hetU zAstra dAna zrAvaka ke lie pradhAna dharma eMva anivArya karma batAyA haiN|"mokss mArga eka adhyayana" ko muphta meM upalabdha karAne ke lie dAna dAtA rAzi PNB kI CBS Branch me | A/C No 4070000300016263, rAjeza kumAra jaina me jamA karAaiM ! Branch IFS code is PUNB0407000. / / zrI zrI 1008 zrI pArzvanAthAya namaH // Namo arihaMtANaM Namo siddhANaM namo AyariyANa Namo uvajjhAyANaM Namo loe sacasAhU Price: Rs 100/(One Hundred Only) Copyright (c) Rajesh Kumar Jain, Moradabad-UP-India, Email:skylark.jain@gmail.com Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ahiMsA paramo dharma suvicAra "jio aura jIne do jIvana ko saphala banAne ke lie zikSA kI jarUrata hai, DigrI kI nhiiN| hamArI DigrI hai hamArA svabhAva, hamArI namratA, hamAre jIvana kI srltaa| agara yaha DigrI nahIM milI. agara hamArI AtmA jAgarita na huI to kAgaja kI DigrI vyartha hai| "jIvana paricaya --- premacaMda nAma rAjeza kumAra jaina pitA sva zrI zrI pAla jaina mAtA / zrI mati prema latA jaina gotra | garga janma tithi 3-4-1961 janma sthAna meraTha (yU.pI) zikSA miDila naukarI bIsa varSa vyavasAya sAta varSa takanIkI zikSA kampayUTara eplIkezana takanIkI membarazipa ITTAC(1988-1990) zAstra adhyayana pA~ca patnI zrI mati alkA jaina E rajata jaina E varUNa jaina putra vadhu E vartikA jaina vartamAna nivAsa / murAdAbAda (yU.pI) ulnes 2000 mA~ sarasvati kI mujha para asIma kRpA hai, mujhe tIna bAra zaiSika jJAna baDhAne kA avasara milA, pahalA 1977-1980 jaba maiM meraTha yUnivarsiTI se bI.esa .sI. kara rahA thA do varSa bAda mujhe jAba putra Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mila gayI aura maine DrigrI ke bajAya jAba ko cunaa| dUsarA avasara 1987-1992 jaba mujhe maikenikala InjinIyariMga Institution of Engineers India, Calcutta (Distance learning) se milA, viSayoM kA adhyayana to kiyA parantu, Exam na de skaa| tIsarA avasara 1995 me milA jaba merA eDamizana bI. Taika. kampayUTara sAIMsa (pArTa TAima) gvAliyara me huA, do varSa taka saba ThIka-ThAka calA parantu 1997 me mujhe baDaudA TrAMsphara kara diyA gayA aura phira DrigrI na le skaa| mai khuza hU ki mujhe kampayUTara kA jJAna to milaa| mere dAdA sva. zrI mukunda lAla jaina, zvetAmbara sthAnakavAsI tathA merI dAdI sva. zrI sUra sundarI devI digambara jaina kA mujha para asIma prema thA tathA dauno hI dhArmika pravRti ke the, so mere dAdA mujhe sthAnaka me le jAte the vahA~ mujhe AcArya zrI 108 phUla canda jI mahArAja eMva unke ziSya AcArya zrI 108 jinendra muni mahArAja se kaI bAra pravacana sunane kA maukA milaa| merI dAdI mujhe digambara muni ke pravacana sunAne ke lie le jAyA karatI thii| so bacapana se hI dhArmika saMsakAroM kA dhanI rhaa| mere pitA sva zrI zrI pAla jaina, jo ki sAmAyika pravati ke the eMva unakI preraNA se meraTha zAstrI nagara DI blAka meM bhavya mandirakA nirmANa huaa| merI mAtA jI zrI mati prema latA jaina japa tapa meM samaya vyatIta karatI haiN| ataH dhara se hI dharma dhyAna kI zikSA milii| paccIsa varSa kI Ayu me mujhe baDe gA~va mandira prAgaNa me digambara sAdhu ko navadhA bhakti ke sAtha AhAra dAna eMva dharma carcA kA lAbha milaa| mahArAja zrI ne mujhe aNuvrata kA pATha pddhaayaa| tIsa varSa kI Ayu me mujhe AcArya zrI 108 kalyAna sAgara jI mahArAja ke sAnidhya me siddha cakra kA pATha (ekAsanA ke sAtha) meraTha me karane kA dharma lAbha milaa| tabhI se mujhe mokSa mArga kA jJAna prApta huaa| 2008 meM Arthika maMdI ke calate merI jAba calI gayI tathA mujhe phira se dharma-dhyAna kA avasara milaa| 2010 me mujhe svapana me dau pratimAeM khaDI avasthA meM (merI janma nagarI) me dikhIM eMva vairAgya bhAva utpanna huaiN| parantu vartamAna me mujha para merI mAtA jI evaM patnI kI jimmevArI hone ke kAraNa dIkSA na le sakA evaM ghara se hI dharma-dhyAna (jJAna, dhyAna, aura tapa) meM Asakta huaa| 2012 me acAnaka se merI kalama calane lagI eMva mokSa mArga eka adhyayanaracita huaa| walk on kidol, Liv Healthy and Gave invironment Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "maMgalAcaraNa" sarve, zrotAraH sAvadhAnatayA zrRNvantu! yoga Nauset wat oueret mokhAmo namo OM namaH siddebhyaH OM namaH siddebhyaH U~ namaH siddebhyaH, U~ jaya jaya jaya namostu! namostu!! namostu!!! Namo arihaMtANaM, Namo sidrANaM, Namo AiriyANaM, Namo uvajjhAyANaM, Namo loe savvasAhUNaM! oMkAra bindu saMyuktaM, nityaM dhyAyanti yoginH| kAmadaM mokSadaM caiva oMkAraya namo nmH||1|| | ajJAna- timirAMdhAnAM jnyaanaanjn-shlaakyaa| avirl-shbd-dhnaudh-prkssaalit-skl-bhuutl-mlklngkaa| munibhirUpAsita tIrthA sarasvatI haratu nA duritAn cakSurUnmIlitaM yena tasmai zrIgurave namaH / / 2 / / , / / zrI paramagurave namaH paramparAcAryagurave nmH|| sakala-kaluSa-vidhvaMsakaM zreyasAM parivardhakaM, dharma-sambandhakaM, bhavya-jIva-manaH pratibodhakArakamiMda zAstra zrI "mokSa mArga kA adhyayana" nAmadheyaM raciyatA, saMgraha kartA eMva zodha kartA, zrI rAjeza kumAra jaina, murAdAbAda hai| maMgalaM bhagavAna vIro, maMgalaM gautamo gaNI / maMgalaM kundakundAdho, jaina dharmoGastu maMgalaM / / sarva maMgalya mAMgalya sarva kalyANa kArakaM / pradhAnaM sarva dharmANAM jainaM jayatu zAsanam / / Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "maMgalAcaraNa" kA hindI bhArvAtha" bindu sahita oMkArako yogI sarvadA dhyAte haiN|mnovaaNchit vastu ko dene vAle aura mokSa ko dene vAle oMkArako bAra-bAra namaskAra ho|| divyadhvani rUpI medha-samUha se jisane saMsAra sambandhI samasta pApa rUpI maila ko dho diyA hai, munigaNa jisakI tIrtha ke rUpa me upAsanA karate hai aisI jinavANI hamAre pApoM ko naSTa kro| jisane ajJAnarUpI aMdhere se aMdhe huye jIvoM ke netra jJAna rUpI aMjana kI salAI se khola diye haiM usa zrI gurU ko namaskAra ho|prm gurU ko namaskAra ho paramparAgata AcArya gurU ko namaskAra ho|smst pApoM kA nAza karane vAlA, kalyANoM kA baDhAne vAlA, dharma se sambandha rakhane vAlA, bhavyajIvoM ke mana ko pratibuddha - saceta karane vAlA yaha zAstra "mokSa mArga eka adhyayana" nAma kA hai| isake raciyatA, saMgraha kartA eMva zodha kartA, zrI rAjeza kumAra jaina, murAdAbAda, haiN| mahAvIra svAmI maMgala ke kartA hoM, gautama gaNadhara maMgala kartA hoM, kundakundasvAmI Adi ArcAya maMgalakArI hoM tathA jaina dharma maMgaladAyI hove|sbhii maMgaloM meM maMgala svarUpa, sabhI kalyANakoM ko karane vAlA, sabhI dharmoM meM pradhAna, jaina zAsana jayavaMta ho| | he zrotAoM sAvadhAnI se dhyAna lagAkara suniye| 510 Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "prastAvanA ahiMsA paramo dharma, jio aura jIne do ke saMdeza eMva jaina darzana ko samajhakara mokSa mArga kA adhyayanaeka cunautI pUrNa kArya thaa| baccapana ke saMskAra, zAstroM kA adhyayana, gurUoM kA samAgama, zaMkA samAdhAna, dhyAna aura tapa ke calate yaha kArya karane me kucha saphala rhaa| artha, dharma, karma, eMva mokSa purUSArtha haiN| jJAna aura anubhava ke dvArA ina saba ko pAyA jA sakatA hai, strI, purUSa eMva napuMsaka me koI bheda nahI hai| jJAna saMga vairAgya mokSa mArga kI preraNA hai| _"anubhava ciMtAmani ratana, anubhava hai rskuup| anubhava mAraga mokhakau, anubhava mokha sruup"| arthAta, anubhava ciMtAmaNi ratna hai, zAnti rasa kA kuA~ hai, mukti kA mArga hai aura mukti svarUpa hai|| "gyAna sakati vairAgya bala, siva sAdhaiM smkaal| jyauM locana nyAre rahaiM, nirakheM dou naal"|| arthAta, jJAna - vairAgya eka sAtha upajane se samyagdRSTi jIva mokSa mArga ko sAdhate haiM, jaise ki donoM netra alaga-alaga rahate hai para dekhane kA kAma eka sAtha karate haiN| pApa eMva puNya daunau hI se karmo kA baMdha hotA hai|krmo kI nirjarA hI mokSa hai| jJAna, dhyAna aura tapa mokSa mArga kI zurUAta haiN| aNuvrata mokSa mArga kI pahalI sIDhI haiN| merA lacIlA vyavahAra, pahanAvA Adi dekhakara koI bhI mujhe rasika samajha letA haiN| mai kahanA cAhatA hU~ ki adhyAtama eMva zrRMgAra rasa daunau hI mujha me haiN| merA rasika vyavahAra kevala merI patnI ke lie hai aura mai zIla brahmarcaya vrata kA pAlana karatA huuN| Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "mokSa mArga eka adhyayana aNuvrataAdi zrAvaka ke ATha mUla guNa daza lakSaNa dharma samyagdarzana TALATHE samyakacAritra 16 bhAvanAeM (jJAna, dhyAna, aura tapa) Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aNuvrata: ahiMsA satya acauya aparigraha brahmarcaya ahiMsA:-hiMsA kA tyAga karanA ahiMsA aNuvrata kA pAlana hai| sabhI jIvo ko apanA jIvana pyArA hotA hai| usa jIva kA dhAta karanA athavA kaSTa pahu~cAnA hI hiMsA hai| hiMsA cAra prakAra kI hotI hai| 1. saMkalpI hiMsA 2. udhamI hiMsA 3. ArambhI hiMsA 4. viroghi hiMsA satya:- jhUTha na savaMya bolanA na dUsaro se bulavAnA aura aisA satya bhI nahI bolanA jo dUsaro ko vipatti dene vAlA ho jAve, use satya aNuvrata kahate hai| acauya:- para kI vastu rakhI huI, girI huI yA bhUlI huI ho aisI para vastu ko binA die na svaMya lenA na dUsaro ko denA argIya aNuvrata kahalAtA hai| aparigraha:- kheta (dukAna, phaikTrI), makAna, cAMdI, sonA, dhana, dhAnya, dAsa, dAsI, vastra, bartana Adi ina dasa prakAra kA parigrahoM kA parimANa karake phira usase adhika nahI cAhanA aparigraha parimANa aNuvrata hai| brahmarcaya:- jo pApa ke Dara se hara strI ke sAtha kAma bhoga na svaMya karate haiM na aisA duScarita anya se hI karavAte haiM, arthAta apanI strI me hI saMtoSa rakhate haiM ve kuzIla tyAgI manuSya zIla dhuraMdhara vratI brahmarcaya aNuvrata ke dhArI hote haiN| 413 Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "daza lakSaNa dharma" uttama uttama uttama uttama uttama uttama | uttama uttama| uttama | uttama kSamA mArdava Arjava satya | zauca saMyama | tapa tyAga AkiMcana brahmarcaya uttama kSamAH- krogha ke kSaya hone se pragaTa hotI hai| kSamAvAn prANI kadApi kisI jIva se vaira virodha nahI karatA hai aura na kisI ko burA-bhalA kahatA hai| kintu dUsaroM ke dvArA apane upara lagAye huye doSoM ko sunakara athavA Aye huve upadravoM para bhI vicalita nahI hotA hai, aura una dukha dene vAle jIvoM para ulaTA karuNAbhAva karake kSamA detA hai| isa prakAra yaha kSamAvAn puruSa sadA nibaira huA, apanA jIvana sukha zAMtimaya banAtA haiN| "maiM sabako namana karU, saba prabhujI ko namana kreN| maiM saba ko kSamA karU, saba mujhe kSamA kreN"|| uttama mArdava:- mAna ke kSaya hone se hotA hai |jaati, kula, ezarvaya, vidhA, tapa, aura rupAdi samasta prakAra ke madoM ke nAza hone se vinaya bhAva prakaTa hotA hai / prANI sabase yathAyogya miSaTavacana bolatA hai | isI se yaha miSaTa bhAvI vinayI puruSa sarvapriya hotA hai aura kisI se dveSa na hone se Ananda maya jIvana yAtrA karatA hai| uttama Arjava:- jo kucha bAta mana me hotI hai, so hI vacana se kahanA aura kahI huI bAta ko pUrI karanA aisA puruSa Arjava (saralatA) ko ghAraNa karatA hai| isa prakAra yaha sarala pariNAmI puruSa niSkapaTa hone ke kAraNa sukhI hotA hai| uttama satya:- satyavAna puruSa sadaiva jo bAta jaisI hai, athavA vaha jaisI use jAnatA samajhatA hai, vaisI hI kahatA hai, anyathA nahI kahatA, kahe huye vacano ko nahI badalatA aura na kabhI kisI ko hAni va dukha pahu~cAne vAle vacana bolatA hai| vaha to sadaiva apane vacano para dRDha rahatA haiN| isake uttama kSamA, mArdava, Arjava, ye tIno dharma avazya hote hai| vaha puruSa saMsAra me sammAna va sukho ko prApta hotA hai| uttama zauca:- zaucavAna nara uparyutta cAroM dharmo ko pAlatA huA apanI AtmA ko lobha se bacAtA hai| aura jo padArtha nyAyapUrvaka udhoga karane se use prApta hote haiM usI me saMtoSa karatA hai aura kabhI svapna me bhI paraghana haraNa karane ke bhAva nahI rakhatA tRSNA na hone ke kAraNa sadA AnaMda me rahatA hai| Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttama saMyama:- saMyamI puruSa apanI indiyoM ko unake viSayo se rokatA haiN| aisI avasthA meM use koI padArtha iSTa va aniSTa pratIta nahI hote hai taba vaha samabhAva hotA haiM aura AnaMda ko prApta karatA hai| uttama tapa:- tapasvI puruSa indiyoM ko vaza karatA huA mana ko bhI pUrNa rUpa se vaza karatA hai| mana ko caMcala hone se rokatA hai kisI prakAra kI icchA utpanna nahI hone detA hai| icchA na rahane ke kAraNa AkulatA nahI hotI hai| apane upara Ane vAle saba prakAra ke upasargo ko dhIratA pUrvaka sahana karane me samartha hotA hai| aise puruSa ko dharmadhyAna va zukladhyAna hotA hai jisase vaha anAdi se lage huye kaThina karmo ko alpa samaya me nAza karake sacce sukhoM kA anubhava karatA hai| uttama tyAga:- tyAgI puruSa ke ukta sAtoM guNa to hote hI hai tathA usa puruSa kI AtmA bahuta udAra ho jAtI hai| vaha apanI AtmA se rAga dveSa bhAvoM ko dUra karake cAra saMgho ko AhAra Adi cAroM prakAra ke dAna detA hai aura dAna dekara apane ko ghanya va sva sampati ko saphala huI samajhatA haiN| usa vyakti kA mana dhana Adi meM phaMsakara Arta aura raudra kabhI nahI hotA hai| aisA puruSa sadA prasannacita rahatA hai aura usakI AtmA sadagati ko prApta hotI hai| uttama AkiMcana:- samasta prakAra ke parigrahoM se mamatva bhAvoM ko choGa dene vAlA puruSa sadaiva nibharya rahatA hai, use kucha bhI khone kA Dara nahI hotA hai tathA apane zarIra taka se nispRha rahatA hai taba aise mahApuruSa ko koIpadArtha Akulita nahI kara sakatA hai| aisA puruSa AtmA ke sivAya samasta padArtha ko tyAjya samajhatA hai use kuchabhI mamatva zeSa nahI rahatA hai aura samaya-samaya asaMkhyAta va anantaguNI karmo kI nirjarA hotI rahatI hai| uttama brahmarcaya:- brahmarcayadhArI mahAbalavAna puruSa sadaiva apanI AtmA me hI ramaNa karatA hai| usakI dRSTi me saba jIva saMsAra me eka samAna pratIta hote hai tathA strI puruSa va napuMsaka Adi kA bheda karma kI upAdhi jAnatA hai| yaha zarIra hAGa, mAMsa, mala, mUtra Adi rAgI jIvoM ko suhAvanA lagatA hai| yadi cAma kI cAdara haTA dI jAya athavA buDhApA A jAya to phira isakI ora dekhane ko bhI jI na cAhe aisA socakara ghRNita zarIra me krIDA karanA choDa detA hai| aise mahApuruSa kA Adara saba jagaha hotA hai| akhaNDa brahmarcayadhArI saMsAra ke samasta kArya karane meM sakSama hotA hai| "jApa' OM hrIM uttama kSamA, mArdava, Arjava, satya, zauca, saMyama, tapa, tyAga, AkiMcana, brahmarcaya, daza- lakSaNa dharmAya namaH Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "ratnatraya" samyagdarzana samyagjJAna - samyakacAritra samyagdarzana:- mada Adi paccIsa doSoM se rahita eMva ATha aMgo sahita purUSa samyagdarzana ko prApta karatA haiN| ATha mada zaMkAdi ATha doSa chaH anAyatana ATha aMga mada:- apane jJAna, pUjA, kula, jAti, bala, vaibhava, tapa, aura rUpa kA garva karanA ATha mada haiN| doSa:- jina vacana meM saMdeha, Atma svarUpa se ciganA, viSayoM kI abhilASA, zarIrAdi se mamatva, azuci me glAni, sahadharmiyoM se dveSa, dUsaro kI niMdA, jJAna kI vRddhi Adi dharma - prabhAvanAoM me prmaad| mUDhatA ke tIna bheda kahe gaye haiN| loka mUDhatA deva mUDhatA guru mUDhatA loka mUDhatA :- nadI yA sAgara meM snAna karake apane ko pavitra mAnanA, bAlU patthara ke Dhera lagAne se, parvata se girakara marane se, agni meM jalakara marane se gharma mAnanA loka mUDhatA hai| | deva mUDhatA:- vara prApti kI icchA se rAgI dreSI deva deviyoM kI upAsanA karanA deva mUDhatA hai| guru mUDhatA:- jo Arambha, parigraha, aura hiMsA me sadA Asakta rahate hai| saMsAra samundra me DUba rahe hai tira nahI sakate haiN| jo aise pAkhaMDI guruoM ko guru mAnakara unakI upAsanA karate haiM ve pAkhaMDa ko baDhAne vAle haiM, ve hI guru mUDhatA vAle hai| 16 Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prabhAvanA aMga anAyatana ke chaH bheda kahe gaye haiN| kuguru / kudeva / kudharma | kuguru upAsaka | kudeva upAsaka | kudharma upAsaka aMga ke ATha bheda kahe gaye haiN| niHzaMkita nikAMkSita nirvicikitsA amUDhadRSTi | upagUhana sthitikaraNa vAtsa | aMga | aMga | aMga | aMga | aMga lya aMga | aMga niHzaMkita aMga:- mokSa mArga me saMzaya rahita rUci kA honA niHzaMkita aMga hai| nikAMkSitaaMga:- saMsArika sukhoM me kAMkSA nahI karanA nikAMkSita aMga hai| nirvicikitsAaMga:- ratnatraya se yukta muni ke malina zarIra ko dekhakara glAni nahI karanA aura unake guNoM me prIti karanA nirvicikitsAaMga hai| amUDhadRSTiaMga:- mithyAdRSTi mAnava ko mana zarIra aura vacana se sahamati na denA, sarAhanA athavA prazaMsA na karanA amUDhadRSTiaMga hai| upagUhanaaMga:- mUDha ajJAnI yA asamarthajano ke nimita se huai doSoM ko Dhaka denA upagUhanaaMga hai| |sthitikaraNaaMga:- samyagdarzana yA samyakacAritra se cyuta ho rahe mAnava ko phira se dharma prema vaza usI me sthira kara denA sthitikaraNaaMga hai| vAtsalyaaMga:- sahadharmIjanoM ke prati hamezA chala kapaTa rahita tathA sadbhAvanA eMva vinayapUrvaka vyavahAra karanA vAtsalyaaMga hai| prabhAvanAaMga:- ajJAna aMghakAra ko dUra kara apane jaina dharma ke mAhAtmaya kA prakAza phailAnA prabhAvanAaMga hai| K.17 Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samyagjJAnaH- jo jJAna vastu ke svarUpa ko pratyakSa rUpa se jyoM kA tyoM jAnatA hai| use samyagjJAna kahate haiN| isake ke cAra bheda kahe gaye haiN| prathamAnuyoga / karUNAnuyoga | caraNAnuyoga | drvyaanuyog| prathamAnuyoga:- jo jJAna artha, dharma, kAma, aura mokSa ina cAroM purUSArthoM ko kisI eka mahApurUSa ke cAritra ko tresaTha zalAkA purUSa ke purANa ko kahatA hai usa jJAna ko prathamAnuyoga kahate haiN| jaise padma puraann| karUNAnuyoga:- jo loka aloka ke vibhAga ko, chaH kAla ke parivartana ko, cAroM gatiyoM ke paribhramaNa ko aura saMsAra ke pA~ca parivartana ko kahatA hai| tIna loka kA sampUrNa citra darpaNa ke samAna jhalakAtA hai, usa zAstra ko karUNAnuyoga kahate haiN| jaise tatvArtha suutr| caraNAnuyoga:-jo zAvaka aura muni ke AcaraNa rUpa cAritra kA varNana karatA hai, unake cAritra kI utpati, vRdri, aura rakSA ke sAdhanoM ko batalAtA hai use caraNAnuyoga zAstra kahate haiN| jaise rtnkrnndd| dravyAnuyoga:- jo tatva arthAta jIva, ajIva, puNya, pApa, Arsava, saMvara, baMdha, mokSa, eMva nirjarA ina sabhI tatvoM ko sahI-sahI samajhAtA haiN| jo nija ora para kA bhAna karAne vAlA hai use dravyAnuyoga zAstra kahate haiN| jaise samayasAra kevalajJAna yA use pratyAnuyoga kA avaghijJAna, manaHparyayajJAna jJAna: jJAna: zrutajJAna matijJAna matijJAna eMva zrutajJAna:- chaha dravyoM ( jIva, ajIva, dharma, adharma, AkAza, aura kAla ) kI kucha paryAyoM ko jAna lenA matijJAna aura zrutajJAna kA viSaya hai| avaghijJAna:- avaghijJAnakA viSaya mUrta padArtha athavA usase sambandhita jIva kI paryAyoM ko jAnatA hai| manaHparyayajJAna:- savavidhi jJAna ke dvArA jAne gaye dravya ke anantaveM bhAga ko manaHparyayajJAna jJAna jAnatA haiN| kevalajJAna:- kevalajJAna kA viSaya samasta dravya aura unakI sampUrNa paryAyeM haiN| kevalajJAna hI mokSa kA aMkura haiN| nayaH- dravya yA paryAya kI apekSA se kisI eka dharma ke kathana karane ko naya kahate haiN| Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lokaH- agholoka, madhyaloka eMva Udharvaloka jambU dvIpaH- samuMdro ke madhya meM eka lAkha yojana vistAra vAlA jambU dvIpa hai, jisake madhya meM nAbhi ke | samAna sumerU parvata hai| isa jambU dvIpa me bharata, haimavata, hari, videha, ramyaka, hairaNyavata aura airAvata ye sAta kSetra haiN| padma, Adi sarovaroM ke kamaloM para krama se zrI, hrIM, dhRrti, kIrti, buddhi, aura lakSmI ye chaha deviyAM sAmAnika aura pAriSada jAti ke devoM ke sAtha nivAsa karatI haiN| bharata eMva airAvata kSetroM me utsarpiNI aura avasarpiNI ke chaha kAloM dvArA manuSyoM kI Ayu, kAma, bhogopabhoga me vRddhi aura hAni hotI rahatI haiN| bharata eMva airAvata kSetroM ko choDakara zeSa pA~ca chetroM meM sthiti jyoM kI tyoM nitya eka sI rahatI haiM usameM kAla kA parivartana nahI hotaa| gatiyAH- naraka, tiryaMca, manuSya eMva deva ||devaH- deva cAra prakAra ke hote haiN| bhavanavAsI, vyantara, jyotiSI, aura klpvaasii| bhavanavAsI vyantara, jyotiSI, tathA saudharma aura aizAna svarga ke deva manuSya aura tiryancoM kI bhAMti zarIra se kAma sevana karate haiN| tIsare svarga se lekara solahaveM svarga taka kucha meM deviyoM ke sparza se kucha me rUpa dekhane se kucha me zabda sunane se tathA kucha svargoM meM deva aura deviyAM mana me eka dUsare ke smaraNa mAtra se tRpta ho jAte haiN| solaha svargoM se Upara deva kAma sevana se rahita hote haiN| sUrya, candramA, graha, nakSatra aura tArA ye pA~ca bheda jyotiSI devoM ke hai| pAMcave brahmaloka nAmaka svarga meM laukAntika deva rahate haiM jo svarga se caya kara manuSya kA bhava dhAraNa karake mukta ho jAte hai / vimAnavAsI ahamindra manuSya ke do bhava tathA ahamindra eka bhava dhAraNa karake hI mokSa cale jAte haiN| tiryanca sampUrNa loka me vyApta haiN| sambandhita viSaya ko vistAra se paDhane ke lie tatvArtha sUtra kA peja nambara 31-37 dekheN| manuSyaH- [:-Arya aura maleccha ye do prakAra ke manuSya hote haiN| jo guNoM se sampanna ho unheM Arya kahate haiN| jo AcAra vicAra bhraSTa hoM, gharma- karma kA kucha viveka na ho, nirlajjatA pUrvaka cAhe jo kucha bolateM hoM unheM maleccha kahA gayA haiN| Arya bhI do prakAra ke hote haiM, Rdhdi prApta aura dUsare Rdhdi rhit| kAla: utsarpiNI pratyeka utsarpiNI aura avasarpiNI kAla ke chaH-chaH bheda hote haiN| avasarpiNI Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAla sukhamA-sukhamA | sukhamA kAla | sukhamA-dukhamA dukhamA-sukhamA | dukhamA kAla | dukhamA-dukhamA kAla ___kAla | | kAla dukhamA kAla yaha ikkIsa hajAra se paccIsa hajAra varSa kA hotA haiN| dukhamA-dukhamA kAla yaha ikkIsa hajAra varSa kA hotA haiN| avasarpiNI kAla meM pahile kAla se lekara chaThaveM kAla taka Ayu, zarIra bala Adi kA pramANa ghaTatA jAtA hai tathA utsarpiNI kAla meM chaThaveM kAla se lekara pahile kAla taka Ayu ,zarIra bala Adi kA pramANa baDhatA jAtA hai| samprati huMDA avasarpiNI kAla kA pA~cavA dukhamA kAla cala rahA hai, jise vyatIta hue abhI lagabhaga 2500 varSa hue haiN| jIvoM ko mukti lAbha sirpha caturtha kAla meM hI hotA haiN| isa paMcama kAla me kisI ko bhI mokSa nahIM hogA, parantu isakA artha yaha kadApi nahIM hai ki Atmonnita ke lie puruSArtha nahI kiyA jaay| bhagavAna RSabhadeva tIsare kAla meM hI mokSa gye| yaha kArya jainAgama ke virUddha huA, isakA kAraNa huNDAvasarpiNI kAla kA doSa haiN| zrAvaka ke ATha mUla guNa:- madirA, mA~sa eMva madhu kA tyAga karake pA~ca aNuvrata kA pAlana karanA ye ATha mUla guNa haiM jo ki zrAvaka ke lie kahe gae haiM |muulii, AlU, kaMdamUla, gIlI adaraka, makkhana, nIma ke puSpa, kevaDA ke puSpa, Adi me phala thoDA tathA doSa adhika hai ataH inako choDa denA caahiye| jo anupasevya (sajjana purUSoM ke sevana yogya nahI) ina donoM ko bhI choDa denA caahie| digambara muniH- digambara muni ke pA~ca bheda kahe gaye haiN| __pulAka muni | bakuza muni | kuzIla muni | nirgrantha muni / snAtaka muni pulAka muni:- mUla guNoM meM kabhI-kabhI doSa laga jAtA haiN| bakuza muni:- zarIra va upakaraNa baDhAne kI icchA rakhate hoM mUla guNoM kA nidroSa pAlana karate hoN| kuzIla muni:- mUla guNoM meM doSa laga jAtA haiN| zarIra va upakaraNa baDhAne kI icchA rakhate hoM nirgrantha muni:-jinheM antarmuhUta me kevala jJAna hone vAlA ho| snAtaka muni:- kevalI bhagavAna vyasana:- juA khelanA, mA~sa khAnA, madirA pAna karanA, zikAra khelanA, vezayA gamana karanA, para strI gamana karanA, corI karanA ye sAta vyasana haiM / ye sadA sarvadA tyAga karane yogya haiN| aginaH- krodhAgni, kAmAgni aura udaaraagni| AtamA ke zatruH- krodha, mAna, mAyA eMva lobha / 420 Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gharma:- jo saMsAra samudra me DUbe hue saMsArI prANI ko hAtha kA avalmabana dekara nikAlakara uttama sukha me pahu~cAtA hai aura mokSa gAmI hai vahI dharma kahalAtA hai / pApaH- hiMsA, asatya, corI, kuzIla eMva parigraha pA~ca pApa haiM / mokSaH- jaba jIva pudagala karmoM kA sAtha choDakara nija svabhAva va sthiti ko prApta hotA hai arthAta samasta karmadravya karma, bhAva karma aura nokarma kSINa ho jAte haiM aura kevala zudda AtmA raha jAtI hai taba vaha mukta ho jAtA hai| saMvara aura nirjarA ke dvArA sampUrNa karmoM kA nAza ho jAne ko mokSa kahate haiN| jIvaH- jisameM cetanA va jJAna ho vaha jIva hai| ajIva :- jisameM prANa nahI haiM ve ajIva hai| | AzravaH- rAga-dveSa Adi bhAvoM ke anurUpa pudagala karma AkarSita hokara Ate haiM use Azrava kahate haiN| baMdha:- pudagala karmoM ke AtmA se baMdhane kA nAma baMdha haiN| ni,dana dharma kA pAlana, bAraha bhA saMvara:- karmoM ko Ane se rokane kA nAma saMvara hai| vrata, samiti, gupti, dasa dharma kA pAlana, bAraha bhAvanAoM kA ciMtana, bAisa parISahoM kA sahana karanA Adi bhAva va kriyAoM se saMvara hotA hai, kyoki isase AtmA kI nija zakti prakaTa hotI hai aura karma baMdhana hone se rUkatA hai| nirjarA:- karma ke naSTa hone kA nAma nirjarA hai| AtmA ke jisa bhAva se karma pudagala naSTa hote hai, vaha bhAva nirjarA hai tathA jo karma rUpa prabhAva naSTa hote haiM use dravya nirjarA kahate haiM samaya Ane para jo karma phala dekara AtmA se alaga hotA hai use savipAka nirjarA kahate haiN| tapa va dhyAna ke kAraNa jo karma binA phala die athavA samaya se pUrva phala dekara naSTa ho jAve yA niSphala ho jAve vaha avipAka nirjarA kahalAtI haiN| antarAya nAma karma kA AsravaH- kisI dUsare ke dAna, lAbha, bhoga, aura vIrya meM vizna utpanna karane se antarAya karma kA Asrava hotA hai| tIrthaMkara nAma karma kA Asrava:- darzana vizuddhi, vinaya sampannatA, zIla aura vratoM me aticAra na lagAnA, abhIkSNa jJAnopayoga aura saMvega, yathA zakti tyAga aura tapa, sAdhu samAdhi, vaiyAvRtya, arhada bhakti, AcArya bhakti, bahuzruta bhakti, pravacana bhakti, AvazyakAparihANi, mArga prabhAvanA aura pravacana vatsalatA ina 16bhAvanAoM se tIrthaMkara nAma prakati kA Asrava hotA hai| upAsaka ke tIna mukhya kAryaH- jJAna, dhyAna eMva tapa Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samyakacAritraH- ye rAga dveSa Adi kaSAyeM jaba kucha kSayopazama Adi rUpa hotI haiM, tabhI hiMsA Adi pA~ca pApoM ke dUra hone se cAritra hotA haiN| cAritra ke sakala cAritra eMva vikala cAritra aise do bheda hote haiN| sampUrNa parigraha se rahita muni sakala cAritra ko dhAraNa karate haiM aura parigraha sahita zrAvaka vikala cAritra ko grahaNa karate haiN| sakala cAritra vikala cAritra sakala cAritra: - mahAvrata pA~ca gupti tIna eMva samiti pA~ca aise 13 guNa sakala cAritra ke lie kahe gaye haiN| mahAvrata pA~ca gupti tIna samiti pA~ca mahAvrata: - hiMsA, jhUTha, corI, maithuna, aura parigraha ina pA~coM pApoM kA mana vacana kAya aura kRta kArita anumodanA rUpa nava koTi se saMpUrNa tayA tyAga kara denA mahAvrata hai inheM sAdhu eMva mahApurUSa hI dhAraNa karate haiN| arcIya ahiMsA satya brahamarcaya aparigraha gupti: - samyaka prakAra se athArta viSaya, abhilASA eMva yaza kI AkAMkSA ko choDakara mana, vacana, kAya kI pravRti ko rokanA managupti, vacanagupti, aura kAyagupti kahalAtI hai| managupti vacanagupti kAyagupti samiti: - cAra hAtha pRthvI dekhakara calanA IyA samiti, hita mita priya, asaMdigdha, kaSAya ke anutpAdaka, dharma ke avirodhI vacana bolanA bhASA samiti, zuddha nirdoSa AhAra karanA aiSaNA samiti, pIchI athavA komala vastra se jhADa-poMcha kara uThAnA rakhanA AdAna nikSepaNa samiti, jIva rahita sthAna me mala-mUtra Adi kA tyAga karanA utsarga samiti kahalAtA haiN| IyA samiti bhASA samiti aiSaNA samiti AdAnanikSepaNa utsargasamiti parISahaH- kSudhA, pipAsA, zIta, uSNa, daMzamazaka, nagnatA, arati, strI, caryA, niSaghA, zaiyyA, Akroza, vadha, yAcanA, alAbha, roga, tRNa, mala, satkAra, purUskAra, prajJA, ajJAna, aura adarzana ye bAIsa parISaha ko jo muni | zAnta cita se sahana karatA hai vaha Asrava kA nirodha karake saMvara ko prApta karatA hai| tapaH- tapa ke do bheda hote haiN| bAMhya tapa aura antaraMga tapa Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAMhya tapa: bAhya tapa 1.anazana ( saMyama vRddhi ke lie kiyA gayA upavAsa ) 2.avamaudarya ( kama bhojana karanA ) 3. vRti parisaMkhyAna ( bhojana me maryAdA rakhanA ) 4. rasa parityAga (rasoM kA tyAga karanA) 5. kAma - kaleza (ghyAna ke dvArA zarIra ko kaSTa denA ) 6. vivitra zayyAsana antaraMga tapaH 1. prAyazcita 2. vinaya 3. vaiyAvRtya 4. svAdhyAya 5. dhyAna 6. vyutsarga 7. monavrata "dina dasa ke mihamAna jagata jana, boli bigArai kauna sauN| hama baiThe apanI mauna sauN"|| tii| hama baiThe bAnI aNuvrataH dhyAna:- ArttadhyAna, raudradhyAna, dharmadhyAna, zukladhyAna dhyAna uparokta cAra prakAra kA hotA haiN| dharmadhyAna aura zukladhyAna se mokSa prApta hotA haiN| paMcama kAla me zukladhyAna saMbhava nahI haiN| vikala cAritra:- vikala cAritra ke aNuvrata pA~ca, guNavrata tIna, zikSAvrata cAra aise bAraha bheda kahe gyehaiN| aNuvrata pA~ca guNavrata tIna zikSAvrata cAra antaraMga tapa satya aparigraha ahiMsA arcIya brahmarcaya Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ guNavrataH divrata anarthadaNDavrata bhogopabhoga divrataH- - cAra dizA, cAra vidizA, Upara aura nIce arthAta dazoM dizAoM kI sImA nirdhArita kara, maiM jIvana bhara isa maryAdA ke bAhara nahI jAU~gA aisI pratijJA kara lenA digvrata haiN| vaha digvratI zAtraka maryAdA ke bAhara ke pA~coM pApoM se baca jAtA haiN| anarthadaNDavrata:- dazoM dizAoM meM maryAdA ke bhItara hI mana, vacana, kAya se pApa hote rahate hai unhe anarthadaNDa kahate haiN| inakA jo rUci se tyAga karate haiM gaNadhara deva use anarthadaNDavrata kahate haiN| isake pA~ca prakAra haiN| pApopadeza, hiMsAdAna, apadhyAna, duHzruti aura prmaadcryaa| pApopadeza hiMsAdAna apadhyAna duHzruti pApopadeza:- isake pA~ca prakAra haiN| pramAdacaryA InoM ke vyApAra kA upadeza ? 1. tiryaMkravaNijyAH- tiryaMcoM ke vyApAra kA upadeza denaa| 2. klezavaNijyAH- dAsa-dAsI Adi ke vyApAra kA upadeza denA 3. hiMsopadezaH- hiMsA ke kAraNoM kA upadeza denaa| 4. ArambhopadezaH- bAga lagAne, agni jalAne Adi kA upadeza denaa| 5. pralambhopadezaH- Thaga vidhA, indra jAla, Adi kAmo kA upadeza denaa| COPY hiMsAdAnaH- hiMsA ke kAraNabhUta pharasA, talavAra, kudAlI, agni, aneka prakAra ke zastroM kA denA hiMsAdAna anartha daNDa kahalAtA haiN| | apadhyAna:- deSa kI bhAvanA vaza para ke strI, putra, mitra Adi ko mana, vacana se badaduA denA yA ciMtanakaranA | apadhyAna nAma kA anarthadaNDa haiN| duHzrutiH :- mana ko malIna karane vAle zAstroM, pustakoM kA sunanA, paDhanA yaha saba duHzrutiH nAma kA anarthadaNDa haiN| pramAdacaryA:- binA prayojana bhUmi khodanA, jala girAnA, agni jalAnA, havA karanA, vyartha hI vanaspati, aMkura, vRkSa Adi kA chedana bhedana karanA, vyartha hI idhara-udhara dhUmanA yA anya ko dhumAnA ye saba pramAdacaryA Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAmaka anarthadaNDa haiN| bhogopabhogaH- jo vastu eka bAra bhoga kara choDa dI jAtI hai vaha bhoga kahalAtI hai jaiseH- bhojana aura jo punaH bhogane meM AtI hai vaha upabhoga hai jaiseH- vastra, AbhUSaNa aadi| pratijJA pUrvaka tyAga ko hI vrata mAnA hai| bhojana, vAhana, zayyA, snAna, pavitra aMga me sugaMdhita gaMdha mAlA, tambAkhU, pAna, vastra, AbhUSaNa, kAma bhoga, ||saMgIta zravaNa, gIta nATaka Adi ye sabhI bhogopabhoga sAmagrI hai| jaise bhI ho sake ina viSayoM meM lAlasA ko dhaTAnA bhogopabhoga parimANa vrata kahalAtA haiN| isake do bheda hote haiN| niyama yama niyama:- vastu kA kucha kAla ke lie tyAga karanA niyama hai| yama:- vastu kA jIvana bhara ke lie tyAga kara denA yama kahalAtA hai| zikSAvrata:- jo muni vrata kI zikSA dete haiM ve zikSAvrata haiM inameM cAra bheda hote haiN| dezAvakAzika, sAmAyika, proSadhopavAsa aura vaiyaavRty| | dezAvakAzika, sAmAyika | proSadhopavAsa | vaiyAvRtya / | dezAvakAzika zikSAvrata:- digvrata meM jo dazoM dizAoM kI lambI-cauDI maryAdA kI thI usake andara pratidina bhI kucha kAla kI avadhi pUrvaka niyama karate rahanA dezAvakAzika vrata hai| isakI maryAdA ke bAhara sthUla tathA sUkSma aise pA~coM hI pApoM kA tyAga ho jAtA haiN| sAmAyika zikSAvrata:- AkulatA utpAdakatA rahita zuddha ekAMta sthAna meM samaya nizcita karake pA~coM hI pApoM kA mana vacana aura kAya se tyAga kara dene se usI kAla me zrAvaka ko sAmAyika zikSAvrata hotA haiN| upavAsa ke dina athavA ekAzana ke dina sAmAyika avazya karanA caahiye| pratidina bhI jo zrAvaka ekAgracita hokara isa vrata kA pAlana karate haiM ve apanI AtmA ko pahacAna lete haiN|shraavk ko do vastra mAtra rakhakara zeSa Arambha parigraha choDakara sAmAyika karanA caahiye|saamaayik karate samaya zIta,uSNa, DAMsa, macchara Adi kI parISaha bhI sahana karanA caahiye| yadi deva, manuSya yA tiryaMca kRta uparsaga A jAve to use bhI sahana karanA caahiye| sAmAyika ke samaya AtmA kA dhyAna karate huai mokSa kI kAmanA karanA caahiye| proSadha upavAsa aura proSadhopavAsa:- pratyeka mAsa kI donoM aSTamI aura donoM caturdazI ko apanI icchA anusAra cAroM prakAra ke AhAra kA tyAga karanA proSadhopavAsa nAmaka zikSAvrata haiN| terasa ko ekAzana karake caudasa kA upavAsa, punaH pUno ko ekAzana karanA proSadhopavAsa hai, aise hI aSTamI ke lie smjhnaa| eka Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAra bhojana karanA proSadha hai| upavAsa ke dina pA~coM pApoM kA tyAga karake, zarIra se mamatva dUra karane hetU vairAgya bhAva ko dhAraNa karate hue zAstroM kA paThana kreN| jJAna aura dhyAna me samaya bitaaaiN| vaiyAvRtya:- jJAna, dhyAna, eMva tapa rUpI dhana ko dhAraNa karane vAle muniyoM ko dAna denA vaiyAvRtya hai| yaha cAra prakAra kA hotA hai| AhAradAna auSadhidAna jJAnadAna | AhAradAna:- paDagAhana, uccasthAna, pAda prakSAlana, pUjana, namaskAra, mana zuddhi, vacana zuddhi, kAya zuddhi, aura bhojana zuddhi ye navadhA bhakti kahalAtI hai| muniyoM ko navadhA bhakti pUrvaka jo AhAra dete hai, vahI AhAra dAna haiN| abhayadAna auSadhidAna:- roga se grasta ko auSadhi dAna denA usake svastha hone meM sahayoga denA, rogI kI sevA suzruSA karanA auSadhidAna haiN| ||jJAnadAna:- muniyoM tathA AryikA ko zAstra denA, zAvaka eMva zrAvikAoM ko svAdhyAya kI preraNA denA, paThana va pAThana dvArA jJAna kA prasAraNa karanA jJAnadAna haiN| abhayadAna:- manuSya, sAdhu, pazu, pakSI Adi roga grasta kA kaSTa nivAraNa karanA abhayadAna haiN| muniyoM tathA AryikA ko picchI kamaMDalu tathA vastra dAna denA upakaraNa dAna kahalAtA haiN| attama pAtroM me dAna | denA batAyA gayA haiN| "jApa" U~ hrIM samyagdarzana - jJAna - cAritrebhyo namaH Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1.mithyAtva pA~ca prakAra kA kahA gayA hai| ekAnta mithyAtva viparIta mithyAtva vinaya mithyAtva saMzaya mithyAtva ajJAna mithyAtva || ekAnta mithyAtva:- jo vyakti kisI eka naya me lIna hokara apane ko tatva jJAnI samajhatA hai voekAntavAda sAkSAt mithyAvAdI hai| viparIta mithyAtva:- jo vyakti snAna, chUAchUta Adi meM dharma batalAtA hai vo pAkhaMDI viparIta mithyAvAdI hai| vinaya mithyAtva:- jo vyakti viveka rahita sabakI bhakti vandanA karatA hai vaha jIva vinaya mithyAvAdI hai| saMzaya mithyAtva:- jo vyakti caMcala citta rahatA hai aura sthira citta hokara padArtha kA adhyayana nahI karatA vaha saMzaya mithyAvAdI hai| ajJAna mithyAtva:- jo vyakti zArIrika kaSTa se parezAna rahatA hai aura sadaiva tatva jJAna se anabhijJa rahatA hai, vaha jIva ajJAnI hai, pazu ke samAna hai| vizeSaH- jojIva mithyAtva guNasthAna se caDhakara samyaktva kA svAda letA hai aura phira mithyAtva me giratA hai vaha sAdi mithyAvAdI hai, jisane mithyAtva kA kabhI anudaya nahIM kiyA vaha AtmajJAna se zUnya anAdi mithyAtvI hai| 2.rasa nava prakAra ke hote hai| zrRMgAra rasa vIra rasa karUNA rasa hAsya rasa raudra rasa vIbhatsa rasa bhayAnaka rasa adrabhuda rasa zAnta rasa jaba hradaya meM samyagjJAna pragaTa hotA hai, taba eka hI rasa me nava rasa dikhAI dete haiM, aura zAntarasa me AtmA vizrAma letA haiN| zAntarasa ko adhyAtama rasa bhI kahate haiN| 3.bahmarcaya kI nava vADa:* mahilAoM ke samAgama meM rahanA * mahilAoM ke palaMga para sonA baiThanA * kAma kathA paDhanA, sUnanA * kAmotejaka mUvI ko dekhanA * bhUkha se adhika gariSTa bhojana karanA * pUrva kAla meM bhoge hue bhoga-vilAsoM kA smaraNa karanA * mekapa se zarIra ko AvazyakatA se adhika sajAnA isake tyAga ko jainamata meM bahmarcaya kI nava vADa kahA hai| samyagdarzana, samyagjJAna, samyakacAritra ko samajhane ke lie mithyAtva, nava rasa, bahmarcaya kI nava vADa ko samajhanA Avazyaka hai| K27 Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIva:- saMsAra meM pA~ca prakAra ke jIva nivAsa karate haiN| DUMdhA jIva cUMdhA jIva sUMdhA jIva UMdhA jIva dhUMdhA jIva DUMdhAjIva:- jinakA karma - kAlimA rahita agamya, agAdha, aura vacana-agocara utkRSTa pada hai ve siddha bhagavAna DUMdhA jIva haiN| cUMdhA jIva:- cUMdhA jIva catura haiM aura mokSa kA sAghaka haiN| jo udAsa hai jagata sauM, gahai parama rasa prem| so cUMdhA gurU ke vacana, cUMdhe bAlaka jem|| athArta,jo saMsAra se virakta hokara Atma anubhava kA rasa saprema grahaNa karatA hai aura zrI gurU ke vacana bAlaka ke | samAna dugdhavat cUsatA hai vaha cUMdhA jIva hai|| cUMdhA sAdhaka mokha kau, karai doSa dukha naas| H by V athArta, cUMdhA jIva mokSa kA sAghaka haiM, doSa aura dukhoM kA nAzaka hai, saMtoSa se paripUrNa rahatA hai, usake guNa varNana karatA hU~ / / lahai mokha saMtoSa sauM, varanauM lacchana taas|| kRpA prasama saMvega dama AstibhAva vairaagy| ye lacchana jAke hiyai sapta vyasana kau tyaag|| athArta, dayA, prazama ( kaSAyoM kI maMdatA), saMvega (saMsAra se bhayabhIta), indriyoM kA damana, AstibhAva (jina vacana para zraddhA), vairAgya aura saptavyasana kA tyAga ye cUMdhA athArt sAdhaka jIva ke cinha haiN| sUMdhA jIva:[:- jo gurU ke vacana premapUrvaka sunatA hai aura hradaya meM duSTatA nahI hai-bhadra hai, para Atma svarUpa ko nahI pahicAnatA aisA manda kaSAyI jIva sUMdhA hai| UMdhA jIva :- jise zAstra kA upadeza to apriya aura vikathAaiM priya lagatI haiM vaha viSayAbhilASI, dveSI krodhI aura adharmI jIva UMdhA hai| dhUMdhA jIva:- vacana rahita, zravaNa rahita, mana rahita, avratI, ajJAnI aura dhora saMsArI jIva dhUMdhA hai| DUMgA jIva prabhu haiM, sUMdhA zuddha rUcivaMta haiM, UMdhA dubuddhi aura dukhI hai, dhUMdhA mahA ajJAnI aura cUMdhA jIva mokSa kA pAtra hai| Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "16 bhAvanAe~" darzana vinaya | zIlavratoM | abhIkSNa zakti zaktitastapa | sAdhu samAdhi vizuddhi | sampannatA pvanaticAra | jJAnopayoga | | saMvega | tastyAga vaiyAvRtya bahuzruta pravacana __ arhada | AcArya bhakti AvazyakA | mArga | pravacana parihANi | prabhAvanA vatsalatA karaNa bhakti bhakti bhakti darzana vizaddhi: - 25 doSoM se rahita aSTaaMga sahita samyaka darzana ko dhAraNa karane para 1. prazama (samabhAva, arthAta dukha va sukha me samuMdra sarIkhA gambhIra rahanA, dhabarAnA nahI) 2.saMvega (dharmAnurAda, saMsArika viSayoM se virakta ho dharma aura dharmAyatanoM meM prema baDhAnA) 3. anukaMpA (karUNA, dIna dukhI jIvoM para dayA bhAva karake unakI yathAzakti sahAyatA karanA) 4. Astikya (zraddhA, apane nirNaya kiye hue sanmArga meM dRDha rahanA) ye cAro guNa prakaTa ho jAte haiN| kisI prakAra kA bhaya athavA cintA vyAkula nahI kara sakatI, sadaiva dhIra vIra prasannacita rahate haiM tathA kisI cIja kI prabala icchA nahI hotI, yahI darzana vizuddhi nAma kI prathama bhAvanA haiN| |vinaya sampannatA:- ahaMkAra (mAna) ko tyAga kara darzana, jJAna, caritra, tapa aura upacAra ina pA~ca prakAra kI vinayoM kA vAstavika svarUpa vicAra kara vinayapUrvaka prarvatana karanA, vinaya sampannatA nAma kI dUsarI bhAvanA haiN| mAnI purUSa ko kabhI koI vidhA siddha nahI hotI kyoMki vidhA vinaya se AtI hai|maanii purUSa apanI samajha meM bhale hI apane Apa ko baDA mAne parantu kyA kauA mandira ke zikhara para baiTha jAne se garUDa pakSI ho sakatA haiN| ahiMsA ahiMsA zIlavratoMpvanaticAra: - satya acauya aNuvrata:- pA~ca aparigraha brahmarcaya 429 Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ guNavrata:- tIna digvrata / anarthadaNDavrata bhogopabhoga zikSAvrata:- cAra dezAvakAzika / sAmAyika | proSadhopavAsa / vaiyAvRtya pA~ca aNuvrata, tIna guNavrata, cAra zikSAvrata kA pAlana kare tathA vratoM ke doSoM ko bhI bcaaaiN| ina vratoM ke nidroSa pAlana karane se kabhI rAjya daMDa aura paMca daMDa nahI hotA haiN| aisA vratI purUSa apane sadAcAra se sabakA Adarza bana jAtA haiN| yahI zIlavratoMpvanaticAra bhAvanA haiN| abhIkSNa jJAnopayoga: - saMsArI jIva sadaiva apane liye sukha prApti kI icchA se viparIta hI mArga grahaNa kara letA hai, jisase sukha milanA to dUra rahA, kintu ulTA dukha kA sAmanA karanA paDatA haiN| isaliye nirantara jJAna sampAdana karanA paramAvazaka haiN| kyoMki jahA~ carma cakSu kAma nahI de sakate hai vahA jJAna cakSu hI kAma dete haiN| jJAnI purUSa netrahIna hone para bhI ajJAnI A~kha vAloM se acchA haiN| ajJAnI na to laukika hI kucha sAdhana kara sakate haiN| ve Thaura- Thaura ThagAye jAte hai aura apamAnita hote haiM isalie Alasya choDa kara jJAna upArjana karanA Avazyaka hai, aisA vicAra karake nirantara vidhAbhyAsa karanA va karAnA, so abhIkSNa jJAnopayoga nAma kI bhAvanA saMvega: - uttama purUSa apanI indriyoM ko viSayoM se roka kara mana ko dharmadhyAna meM lagA dete haiN| isI ko saMvega bhAvanA kahate haiN| zaktitastyAga: - AhAra, auSadha, zAstra, evaM abhaya isa prakAra ke cAra dAnoM ko muni, AryikA, zrAvaka, evaM zrAvikAoM meM bhakti se tathA dIna, dukhI, nara, pazuoM ko karUNAbhAvoM se detA hai use dAna yA zaktitastyAga nAma kI bhAvanA kahate haiN| zaktitastapa: - vrata, rasatyAga Adi chaH bAhya aura vaiyAvRtya, svAdhyAya Adi chaH abhyantara isa prakAra bAraha tapoM me pravatti karanA zaktitastapa nAma kI bhAvanA kahalAtI haiN| Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAdha samAdhi: - sAdhu vargoM para Aye hue upasargoM ko yathA sambhava dUra karanA sAdhu samAdhi nAma kI bhAvanA haiN| vaiyAvRtyakaraNaH- sAdhu samUha tathA anya sAdharmIjanoM ke zarIra meM kisI prakAra kI rogAdika A jAne para unake dukha dUra karane ke lie unakI sevA tathA upacAra karane ko vaiyAvRtyakaraNa bhAvanA kahate haiN| arhada bhakti bhAvanA: - arahaMta bhagavAna ke guNoM meM anurAga karanA, unakI bhakti pUrvaka pUjana, stavana tathA dhyAna karanA arhada bhakti bhAvanA haiN| AcArya bhakti bhAvanA: - AcArya mahArAja ke guNoM kI sarAhanA karanA va unameM anurAga karanA AcArya bhakti nAma kI bhAvanA haiN| bahathata bhakti bhAvanA: - upAdhyAya mahArAja kI bhakti tathA unake guNoM meM anurAga karanA bahuzruta bhakti bhAvanA haiN| pravacana bhakti bhAvanA: - arahaMta bhagavAna ke mukha kamala se pragaTita mithyAtva ke nAza karane tathA jIvoM ke hitakArI vastu svarUpa ko batAne vAlA zrI jaina zAstroM kA paThana pAThanAdi abhyAsa karanA pravacana bhakti nAma kI bhAvanA haiN| AvazyakA parihANi: - Azrava ke dvAra rokane tathA saMvara ko prApta karane ke lie sAmAyika, pratikramaNa, pratyAkhyAna, stavana, vandanA, eMva kAryotsarga ina chaH Avazyaka kAryoM ko karanA parama saMvara kA kAraNa AvazyakA parihANi nAma kI bhAvanA haiN| sAmAyikaH- mana, vacana, kAya se samasta kAryoM ko rokakara mana ko ekAgra karake AtmA meM sthira karanA sAmAyika haiN| pratikramaNaH- apane kiye hue doSoM ko smaraNa karake una para pazcAtApa karanA pratikramaNa haiN| pratyAkhyAna:- doSoM kA tyAga karanA pratyAkhyAna haiN| stavanaH- paMca parameSThiyoM tathA caubIsa tIrthaMkaroM ke guNa kIrtana karanA stavana haiN| Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vandanAH- aSTAMga namaskAra karanA tathA eka tIrthaMkara kI stuti karanA vandanA haiN| kAryotsargaH- samaya vizeSa kA pramANa karake zarIra se moha choDa denA, usa para Aye hue samasta upasarga va parISahoM ko samabhAvoM se sahana karanA kAryotsarga haiN| mArga prabhAvanA: - samasta jIvoM para satya (jina gharma) kA prabhAva pragaTa kara denA mArga prabhAvanA haiN| pravacana vAtsalya: - sAdharmiyoM tathA prANI mAtra se sahAyatA va upakAra kA vyavahAra rakhanA pravacana vAtsalya nAma kI bhAvanA haiN| "jApa" ||AUM hIM darzana vizuddhi, vinaya sampannatA, zIlavratoMpvanaticAra, abhIkSNa jJAnopayoga, saMvega, zakti tastyAga, zaktitastapa, sAdhu samAdhi, vaiyAvRtyakaraNa, arhada bhakti, AcArya bhakti, bahuzruta bhakti, pravacana ||bhakti,AvazyakAparihANi, mArga prabhAvanA aura pravacana vAtsalyAdi SoDazakAraNebhyo namaH Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ __ "samAdhimaraNa" samAdhimaraNa dharma kI rakSA ke lie jo zarIra kA tyAga kiyA jAtA hai use samAdhimaraNa kahate haiN| tapa kA phala aMta samaya me samAdhimaraNa ko hI kahate haiN| rAga, dveSa, moha aura parigraha ko choDakara zuddha mana se samAdhimaraNa kI icchA se priya vacano dvArA apane parivAra eMva anya logoM se kSamA mAMganA eMva svayaM bhI sabhI kI galatiyoM ko mApha kara denA caahiye|smaadhimrnn ke samaya pA~ca mahAvrata dhAraNa kara muni bana jAnA caahie| annAdi bhojana ko choDakara dUdha Adi peya padArtha ko lenA caahiye| punaH dUdha Adi choDakara chAcha yA garama jala pInA caahiye| punaH chAcha eMva garama jala ko bhI choDakara yathA zakti upavAsa karanA cAhie aura sampUrNa prayatna se mahAmaMtra kA jApa karate hue zarIra kA tyAga kara denA caahiye| krama se tyAga karane se AkulatA nahI hotI haiN| jo bhavya jIva aNuvrata se lekara samAdhimaraNa taka vratoM ko pAlate haiM ve nirvANa ke adhikArI hote haiM evaM tIna loka ke gurU bana jAte haiN| ve anaMta catuSTaya (anaMta darzana, anaMta jJAna, anaMta vIrya, anaMta sukha) ko prApta kara lete haiN| jinhoMne mokSa pada prApta kara liyA haiM, saiMkaDoM kalpa kAla ke bIta jAne para bhI unameM kiMcita bhI aMtara nahI paDatA haiM aura na hI ve punaH vApasa isa saMsAra me hI Ate haiN| sambandhita viSaya ko vistAra se paDhane ke lie ratnakaraNDa zrAvakAcAra kA peja nambara 62-68 dekheN| Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "sAra" mokSa sIDhI dara sIDhI caDha kara hI prApta hotA hai, yaha eka dina, eka varSa yA eka bhava kA kArya nahI isameM kaI bhava laga sakate haiN| prema kA bhAva rAga, dhRNA kA bhAva dveSa, paradravya me ahaMbuddhi kA bhAva moha hai ataH ina tInoM ko choDa kara sabhI ke sAtha samabhAva evaM ekatva bhAvanA se saMsAra meM jInA caahie| niraMtara nija zakti anusAra jJAna, dhyAna, aura tapa ke dvArA AtmaciMtana karate hue saMvara aura nirjarA ko dhAraNa karanA caahie|ydi koI vyakti maujUdA paristhitiyoM meM dIkSA na bhI grahaNa kara sake taba bhI niraMtara ghara se hI prayAsa karanA caahie| vyavahAra naya se guNasthAnoM kI upekSA saMsArI jIva ke caudaha bheda haiN| siddha bhagavAna guNasthAnoM kI kalpanA se rahita hai| zukla dhyAna, kevala jJAna kI aMtima sIDhI hai| jainAgama ke anusAra paMcama kAla meM zukla dhyAna saMbhava nahI haiM parantu isakA yaha artha nahI ki purUSArtha na kiyA jaae| jainAgama ke anusAra paMcama kAla meM mokSa saMbhava nahI hai parantu mai kahanA cAhatA hU~ ki aisA kevala bharata eMva airAvata kSetroM ke lie hai bAkI ke pA~ca kSetroM me sthiti hamezA eka jaisI rahatI hai yadi purUSArtha kiyA jAya to saMbhava hai ki una kSetroM me janma lekara tathA phira purUSArtha karake isI kAla meM mokSa pAyA jA sakatA haiN| videha kSetra kI pA~ca karma bhUmiyA~ hai jahA~ se hamezA mokSa hotA hai| padma purANa meM bhagavAna rAma va hanumAna ke cAritra guNagANa haiM ataH inako namaskAra karanA mithyAdRSTi nahI haiN| bhaktAmbara jI ke 24-25 ve pada meM brahmA, viSNu, maheza eMva buddha kI tulanA bhagavAna zrRSabhadeva se kI gayI hai ataH inako namaskAra karanA mithyAdRSTi nahI haiN|srsvti, kevalI bhagavAna kI dhvani khirane meM sahAyaka hai ataH inako namaskAra karanA mithyAdRSTi nahIM haiN| eka se adhika dharma ko samajhanA tathA apanAnA aisA hI hai jaiseki bhojana kI thAlI meM eka se adhika vyaMjana kA honaa|atH kauna nahI cAhegA ki usake jIvana meM bhI gharma rUpI vyaMjana eka se adhika anta meM apanA anubhava bA~TanA cAhatA hU~, svAdhyAya se mere jJAna me vRddhi huI, brahmarcaya eMva mauna vrata se mAMsika eMva zArirIka zakti saMcita huI aura tapa ke lie bala milA, tapa se AtmA kI zakti prakaTa huI, sAmAyika se dharmadhyAna milA, ataH divya prakAza eMva asIma zAnti milii| "aNuvrata (mahAvrata) + daza lakSaNa dharma + ratnatraya + 16 bhAvanAe~ + samAdhimaraNa mokSa mArga haiN|" Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "zrAvaka/upAsaka ke lie gyAraha pada athavA pratimA kahI gayI haiN| "pratimAe~" * samyagdarzana me vizuddhi utpanna karane vAlI darzana pratimA hai| * aNuvrata pA~ca, guNavrata tIna evaM zikSAvrata cAra kula bAraha vratoM kA AcaraNa vrata pratimA haiN| * sAmAyika kI pravRti sAmAyika pratimA haiN| * parva meM upavAsa - vidhi karanA proSadha pratimA haiN| * sacitta kA tyAga sacitta virata pratimA haiN| * dina me strI-sparza tyAga divA maithuna vrata pratimA haiN| OPY * AThoM pahara strI mAtra kA tyAga brahmarcaya pratimA haiN| * jo sevA, kRSi, vANijya Adi kA pApAraMbha nahI karatA eMva dharma me sAvadhAna rahatA hai vaha nirAraMbha pratimA haiN| parigraha kA tyAga, parigraha tyAga pratimA haiN| * pApa kI zikSA kA tyAga anumatityAga pratimA hai| * apane vAste banAye hue bhojanAdi kA tyAga uddezavirati pratimA hai| sambandhita viSaya ko vistAra se paDhane ke lie "samayasAra" kA peja nambara 385 dekheN| * (rAjeza kumAra jaina, murAdAbAda) ( raciyatA, saMgraha kartA eMva zodha kartA) Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "zrAvaka pratikramaNa" U~ namaH siddebhyaH! U~ namaH siddebhyaH! OM namaH siddebhyaH cidAnandaikarUpAya jinAya prmaatmne| pramAtmaprakAzAya nityaM siddhAtmane nmH|| pA~ca mithyAtva, bAraha avrata, pandraha yoga, paccIsa kaSAya isa prakAra sattAvana Asrava kA pApa lagA ho, to vaha mithyA hove| nitya nigoda sAta lAkha, itara nigoda, pRthvI kAya sAta lAkha, apakAya sAta lAkha, agnikAya sAta lAkha, vAyukAya sAta lAkha, vanaspatikAya dasa lAkha, narakagati cAra lAkha, tiryaMcagati cAra lAkha, daivagati cAra lAkha, manuSyagati caudaha lAkha, eMva caurAsI lAkha mAtA pakSa meM pitA pakSa meM eka sau sADhe ninyAnaveM lAkha kula koTi, sakSma bAdara-paryApta-aparyApta bheda kari jo kisI jIva kI virAdhanA kI ho, merA vaha saba pApa mithyA hove| tIna daMDa, tIna zalya, tIna gArava, tIna mUDhatA, cAra ArtadhyAna, cAra raudradhyAna, cAra vikathA, ina sabakA kA pApa lagA ho, merA vaha saba pApa mithyA hove|vrt meM upavAsa meM atikrama, vyatikrama, aticAra, anAcAra kA pApa lagA ho, merA vaha saba pApa mithyA hove| paMca mithyAtva, paMca sthAvara, chaha trasa-dhAta, saptavyasana, saptabhaya, ATha mada, ATha mUlaguNa, dasa prakAra ke bahiraMga eMva aMtaraMga caudaha prakAra ke parigraha saMbadhI pApa kiyA ho, merA vaha saba pApa mithyA hove| paMdraha pramAda, samyakatvahIna pariNAma kA pApa lagA ho, hAsya-vinodadAdi duSpariNAma kA, durAcAra kA pApa lagA ho, merA vaha saba pApa mithyA hove| paMdraha pramAda, samyakatvahIna pariNAma kA pApa lagA ho, hAsya-vinodadAdi duSpariNAma kA, durAcAra kA pApa lagA ho, merA vaha saba pApa mithyA hove|hilte - bolate, dauDate, calate, sote, baiThate, binA dekhe jAne-anajAne sUkSma va bAdara jIvoM ko daAyA ho, DarAyA ho, chedA ho, bhedA ho, alaga kiyA ho, mana-vacana-kAyakRta merA vaha saba pApa mithyA hove| muni AryikA, zrAvaka-zrAvikA kA rUpa caturvidha saMdha kI, sacce deva zAstra gurU kI niMdA kara avinaya kA pApa kiyA ho merA vaha saba pApa mithyA hove| nirmAlya dravya kA pApa lagA ho, merA vaha saba pApa mithyA hove| dasa mana kA, dasa vacana kA, bAraha kAya eMva battIsa prakAra kA sAmAyika meM doSa lagA ho, pAMca indiyoM va chaThe mana se jAne anajAne jo pApa lagA ho, merA vaha saba pApa mithyA hove|meraa kisI ke sAtha baira-virodha, rAga-dveSa, mAna, mAyA, lobha, niMdA nahI hai, samasta jIvoM ke prati merA uttama kSamA haiN| mere karmoM ke kSkSaya se, mujhe samAdhimaraNa prApta ho, mujhe cAroM gatiyoM ke dukhoM se mukti mile| U~ zAntiH OM zAntiH OM shaantiH| Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "24 tIrthaMkaro ke nAma, cinha, jApa maMtra" | tIrthaMkara kA nAma | cinha | jApa maMtra AdinAtha baila OM hIM ahaM zrI AdinAthAya namaH / ajitanAtha hAthI OM hIM ahaM zrI ajitanAthAya namaH sambhavanAtha ghoDA OM hIM ahaM zrI sambhavanAthAya namaH abhinandananAtha bandara | OM hIM ahaM zrI abhinandananAthAyanamaH sumatinAtha cakavA OM hIM aha~ zrI sumatinAthAya namaH / padmaprabhu kamala | OM hIM aha~ zrI padma prabhu namaH / supArzvanAtha sathiyA | OM hIM aha~ zrI supArzvanAthAya namaH candraprabhu candramA OM hIM ahaM zrI candraprabhu namaH puSpadanta magara OM hIM aha~ zrI puSpadanta namaH / zItalanAtha kalpavRkSa | OM hIM aha~ zrI zItalanAthAya namaH zreyAnsanAtha geMDA OM hIM aha~ zrI zreyAnsanAthAya namaH / vAsupUjya bhaiMsA OM hIM aha~ zrI vAsupUjyAya namaH vimalanAtha |zUkara OM hIM ahaM zrI vimala prabhu namaH / anantanAtha anantanAthAya namaH dharmanAtha | bajradaMDa | OM hIM ahaM zrI dharmanAthAya namaH zAntinAtha hirana hIM ahaM zrI zAntinAthAya namaH / kunthunAtha | bakarA OM hIM ahaM zrI kunthunAthAya namaH arahanAtha machalI OM hIM ahaM zrI arahanAthAya namaH mallinAtha kalaza OM hIM ahaM zrI mallinAthAya namaH munisuvratanAtha kachuA U~ hIM aha~ zrI munisuvratanAthAya namaH naminAtha nIlakamala OM hIM ahaM zrI naminAthAya namaH neminAtha zaMkha |OM hIM aha~ zrI neminAthAya namaH pArzvanAtha sarpa OM hIM ahaM zrI pArzvanAthAya namaH / | mahAvIra svAmI | siMha OM hIM aha~ zrI mahAvIrAya namaH sehI Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ __ "AratI zrI mahAvIra svAmI kI" oma jaya mahAvIra prabho, svAmI jaya mahAvIra prbho| kuNDalapura avatArI, trizalAnanda vibhoN|| oma jaya mahAvIra prabho, svAmI jaya mahAvIra prbho|| siddhAratha dhara janme,vaibhava thA bhArI, svAmI vaibhava thA bhaarii|baal brahmacArI vrata,pAlyo tpdhaarii|| oma jaya mahAvIra prabho, svAmI jaya mahAvIra prbho|| Atama jJAna virAgI, samadRSTidhArI,svAmI smdRssttidhaarii| mAyA moha vinAzaka,jJAna jyoti jaarii|| oma jaya mahAvIra prabho, svAmI jaya mahAvIra prbho|| jaga meM pATha ahiMsA, Apa hI vistArayo,svAmI Apa hI vistaaryo|hiNsaa pApa miTA kara sudharma pricaaryo|| oma jaya mahAvIra prabho, svAmI jaya mahAvIra prbho|| yahI vidhi cA~danapura me atizaya darzAyo,svAmI atizaya drshaayo| gvAla manoratha pUrayo, dUdha gAya paayo|| oma jaya mahAvIra prabho, svAmI jaya mahAvIra prbho|| prANadAna mantrI ko tumane prabhu dInA, svAmI tumane prabhu diinaa| mandira tIna zikhara kA nirmita hai| kiinaa|| oma jaya mahAvIra prabho, svAmI jaya mahAvIra prbho|| jayapura nRpa bhI tere atizaya ke sevI,svAmI atizaya ke sevii| eka grAma tIna dinoM, sevA hita yaha bhii|| oma jaya mahAvIra prabho, svAmI jaya mahAvIra prbho|| jo koI tere dara para icchA kara Ave,svAmI icchA kara aave| dhana suta saba kucha pAve, saMkaTa miTa jaave|| oma jaya mahAvIra prabho, svAmI jaya mahAvIra prbho|| nizadina prabhu mandira meM jagamaga jyoti jare, svAmI jagamaga jyoti jre| hama saba prabhu caraNoM me Ananda moda bhre|| oma jaya mahAvIra prabho, svAmI jaya mahAvIra prbho|| 1380 Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ MMIG, B-23, Ram GangaVihar, Phase-2, Extension, Moradabad-UP-India