Book Title: Mahavir Shasan
Author(s): Lalitvijay
Publisher: Atmatilak Granth Society
Catalog link: https://jainqq.org/explore/034952/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmaviThakamAnya sosAyaTI mahAvIra zAsana paM. zrIlalitavijayajI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // aham // Atmatilaka pranyasosAyaTI, pustaka naM. 27 ma hA vI ra zAsana lekhakazrImAn vallabhavijayajI mahArAjake ziSyaratna paMnyAsa zrIlalita vijayajImahArAja mAravADa ke sAdaDI sahara-nivAsI zA. sahasamalla punamacaMda aura zA. dallIcaMda meghAjI, tathA muMDArAgAMva nivAsI zA. cainamalla gaMgArAma pradatta dravya mahAyasevi sndhaangkAtmatilaka graMthasosAyaTI Thi. bhArata jaina vidyAlaya, pUnA, sITI vIra saM. 2448] mUlya cha AnA [vikrama saM. 1978 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - lakSmaNa bhAUrAva kokATe yAMnI puNe peTha sadAziva gha. naM. 300 yethe ApalyA 'hanumAna' chApakhAnyAMta chApile. - Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jodhapura rAjyAntargata 'bIjApura ' (paraganA 'bAlI' ) ke nikaTavartI 'hasti tuNDI' prasiddha nAma 'rAtA mahAvIra' nAnaka prAcIna jaina tIrthastha jina mandira / Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shree Sudhar hasti tuNDI tIrthastha bhagavanmUrti / bhandar-Umara, Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // shrii|| mahAvIradeva. mere khyAlase vIrapramu ke carita ke kahane ke pUrva isa bAta kA parAmarza karanA ThIka hogA ki mahAvIra deva ke pUrva bhAratavarSa kI dazA kaisI thI / Ajase asaMkhya varSa pahale navama aura dazama tIrthaMkara deva kA madhyasamaya mAratavarSa ke dhArmika itihAsameM kalaGkarUpa thA / usa samaya zrIAdideva RSamanAtha svAmI kI sthApana kI huI aura tatpazcAt hue hue ajitanAthAdi tIrthaMkaroM kI paripuSTa kI huI-dhArmikamaryAdA lupta hogaI thI | bharatacakI dvArA nirmita AryavedoM kI zikSA kA hAsa hI nahIM balki amAva hI hogayA thA | jisa bhAratabhUmimeM karuNArUpa tripathagA kA vimala pravAha asaMkhya varSoMse calA A rahA thA, vahAM usa samaya durvAsanAoM kI dhUlI uDa rahI thii| ___ jisa pavitra nirvANajananI kriyA ko anantajJAniyoM ne sthApana kiyA thA, usa kA sthAna ADambaroM se bharI huI purohitoM ( yAjJiko ) kI zikSAoM ne le liyA thA, ataH vaha uttama kiyA paizAcikarUpako dhAraNa kiye calI jAtI thI / vedavettA paNDitajana mI vedaRcAokA artha mUlate jA rahe the| ___ sarva sAdhAraNa aura zreSTha vidvAn bAhmaNa-paNDita-vedazAmAbhyAsI bAhyADambaroM meM aura svargasukhoM ke prApta karane kI lAlasAoM meM mugdha hue par3e the| usa vakta bhAratavarSa kA jIvanapravAha karmakANDa-nAstikatA athavA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ajJAna kI tarpha jhuka rahA thA, brAhmaNaloga prAcIna kAla ke sukhoM kA svapna dekhate hue aura samaya ko na vicArate hue dUsarI jAtiyoM ke svatvoM ko chIna kara apane adhikAra ko baDhAne kA yatna kara rahe the / paramArthamArga aura adhyAtmavidyA ko thoDe se ine gine manuSya bhI jAnate hoM isameM bhI pUrNa zaMkA thii| pravAhamArga // AtmanirIkSaNa-nirIhakriyA -antaradRSTi-jJAnayoga-apavarga kAmanAdi vizuddha mAnava kartavyoM ko choDakara yajJapUjA-saMsAra vRddhinibandhana pazuvadha AhUti pradAnAdiH kriyAe~ sukhakara, sugama aura zAstravihita mAnI jAtI thIM / jJAnaprApti meM udAsInatA hotIjAtI thI, jJAnayoga ke viparIta karmakANDa kA yathocita pAlana unako svarga kA denevAlA pratIta hotA thA, parantu-vaha yaha nahIM samajhate the ki. dayAdharmanadItIre, sarve dharmAstRNAkurAH tasyAM zoSamupettAyAM, kiyattiSThanti te ciram ? // 1 / / sArAMza yaha ki svArtharata aura ajJAna adhita hinduoM kI dazA usa samaya atyanta zocanIya thii| jaba janatA kA hRdaya itanA saMkucita ho taba vaha kadApi zreSThatattvoM kA anusaraNa nahIM kara sakatI / brAhmaNa-kSatriya aura vaizya karmakANDa ke yajJameM jhUThe mohase svargakAmanA ke lAlacI hue hue apane Atmika sukhoM ke parAGmukha hokara AtmA kI hI AhUti de rahe the | Atmonnati kA rAstA vaha mulA baiThe the | jaDavAda kI mahattA aura asaMyatiyoM kI pUjA cAroM tarpha apanA mahattva jamA rahI thI / akhila janasamAja ko apanI dRSTi-apanA hRdaya--apanA mana-aura apanI Atmazakti-brAhmaNoM kI sevA meM hI lagA rakhane kI jabaradastI pharja samajho jAtI thI / yahI logoMShree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kA paramadharma samajhA jAtA thA / " varNAnAM brAhmaNo guru: " isa vAkyako Izvara vAkyasamAna aTala abAdhya mAnA jAtA thA / ||avtaarii kA Agavana / / usa samaya baba ki mAratavarSa kI dhArmika tathA sAmAjika avasthA bagai hI burI thI / sudhAre kA bAlasUrya durdazArUpI rAtrIkA nAza karane ke, liye udaya huA ! ! ! / kSatriyakuMNDa nagara jo ki ikSvAku rAjAoM kI rAjadhAnI thI, vahAM vikrama saMvat se 542 varSa pUrva siddhArtha rAjA kI strI trizalA kI kukSise eka pratApI bAlaka kA janma huA, jisako bhAratavarSameM hI nahIM balki trilokI bharameM dharma kI-zubhakarma kI nIti kI-Arya rIti kI-pAramArthika sukhoM kI evaM zubhavAsanAoM kI vRddhi karanI thii| usa bAlaka kA nAma " vardhamAnakumAra rakkhA gayA, parantu vaha bAlyAvasthA meM prasannatAse parIkSApUrvaka indrAdi devatAoM ke diye hue vIra athavA mahAvIra nAma se hI apane jIvana ke anta taka prasiddha rahA | mahAtmA mahAvIra canmase hI sUra-bIra-va gaMbhIra-mAtApitA ke parama bhakta-prajAvatsaladAnazauNDa aura vadAnya the / ___ Apa tIna jJAnasaMyukta the, sarva vidyApAraMgata the, tathApi mohavazIbhUta hokara Apake mAtApitA Apako zAstrAdhyayana karAne ke liye kisI pANDita ke pAsa le gaye, Apa manameM ahaM kRti na kara saba kucha dekha rahe the. jaba yaha ghaTanA indramahArAjane dekhI to vaha manahI mana hasate hue vahAM Aye jahAM ki vIra kumAra paNDita ke makAna para pA rahe the, indra ne apane jJAna se dekhA ki ina ina bAtoMkA paNDita ko janma se saMzaya hai to, unhIM bAloM kI vAra paramAtmA se pRcchA kI, paramAtmA to apausveyajJAnI the arthAt sAmAnya manuSyoM se asaMkhya guNAdhika jJAnazakti ke dhAraka the, indra ke pUchane para bar3I gaMbhIratA se una praznoM kA Apane Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samAdhAna kiyA / paNDita prabhRti sarvajanoM ke Azcarya kA pAra nahIM rahA ! ! ! usa vakta indra mahArAja ne vIra kumAra kI Atmazakti kA paricaya dilAte hue kahA manuSyamAtraM zizureSa vipra! / nAzaMkanIyo bhavatA svacitte / vizvatrayonAyaka eSa vIrajinezvaro vAGmapAradRzvA // 1 // inakA vicArazIla mana bAlakapanase hI pRthvI ke vAstavika lAbhoM ke prApta karanemeM thA / dInAtmAoM kI durdazA ko dekha Apake udAramana para baDA AghAta hotA thA / usa vakta ke ADambaroM ko dekha Apa samajhate the ki yaha dharma nahIM kintu dharma ke nAma se ajJatA hai, parantu saba kArya dezakAla kI anukUlatA ko pAkara hI sudharate haiM / ___ Apako saMsAra kA uddhAra karanA sadA se priya thA, ata: Apane sukha ko tilAJjali dekara jagata ko sudhAranA tathA zAnti denI ThAna lI, isa vicAra ko dRDha karake Apane rAjya-strI-parivAra-mAlamilakatasvajanabandhuoM-kA parityAga kara ke-tIna abaja-aThAsI koDa-assI lAkha-sonAhiyoM kA dAna dekara saMsAra ko choDa diyA / // Atmabhogapara stysndhaa| chApakA siddhAMta thA ki-"yadArAdhyaM yatsAdhyaM, yaddhayAyaM yacca durlabham / tatsarva tapa sAdhya, tapo hi duratikramam / / 1 / / " jo cIja ArAdhanA karane yogya hai, jisakI sAdhanA me tana mana dhana kI Ahuti dI jAtI hai, jo yogiyoM ke bhI dhyAna karane yogya hai, jo cIja saMsArameM ati durlabha hai. vaha saba tapobala se sAdhya hai, tapa nikAcita karmakI gati ko bhI roka sakatA hai, paraMtu tapakI zaktiko koI nahIM roka sakatA, tapase AtmA kI ananta zakti kA prAdurbhAva hotA hai, arthAt tapasyA ke karane se manuSyako kevala jJAna kevala darzanakI prApti bhI ho sakatI hai| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ isa vAste Apane sADhe bArAM barva 15 dina vo ghora tapa kiyA ki jisako sAmAnya AdamI eka dina to kyA ? balki eka ghaDIbhara bhI na kara sake / tapa karate hue Apane 6=6 mahine taka anna aura pAnI nahIM liyA / sADhe bArAM taka kyA rAta aura kyA dina, prAyaH khaDehI khaDe nikAla / logoMne Apake pAoko culhA banAkara rasoI banAI Apake kAnoke sAtha hiMsaka mAMsAhArI pakSiyoM ke piMjare bAMdha kAno meM kole gADe, AMkha nAka kAna vagairaha komala marmasthAnomeM dhUla bharadI. devatAI mAnuSika-sapAdikRta jina upadravoM ko Apane sahana kiyA hai unake sahana kA bala Atmadhairya sahiSNubhAva Apake sivAya anya prAkRtika manuSya kA na huA hai aura na hogA, itanA karate hue bhI nirAzArUpI aMdhakAra unheM aMzasa bhI ghera nahIM sakA / sa yarUpI prakAza kA udaya huA kikevala jJAna kahIM dUra nahIM thaa| Apa vItarAga hue, sarvavit hue, sarvajJasarvadazI hue, aura saMsArako apanI zikSA dene kA udyama karane lage / [sAra aura sAphalya ] bApakI zikSA thI ki pratyeka manuSya-cAhe vai ucca jAti kA ho cAhe nIca jAtikA ho mokSakA adhikArI hai, jo manuSya pavitratApUrvaka jIvana vyatIta karatA hai aura anAthoM anAzritoMpara dayA karatA hai usako yajJAdvArA devatAoMkI prasannatA karane kI apekSA isa kriyAse adhika lAma hai, aura adhika lAbha bhI dhirpha anAdike dAnakI vRttiko lekara he varan pazuvadha to ghora duHkha kA hetu hai / phira ApakA karamAna thA ki manuSya kI vartamAnadazA upoke karmokA phala hai, yaha karma cAhe isa janma ke kiye ho cAhe pUrvajanma ke / avyAtma dazAke vicArase apakA pharamAna thA ki jIvanakA avikAMza duHkhalpa hai cAhe vaha apane ko kitanA bhI sukhI kyoM na mAnavA ho / isa Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ liye manuSya ko vaha kArya karanA cAhiye ki jisase vaha punarAgamanase sadAke liye mukta hokara nirvANa ko prApta ho jAya, arthAt sAMsArika kadarthanAoM se sadA ke liye chUTa jAya / yaha phala yajJoM kI sabala kiyAoM dvArA athavA anAtha pazuoM ko nirdaya hokara agnimeM jhoka dene se kamI nahIM mila sakatA / hA~ pavitratApUrvaka jIvana gujArane se aura vAsanAoM ke dabAnese ho sakatA hai| rAjA aura kisAna, brAmhaNa aura zUdra, Arya aura anArya, amIra aura garIba, sabahI vIra paramAtmA kI zikSAoM ko prema se sunate the, Apake jJAnakI prabhA vijalI kI taraha manuSyoM ke hRdayapara tatkAla asara kara jAtI thii| jo loga sirpha tamAzA hI dekhaneko Ate the, Apake apUrvajJAnake camatkAra se cakita ho jAte the / addhAluoM kI taraha una manuSyoMpara bhI ApakA prabhAva paDatA thA | [ // parivAra paricaya / / ] paramAtmA mahAvIra devane pahale pahala apApA nagarI meM upadeza kiyA thA, vahA~ indrabhUti 1 agnibhUti 2 vAyumRti 3 vagairaha 11 vidvAn brAhmaNa yajJakriyA ke karane ke liye ekatra hue hue the, unako pramune satyamArga sama jhAkara apane Adya ziSya banAye / ye sarva paNDita 4400--ziSyoM sahita pramuke caraNAravindoMmeM Akara dIkSita hue the| pramu khuda rAjya tyAga kara muni hue the isaliye jina kA nAma Age likhA jAyagA vaha ceDA, zreNika, udAyana, vagairaha rAjA prabhuke bhakta bane the| ___ paramAtmA ke saMsAgasAratAdarzaka upadezako sunakara 99 koDa sonA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mohareM 32 triyAM kA tyAga kara zAlibhadra unake ziSya hue the / zAlimadra ke alAvA aura bhI aneka rAjaputra jaise ki meghakumAra abhaya. kumAra Adi, aneka zreSThiputra jaise ki dhannAkumAra aura dhannAkAkaMdI, pramucaraNoMmeM dIkSita hue the / __ Apake pAMcakanyANaka jina kA varNana Age likhA jAyagA unameM 64 indra sahaparivAra hAjira huA karate the, parantu unaparabhI Apako bAsakti nahIM thii| ApakA mukhya siddhAMta thA ki saMsArakSetrameM satyamArga khojanevAleko apanA jIvana ucca banAnA cAhiye / unhoMne apane ziSyoM ko isa kadara upadezadvArA sthira kiyA thA ki maraNAntakaSTake Anepara bhI vaha dharmase vicalita nahIM hote the / Apake saMpradAyameM anAdi svabhAvake anusAra strI aura puruSa samI kalyANamArgako akhatyAra kara sakate the / dIkSita puruSa-Arya, muni, sAdhu, tapasvI, RSi, bhikSuka, niryanya, anagAra aura yati Adike nAmoM se pahacAne jAte the, aura dIkSita striyA-AryA, bhikSuNI, sAdhvI, tapasvinI nirgranthI Adi nAmoM se pahacAnI jAtI thI / Apake nirvANa ke bAda bhI gautamAdi Apake ziSyone, usame bhI khAsa karake saudharma svAmIne ApakI zikSAoM kA yAthAtapyarUpase pravAha pracalita rakkhA thA / paramAtmA ke Agama ardhamAgadhI bhASAmeM the, aura 14 pUrvo kI vidyA saMskRta bhASA meM thii| Apake nirvANa ke bAda kitanA hI arasA bItajAnepara Apake vAkyoMkI hotI huI chinnabhinna dazAko acche rUpameM syApana karaneke liye mathurA nagarImeM aura vallabhImeM sabhAe~ huI thIM, mathurA kI sabhAmeM mukhya niyAmaka skandilAcArya the, aura vallabhIpurakI sabhAmeM mukhya niyantA devarddhi gaNi kSamAzramaNa the / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Apake zAsana kI dhvajA saMprati narezane aura kumArapAla solaMkIne bahuta dUrataka pharakAI thii| [ prAsaMgika ratha cakrake samAna gativAle isa saMsArameM jisa jisa samaya dharma kiyAoMkA hAsa hotA hai usa usa samaya bhavyAtmAoM ke puNya prakarSase saMsAra meM uttama puruSoMkA janma hotA hai / vaha uttama jIvAtmA tIrthakara tIrthanAtha vizvanAyaka kahe jAte haiM / jina vizuddhAtmAoM ne isa padavI pAne ke tIna bhava pahile prakRSTa tapa Adi bIsa athavA unameM se katipaya satkRtyoM ko satata sevana karake tIrthakara nAmakarma dRDha bAMdhA huA hotA hai vahI mahApuruSa isa padavI ko hAsila kara sakate haiM / __ye avatArI puruSa jisa janmadAtrI mAtA kI kukSi meM garbharUpase sthita hote haiM, vaha mAtA ina bhAvI bhAgyazAliyoM kI sUcanArUpa caturdaza svapnoMko dekhatI hai| tIrthakara devoM kI pAMca avasthAoM kA nAma kalyANaka hai, jina ke nAma yaha haiM (1) yavanakalyANaka, 2-janmakalyANaka, 3-dakSiAkalyANaka, 4-kevalajJAnakalyANaka, 5-nirvANakalyANaka / ___ ina pAMcahI kalyANakoM meM devendrAdi asaMkhya deva devI Akara devAdhideva paramAtmA ke guNagrAma bhakti zuzrUSA karate haiM / ___ janmakalyANaka ke samaya sarva indra paramezvara ko sumeru parvata para le jA kara una kA snAtra mahotsava karate haiM aura baDI bhakti se pUjA racAte haiM / tadanantara baDI hiphAjata se unheM mAtA ke pAsa rakhakara apane upakArI ke janma kI khuziye manAte apane 2 sthAnoM meM cale jAte haiM | anya bhI aneka prasaMgoM para devendra, maharddhika deva, aura deviye pramu ke darzana aura sadupadeza kA lAbha lene ko AyA karate haiM / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kevala jJAna ke bAda jaba samavasaraNa kI racanA hotI hai taba devendra cakravartI saparivAra upAsanA bhakti meM hAjira hote haiM / aise dharma sAmrAjyazAlI devAdhideva eka eka avasarpiNI aura utsarpiNI kAlameM caubIsa cauvIsa hote haiM / vartamAna cauvIsImeM-1-zrIkraSabha devI, 2-zrIajitanAthajI, 3-zrIsaMbhavanAthajA, 4-zrI abhinandanajI, 5-zrIsumatinAthajI, 6-zrIpadmaprabhujI, 7-zrIsupArzvanAtharjA, 8-zrIcandrapramujI, 9-zrImuvidhi nAthajI, 10-zrIzItalanAthajI, 11zrIzreyAMsanAtha jI, 12-zrIvAsupUjyajI, 13-zrIvimalanAthajI, 14zrIanaMtanAthajI 15-zrIdharmanAthajI, 16-zrIzAntinAthajI, 17-zrIkuMthunAthajI, 18-zrIaranAthajI, 19 zrImallinAthajI, 20-zrImunisuvatasvAmIjI, 21-zrInaminAthajI, 22-zrIneminAthajI, 23-zrIpArzvanAthajI, 24-zrIvarddhamAnasvAmI / ___ inameM se jo antima tIrthakara varddhamAna svAmIjI haiM, unakA prasiddha nAma hai mahAvIradeva, vartamAna kAlameM jo zAsana calatA hai, isa ke saMcAlaka yahI pramu haiM / isa devAdhideva ke ekAdaza gaNadhara the, jinake nAma 1-indrabhUti ( gautama svAmo) 2-agnibhUti, 3-vAyubhUti, 4vyakta, 5-sudharma, 6-maNDita, 7-mauryaputra, 8-akaMpita, 9-acalamrAtA, 10-metArya, 11-prabhAsa, yaha 11 hI muni zrImahAvIra ke mukhya ziSya the | mahAvIra paramAtmA ke nirmANa ke dUsare hI dina gautamasvAmI ko kevala jJAna paidA huA thA / kucha varSoM ke pIche sudharmA svAmI ko kevala zAna paidA huA thaa| ___ indrabhUti (gautama) aura sudharmAsvAmI ke alAvA nava hI gaNaghara mahAvIra pramu kI hayAtI meM hI mokSa cale gaye the / gautamasvAmI kI apekSA mI zrIsudharmasvAmI dIrghAyu the isa liye pramune gaNa Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIsudharmasvAmIjI ke hI supurda kiyA thA / gautamasvAmI aura zeSa sabhI gaNadhara rAjagRhI nagarI ke rahanevAle caudaha vidyAvizArada brAhmaNa the / [ // tattvajJAniyoMkI AtmakathA // 1 jaba zrImahAvIra paramAtmA ko kevala jJAna paidA huA usavakta ve saba milakara nagara ke bAhira yajJa kara rahe the / usI avasarameM mahAvIrako kevala jJAna paidA huA thA ata eva mahA vIra prabhukA jJAnotsava karane ke liye AkAza mArgase utarate huye devatA oM ko dekhakara gautamAdi brAhmaNa aura unake ziSya paMkti ke 4400 brAhmaNa isa bAta kI nihAyata khuzI manAne lage ki hamAre kiye isa yajJa ke prabhAva se ye saba devatA A rahe haiM / parantu ve jaba sarva yajJa pATaka ko choDakara Age baDhe to sabako saMzaya huA ki ye devatA kahA~ jAte haiM ? logoMse pUchA to mAlama huA ki ye saba sarvajJa ko vandanA karane jArahe haiM / yaha sunakara indrabhUti ko baDA AmarSa huA / vaha socane lagA-saMsAra meM Aja mere sarvajJa hone para bhI dUsarA sarvajJa hai ki jisake pAsa ye saba dauDe jArahe haiM ? baDe Azcarya kI ghaTanA to yaha hai ki isa vakta paramapavitra yajJamaNDapa bhI inhe najara nahIM AtA ! ! kyA jAne kyA kAraNa hai ki yajJapara inako antara prema hI nahIM jAgatA ? | astu jaisA vaha sarvajJa hogA vaisehI ye devatA bhI hoMge / bhramara ko sugandhita phUlopara aura kauoMko nimbakI niMboliyoM para hI prema huA karatA hai / ___paramAtmAke darzana kara vApisa lauTate hue logoM ko indrabhUti ne kucha haMsakara pUchA kyoM bhAI ! sarvajJa dekhA ? kaisA hai ? javAbameM unhoM ne sira hilAkara kahA-kyA pUchate ho ? tIna loka ke sarva jIvAtmA ginatI karane lageM, AyukI samApti na ho ! gaNita ko parAdhase bhI Age baDhAyA jAye to bhI usa jJAnasAgara ke guNoM kI gaNanA karanA asaMbhava aura azakya hai / are Azcarya / mahadAzcarya ! ! vAhare dhUrta ! ! kisIne Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 11 mUrkha manuSyoM ko ThagA, kisIne striyoM ko, kisIne bAla aura gopAloM ko parantu tUne to catura manuSyoM ko, aura bibudha kahalAte huye devatAoM ko bhI jAla meM phaMsAyA ! acchA khadyota aura candra kA prakAza sUryake mAge kitanI dera ThaharegA ? / abhI AtA hUM, tere sAtha vivAda karaketujhe parAsta karatA hUM / eka myAna meM do talavAre, eka hI guphAmeM do siMha, yA eka gagana meM do sUrya, kabhI kisIne dekhe yA sune haiM ? | isa prakAra vividha ADambaroM ko dikhAtA huA indramUrti apane pAMcaso 500 ziSyoM ko sAtha lekara prabhuke pAsa AyA / prabhu apane jJAnase usakA nAma gotra aura guptarahA huA usake manakA saMzaya jo ki usane sarvajJatva kI kSati ke bhayase kisI ke pAsa Aja taka jAhira nahIM kiyA thA use bhI jAnate haiM / gautama Akara jaba sammukha khaDA rahA taba " he gautama ! indrabhU tvaM sukhena samAgatosi ? " isa taraha prabhu usako bulAte haiM / mahAvIra ke mukha se apane nAma aura gotra ko sunakara gautama ne vicAra kiyA, are ! yaha to mere nAma gotra ko bhI jAnatA hai / athavA jagadvikhyAta mere nAma ko kauna nahIM jAnatA ? agara yaha mere manogata sandeha ko kahe to jAnUM ki yaha saccA sarvajJa hai / gautama ke manogata mAva ko jAnakara trikAlavit mahAvIra deva kahate haiM he vidvan ! tere manameM " jIva hai yA nahIM ? " isa bAta kA saMzaya hai aura usakA kAraNa vedameM rahI huI. - " vijJAna ghana eva etebhyo bhUtebhyaH samutthAya tAnyevA'nuvinazyati na pretya saMjJAsti " aura --" savai ayaM AtmA jJAnamayaH " ityAdi / tathA - " da da da " arthAt - damo dAnaM dayA itidakAratrayaM yo jAnAti sa jIvaH / / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ye do RcAe~ haiM / pahilI RcAse jIva kA sarvathA abhAva pratIta hotA hai, aura dUsarIse jIva kI siddhi bhI ho sakatI hai / sAdhaka aura bAdhaka pramANoM ke milanese tuhArA mana saMzayAndolita hora hA hai, parantu ina RcAoM kA yathArtha artha tumhAre khyAlameM nahIM AyA, suno hama tumako inakA paramArtha samajhAte haiM / ___" vijJAnaghana" yaha AtmA kA nAma hai | jaba AtmA ghaTapaTAdi kisI bhI cIja ko dekhatI hai taba vaha upayoga rUpa AtmA indriyagocara padArthoM ko dekhatI sunatI hai yA kisI bhI tarahase anubhava gocara karatI hai, usavakta una anubhavagocara padArthose hI usa usa upayogarUpa se paidA hotI hai aura una padArthoM ke naSTa hojAnepara yA dUra hojAnepara vaha usarUpa arthAt ghaTapaTAdi padArtha pariNaba AtmA usa usa upayoga se haTa jAtI hai, usa hAlata ko lekara kaha sakate haiM ki una una ghaTapaTAdi bhUtoM se arthAt bhUtavikAroM se upayogarUpa vaha AtmA utpanna hotI hai, unake vikhara jAne para unameMhI laya hojAtI hai / ___ "na pretya saMjJA'sti " pahile jo ghaTapaTAdi upayogAtmaka saMjJA thI, phira vaha kAyama nahIM rahatI, una padArthoM se haTakara AtmA anyAnya jina ra padArthoM meM upayogarUpa se pariNata hotI hai usa usa padArtha ke rUpase naI saMjJA kAyama hotI hai, isa samAdhAna se aura pramuke jagadadvaita sAmrAjya ke dekhanese indrabhUti (gautama ) ne dIkSA svIkAra karalI / indrabhUti vIra paramAtmAke prathama ziSya hue / isa bAta ko sunakara agnibhUti, vAyu ti Adi sarva paNDita apane apane parivAra ko lekara Aye / manomata saMzayoM ko nivRtta karake una sabane jagadguru mahAvIradeva ke pAsa saMyama akhatyAra kiyA / pramune ina ekAdaza mukhya paMDitoM ko apane gaNaghara kAyama kiye / aura gaccha kA mAlika sudharmA svAmIko hI banAyA | ___ mautamasvAmI pramuke nirvANa ke dUsare hI dina kevalI hokara 12varSataka Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMsArameM aneka upakAroM ko karate huye bhUmaMDalapara vicarate rahe aura pamuke nirvANa ke 20 varSa pIche siddhi gati ko prApta hue / sudharma svAmI ke pATapara zrIjambUsvAmI baiThe / basa jambUsvAmI mahArAja hI antima kevalI kahe gaye haiM / ___ jambUsvAmI kA itihAsa pariziSTa parva bhAga pahile se aura sAhitya saMzodhaka bhAga tIsare se jAna sakate haiM / pahale isa bAta kA sAmAnyatayA ullekha ho cukA hai ki-jainadharma ke pravartaka haraeka tIrthakara kI pAMca avasthA vizeSa ko jaina pAribhASika zabdoMmeM kalyANaka kahate haiM / vIra paramAtmA kA jIvAtmA nayasAra ke bhavameM samyaktva se vAsita hokara 26 bhava anyAnya gatiyoMmeM bhogakara sattAIsaveM mavameM trizalA rANI kI kukSimeM Akara paidA huye, itane vRttAntakA nAma cyavanakalyANaka hai | anAdi kAla ke avAsita prANIne pahile pahila muni kA darzana karake kisa ucca Azaya se unakA satkAra kiyA hai kisa dharmaprIti se vaha unase vartAva karatA hai, usakA anubhava karanevAloM ke liye hamAre paramopakArI gurumahArAja kI banAI " mahAvIra paMcakalyANaka " pUjA kI pahilI DhAla yahAM likhI jAtI hai (dohA) jaba se samakita pAiye, taba se gaNanA Aya / vIrajIva nayasAra ke, bhava meM samakita pAya || 1 / / (sAraMga kaharavA hame dama de ke cAla ) samakita Atama guNa pragaTAnA, | Teka / samakita mUla dharama taru dIpe / vina samakita na caraNa navi jJAnA || sa0 1 / / apara videhe nRpa Adeze / kASTha lene nayasAra kA jAnA / / sa0 2 / / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 bhojana samaya meM nirakhata atithi puNyayoga yuga muni huo AnA || sa0 3 / / dhanya bhAgya mujha mana meM ciMtI / niravadya AhAra pAnI diyA dAnA || sa0 4 / / joga jAnI muni dezanA dInI, pAyA samakita lAbha amAnA || sa0 5 / / dravya mAraga batalAyA muni ko / bhAva mAraga kiyA Apa pichAnA || sa0 6 / / Atama lakSmI kAraNa samakita harSa dharI vallabha mana mAnA || sa0 7 // jinezvara deva kA mAtA kI kukSise janmanA, saMsAra bhara ke jIvoM ko usa samaya AhlAdita honA, indrAsanoM ke calAyamAna honepara asaMkhya deva deviyoM kA rAjA siddhArtha ke ghara AnA, lokAdhAra usa bAlaka ko sumeru parvata para le jAnA, aura janmotsava karanA, pIche jAkara bAlakako mAtA ke pAsa rakhanA, maMdAra prabhRti ke puSpoM se prabhukI arcA karanA, dhanadhAnya se pramu ke mAtA pitAoM ke nivAsagRha kI pUrtikaranA, mAtA pitA kRtajanmotsava, nAmasthApanA, pAThanavidhi kA upakrama tathA yuvAvasthA meM mAtA pitA ke svargArohaNa ke pazcAt apane baDe bhAI nandIvardhana se pUchakara dIkSA lene ke pahile pahila kA mahAvIrakA jitanA vRttAnta dekho usako janmakalyANaka ke andara hI samajhanA cAhiye / janmakalyANaka kI zurUAta nIce kI DhAla se hotI hai / ( dohA ) 1 janma samaya jinadeva ke janapada sukhiyA loka | vAyu sukhakArI cale, Ananda maMgala oka // 1 // caitra zukla terasa malI, RkSa uttarA joga / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15 madhyarAtri jina janamiyA, pUrNa puNya phala bhoga / / 2 / / zAnta dizA saba dIpatI, trimuvana huo prakAza / chappana dizi kumarI milI, AI citta hulAsa / / 3 / / [deza-tritAla-lAvaNI] janameM jinadeva-mati-zruta-avadhi-jJAnI pUraNa jasa puNya kI adbhuta eha nizAnI / / ja0 maDa thAna se chappana dizi kumarI mila Ave, dekhI pramu jhagamaga jyoti ati harSAve / adholoka kI ATha saMvartaka vAyu calAve, ekayojana bhUmi aMdara azuci uDAve / varasAve ATha Urdha loka kumarI phUla pAnI / / ja0 1 / / pUrakha dakSiNa pazcima uttara ima cAre, kama se aTha aTha kumarI nija kAja saMbhAre / darpaNa kalazAli paMkhA cAmara dhAre, cau vidizi kI cau dIpa dhara ujIyAre / cau madhya rucaka kI Ave kumarI sayAnI / / ja0 2 / / kadalIghara tIna banAya vidhi se karatI, mardana pUravaghara snAna dakSiNe dharatI | uttara para rakSA bandhana ko anusaratI, jina jina ambA namI mAva pApa ko haratI / jIvo cirakAla jinaMda vade mukha vAnI / / ba0 3 / / ima cha-pana dizi kumarI pramuke guNa gAtI, karake nijakalpa anAdi sadana nija jAtI / ghanya devajanma hama pramumakti se manAtI, Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 Atama lakSmI kAraNa samakita camakAMtI | harSe vallabha prabhu dekha mukha sukha dAnI || ja0 4 // nandIvardhana kI anumati, varasIdAna, paMcamuSTilAca, caturthajJAna kI prApti, sADhe bAraha varSa kI ati kaThina tapasyA, vihAra aura bhayaMkara parISaha, upasargoM kI titikSA yAvat kevalajJAna se pahile pahile kA jitanA varNana hai vaha saba tIsare dIkSAkalyANaka meM hI samajhanA cAhiye | vizeSa spaSTatA ke liye nIce likhe pATha ko paDho / (dohA) jAne nija dIkSA samaya, piNa lokAntika deva / kalpakarI prabhu bUjhave, karate prabhupada seva / / 1 // jaya jaya naMdA madda hai, jagaguru jagadAdhAra / dharma tIrtha vistAriye, mokSamArga sukhakAra // 2 // ( lAvaNI ) varasI dAna deve jina - rAja mahA dAnI re | Teka aMcalI // anukaMpA guNadhAra, jana ko dvAridra TAra | jina hAthe dAna grahe bhavya teha mAnI re / / va0 1 / / eka koDI ATha lAkha, eka dina dAna Akha / saMvachara taka isavidhi dAna mAnI re || va0 2 // varSa doya hoe pUre, pUre pratijJA meM sUre / havAsa varSa tIsa rahe prabhu jJAnI re / / va0 3 // nagara sajAve rAya, thAve indra hAjara Aya | vidhi se karAve snAna indra indrAnI re || va0 4 // deva ke kalaza sAre nRpa ke kalaza dhAre / snAna nandivardhana karAve harSa AnI re || va0 5 // Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vIra pramu saja hove, Atama lakSmI jove / vallabha harSamana dIkSA jina pAnI re / / va0 6 / / anekAneka prakAra ke dussaha kaSToM ko samatApUrvaka sahana karake kevalajJAna kA pAnA, deva devendra, rAjA, mahArAjA, seTha, sAhUkAra aura 12 hI parSadAoM kA ekatra honA, dharmopadeza dvArA tIrthasthApanA kA karanA, anyAnyadezoM meM phira kara ananta bahirAtmAoMko aMtarAtmA banA . kara una ke hRdayoM meM dharmavIjakA bonA, yAvat nirvANa ke pahile pahile ke caritAMza kA nAma kevalajJAna kalyANaka hai / suniye-dhyAna dIjiye ( dohA ) saMyama zuddha prabhAva se, tIrthakara bhagavAna / dIkSA samaye Upaje, manaparyava zubha nANa // 1 / / vicare deza videza meM, karma khapAvana kAja / pariSaha aru upasarga ko, sahate zrI jinarAja / / 2 / / gosAlA govAliyA, caMDa kosiyA nAga / sUlapANi saMgama diyA, sahiyA duHkha athAga / / 3 / / sudi dazamI vaizAkha kI, uttara phAlguna jAna / zAla vRkSa nIce huo, nirmala kevala bhAna / / 4 / / (vasaMta-hoI Ananda bahAra ) Aja Ananda apAra re prabhu kevala pAyA / kevala pAyA ghAtI khapAyA / Aja0 aMcalI / / ugravihArI jagata meM re, jinavara jaga jayakAra re ||pr0 1 / / dharmadhyAna ghorI banI re, dhyAna kuzala liyA lAra re ||pr0 2 / / dhyAna dhyeya dhyAtA milI re , kADhe ghAtI cAra re ||pr0 3 / / pragaTe kevala jJAnake re. pragaTe Atama sAra re / / pra0 4 // Atama lakSmI pAmIyA re , vallabha harSa apAra raM / / pra0 5 // basa tIsa varSa gRhasthAvasthAke, sADhe bAraha varSa 15 dina chadmasthAvasthAke, Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18 paMdraha dina kamatI sADhe unatIsa kevalI avasthA ke kula 72 sAlakI sarvAMyu pUrNakara vIra paramAtmA apApApurI meM Ate haiN| yoganirodha karaneke pahile antima dharmopadeza ko pharamAte haiM / antima kriyA jisakA nAma yoganirodha hai usake balase yogAtIta hAlata ko prApta kara vinazvara zarIra ko tyAga kara pramu nirvANa padhArate haiN| gautama svAmIkA vilApa, indra aura devoMkA ghora zoka, nandIvardhanakA rudana prabhukA agnisaMskAra karake indroMkA nandIvardhana ko dilAsA dekara pramukI dADhAoM ko lenA, nandIzvaratIrthakI yAtrA karake devadebiyoM kA apane sthAnoM para jAnA, yaha saba nirvANa kalyANaka kI kriyA hai / - pahilA kalyANaka ASADha sudI 6 dUsarA caitra sUdI 13 tIsarA mArgazIrSavadI 10 cauthA vaizAkha sudI dazamI 10 pAMcavA~ kArttikavadI 15 | khulAsA nIce darja hai ( dohA ) tIsa tIsa ghara kevalI, chadma adhika kucha bAra | pUrNAyu prabhu vIra kA, bAra sATha niradhAra // 1 // vasudhAtala pAvana karI, Una varSa kachu tIsa / nikaTa samaya nirvANa ko; jAnI zrIjagadIza / / 2 / / pacapana zubhaphala ke kahe, pacapana itara vicAra | prazna kare chattIsa kA, bina pUche vistAra // 3 // ( kavvAlI ) prabhu zrIvIrajina pUjana, karo naranArI zubhabhAve // a0 || kiyA upakAra jo jagameM, kathana se pAra nahiM Ave | tajI bhavI mAna saba apanA, namana karI nAtha guNa gAve ||1|| sahasa chattIsa sAdhavIyAM, sahasa cauda sAdhu gaNa thAve / kevalI vaikriya sata sata so, vAdI saya cAra kaha lAve / / 2 / / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ohI mana paryana jJAnI, terAMso pAMcaso mAve / pUrava caudadhArI zata tIno, caudaso sAdhvI ziva jAve // 3 // zrAvaka eka lAkha vrata dhArI, eguNa saTha sahasa batalAve / zrAvikA lAkha tiga sahasA, aThArA sUtra paramAve // 4 // pramu parivAra parivAriyA, apApA nagarI dIpAve / amA kArtika rikha svAti, pramu nirvANa sukha pAve / / 5 / / AtamalakSmI pati svAmI, hue nibarUpa upajAve / aTala saMpat pramu pAmI, vallabha manaharSa nahIM mAve // 6 // [cca jIvAtmAoMke ucca jIvana kI ucca ghaTanAyeM] // dayA dRSTi aura dInoddhAra. / / paramAtmA cAritra lekara dezadezAntaroMmeM vihAra kara rahe haiM / unhoMne dekhA ki amuka vikaTa aTavIke amuka sthalameM " caMDakauzika " nAmaka dRSTiviSa sarpa rahatA hai / usa krUrAzayavAle ajJAnI jIvane Aja taka asaMkhya niraparAdhI jIvoMkI jIvanayAtrAko samApta kara diyA hai / usakI tIvra dRSTijvAlAse bhasmasAt hokara pakka phaloMkI nAiM pakSigaNa dhaDA ghaDa nIce gira rahe haiM / isa mayase usa jagahakA AkAzamArga bhI banda ho cukA hai / saMkhyAtIta jIvoMke prANoMkA zatru hokara, vaha bicArA nipaTa narakAtithi ho rahA hai / yaha socakara pramu usake upakArake liye usI kanakhala AzramakI tarapha jahA~ ki vaha sarpa rahatA thA cala paDe / mArgameM jAte samaya gvAloMne unako rokA aura saMpUrNa vRttAnta usa sarpakA kaha sunAyA, aura sAthameM yaha bhI kaha diyA ki isa mArgake badale dUsarA mI mArga hai bo thoDA bA~kA hokara jAtA hai, Apa udhara hokara jAiye jisase Apako zArIrika Apatti na bhoganI paDe / ___mahAvIrane zAnadvArA jAna liyA ki yaha pAmara jIva pUrvakRta duSkRtoMke Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prabhAvase sarvamakSI ho rahA hai " paropakAraH puNyAya" yaha sanAtana patha mukhya tayA hamAre liye hI hai | antameM Apa nibhIMkAvasthAse usI rAste hokara caNDakauzikake bila para jA khaDe hue / sarpa manuSyakA AmA dekhakara kruddha huA aura bilase bahira nikala kara socane lagA | are ! jahA~ mere bhayase AkAzamArga bhI banda ho rahA hai vahA~ yaha manuSya ! sro mI mere dvAra para !! - basa kahanA hI kyA thA ? eka to sarpa aura vaha bhI dRSTiviSa / pahile to usane lAla A~kheM karake prabhupara A~khoMkA jahara choDanA zurU kiyA / aura jaba isa kriyAse thaka gayA, taba mahAvIra pramuke caraNa para DaMka mArA / bhagavaddeva usa duHkhase jarAbhI duHkhI nahIM hue, jarA nahIM ghabarAe / satya kahA hai " kalpAntakAlamarutA calitAcalena kiM mandarAdri zikharaM calitaM kadAcit ? | " pariNAma yaha huA ki usa utkaTaroSI mahA aparAdhI sarpako paramezvarane zAnta kiyA / jamavatsala pramuke prabhAvase use janmAntarakA jJAna huA / paramAtmAke samakSa pandraha dinakI mahA tapasyA karake prabhuke sudhAmaya upadezako sunakara vahakrUra kAya sarpa 15 dina ke pazcAt isa raudra zarIrakA tyAga kara AThaveM devaloka meM phuNcaa| " siktaH kRpAsudhA vRSTyA, vRSTyA bhagavatoragaH / pakSAnte paJcatAM prApya; sahasAradivaM yayau / / 1 / / " (trizaSThiza pu. ca.) pUjya-pUjaka samAja. pramukI hayAtI meM aThAraha dezake rAjA jainadharma ke pratipAlaka the| zrI mahAvIra pramuke mAmA ceTaka (ceDArAjA ) jo ki vizAlA nagarIke ____ * " avazyaM caiSa bodhAI iti buddhayA jagadguruH / AtmapIDA magaNaya nnRjunaiva pathA yayau // 1 // Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mukuTabaddha rAjA the, unhoMne pramuke samakSa gRhasthAzramake yogya zrAvakake bAraha vrata dhAraNa kiye the / magadha dezake svAmI zreNikarAjA to Apa ke paramabhakta hI the / unakA laDakA kUNika (azokacandra) jo ki bApakI mRtyuke bAda caMpAnamarImeM rAjya karane lagA thA, baDA pratApI sAmrAjyazAlI zuddha jainadharmI rAjA thA / / 2 / / ujjainI kA nareza canDapadyota mahAvIra deva kA gADha bhakta thA / paMjAba ke pazcima bhAgameM " vItabhayapattana " jise Aja kala merA kahate haiM eka baDA AbAda aura akalIma zahara thA vahA~ kA rAjA udayana zuddha zrAvaka thA | kUNika ( azokacandra ) kA uttarAdhikArI udAyI rAjA jainadharmameM baDA hI custa thA, aura mahAvIra bhagavAnakI zikSAoMko pUrNaprema se pAlatA thA / antameM pramuke pAsa dIkSA lekara mokSAdhi kArI huA thA | pradezIrAjA pramu ko baDhe jalUsa ke sAtha vandana karaneke vAste AvA thA |rAjA dazArNabhadra jahA~ taka gRhasthAzrama meM rahA pUrNaprema se pramusevA me tatpara rahA, aura antameM jagadguru mahAvIra paramAtmAkI dIkSA lekara kalyANamAjana huA / magavaddevake nirvANa samaya apApA nagarI meM kisI kAraNavazAt aThAraha rAjA ekatra hue the, ye saba jaina dharmA the / ||mhdhik zrAvaka / ( 1 ) vANijya grAmakA raIsa Ananda nAmA jamInadAra ApakA zrAvaka thA, isa ke pAsa bAraha karoDa suvarNa muhareM aura cAlIsa hajAra gAyeM thiiN| yaha vyApAra karmameM bahA pravINa thA | isake pA~casau jalayAn (jahAja ) samudramArgase bhramaNa kiyA karate the| aura pA~casau gADi ye lakarI ghAsa vagairaha ke liye rahatI thIM / (2) kAmadeva zrAvaka jo ki caMpAnagarIkA rahanevAlA thA isake yahA~ 18 koTa azaraphiyA~ aura 60 hajAra gAye thIM / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22 ( 3 ) banArasa kA culanIpitA nAmaka zrAvaka bhI 12 vratavArI pAsa mI 24 koDa suvarNa mohareM aura 80 hajAra thA, isa ke gAyeM thIM / . ( 4 ) surAdeva zrAvaka bhI banArasa kA hI rahanevAlA thA / usake yahA~ 12 kror3a suvarNa mohare aura 26000 gAyeM thIM / (5) cullazataka zrAvaka AlaMbhikA nagarI kA eka prasiddha vyApArI thA usake pAsa 12 kroDa suvarNa moharoMkI aura 6000 gauokI saMpatti thI | ( 6 ) kuNDa kokila zrAvaka kAMpilyapura kA rahane vAlA thA / usakI haisiyata 12 kroDa suvarNamoharoMkI aura 6000 gauokI thI / ( 7 ) polAsapura nagara kA rahanevAlA saddAlaputra ( kuMbhAra ) prabhukA zrAvaka thA, tIna kroDa azaraphiyeM aura 500 maTTI ke baratanoMkI dukAneM isakI daulata thI | f yaha rAjagRhI kA gAyeM thIM | isra * ( 8 ) AThaveM zrAvaka kA nAma mahAzataka thA / rahIsa thA, isake pAsa 21 kroDasonaiyeM aura 8000 zrAvaka kI 13 striyA~ thIM / pradhAna strIkA nAma revatI thA / yaha eka vaDhe daulatamaMdakI laDakI thI / isako isake bApakI taraphase 8 kroDa sonaiye aura 8000 gAyeM daheja meM milI thIM / ( 9 ) aise hI sAvatthIkA rahanevAlA nandipriya zrAvaka bhI baDhA khAnadAna aura daulatamanda thA / ( 10 ) sAvatthIkA rahanevAlA tetalIpitA bhI 12 kroDa sonaiyo kI aura 4000 mauoM kI haisiyata bhogatA thA / isake alAvA dhannA, zAlibhadra, dhannAkAkaMdI vagairaha abajapati sAhUkAra mahAvIra pramuke sevaka the / jaMbukumArane 99 koTi sonaiye choDa kara 526 strI puruSoMke sAtha pramuke ziSya sudharmA svAmI ke pAsa dIkSA lI thI / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // paramAtmAkA saMdeza // zrUyatAM dharmasarvasvaM; zrutvA caivAvadhAryatAm / AtmanaH pratikUlAni, pareSAM na samAcaret / / 1 / / saMsAra meM prANimAtra ko sukha iSTa hai, aura duHkha aniSTa hai / vikalendriyase lekara indraparyaMta sarva prANI sukha ke amilASI haiM, parantu sukha kI prAptike sAdhanoM ko kaise saMpAdana karanA, isa bAta kA samajhanA jarA kaThina hai / kitaneka vicAre mohamUDha pudagalAnandI jIva apane sukha ke liye dUsare ko dusameM DAlane ke upAya karate haiM / koI eka dhanake naSTa honepara anyAya corI Adi anAcAra karate haiM / kitane hI prathama jhUTha bola kara jaba kisI prasaMga meM khUba taMga ho jAte haiM to phareba kara mukta honA cAhate haiM / niHpApako sapApa aura pApIko niSkalaGka banAnekA udyama karane meM apanA kauzala prakaTa karate haiM | apane mAthe para caDha Aye hue Apattike bAdala jaba dUsare kisI para barasa jAte haiM to dharmahIna ajJa khuzI manAte phUle nahIM samAte haiM / parantu ve yaha nahIM samajhane ki avazyameva bhoktavyaM, kRtaM karma zubhAzubham / nakSIyate kRtaM karma kalpakoTizatairapi / / 1 / / ( balki.) rAga dveSa ke dRTa Aveza meM Akara dharma se sarvathA nirapekSa hokara yadi pApAcaraNa kiyA jAve to usa karmakA paramANu mAtrase meru hoDara mI chUTanA kaThina ho jAtA hai / apane doSako na dekhakara sirpha dUsare dhIvAtmAko saMtApa dekara aura Apa khuda akRtyase nivRtta na hokara apane amUlya jIvanako vyartha karane meM mI manuSya pIche nahIM haTatA !! aisI. dazAmeM use upadeza kA denA, sanmArgakA batalAnA vyartha hai / isa viSayameM AcArya zrI harimadra sUrijIkA eka sUtra manana Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 karane yogya hai unhoMne yogya manuSya ko upadeza denekA adhikAra varNana karate samaya kaha diyA hai ki " ye vaineyA vinayanipuNaiste kriyante vinItAH, nAvaineyA vinayanipuNaiH zakyate saMvinetum / dAhAdibhyaH samalamamalaM syAtsuvarNa suvarNa, nAyaspiNDo bhavati kanakaM chedadAhakrameNa / / 1 / / " arthaH- jo manuSya svabhAvase hI vinayanipuNa hogA use hI upadeSTA vizeSa UMce darjepara caDhA sakatA hai / jo svabhAva se hI kaThora pariNAmI hai, chalA hai, chidrAnveSI hai, paravaMcaka hai, use koTi upadeza bhI mArgagAmI nahIM kara sakate ! isa bAta para AcArya eka pratyakSa dRSTAnta dete haiM ki jA suvarNa kucha anya kudhAtuoMse mizrita hai parantu hai jAtikA suvarNa usI ko tejAba vagairaha ke yoga se zuddha kundana banAyA jA sakatA hai | parantu jo hai hI lohekA TukaDA usako cheda - dAha - tADana, tApanAdi aneka upAya kara ke bhI koI suvarNa nahIM banA sakatA / kahAvata hai ki " saumana sAbana malake dhove gardabha gAya na thAya " // saMsAra svarUpa || dhyAna hutAzana meM ari IMdhana, jhoka diyau ripu- roka nivArI | zauka haryo bhavilokana kau vara, kevalajJAna mayUkha ughArI || loka aloka viloka bhaye ziva, janma jarA mRta paMka parakArI / siddhana thoka base ziva loka, tinheM paga dhoka trikAla hamArI // | 1 || kisI bhI rASTra samAja yA dharmakI unnati kA pradhAna kAraNa tadvi Sayaka zikSA hI hai / suzikSitoM ko hI apane apane deza samAja dharmakI yathArtha paristhitikA bhAna ho sakatA hai / vahI usakA upAya soca sakate Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ haiM / aise suzikSita manuSya jisa jAtimeM jitane jyAdA hoMge utanA hI apanA-apane rASTrakA samAja kA yA kuTumbakA bhalA kara skeNge| ___ vartamAna samayameM dekho jApAna jo eziyA ke harSa kA varddhaka ho rahA hai / usakA kAraNa Aja zikSApraNAlI ke sivAya anya kyA mAnA jA sakatA hai ? jaise sUrya tumhAre sAmane cakkara lagAtA huA dRSTigocara hobA hai ThIka usI prakArase sArA saMsAra nIcese Upara Uparase nIce udayase asta astase udaya ina paryAya dharmoM kA vedana karatA calA jA rahA hai| ___ saMsAra kA koI padArtha sthira nahIM sRSTi krama yaha batA rahA hai / samaya yaha kaha rahA hai ki vaha eka na eka dina nIce AyegA, giregA, usakI jarUra avanati hogI jo Upara gayA hai, isa vikarAla kAlakI cAlase bace haiM to paramAtmA bace haiM, bAkI sarva saMsArI jIvoMkA cAhe vaha indrase bhI Uparake ahAmandra kyoM na hoM ? eka rAstA hai / ___ saMsAra aura saMsArI jIvAtmAkA Upara jAnA nIce Ane hI ke liye hai / jaise unnati kA anta avanati para ThaharA huA hai vaise hI avanati ke bAda avazya unnati hai / ____ isa niyamakA ullaMghana vaha kara sakatA hai jo saMsArase mukta hogayA hai, varan saMsAra usIkA nAma hai jo koI isa niyama kA ullaMghana na kara sakatA ho | kaviyoM kI mAnyatA hai ki jo jala samudra se uThakara mApa hokara bAdala bana kara ahaMkAra se matta huA hamAre Upara AkAza meM ghUma rahA hai, itanA hI nahIM, balki-garjanA aura tarjanA kara rahA hai, kauna nahIM jAnatA ki vaha eka na eka dina nIce AvegA, aura vahA~ bAyegA jahAM se AyA thA / basa yaha saMsAra hI nahIM kintu saMsAra cakra mI hai / Apane aba isakA matalaba acchI taraha samajha liyA hogA, adhika kahanA zrotAoM kI budikI avajJA karanA hai / kavi kAlidAsane likhA hai Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26 " yAtyekato'stazikharaM patirauSadhInA___ mAvikRto'ruNapurassara ekato'rkaH / tejodayasya yugapad vyasanodayAbhyAM : loko niyamyata ivAtmadazAntareSu // 1 // " priya bandhuo ! jo girA huA hai usakI avazya unnati hogI, mAna lo kaliyuga isI liye AyA hai ki satayuga kA mArga sApha aura niSkapTaka banajAya / samaya kI pristhiti| dekho kAlakI gati kaisI vicitra dIkha paDatI hai, jaba yahAM dina hotA hai to amerikA meM rAta hotI hai / ThIka isI prakAra se jaba unnati kA sitArA bhArata varSapara camakatA thA to amerikA vagairaha kA koI nAma bhI nahIM jAnatA thA / zAsana nAyaka vIra pramu ke nirvANake kucha varSa pIche azoka rAjA kA pautra samprati nareza huA ki jisane apane akhaMDazAsana ke balase amerikA prabhRti dezoM meM bhI " syAdvAdadarzana" kA pracAra kiyA / una una dezoM meM apane suzikSita upadeSTAoM ko bheja kara jaina dharmake una gUDha tatvoM ko samajhAyA jo una ke liye azruta pUrva the / Aja bhI una dezoM meM se nikalatI huI tIrthaMkara devoM kI pratimAyeM isa satya ghaTanA kI barAbara satyarUpa se gavAhI de rahI haiM / vidyA aura dAna isa vaktavya kA sArAMza yahI nikalA ki - saMsAra kA (saMsAra vartipadArtha mAtra kA) parivartana svabhAva hai / jisa janapada kA netA nyAyazIla hogA, jahAM kI janatA apane heyopAdeya kI samajhane vAlI hogI, umra kA avazya udaya hogA | prAcIna samaya meM loga vidyAvyasanI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hote the, dhana vyaya karane meM udAratA prakaTa karate the, isase vaha apane samAja ke hrAsa ke kAraNoM ko dekhate hI batkAla upAya karalete the / Aja kala yadyapi loga dhanasampatti se sukhI haiM to bhI tAdRzajJAna sampadA ke na hone se dezakA jaisA cAhiye vaisA bhalA nahIM ho sakatA / hAlAM ki Aja mI bhArata ke dAnavIra dAna dene meM apanI prAcIna udAratA se pIche nahIM haTe | aitihAsika sAdhana sAkSI dete haiM ki hamArA maha pramya saMsAra paisA kharcane meM kisI taraha se bhI hAtha pIche nahIM httaataa| AdarzajIvana / / yadi koI hamase pUche ki jIvana kA alaGkAra kyA hai ? to hama niHsaMkoca hokara kaha sakate haiM ki caritra hI jIvana kA eka mAtra alaM kAra hai| caritra AtmA kI eka vizeSa zakti hai, isI zakti ke pramAva se hamArI nIca bhAvanAoMkA damana hotA hai, hRdaya ke apavitra bhAva dUra hote haiM, hama pavitratA prApta karaneke liye vyAkula ho uThate haiM, aura satyakI khoja meM prANa taka deneko taiyAra ho jAte haiM / isI zaktibala ke prabhAva se hama bhISaNa pralobhanoMkA sAmanA karane ke liye khaDe hojAte haiM, samrATa kI apakRpA se bhI vicalita nahIM hote, aura kaThora jIvana saMgrAma meM jayalAbha prApta kara sakate haiM / saMsAra meM jitane pratiSThita vyakti hogaye haiM ve saba isI adbhuta zaktibala ke prabhAva se pUjya hue haiM / dhana aura aizvarya dvArA kisI vyakti ne kisI kAlameM bhI mahattA prApta nahIM kii| caritra hI mahattA prApta karane kA eka mAtra sopAna hai / yaha Izvara pradatta zakti hai, yahI vizvakA niyaMtA hai, isI ke mayase candra sUrya udaya hote haiM, vAvu saMcAlana karatI hai, isI se nirmala pavitratA kA srota pravAhita hokara pApamaya jagata ko svargabhUmi meM pariNata kara detA hai| vahI isa adbhuta zakti kA janmadAvA hai| nahIM to kSINa Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAya durbala mamuSya kisa balase balavAn hokara vaha sAre svArthoM aura apane prANoMtaka ke visarjana kara dene meM bhI kAtara nahIM hotA | eka nyAyakA anuSThAna karane se sArA saMsAra tumhArI sahAyatA karane ke liye taiyyAra ho jaavegaa| usa nyAyAnuSThAna ke pratiSThiti karane meM tumhArA sarvasva hI kyoM na calA jAve to bhI tumhAre hRdaya meM lezamAtra bhI kaSTa na hogA kintu eka anyAyayukta AcaraNa karanese tumheM sau bicchuoMke kATane samAna pIDA hogii| tumhArA hRdaya azAntikA ghara bana jAvegA aura tuma saMsArako naraka ke samAna bhISaNa sthAna samajhoge, taba tuma socoge ki tuma saMsAra meM akele ho, sArA saMsAra tumhArI ora ghRNApUrNa dRSTi se dekha rahA hai, koI bhI tumheM AzvAsana dvArA zAnti deneke liye prastuta nahIM / saMsArake saMpUrNa vyakti gaNa tumhArI pApamaya saMgati se dUra bhAganA cAheMge / isI prakAra nyAya aura anyAya meM bhI bheda hai, bhagavAna kA bhakta bhArI vipatti meM bhI anyAya kA parityAga kara ke nyAya kA anusaraNa karatA hai, isa kA aura koI kAraNa nahIM vaha nyAya ke bIca paramAtmAkI zakti dekhakara hI usapara anurAga karatA hai| // zikSA kA prayojana // aneka mAtApitA apane putrako isa AzA se pAThazAlA meM bhejate haiM ki merA beTA paDhalikha kara koI UMcA pada prApta karegA, kintu unheM smaraNa rakhanA cAhiye ki unakA putra caritra gaThana hI se jJAnI bana sakata hai| isa viSaya kI upekSA karanA apanI saMtAna para ghora anyAya karanA hai| caritra gaThana hI zikSA kA mUla uddezya honA cAhiye / yaha bAta satya jAna paDatI hai ki vidvAn hone se ucca padako prApti hotI hai, kintu caritra ke abhAva meM vaha uccapada surakSita nahIM raha sktaa| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 29 ata eva putrako caritravAn banAne ke liye caritra gaThana para dhyAna rakhanA mAtApitAkA pradhAna kartavya hai / samrATa se lekara eka sAmAnya kisAna ke bAlaka ko apane vyavasAya meM saphalatA prApta karane ke liye jJAna aura caritra kI atyanta AvazyakatA hai / itane vivecana se siddha huA ki kyA rAjakumAra aura kyA kisAna ke bAlaka donoM ko zikSita honA bahuta Avazyaka hai / 1 aneka vyaktiyoMkI dhAraNA hai ki paitRka vyavasAya athavA kisI anya vyavasAya meM zikSA kI AvazyakatA nahIM haiM / maiM pUchatA hU~ ki mAnava samAja ko ajJAna ke ghora andhakAra meM rakhanekA kise adhikAra hai 1 kisAna ke bAlaka aura rAjakumAra ke antaHkaraNa meM jisa pramANa se jJAnaprabhA prakAzita hotI hai usI parimANAnusAra hamAre kAryakI siddhi hotI haiM / caritravAna kisAna kA bAlaka kyA caritravAn rAjakumArake samAna sundara nahIM haiM ? taba phira eka ko zikSA dekara dUsare ko usase vaMcita rakhanevAle tuma kauna ho ? yaha bAta avazya svIkAra kI jA sakatI haiM ki vyavasAyasaMbaMdhI zikSA sabako ekahI sI nahIM dI jAsakatI / rAjakumArako rAjanItisaMbaMndhI, aura kisAna ke bAlaka ko kRSisaMbandhI hI zikSA denA ucita haiM, kintu jo zikSA jJAnavAn banAtI aura caritra gaThana karatI hai vaha saba eka hI DhaMgakI denA ucita hai, isI zikSA kA nAma zikSA hai / // paramArtha aura dezasevA || khAna kI miTTI jisako khAna meM se khodakara usake TukaDe Tukar3e kiye jAte haiM, itanA hI nahIM naran usako gadhoM para caDhAyA jAtA hai; pAnImeM mijo kara use paironIce manthana kiyA jAtA hai, cakrapara caDhAkara khUba ghumAyA jAtA hai to bhI zAbAsI hai usa sahanazIla jAti ko ki jo itane Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bATo ko sahana karatI huI bhI pAtra bana kara saMsArakI svArthasiddhi karatI hai| ___ aura bhI suniye, kapAsa ke DoDoMko toDa kara ghUpa meM aura ghUla meM phaiMka dete haiM, usakI asthiye toDakara sAra nikAla liyA jAtA hai, usa sAramUta kapAsa. ko bhI ghUpa meM pheMka kara khUba tapAyA jAtA hai / mAra mAra kara isake pIche pIche jude kiye jAte haiM, yaMtra meM vIlI jAtI hai, pitA-putra kA Ajanma viyoga kiyA jAtA hai, lohe kI zUlIpara caDhAyA jAtA hai, aneka aujAroM se mArI pITI jAtI hai to bhI vaha upakArI padArtha vastra bana kara kula saMsAra bharake naranAriyoMke gupta pradezoM ko DhakatI hai / to are-nisAra ! are saMsArasAra jIvana ! manuSya ! sacetana hokara amUlya mAnavabhava se kucha bhI nija para kA upakAra na karegA to tujhe aura kyA kaheM ? eka kavitA nIce darja hai use sunatA jA bAda terI marajI manuSya janma pAya sovata vihAya jAya, khovata karo ranakI eka eka gharI hai // kisIne yaha lukamAna se jAke pUchA jarA isakA matalaba to smjhaaiyegaa| jamAne meM kutte ko saba jAnate haiM, vaphAdAra bhI usako saba mAnate haiM, ye karatA hai jo apane mAlika pe kurabA~, khilAnA hai baccoM kA ghara kA nigAhabA~ / / bharA hai yaha khUne mahabbata ragoM meM, na dekhA sagoM meM jo dekhA sagoM meM / / paDe mAra khAkara bhI yaha duma dabAnA, ki duzavAra ho jAya pIchA chuDAnA / / jagatmeM hai mazahUra isakI bhalAI / magara nAmameM hai kyA isake burAI // Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kisI bhAdamIko kaheM hamajo kuttA / to muMhapara vahIM de palaTakara tamAcA / kahA usase lukamAna ne bAta yaha hai / / ___ khulI bAta hai kucha muimmA nahIM hai / yaha mAnA hai bezaka vaphAdAra kuttA / / baDA jA~ nIsAra aura gamasAra kuttA / phakata AdamI para hai yaha jAnesArI / / magara kaumakI kauma duzmana hai mArI / yaha rakhatA hai dilameM muhabbata parAI / / khaTakate haiM isakI nigAhoMmeM mAI / najara Ave isako agara gaira kuttA / / to phira dekhiye isakA taurI badalanA / / na jisane kamI kaumako kauma mAnA / kahe kyoM na maradUda usako jamAnA ? // burA kyoM na mAnege ahate hamIyata / ki-auroMse ulaphata sagoMse adAvata / / // vimrsh--praamrsh.|| bhArata varSameM zumakAryoM ke liye rupaye kI kamI nahIM hai, kintu hai.. logoM meM dezamakti tathA paropakArI manuSyoM kA abhAva hai, jinake vinA hama logoMko samitiyoM tathA sudhArake kAryoMmeM bAdhA paDatI hai / "zAmro" meM vidyAdAna sabase uttamadAna kahA gayA hai isI liye jo loga isa puNyakArya arthAt sArvajanika zikSA pradAna kA yatna kareMge vaha vAstava meM dharmAtmA kahe jA sakate haiN| mArata santAna apane dAna evam udAratA ke liye prasiddha hai / purAne bhanamandira Adi cAro ora DhahAdAmalA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 32 "L rahe haiM ! aura naye mandiro aura dharmazAlAoM ke banAne meM evaM parasparake khilAne pilAne meM anucita rIti se " deza kA aparimita dhana vyaya kiyA jA rahA hai| yadi vahI dhana ucita rItise zikSA kI unnati meM vyaya kiyA jAya arthAt dezako unnati ke zikhara para pahuMca jAne meM adhika kAla nahIM lagegA / sAdhAraNa gaNanA se pratIta hotA hai ki isa samaya mahArAjAoM, rAjAoM jAgIradAroM raisoM tathA sAdhAraNa manuSyoM " ke dAnakI saMkhyA prativarSa sattara karoDa se kama nahIM hai / isa ananta dhana kA ucita rItise vyaya honA cAhiye ! isa kArya kI siddhi ke nimitta pratyeka dezavAsI ko ucita hai ki apanI lekhanI dvArA lekha prakAzita kara tathA upadezokI sahAyatA se janasamUha tathA raisoM kA upakAra kareM / sAmpradAyika niyaMtraNA kisI bhI sampradAya ke aitihAsika varNanoM kA avalokana karane se prAyaH isa bAta kA patA lagatA hai ki sampradAya kI DorI netAoM ke hI hAtha meM rahI hai| netAoM se hamArA Azaya dharma pracArakoM se hai / aura vizeSa kara yaha loga sAdhu; saMnyAsI; popa pAdarI; paNDita; rAjaguru prabhRti nAmoM se vividha vezoM se pahicAne jAte haiM / una meM se jisa kisIne jisa dharmako apanA mAnakara svIkRta kiyA hai vaha usakI hara prakAra se rakSA karatA hai jisa prakAra kRSaka baDI sAvadhAnI se apane kSetra kI nigahabAnI rakhatA huA anyAnya pazupakSiyoM tathA yAtriyoM se bacAne kI yojanA karatA hai / isI prakAra vaha dharmanAyaka bhI apane sampradAya ko baliSTha banAne ke prayatna meM lagA rahatA hai / hAM ? itanA avazya dhyAna rakhanA cAhiye ki bhArata varSa meM chappana lAkha sAdhuoM kI saMkhyA mAnI jAtI hai aura ina kA mAra vizeSa kara gRhasthoM para hI hai / inameM se sanmArga kA sadupadeza denevAle kitane haiM ? Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aura anargalazabdoM kA prayoga kara tathA uttama padArthoM ko khAkara mAnava . jIvanako itizrI taka pahuMcAne vAle kitane haiM ? pahile samaya ke sAdhu apane karmakSetra-tapa japa jJAna dhyAna-brahmacarya -AtApanA vinaya Adi yogoM meM vicara kara anekAneka taraha kI saktiyA~ prApta karate the aura unake balase apane zAsanakI dhvajA patAkA phaharAte the| / Atmazakti // zAstromeM prasiddha hai ki cAra jJAna ke dhAraka usI janma meM jinakI mokSa honevAlI hai, aise zrIguru gautamasvAmI jaba sUrya kI kiraNoMkA sahArA lekara aSTApada para caDhe taba vahAM jo 15 sau tapasvI tapa kara rahe the, unhoM ne unake camatkAra ko dekhakara zraddhApUrvaka una ko praNAma kara apane guru mAna liye | nIce utarane para una sabane hAtha joDakara pUchA pramu! hama 15 sau tApama 500-500 sau ki TukaDI karake yahAM vijana jaMgala meM rahate haiN| aneka prakArakI tapasyA karake sUkhe phala phUla khAte haiM, to bhI1-2-3pAvaDIse Upara nahIM jA sakate / aura hamAre dekhate hI dekhate Apa tuccha sI vastu kA sahArA lekara 32 kosake UMce isa pahADa ke zikhara para kaise caDha gaye 1 / kSIrAva labdhisaMpanna gaNadhara mahArAja ne bar3e premase sakAma aura niSkAma tapakA svarUpa samajhAkara kahA-jo tapa sirpha AtmakalyANake liye kiyA jAtA hai, aura jisameM jJAnayoga kI mukhyatA hotI hai, usa niSkAma arthAt icchArahita tapake prabhAva se jIva meM aNimA; mahimA garimA, laghimA, prAmi, prAkAmya, Izatva, varzitva, yaha ATha prakArakI labdhiyAM utpanna hotI haiM ! aNimA mahimA caiva, garimA ladhirmoM tathA / prAptiH prAkAmya'mIzatvaM bhavanti cASTasiddhayaH / / 1 / / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ isa bAta ko sunakara vaha sabake saba tapasvI zrIguru gautama svAmIjI ke pAsa dIkSita hue gaNadhara mahArAja ne sirpha eka hI pAtra meM kSIra lAkara una saba ko khilAI / una 1500 manuSyoM ko gautama gurune utane pAtrakI khIra se hI tRpta kara diyA / isa banAva ko dekha kara unhoMne bahuna lAbha uThAyA / aise hI kahate haiM rAjA vizvAmitra apane sainikoM ko sAtha lekara vaziSTha RSi ke Azrama meM maye | RSine rAjAko bhojana denA cAhA, rAjAna inakAra karate hue kahA maiM apane sahacAriyoMko bhUkhA rakhakara akelA bhojana nahIM karUMgA | vaziSTa bole hama tuma sabako apanA atithi banAte haiM, rAjA ne haMsa kara kahA Apa isa choTIsI jhopaDImeM rahakara asaMkhya manuSya aura pazupakSiyoM ko kyA khilAyeMge?, vaziSTha ne kahA tuma nizcita raho hama sabhI atithiyokA satkAra kareMge / nidAna sabhIne RSikA nyautA svIkAra karake snAna kiyA / idhara RSijIne apanI choTI jhoMpaDImeMse vividha prakAra ke svAdiSTa, rocaka, pAcaka bhojana dekara rAjAko aura unake sAthake asaMkhya manuSyoM ko tRpta kiyA | siNhaavlokn| pUrvakAlake sAdhu saMnyAsI loga aitihAsika vijJAna meM, paurANika vijJAna meM, padArtha vidyAmeM, SaT darzanoMke svarUpa parijJAnameM, dharmopadeza dene meM, naye naye granthoM ke nirmANa karane meM, yoga vidyA, brahma vidyA, chAtrakalA, nakSatracAla, bhUtapretoM kI vidyA, saMpattizAstra, kRSivANijyakauzalya, nItizAstra, rAzividyA, sAdiviSApahAri maNimaMtrauSadhi parijJAna, devAkarSaNavidyA, prANAyAma, rAjayoga,-pUrvapakSa uttarapakSa dvArA, vAda jayaparAjaya, saMsArayAtrA, tIrthayAtrA, vagairaha satkAryoMmeM lage rahate the, Aja una sarva bAtoM ko tAlA laga rahA hai / vidyAoM ke badale vyApAra, aiti hAsika zAstroM ke badale navala kathAyeM, paurANikAdi parijJAna to nAmazeSa Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 35 ho rahA hai, padArthavidyA to aMgrejoM ke gharoM meM, darzanazAstroM ko udehI khA rahI hai, unakA bhAva hI kauna pUche ? dharmopadeza haiM to saMsArameM apanI baDhAI aura mahattA bar3hAne ke liye, grantha nirmANa ke badale agara prAcIna RSiyoM ke banAye par3he vAMce hI jAve to bhI basa hai / kahAM taka kahA - jAya ? prAyaH sArA hI cakra UMdhA cala rahA hai, jina ke rarvajoMne apane vividha vijJAna dvArA rAjA mahArAjA zreSTha raIsa logoM ko sanmArgagAmI banAyA thA, Aja vaha apane pUrvajoM kI kIrtirUpa jAyadAda ko khA khA kara pApI peTakI veTha utAra rahe haiM / idha bAta kA spaSTIkaraNa nIce ke padyoMse bhalI bhAMti ho sakegA / - svataMtra vAda ke sunA gayA hai ki bhagavAn zrIman - " mahAvIra svAmI ke samaya meM 363 mata the, paraMtu vartamAnakAla ke satava meM una matoMkI saMkhyA bhI 363 se baDha pahuMca gaI hai / kara Aja kala 3000 taka avadhUna saMsAra meM sAdhu saMnyAsI - udAsI cArI - vApasa tapastrI - nAge ityAdi nAma dhAraka manuSyoM kI saMkhyA sunI jAtI hai / nirmale - vairAgI - RSI-muni-brahma saMta yati - bhikSu mahaMta jagat meM 56 lAkha jitanI - - Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat -- [ vizeSa ke liye dekho dezadarzana, ve bhUri saMkhyaka sAdhu, jinake paMtha bheda ananta haiM / avadhUta yati nAgA udAsI, saMta aura mahanta haiM / / hA ! ve gRhasthoMse adhika haiM, Aja rAgI dIkhate / atyalpa hI sacce virAgI, aura tyAgI dIkhate / / 1 / / jo kAminI - kAJcana- na chUTA, phira virAga rahA kahAM ! / para cinha to vairAgya kA, aba hai jaTAoMmeM yahAM || bhUkho mare ki jaTA rakhAkara, sAdhu kahalAne lage / www.umaragyanbhandar.com Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cimaTA liyA bhasmI ramAI, mAMgane khAne lage // 2 // saMkhyA anudyogI janokI, hInatAse bar3ha rahI / zuci sAdhutA para bhI kuyazakI, kAlimA hai car3ha rahI / / bhasma lepana se kahIM, manakI malinatA chUTatI / hA ! sAdhumaryAdA hamArI, aba dinodina TUTatI || 3 / / yadi ye hamAre sAdhu hI, kartavya apanA pAlate / to dezakA ber3A kabhI kA, pAra yaha kara DAlate / / para hAya ! ina meM jJAna to, saba rAmakA hI nAma hai / damakI cilamameM lau uThAnA, mukhya inakA kAma hai / / 4 // ( maithilIzaraNa gupta ) eka mahApuruSa kA kathana hai ki dunni visaya pasattA, dunnivihu dhaNadhanna saMgahasameyA / sIsagurusamadosA, tArijai bhaNasu ko keNa 1 / / 1 / / ( bhAvArtha ) saMsArI jIva-jagatmeM-sAdhuoM ke nimittase, unake sapanase prativarSa (60 ) kroDa rupayA vyaya hotA hai / [ dekho " saMsAra nAmaka mAsika patra "] jo sAdhusaMtakI sevA karate haiM una ke batalAye huye rAste para calane haiM, unake kahanese lAkhoM karoDoM rupaye kharca karate haiN| vaha kisa vAste ? sAdhuoM ke sAtha unakA kyA nAtA hai ? kyA sambandha hai ? kahanA hogA ki dharma | sivAya dharma ke jahAM aura kisI mI kisma kA saMbandha hogA vahAM donoM ko hI hAni hI pahuMcegI / ataeva siddha huA ki saMsAra meM sAdhu mahAtmAoM kA saMcaya paricaya gRhastha ko anAdikAla kI durvAsanAoM se bacAnevAlA hai, haTAne vAlA hai / parantu sAdhu apane sAdhudharma meM kAyama honA cAhiye / agara aisA na hogA to hogA kyA ? ziSya arthAt gRhastha ke eka patnI, arthAt gRhastha Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 17 to apanI eka hI strI para se tuSTa hai aura jisako guru mAnA hai, usase kRSNalIlA manAI jAtI hai / gRhastha ke pAsa bAraha mahIne ke gunAre ke vAste daza bIsa mana anAja hogA aura gurujI ke vakhAre bharI hoNgii| aura mana meM unake yaha hI bhAvanA varvatI hogI ki eka samaye kA eka sera anAja hojAya to hama karor3apati hojAyeM / aisI hAlata meM kahanA cAhiye ki taranevAlA to kASTha hai magara nAva lohekI hai / vaha use kisI prakAra tAra nahIM sakatI / eka ghaDI AdhI ghaDI, AdhImeM piNa Adha / "tulasI" saMgati sAdhukI, kaTe koTi aparAdha // 1 / / zItaritu-jorai aMga sabahI sakorai tahAM tanako na mArai nadI dhorai dhIraje khare / jeThakI jhako" jahAM aMDA cIla chorai pazu, paMchI chAMha lorai girikorai tapa ve dhare / / ghora dhana ghorai ghaTA cahuM ora Dorai jyauM jyauM, calata hilorai tyai tyauM phorai balaye are / deha neha to paramAratha sauM prIti joreM, aise guruorai hama hAtha aMjulI kare / / 2 / / yaha jo mahAtmA tulasIdAsa kA aura kavi-mudara dAsajI kA mahimA vacana hai vaha kaise sAdhuoMke liye hai ? unake lakSaNa yaha haiM joyuM viveka vicArathI saMsAramA kAMI nathI, strIputrane parivAra kalI rAmAramA kAI nathI / ho nagarake vana vijana jehane umaya eka samAna che te mohajetA sAdhunA manA tamA kAMI nathI / / 1 / / "sukhe duHkhe bhave mokSe sAghavaH samacetasaH" / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // parvaparyAlocana // prathama varNana kiyA jA cukA hai ki apane viSada vidyAbalase, bizuddha tapobalase, apramatta kiyAkANDase, apratibaddha vihAra se satya upadezoMse, vividha titikSAoMke parizIlana se, mahAtmA puruSoMne prathama apane ucca nirmala, niSkAma, nirvikAra, evam nirdoSa jIvanase saMsArako apanA anurAyI kiyA hai aura tatpazcAt hI unako dharmopadeza dvArA mArmAnugAmI kiyA hai / aise hI saMsArake agragaNya gRhastha mahAnubhAvoMko bhI Avazyaka hai ki vaha dUsare ko Adarza banAne ke prathama apane jIvanako asAdhAraNa banAne kA dRDha prayatna kareM, basa saMpUrNa saMsAra usakA dAsa hai| yaha bAta bhI avazya smaraNa rakhanI cAhiye ki kevala zikSA hI kAphI nahIM hai, catura AdamI durAcArI bhI ho sakatA hai, dharmahIna manubhya jitanA catura hogA utanA hI atyAcArI hogA, ata eva zikSA kI nIva dharma aura saccaritratA para sthita honI cAhiye, korI zikSA kisI bhI kAmakI nahIM, usase burI vAsanAyeM dUra nahIM ho sakatIM / buddhi kI vRddhi kA (sAdhAraNatayA) saccaritratA para bahuta thoDA prabhAva paDatA hai / bahutera likhe par3he manuSya adUradazI apavyayI aura AcArabhraSTadekhane meM Ate haiM, ata eva yaha atyanta Avazyaka hai ki zikSA dhArmika aura naitika siddhAMtoM para sthita ho / [ isakA adhika vistAra mitavyabatAte dekho ___ aba dezasevA ke himAyatiyoM ko gaura kara ke socanA cAhiye ki aisA avasara phira AnA muzkila hai "sa jAto yena jAtena yAti vaMzaH samunnatim / bAkI to videzI zikSA pAkara bhI videza bhramaNa karake bhI agara dezasavA nahIM kI to bhAI ! tujhe kyA kaheM ? kaviratna kA kahanA haiShree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ amara kanoM ke pAtra jUTe, sApha kara paMDita hue | sacce svadezI mAnase, phira bhI nahIM maMDita hue / / dRSTAnta banate haiM adhika, vaha isa kahAvata ke liye / bAraha varasa dillI rahe, para bhADahI jhokA kiye / / jarmanI meM sainAvibhAgavAle loga aura vANaka loga kabUtaroM tathA anya pAlita cir3iyoM ko zikSita karane Ara kaI taraha se apane kAma ke yogya banAne kI ceSTA kara raha haiM / ve inake gale meM ciTThI tathA patroM ko rUmAla se bAndhakara eka jagaha se dUsarI jagaha lejAne kI zikSA dene haiM / vaNika loga apanI zAkhAoM meM jo kisI nadI ke pAra haiM naukA mAdikI pratIkSA na kara ati Avazyaka patroM ko inhI pakSiyoM ke dvAla bhejA karate haiM / usI tarahase senA vibhAga bhI yuddhake samaya zikSita kabUtaroM se saMvAda bhejane kA kAma letA hai / samAcAra patroM meM par3he likhe logoM ko yaha saMvAda milA hogA ki hAla meM jo pradarzanI jarmanImeM huI thI usameM 10, 000 zikSita kabUtara lAye gaye the jo nizcita sthAno para samvAda pahuMcAte the / ina kAraNoM se jamanImeM eka kabUtara kA mAsta varSa ke manuSya kI apekSA kahIM adhika mUlya hai / jaina dharmameM gRhasthAzramake pAMca niyama / 1-niSkAraNa niraparAdhI jIva ko jAnakara na mAranA / aura jisa ne apanA aparAdha kiyA hai jahAM taka ho sake usapara bhI kSamA krnii| 2-avvala to sarvathA jhUTha na bolanA, agara nirvAha na hosake te kanyA, gau, bhUmi, ina tIna cIjoM ke viSaya meM to jhUTha na bolanA aura amAnata gumma na karanA, 4 jhUThI gavAhI na denA / 3-mAlika kI ijAjata ke sivAya kisI kI cIja para apanI mAlikI na karanA arthAt corI na karanA / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 40 4 svastrI saMtoSa kara - parastrI gamana kA tyAga karanA | 5-dhanasampati kA santoSa-- icchAnirodha tRSNA kA ghaTAnA / jainadharma kI prauDha, aura prakRSTa zikSA yaha hI hai ki sarva jIvAtmAoM ko cAhe vaha choTe hoM cAhe baDe hoM, amIra ho yA garIba hoM, sabakA mAno / vinA prayojana "" bhalA karo, saba ko apane AtmA ke samAna kisIko mata satAo AtmanaH pratikUlAni pareSAM na samAcaret jisako tuma satAoge vaha kabhI na kabhI tumhArA bhI nukasAna karegA, basa vakta tumako bahuta bar3A kleza hogA / "" badana soce jema gara dU gara koI merI sune / hai yaha gummaja kI sadA jaisI kahe vaisI sune || " ( 1 ) jainadharma ko svIkAra kara ke kumArapAla jaise rAjAoM ne dezoM meM yUkA jaise kSudra prANiyoM kI bhI rakSA kI hai, magara jaba deza rakSaNa kA kAma paDA tatra talavAra lekara maidAna meM bhI utare haiM / kavi dalapata - , rAmane likhA hai ki "jaino kI dayAne saMsAra ko kamajora kara diyA hai " magara yaha sarayAma bhUla hai, jaina ke itihAsa pustakoMse barAbara siddha hotA hai ki mahAvIra ke parama bhakta dvAdaza vrata dhAraka zrAvaka rAjA ceTaka ( ceDA) ne 12 varSataka kUNika rAjA se saMgrAma kiyA hai / udAyI rAjA ne mAlavesa ujjayanI pati caMDa pradyotana ko jItA hai| saMprati rAjAne trikhaNDabhUmikA vijaya kiyA hai| kumArapAlane sapAdalakSake rAjAko ( zAkaMbharI ) sAMbhara ke narapatiko, candrAvanI ke rAjA sAmantasiMha ko jItA hai / itanA hI nahIM valki unake jainamaMtri bhI laDAiyoM meM vijaya pAte rahe haiM, kumArapAlakA mukhya pradhAna udayana laDAI meM hI mArA gayA thA | kumArapAla ke pUrva gujarAta ke rAjA deva ho cuke haiM, una. kA maMtrI vimalazAha baDA bahAdura thA, tIra aura talavAra ko lekara zatruo ko utsAhase parAjita karatA thA / mindha kI caDhAI meM vimala kI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com " Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bahAdurI se hI sindhapati pakaDA gayA thA / prasiddha maMtrI vastupAla tejapAla ne kaI bAra gujarAta kI tarapha Ate hue yavanoM ko parAsta kara ke pIche lauTAyA thA / mevADa kezarI mahArANA pratApa jaba saba taraha se hArakara mugala bAdazAha se sandhi karane ko taiyAra huve the taba una ko sahAyatA dekara phirase utsAhita karanevAlA bhAmAzAha poravADa jainadharmakA hI upAsaka thA | prasiddha hai ki 12 varSamaka hAthI ghoDe sahita 25 hajAra phaujI manuSyoM kA pAlana ho sake itanI sahAyatA dekara bhAmAzAha seThane bhArata ke asta hote sUryako thAma liyA thA / itanA hI nahIM balki apane rAjyako kisI kAraNa sara choDakara cittauDameM Aye hue bahAdura zAhako Apatti ke samaya kisI bhI zartake vinA eka lAkha rupayA dekara use sukhI karanevAlA bhAgyavAn karmazAha bhI jaina hI thA / tIrthakara devoMkA yaha hI upadeza hai ki sabhIkA lAbha cAho / tumhArA khudakA bhI bhalA hogA | manase bacanase aura karmasa jIvamAtra ke sAtha maitrI rakho / sadAkAla satyabhASI raho | jihvA yaha dakSiNAvarta zaMkha hai, isameM kIcaDa mata bharo, agara ho sake to kAmadhenukA dUdha maro, yaha tumako vAMchitaphala kA denevAlA hogA / / 1 / / jainadharmakA ahiMsAtattva / jainadharma ke saba hI ' AcAra ' aura ' vicAra ' eka mAtra 'ahiMsA' ke tattva para race gaya haiM / yoM to bhArata ke brAhmaNa, bauddha Adi sabhI prasiddha dharmoM ne ahiMsA ko 'parama dharma ' mAnA hai aura sabhI RSi, muni sAdhu saMta ityAdi upadeSTAoM ne , ahiMsA kA mahattva aura upAdeyatva batalAyA hai; tathApi isa tattva ko jitanA vistRta, bitanA sUkSma, jitanA gahana aura jitanA AcaraNIya jainadharma ne banAyA hai, utanA anya kisI ne nahIM / jainadharma ke pravartakoM ne ahiMsAtattva ko Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 7 carama sImA taka pahuMcA diyA hai / unhoMne kevala ahiMsA kA kathana mAtra hI nahIM kiyA hai parantu usakA AcaraNa bhI vaisA hI kara dikhAyA hai / aura aura dharmoM kA ahiMsA tattva kevala kAyika bana kara raha gayA hai parantu jainadharma kA ahiMsA tattva usase bahuta kucha Age baDhakara vAkki aura mAnasika se bhI nara - Atmika rUpa bana ahiMsA kI maryAdA manuSya aura usase jAdaha janmat taka jAkara samApta ho jAtI hai; parantu maryAdA hI nahIM hai / usakI bharyAdA meM sArI sacarAcara jIva jAti samA jAti hai aura to bhI vaha vaisI hI amita rahatI hai / vaha vizva kI taraha amaryAda - anaMta hai aura AkAza kI taraha sarva padArtha vyApI hai / gayA hai / auroM kI huA to pazu-pakSI ke jainI ahiMsA kI koI parantu jainadharma ke isa mahat tattva ke yathArtha rahasya ko samajhane ke liye bahuta hI thoDe manuSyoM ne prayatna kiyA hai / jaina kI isa ahiMsA ke bAre meM logoM meM baDI ajJAnatA aura besamajhI phailI huI hai / koI ise avyavahArya batalAtA hai to koI ise anAvaraNIya batalAtA hai / koI ise AtmaghAtinI kahatA hai aura koI rASTranAzinI / koI kahatA hai jainadharma kI ahiMsA ne deza ko parAdhIna banA diyA hai aura koI kahatA hai; isane prajA ko nivarya banA diyA hai / isa prakAra jainI ahiMsA ke bAre meM aneka manuSyoM ke aneka kuvicAra sunAI dete haiM / kucha varSa pahale dezabhakta paMjAba kezarI lAlAjI taka ne bhI eka aisA hI bhramAtmaka vicAra prakAzita karAyA thA, jisameM mahAtmA gAMdhIjI dvArA pracArita ahiMsA ke tattva kA virodha kiyA gayA thA, aura phira jisakA samAdhAyaka uttara svayaM mahAtmAjI ne diyA thA / lAlAjI jaise gahare vidvAn aura prasiddha dezanAyaka ho kara tathA jaina sAdhuoM kA pUrA pari caya rakhakara bhI jaba isa ahiMsA ke viSaya meM vaise bhrAntavicAra rakha Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sakate haiM to phira anya sAdhAraNa manuSyoM kI to bAta hI kyA kI jAya / hAla hI meM kucha dina pahale-jI. ke. narImAna nAmaka eka pArasI vidvAna ne mahAtmA gAMdhIjI ko sambodhana kara eka lekha likhA hai, jisameM unhoMne jainoM kI ahaMsA ke viSaya meM aise hI bhramapUrNa udgAra prakaTa kiye haiN| mi. narImAna eka acche orienTala skaoNlara haiM, aura unako jaina sAhitya tathA jaina vidvAnoM kA kucha parikSa bhI mAlUma detA hai / jainadharma se paricita aura purAtana itihAsa se amijJa vidvAnoM ke muMha se jaba aise avicArita udgAra tunAI dete haiM, taba sAdhAraNa manuSyoM ke mana meM ukta prakAra kI bhrAMti kA Thasa jAnA sAhajika hai / isa liye hama yahAM para saMkSepa meM Aja jainadharma kI ahiMsA ke bAre meM jo ukta prakAra kI bhrAMtiyAM janasamAja meM phailI huI haiM, unakA mithyApana dikhAte haiN| jainI AhaMsA ke viSaya meM pahalA AkSepa yaha kiyA jAtA hai kijainadharma ke pravartakoM ne AhiMsA ki maryAdA ko itanI lambI aura itanI vistRta banA dI hai ki, jisase lagabhaga vaha avyavahArya kI koTi meM jA pahuMcI haiM | jo koI isa ahiMsA kA pUrNa rUpa se pAlana karanA cAhe to use apanI samagra jIvanakriyAyeM baMdha karanI hogI aura nizceSTa ho kara dehatyAga karanA hogA / jIvanavyavahAra ko cAlU rakhanA aura isa ahiMsA kA pAlana bhI karanA, ye donoM bAteM paraspara viruddha haiM / ataH isa ahiMsA ke pAlana kA matalaba AtmaghAta karanA hai| ityAdi / yadyapi isameM koI zaka nahIM hai ki-jaima ahiMsA kI maryAdA bahuta hI vistRta hai aura isa liye usakA pAlana karanA sabake liye bahuta hI kaThina hai / tathApi yaha sarvathA avyavahArya ' yA AtmaghAtaka Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 44 hai, isa kathana meM kiMcit bhI tathya nahIM hai / na yaha avyavahArya hI hai aura na AtmaghAtaka hI / yaha bAta to saba koI svIkArate aura mAnane haiM ki, isa ahiMsA tattva ke pravartakoM ne isakA AcaraNa apane jIvana meM pUrNa rUpa se kiyA thA / ve isakA pUrNatayA pAlana karate hue bhI varSo taka jIvita rahe aura jagat ko apanA parama tattva samajhAte rahe / unake upadezAnusAra anya asaMkhya manuSyoM ne Aja taka isa tattvakA yathArtha pAlana kiyA hai paraMtu kisIko AtmaghAta karanekA kAma nahIM paDA | isa liye yaha bAta to sarvAnubhavasiddha jaisI hai ki jaina ahiMsA bhabyavahArya bhI nahIM hai aura isakA pAlana karane ke liye AtmaghAta kI bhI AvazyakatA nahIM hai / yaha vicAra to vaisA hI hai jaisA ki mahAtmA gAMdhIjIne dezake uddhAra nimitta jaba asahayoga kI yojanA udghoSita kI, taba aneka vidvAna aura netA kahalAne vAle manuSyoMne unakI isa yojanAko avyavahArya aura rASTranAzaka batAnekI baDI laMbI laMbI bAteM kI thIM aura janatAko use sAvadhAna rahane kI hinAyata dI thii| paraMtu anubhava maura AcaraNa se yaha aba nissaMdeha siddha ho gayA ki na asahayoga kI yojanA avyavahArya hI hai aura na rASTranAzaka hI / hAM jo apane svArthakA moga deneke liye taiyAra nahIM aura apane sukhoMkA tyAga karane ko tatpara nahIM unake liye ye donoM bAteM avazya avyavahArya haiN| isameM koI saMdeha nahIM haiM | AtmA yA rASTrakA uddhAra vinA svArthatyAga aura sukha parihAra ke kabhI nahIM hotA | rASTra ko svataMtra aura sukhI banAneke liye jaise sarvasva arpaNa kI AvazyakatA hai vaise hI AtmA ko Adhi vyAdhi upAdhise svataMtra aura duHkha dvaMdvase nirmukta banAneke liye bhI sarva mAyika sukhoM ke balidAna kara denekI AvazyakatA hai / isa liye jo " mucukSu" (baMdhanoMse mukta honekI icchA rakhanevAlA ) hai-rASTra aura AtmAke uddhArakA icchaka hai use to yaha jaina ahiMsA kamI bhI avyavahArya yA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15 AtmanAzaka nahIM mAlUma degI parantu svArthalolupa aura sukhaiSI jIvoMkI bAta alaga hai| ___ jaina dharmakI ahiMsA para dUsarA paraMtu baDA AkSepa yaha kiyA jAtA hai ki-isa ahiMsA ke pracArane bhArata ko parAvIna aura prajAko nivIya banA diyA hai / isa AkSepake karane vAloM kA mata hai ki ahiMsA ke pracArase lokomeM zaurya nahIM rahA / kyoMki ahiMsAjanya pApase Dara kara lokone mAMsa bhakSaNa choDa diyA; aura binA mAMsa bhakSaNake zarIrameM bala aura manameM zaurya nahIM paidA hotA / isa liye prajAke dilamese yuddhakI bhAvanA naSTa ho gaI aura usake kAraNa videzI aura vidhIM lokoMne bhArata para AkramaNa kara use apane adhIna banA liyA / isa prakAra ahiMsAke pracArase deza parAdhIna aura prajA parAkramazUnya ho gii| __ ahiMsA ke bAre meM kI gaI yaha kalpanA nitAnta yuktizunya aura satyase parAmukha hai / isa kalpanAke mUlameM bahI bhArI ajJAnatA aura anubhavazunyatA rahI huI hai / jo yaha vicAra pradarzita karate haiM unako na to bhAratake prAcIna itihAsakA patA honA cAhie aura na jamata ke mAnava samAjakI paristhitikA jJAna honA cAhie / bhAratakI parAdhInatAkA kAraNa ahiMsA nahIM hai paraMtu bhAratakI akarmaNyatA ajJAnatA aura asahi SNutA hai aura ina sabakA mUla hiMsA hai ! bhAratakA purAtana itihAsa prakaTa rUpase batalA rahA hai ki jaba taka bhAratameM ahiMsApradhAna dharmokA amyudaya rahA taba taka prajAmeM zAMti, zaurya, sukha aura saMtoSa yatheSTa vyApta the | ahiMsA dharmake mahAna upAsaka aura pracAraka nRpati maurya samrATa caMdragupta aura azoka ye; kyA inake samayameM bhArata parAdhIna huA yA 1 ahiMsA dharmake kahara anuyAyI dakSiNake kadaMba, pallava aura cau. chanya vaMzoke prasiddha prasiddha mahArAjA the; kyA unake rAjatvakAlameM kisI paracakane Akara mAratako tatAyA thA ? AhiMsA tatvakA anuyAyI cakraShree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vatI sabhrATa zrIharSa thA, kyA usa ke samayameM bhArata ko kisIne pada dalita kiyA thA ? ahiMsA matakA pAlana karane vAlA dakSiNakA rASTrakUTa vaMzIya bhUpati amoghavarSa aura gujarAtakA cAlukya vaMzIya prajApati kumArapAla thA; kyA inakI hiMsopAsanAse dezakI svataMtratA naSTa huI thI ? itihAsa to sAkSI de rahA hai ki bhArata ina rAjAoMke rAjatva kAlameM abhyu - dayake zikhara para pahuMcA thA | jaba taka bhArata meM bauddha aura jaina dharmakA jora thA aura jaba taka ye dharma rASTrIya dharma kahalAte the taba taka bhAratameM svataMtratA, zAMti, saMpatti ityAdi pUrNa rUpase virAjita thii| ahiMsAke ina parama upAsaka nRpatiyoMne ahiMsA dharmakA pAlana karate hue bhI aneka yuddha kiye. aneka zatruoMko parAjita kiye aura aneka duSTajanoMko daNDita kiye / inakI ahiMsopAsanAne na deza ko parAdhIna banAyA aura na prajAko nivIrya banAyA | jinako gujarAta aura rAjapUtAneke itihAsakA thoDA bahuta bhI vAstavika jJAna hai ve jAna sakate haiM ki ina dezoMko svataMtra, samunnata aura surakSita rakhaneke liye jainaune kaise kaise parAkama kiye the / jisa samaya gujarAtakA rAjyakAryabhAra jainoM ke adhIna thA-mahAmAtya, maMtrI, senApati, koSAdhyakSa Adi baDe vabe adhikArapada jainoMke adhIna the--usa samaya gujarAtakA aizvarya unnatikI carama sImA para caDhA huA thA / gujarAtake siMhAsanakA teja digdigaMta vyApI thA / gujarAtake itihAsameM daMDanAyaka vimalazAhA, maMtrI muMjAla, maMtrI zAMtu, mahAmAtya udayana aura bAhaDa; vastupAla aura tejapAla; AbhU aura jagaha ityAdi jaina rAjadvArI puruSoMko jo sthAna hai vaha auroMko nahIM hai| kevala gujarAta hI ke itihAsameM nahIM paraMtu samUce bhArata ke itihAsa meM bhI ina ahiMsAdharma ke paramopAsakoM ke parAkramakI tulanA rakhanevAle puruSa bahuta kama mileMge / jisa dharmake parama anuyAyI svayaM aise zUravIra aura parAkamazAlI the aura jinhoMne apane puruSArthase deza aura rAjya ko khUba Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 47 samRddha aura satvazIla banAyA thA; usa dharmake pracArase dezakI yA prajAkI adhogati kaise ho sakatI hai ? dezakI parAdhInatA yA prajAkI nivIyatAmeM kAraNa mRta -- ahiMsA ' kabhI nahIM ho sktii| jina dezoMmeM hiMsA ' kA khUba pracAra hai, jo ahiMsAkA nAma taka nahIM jAnate haiM, eka mAtra mAMsa hI jinakA zAsvata bhakSaNa hai aura pazuse bhI jo adhika krUra hote haiM kyA ve sadaiva svataMtra bane rahate haiM / romana sAmrAjya ne kisa dina ahiMsAkA nAma sunA thA ? aura mAMsa bhakSaNa choDA thA ? phira kyoM usakA nAma saMsArase uTha gayA / turka prajAmeM se kaba hiMsAmAva naSTa huA aura krUratAkA lopa huA ? phira kyoM usake sAmAnyakI Aja yaha dIna dazA ho rahI hai ? ArleNDameM kaba ahiMsAkI udghoSaNA kI gaI thI ? phira kyoM vaha Aja zatAbdiyose svAdhIna hone ke liye taDaphaDA rahA hai ? dUsare dezoM kI bAta jAne dIjie-khuda bhArata hI ke udAharaNa lIjie / mugala sAmrAjyake cAla. koMne kaba ahiMsAkI upAsanA kI thI jisase unakA prabhutva nAmazeSa ho gayA aura usake viruddha pezavAone kaba mAMsa bhakSaNa kiyA thA jisase unameM ekadama vIratvakA vega umaDa AyA / isase spaSTa hai ki dezakI rAjanaitika unnati-avanati meM hiMsA-ahiMsA koI kAraNa nahIM hai / isameM to kAraNa kevala rAjakartAoMkI kAryadakSatA aura kartavyaparAyaNatA hI mukhya hai / hAM, prajAkI naitika unnati-avanatimeM tatvataH ahiMsA-hiMsA avazya kAraNamUta hotI hai / ahiMsAkI bhAvanAse prajAmeM sAttvika vRtti khilatI hai aura jahAM sAtvika vRttikA vikAsa hai vahAM satvakA nivAsa hai / sattvazAlI praja' hI kA jIvana zreSTha aura ucca samajhA jAtA hai isase viparIta sattvahIna jIvana kaniSTa aura nIca ginA jAtA hai / jisa prajAmeM sattva nahIM vahA, sAti, svataMtratA Adi kucha nahIM | isa liye prajAkI naitika Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ unnatimeM ahiMsA eka pradhAna kAraNa hai| naitika unnatike mukAbale meM bhautika pragatiko koI sthAna nahIM hai ora isI vicArase bhArata varSake purAtana RSi-muniyoMne apanI prajAko zuddha nItimAna banane hI kA sarvAdhika sadupadeza diyA hai / yuropakI prajAne naitika unnatiko gauNakara bhautika pragatikI ora jo AMkhamIMca kara daur3anA zurU kiyA thA usakA kaTu pariNAma Aja sArA saMsAra bhoga rahA hai / saMsArameM yadi saccI zAnti aura vAstavika svataMtratAke sthApita honekI AvazyakatA hai to manuSyoMko zuddha nItimAn bananA cAhie / ___ zuddha nItimAn vahI bana sakatA hai jo ahiMsAke tattvako ThIka ThIka samajha kara usakA pAlana karatA hai / AhiMsA, zAMti, zakti, zucitA, dayA, prema, kSamA, sahiSNutA, nirlobhatA ityAdi sarva prakArake sadguNoM kI jananI hai / ahiMsAke AcaraNase manuSyake hRdayameM pavitra bhAvoMkA saMcAra hotA hai, vaira virodhakI bhAvanA naSTa hotI hai aura sabake sAtha baMdhutvakA nAtA juDatA hai / nisa prajAmeM ye bhAva khilate haiM vahA~ aikyakA sAmrAjya hotA hai aura ekatA hI Aja hamAre dezake abhyudaya maura svAtaMtryakA mUla vIja hai / isa liye ahiMsA yaha dezakI avanatikA kAraNa nahIM hai paraMtu unnatikA ekamAtra aura amogha sAdhana hai / 'hiMsA' zabda hananArthaka 'hisi ' dhAtu para se banA hai isa lie 'hiMsA' kA artha hotA hai, kisI prANI ko hananA yA mAranA / bhAratIya RSi-muniyoM ne hiMsA kI spaSTa byAkhyA isa prakAra kI hai-'prANaviyoga prayojana vyApAraH' athavA 'prANi duHkha sAdhana nyApAro hiMsAarthAt prANI ke prANa kA viyoga karane ke liye athavA prANI ko duHkha dene ke liye jo prayatna kiyA usakA nAma hiMsA hai / isake viparItakisI bhI jIva ko duHkha yA kaSTa na pahuMcAnA AhiMsA hai / 'pAtaMjala' yomasUtra ke bhASyakAra maharSi vyAsane 'ahiMsA' kA lakSaNa yaha kiga Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hai-'sarvathA sarvadA sarvamUtAnAmanabhidrohaH-ahiMsA' arthAt saba taraha se, sarva samaya meM, sabhI prANiyoM ke sAtha adroha bhAva se vartanA-premamAva rakhanA usakA nAma ahiMsA hai / isI artha ko vizeSa saSTa karane ke liye IzvaragItA meM likhA hai ki___karmaNA manasA vAcA sarvabhUteSu sarvadA aklezajananaM proktA ahiMsA paramavibhiH / arthAt-mana, vacana aura karma se sarvadA kisI bhI prANI ko keza nahIM pahuMcAne kA nAma maharSiyoM ne 'ahiMsA' kahA hai / isa prakAra kI ahiMsA ke pAlana kI kyA AvazyakatA hai isake liye AcArya hemacandra ne kahA hai ki Atmavat sarvabhUteSu sukhaduHkhe priyApriye / cintayannAtmano'niSTAM hiMsAmanyasya nAcaret // arthAt-jaise apanI AtmA ko sukha priya lagatA hai aura duHkha apriya lagatA hai, vaise hI saba prANiyoM ko lagatA hai | isa liye apanI AtmA ke samAna anya AtmAoM ke prati bhI aniSTa aisI hiMsA kA AcaraNa kabhI nahIM karanA cAhiye / yahI bAta svayaM zramaNabhagavAn zrI mahAvIra ne mI isa prakAra kahI hai "samve pANA piyA, suisAyA, duhapaDikUlA, ampiya vahA, piTabIviNo, jIviukAmA / (tamhA) NAtivAeja kiMcaNaM / " ___ arthAt-sarva prANiyoM ko AyuSya priya hai, saba sukha ke abhilAphI hai, duHsa sabako pratikUla hai, vadha sabako apriya hai, jIvita sabhI ko priya lagatA hai -sabhI jIne kI icchA rakhate haiM / isaliye kisIko mAranA yA kaSTa na denA cAhie / ahiMsA ke AcaraNa kI AvazyakatA ke liye isase baDhakara aura koI dalIla nahIM hai- aura koI dalIla-ho hI nahIM sktii| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ...parantu yahAM para eka prazna yaha upasthita hotA hai ki, isa prakAra kI ahiMsA kA pAlana sapI manuSya kisa taraha kara sakate haiM / kyoMki jaisA ki zAstroM meM kahA hai jale jIvAH sthale jIvA jIvAH parvatamastake / jvAlamAlAkule jIvAH sarva jIvamayaM jagat // arthAt jala meM, sthala meM, parvata meM, agni meM ityAdi saba jagaha jIva bhare hue haiM--sArA jagata jIvamaya hai / isaliye manuSya ke pratyeka vyavahArameM-khAna meM, pAna meM, calane meM, baiThane meM, vyApAra meM, vihAra meM ityAdi saba prakAra ke vyavahAra meM-jIvahiMsA hotI hai | binA hiMsA ke koI bhI pravRtti nahIM kI jAsakatI / ataH isa prakAra kI saMpUrNa ahiMsA ke pAlana karane kA artha to yaha ho sakatA hai, manuSya apanI samI jIvana kriyAoM ko bandha kara, yogI ke samAna samAdhistha ho isa naradeha kA balAt nAza kara de / aisA karane ke sivAya,-ahiMsA kA bhI pAlana karanA aura jIvana ko bhI bacAye rakhanA, yaha to AkAza-kutuma kI gandha kI abhilASa ke samAna hI nirarthaka aura nirvicAra hai / ataH pUrNa ahiMsA yaha kevala vicAra kA hI viSaya ho sakatA hai AcAra kA nahIM / yaha prazna yathArtha hai / isa prazna kA samAdhAna ahiMsA ke bheda aura adhikArI kA nirUpaNa karane se hogA / isaliye prathama ahiMsA ke bheda batalAye jAte haiM / jainazAstrakAroM ne ahiMsA ke aneka prakAra batalAye haiM; jaise sthUla ahiMsA; aura sUkSma ahiMsA; dravya ahiMsA aura bhAva 'ahiMsA; svarUpa ahiMsA aura paramArtha ahiMsA; deza AhaMsA aura sarva ahiMsA; ityAdi / kisI bhI calate phirate prANI yA jIva ko jIjAna se na mArane kI pratijJA kA nAma sthUla ahiMsA hai, aura sarva prakAra ke prANiyoM ko saba taraha se kleza na pahuMcAne kI AcaraNa kA nAma Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 51 sUkSma ahiMsA hai / kisI bhI jIva ko apane zarIra se duHkha na dene kA nAma dravya ahiMsA hai aura saba AtmAoM ke kalyANa kI kAmanA kA nAma bhAva ahiMsA hai / yahI bAta svarUpa aura paramArtha ahiMsA ke bAre meM mI kahI jAsakatI hai / kisI aMza meM ahiMsA kA pAlana karanA deza ahiMsA kahalAtI hai aura sarva prakAra -- saMpUrNatayA ahiMsA kA pAlana karanA sarva ahiMsA kahalAtI hai / yadyapi AtmA ko amaratva kI prApti ke liye aura saMsAra ke sarva bandhanoM se mukta hone ke liye ahiMsA kA saMpUrNarUpa se AcaraNa karanA paramAvazyaka hai / vinA vaisA kiye mukti kadApi nahIM mila sakatI / tathApi saMsAra nivAsI sabhI manuSyoM meM ekadama aisI pUrNa ahiMsA ke pAlana karane kI zakti aura yogyatA nahIM AsakatI, isaliye nyUnAdhika zakti aura yogyatA vAle manuSyoM ke liye uparyukta rIti se tattvajJoM ne ahiMsA ke bheda kara kramaza: isa viSaya meM manuSya ko unnatA hone kI suvidhA batalA dI hai / ahiMsA ke ina bhedoM ke kAraNa usake adhika riyo meM bheda kara diyA gayA hai / jo manuSya ahiMsA kA 1 saMpUrNatayA pAlana nahIM kara sakate, ve gRhastha - zrAvaka - upAsaka - aNuvratI dezaEtI ityAdi kahalAte haiM / jaba taka jisa manuSya meM saMsAra ke saba prakAra ke mAha aura pralobhana ko sarvathA choDa dene kI jitanI Atmazakti prakaTa nahIM hotI taba taka vaha saMsAra meM rahA huA aura apanA gRhavyavahAra calAtA huA dhIre dhIre ahiMsAvrata ke pAlana meM unnati karatA calA jaay| jahAM taka ho sake vaha apane svArthoM ko kama karanA jAya aura nijI svArtha ke liye prANiyoM ke prati mAranatADana - cheina - Akrozana Adi klezajanaka vyavahAroM kA parihAra karatA bAya / aisa gRhastha ke liye kuTuMba deza yA yadi syula hiMsA karanI paDhe to use apane vrata meM koI hAni nahIM pahuM dharma ke rakSaNa ke nimitta Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ catI / kyoMki jaba taka vaha gRhasthI lekara baiThA hai taba taka samAja, deza aura dharma kA yathAzakti rakSaNa karanA yaha usakA parama kartavya hai / yadi kisI bhrAMtivaza vaha apane kartavya se mraTa hotA hai to usakA gatika adhaHpAta hotA hai, aura naitika adhaHpAta yaha eka sUkSma hiMsA hai| kyoMki isase AtmA kI uccavRtti kA hanana hotA hai / ahiMsA dharma ke upAsaka ke liye nijI svArtha-nijI lobha ke nimitta sthUla hiMsA kA tyAga pUrNa Avazyaka hai | jo manuSya apanI viSaya tRSNA kI ta ke liye sthUla prANiyoM ko kleza pahuMcAtA hai, vaha kabhI kisI prakAra ahiMsAdharmI nahIM kahalAtA / ahiMsaka gRhastha ke liye yadi hiMsA kartavya hai to vaha kevala parArthaka hai / isa siddhAnta se vicAraka samajha sakate haiM ki, ahiMsAvata kA pAlana karatA huA, mI gRhastha apane samAja aura deza kA rakSaNa karane ke liye yud kara sakatA hairaDAI laDa sakatA hai / isa viSaya kI satyatA ke liye hama yahAM para aitihAsika pramANa bhI de dete haiM gujarAta ke antima caulukya nRpati dUsare bhIma ( jisako bholA bhIma bhI kahate haiM ) ke samaya meM, eka daphaha usakI rAjadhAnI aNahi pura para musalamAnoM kA hamalA huA / rAjA usa samaya rAjadhAnI meM hAjara na thA kevala rANI maujUda thI / musalamAno ke hamale se zahara kA saMrakSaNa kaise karanA isakI saba adhikAriyoM ko baDI cintA huii| daMDanAyaka ( senAdhipati ) ke pada para usa samaya eka Abhu nAmaka mImAlika vaNika zrAvaka thA / vaha apane adhikAra para nayA hI AyA huA thA, aura sAtha meM vaha baDA dharmAcaraNI puruSa thA / isaliye usake yuddhaviSayaka sAmarthya ke bAre meM kisIko nizcita vizvAsa nahIM thA / idhara eka to rAjA svayaM anupasthita thA, dUsaga rAjyameM koI vaisA anya parAkamI puraSa na thA, aura tIsarA, na rAjyameM yatheSTa sainya hI thA / isa Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 53 liye rANI ko baDhI cintA huI / usane kisI vizvasta aura yogya manuSya ke pAsase daMDanAyaka Amu kI kSamatA kA kucha hAla jAna kara svayaM use apane pAsa bulAyA aura nagara para AI huI, Apatti ke sambandha meM kyA upAya kiyA isakI salAha pUchI / tatra daMDanAyakane kahA ki yadi mahArANI kA mujha para vizvAsa ho aura yuddha saMbaMdhI pUrI sattA mujhe saupa dI jAya to mujhe zraddhA hai ki maiM apane deza ko zatru ke hAtha se bAlabAla bacA lUMgA / yamU ke isa utsAhajanaka kathana ko sunakara rANI khuza huI aura yuddha saMbaMdhI saMpUrNa sattA usako dekara yuddhakI ghoSaNA kara dI | daMDanAyaka Amu ne usI kSaNa sainika saMvaTana kara laDhAI ke maidAna meM DerA kiyA | dUsare dina prAtaH kAla se yuddha zurU hone vAlA thA / pahale dina apanI senA kA jamAva karate karate use saMdhyA ho gaI / vaha vratadhArI zrAvaka thA isaliye pratidina ubhaya kAla pratikramaNa karane kA usako niyama thA / saMdhyA ke paDhane para pratikramaNa kA samaya huA dekha usane kahIM ekAMta meM jAkara vaisA karanekA vicAra kiyA / paraMtu usI kSaNa malUma huA ki usa samaya usakA vahAMse anyatra jAnA icchi kArya meM vighnakara thA, isaliye usane vahIM hAthI ke hode para baiThe hI baiThe ekAgratA pUrvaka pratikramaNa karanA zurU kara diyA / jaba vaha pratikramaNa meM khAne vAle -- " jeme jIvA virAhiyA - ragiMdiyA-beiMdiyA " ityAdi pATha kA uccAraNa kara rahA thA. taba kisI sainika ne use suna kara kisI anya aphasara se kahA ki - dekhie banAva hamAre sevAdA to isa laDhAI ke maidAna meM bhI -- jahAM para zastrAstra kI jhanAjhana ho rahI hai. mAro mAro kI pukAre bulAI jA rahI haiM vahA~ -- egiMdiyA beiMdiya kara rahe haiN| narama narama sIrA khAne vAle ye zrAvaka sAhaba kyA bar3AdurI btaayeNge| dhIre dhIre yaha bAta TheTha rAnI ke kAna taka pahuMcI / vaha sunakara bahuta saMdigdha huI parantu usa samaya anya koI vicAra karane . Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kA avakAza nahIM thA, isaliye bhAvi ke Upara AdhAra rakhakara vaha mauna rahI / dUsare dina prAtaHkAla hI se yuddha kA prAraMbha huA / yogya saMdhi pAkara daMDanAyaka AmUne isa zaurya aura cAturya se zatru para AkramaNa kiyA ki jisase kSaNabhara meM zatru ke sainya kA bhArI saMhAra ho gayA aura usake nAyaka ne apane zastra nIce rakhakara yuddha bandha karane kI prArthanA kI / mAmU kA isa prakAra vijaya huA dekha kara aNahilapurakI prajA meM caya jaya kA Ananda phaila gayA / rANI ne baDe sammAnapUrvaka usakA svAgata kiyA aura phira baDA darabAra karake rAjA aura prajA kI tarapha se use yogya mAna diyA gayA / usa samaya ha~sa kara rANI ne daMDanAyaka se kahA ki-senAdhipati, jaba yuddha kI vyUha racanA karate karate bIca hI meM mApa-" egidiyA beiMdiyA " bolane laga gaye taba to Apake sainiko ko hI yaha saMdeha ho gayA thA ki, Apake jaisA dharmazIla aura ahiMsA priya puruSa musalamAnoM jaisoM ke sAtha laDane vAle isa krUra kArya meM kaise dhairya rakha sakegA / parantu ApakI isa vIratA ko dekhakara sabako bAzcarya nimagna honA paDA hai / yaha sunakara kartavyadakSa usa daMDanAyaka ne kahA ki-mahArANi, merA jo ahiMsAnata hai. vaha merI AtmA ke sAtha sambandha rakhatA hai | maiMne jo !! egiMdiyA beiMdiyA " ke vadha na karane kA niyama liyA hai vaha apane svArtha kI apekSA se hai / deza kI rakSA ke liye aura rAjya kI AjJA ke liye yadi mujhe vadha karma kI AvazyakatA par3e to vaisA karanA merA kartavya hai / merA zarIra yaha rASTra. kI saMpatti hai / isaliye rASTra kI AjJA aura AvazyakatAnusAra usakA upayoga honA hI cAhie / zarIrastha AtmA yA mana merI nijI saMpatti hai use svArthIya hiMsAmAva se alipta rakhanA yahI mere ahiMsAvata kA. lakSaNa hai / ityAdi isa aitihAsika aura rasika udAharaNa se vijJa Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pAThaka malI bhAMti samajha sakeMge ki, jaina gRhastha ke pAlane yogya ahiM. sAvata kA yathArtha svarUpa kyA hai / sarva-ahiMsA aura usake adhikArI / jo manuSya ahiMsAvata kA pUrNa rUpa se pAlana karate haiM ve yati. muni-bhikSu zramaNa-saMnyAsI-mahAvatI ityAdi zabdoM se saMbodhe jAte haiM / ve saMsAra ke saba kAmoM se dUra aura alipta rahate haiM / unakA kartavya kevala nija kA AtmakalyANa karanA aura jo mumukSu unake pAsa Ave usako AtmakalyANa kA mArga batAnA hai | viSaya-vikAra aura kaSAyabhAva se unakA AtmA Upara rahatA hai| jagat ke sabhI prANI unake liye pAtmavat hai / yaha maiM aura yaha dUsarA, isa prakAra kA dvaita-bhAva unake hRdaya meM se naSTa ho jAtA hai / unake mana, vacana aura karma tInoM eka rUpa hote haiM / sukha duHkha yA harSa-zoka unake manameM eka hI svarUpa dikhAI dete haiM / jo puruSa isa prakAra kI svarUpAvasthA ko prApta kara letA hai vahI mahAvatI hai, aura usIse ahiMsA kA sarvataH pAlana kiyA jA sakatA hai / aise mahAvratI ke liye na sva-artha hiMsA kartavya hai aura parArtha / vaha sthUla yA sUkSma samI prakAra kI hiMsA se mukta rahatA hai| . ___ yahAM para yaha eka prazna hotA hai ki, kyA isa prakAra ke jo mahAvatI hote haiM ve khAte pIte yA calate baiThate haiM ki nahIM hai| agara ve vaisA karate haiM to phira ve ahiMsA kA sarvataH pAlana karane vAle kaise kahe jA sakate haiM ? kyoMki khAne pIne yA calane baiThane meM mI to jIva hiMsA hotI hI hai| isakA samAdhAna yaha hai ki yadyapi yaha bAta sahI hai ki, una mahAvatiyoM se bhI ukta kiyAyoM ke karane meM sUkSma prakAra kI jIvahiMsA hotI rahatI hai, parantu unakI umca manodazA ke kAraNa unako usa Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 56 hiMsA-janya pApa kA sparza bilakula nahIM hotA aura isa liye una kA AtmA isa pApa-baMdhanase mukta hI rahatA hai / jaba taka manuSya kA AtmA isa sthula zarIra meM adhiSThAtA hokara vAsa karatA rahatA hai taba taka isa zarIra se vaisI sUkSma hiMsA kA honA anivArya hai / parantu usa hiMsA meM AtmA kA kisI prakAra kA saMkalpa vikalpa na hone se vaha usase alipta hI rahatA hai / mahAvatiyoM ke zarIra se hone vAlI yaha hiMsA dravya hiMsa' yA svarUpa-hiMsA kahalAtI hai| bhAva-hiMsA yA paramArtha-hiMsA nahIM / kyoMki isa hiMsA meM AtmA kA koI hiMsaka-bhAva nahIM hai / hiMsA-janya pAra se vahIM AtmA baddha hotA hai jo hiMsaka-bhAva se hiMsA karatA hai| jainoM ke tattvArtha sUtra meM hiMsA kA lakSaNa batAte hue yaha likhA hai ki 'pramattayogAtprANavyaparopaNaM hiMsA / ' arthAt-pramatta bhAva se jo prANiyoM ke prANa kA nAza kiyA jAtA hai vaha hiMsA hai / pramatabhAva kA tAtparya hai viSaya-kaSAya yukta hokara, jo jIva viSaya-kAya ke vaza hokara kisI bhI prANI ko duHkha yA kaSTa pahuMcAtA hai vaha hiMsA ke pApa kA bandhana karatA hai / isa hiMsA kI vyApti kevala zarIra se kaTa pahuMcAne taka hI nahIM hai paraMtu vacana me vaisA uccAraNa aura mana se vaisA cintana karane taka hai / jo viSaya-kaSAya ke vaza ho kara dUsaroM ke liye anoSTa bhASaNa yA anISTa cintana karatA hai vaha bhI mAva-hiMsA yA paramArtha-hiMsA karatA hai| aura isake viparIta, jo vi. Saya-kavAsa ta hai, usa ya da ko kisI prakAra kI hiMtA ho bhI gaI to usakI vaha hiMsA paramArtha se hiMsA nahIM hai / eka vyAvahArika udAharaNa se isakA svarUpa saSTa samajha meM A jAyagA / ___ eka pitA apane putra kI yA guru apane ziSya kI kisI burI pravRtti se ruSTa ho kara usake kalyANa ke liye kora bacana se yA zarIra se usakI tAnA karatA hai, to vaha pitA yA guru lokadRSTi meM koI nindanIya Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yA daNDanIya nahIM samajhA jAtA / kyoMki pitA yA guru kA vaha vyavahAra dveSa-janya nahIM hai / usa vyavahAra meM sadbuddhi rahI huIM hai / isake viparIta jo koI manuSya dvetra vaza ho kara kisI manuSya ko gAlI galoca yA mArapITa karatA hai, to vaha rAjya yA samAja kI dRSTi meM daNDanIya aura nindanIya samajhA jAtA hai / kyoMki vaisaH vyavahAra karane meM usakA Azaya duSTa hai / yadyapi ina donoM prakAra ke vyavahAro kA bAhya svarUpa samAna hI hai tathApi Azaya bheda se unake bhItarI rUpa meM baDA bheda hai / isI prakAra kA bheda dravya aura bhAva hiMsAdi ke svarUpa meM samajhanA cAhie / . vAstava meM hiMsA aura ahiMsA kA rahasya manuSya kI bhAvanAoM para avalambita hai / kisI bhI karma yA kArya ke zubhAzubha bandhana kA AvAra kartA ke manobhAva Upara hai / manuSya jisa bhAva se jo karma karatA hai, usI anusAra use phala milatA hai / karma kA zubhAzubhapanA usake svarUpa meM nahIM rahA huA hai, kintu kartA ke vicAra meM rahA huA hai / jisa karma ke karane meM kartA kA vicAra zubha hai, vaha zubha karma kahalAtA hai aura jisa karma ke karane meM kartA kA vicAra azubha hai vaha azuma karma kahalAtA hai / eka DAkTara kisI manuSya ko zastrakiyA karane ke liye jo klorophaoNrma suMbA kara behoza banAtA hai usameM aura eka cora yA khUnI kisI manuSya ko dhana yA jIvita harana karane ke liye jo klorophaoNrma suMbA kA, behoza karatA hai utama karma ke kiyA kI ha parantu phala kI dRSTi se jaba dekhA jAtA sanmAna milatA hai ora cora yA khu / se kiMcit bhI pharaka nahIM hai hai, taba DaoNkTara ko to bar3A ko mayaMkara zikSA dI jAtI hai / yaha udAharaNa jagat kI hArTa se huA | aba eka dUsarA udAharaNa lIjie, jo svayaM manuSya kI aMta - rAtmA kI dRSTi meM anubhUta hotA hai / eka putra akne zarIra se jisa Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAra apanI strI se AliMgana karatA hai, usI prakAra vaha apanI mAtA bahina yA putrI se AliMgana karatA hai | AliMgana ke bAhya prakAra meM kucha bheda na hone para bhI AliMgana kartA ke AMtarika bhAvoM meM baDA mArI bheda anubhUta hotA hai / patnI se AliMgana karate hue puruSa kA mana aura zarIra jaba malina vikArabhAva se bharA hotA hai, taba mAtA Adi ke sAtha AliMgana karane meM manuSya kA mana nirmala aura zuddha sAttvika-vatsala-bhAva se bharA hotA hai / karma ke svarUpa meM kiMcit pharaka na hone para bhI phala ke svarUpa meM itanA viparyaya kyoM hai, isakA jaba vicAra kiyA jAtA hai, to spaSTa hI mAlUma hotA hai ki, karma karane vAle ke bhAva meM viparyaya hone se phala ke svarUpa meM viparyaya hai / isI phala ke pariNAma Upara se kartA ke manobhAva kA acchA yA burApana nirNita kiyA jAtA hai; usI manobhAva ke anusAra karma kA zubhAzumapanA mAnA jAtA hai / ataH isase yaha siddha hogayA ki dharma-adharma-puNyapApa-sukRta-duSkRta kA mUlamUta kevala mana hI hai / bhAgavatadharma ke nArada paMcarAtra nAmaka graMtha meM eka jagaha kahA gayA hai ki mAnasaM prANinAmeva sarvakamaiMkakAraNam / mano'rUpaM vAkyaM ca vAkyena prasphuTaM manaH / / arthAt prANiyoM ke sarva karmoM kA mUla eka mAtra mana hI hai / mana ke anurUpa hI manuSya kI vacana ( Adi ) pravRtti hotI hai aura usa pravRtti se usakA mana prakaTa hotA hai / isa prakAra saba karmoM meM mana hI kI pradhAnatA hai / isa liye Atmika vikAsa meM sabase prathama mana ko zuddha aura saMyata banAne kI AvazyakatA hai | jisakA mana isa prakAra zuddha aura saMyata hotA hai vaha phira kisI. prakAra ke karmoM se lipta nahIM hotA / yadyapi jaba taka AtmA- deha ko Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 59 dhAraNa kiye hue hai, taba taka usase karma kA sarvathA tyAga kiyA jAnA asaMbhava hai / kyoMki gItA kA kathana hai ki 'nahi dehamatA zakyaM tyaktuM karmaNyazeSataH / ' tathApi yogayukto vizuddhAtmA vijitAtmA jiteMdriyaH / sarvabhUtAtmabhUtAtmA kurvannapi na lipyate / / isa gItokta kathanAnusAra-jo yogayukta, vizuddhAtmA, vijitAtmA, ji-': teMdriya aura sarva bhUtoM meM Atmabuddhi rakhanevAlA puruSa hai, vaha karma karake bhI usase alipta rahatA hai| Upara ke isa siddhAnta se pAThakoM kI samajha meM aba yaha acchI taraha AjAyagA ki, jo sarvavratI-pUrNatyAgI manuSya hai unase jo kucha sUkSma kAyika hiMsA hotI hai usakA phala unako kyoM nahIM milatA / ' isI liye ki, unase hone vAlI hiMsA meM unakA bhAva hiMsaka nahIM hai / aura binA hiMsaka-bhAva se huI hiMsA, nahIM kahI jAtI / isaliye Avazyaka mahAbhASya nAmaka Apta jaina graMtha meM kahA hai ki asumapariNAmaheU jIvAbAho ti to mayaM hiMsA / jassa una so nimittaM saMto vina tassa sA hiMsA || arNata kisI jIva ko kaSTa pahuMcAne meM jo azubha pariNAma nimittamRta hai to vaha hiMsA hai, aura Upara se hiMsA mAlUma dene para bhI jisameM vaha azubha pariNAma nimitta nahIM hai, vaha haMsA nahIM kahalAtI / yahI bAta eka aura graMtha meM isa prakAra kahI huI hai: jaM na hu maNi o baMco jIvarasa vahevi samiiguttANaM / mAvo tattha pamANaM na pamANaM kaayvaabaaro|| (dharmaratna maMSA, pR. 832) maryAt samiti-guptiyukta mahAvatiyoM se kisI jIva kA vadha ho jAne Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ para bhI usakA unako bandha nahIM hotA kyoMki bandha meM mAnasika mAya hI kAraNabhUta hai -kAyika vyApAra nahIM / yahI bAta bhagavadgItA meM bhI kahI huI hai / yathAH yasya nAhaMkRto mAvo buddhiyasya na lipyate / hatvApi sa imAllokAn na hanti na nibadhyate / / arthAta jisake hRdaya meM se ' ahaMbhAva ' naTa ho gayA hai aura jisakI buddhi malita rahatI hai vaha puruSa kadAcit lokadRSTi se logoM koprANiyoM ko mArane vAlA dIkhane para bhI na vaha unako mAratA hai, aura na usa karma se baddha hotA hai| isake viparIta jiptakA mana zuddha aura saMyata nahIM hai-jo viSaya aura kaSAya se lipta hai vaha bAhya svarUpa se ahiMsaka dIkhane para bhI tatva se vaha hiMsaka hI hai| usake liye spaSTa kahA gayA hai ki-- ahaNato vi hiMso durchataNao mao ahimarobdha / jisakA mana duSTa-bhAvoM se bharA hotA hai vaha kisIko nahIM mArakara mI hiMsaka hI hai / isa prakAra jainadharma kI ahiMsA kA saMkSipta * svarUpa hai| ___(mahAvIrase ughRta) sAtakSetra. kSetraSu saptasvapi puNyavRddhaye, vaddhana sampatirAjabaddhanI / FilaM kelazAstiduTAn, yo ta ki yo' khelasasya laalsH|| 1 // artha-dhanapAtra manuSyako cAhiye, ki saMpatti nareza, kI taraha puNyakI vRddhikI icchAse arthAt dharmakI puSTi ke liye sAta kSetroMmeM dhana vyaya kare, isa para yaha tarka ho sakatI hai ki khetI karane vAlA (kRSaka) kyA cAvala hI bIjatA hai ? ... nahIM nahIM sarvahI prakArake dhAnyoM ko bIjatA hai| dRSTAnta ke taura para Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kisI nagarameM koI eka koTidhvaja zAhukAra rahatA thA, usane apane aMta samayameM gAmake cAra pratiSThita puruSoM ko bulAkara apanI saMpUrNa saMgati dedI aura kahA ki tumako vizvAsa pAtra samajha kara ApanI pUMjI detA huuN| tatpazcAt maiM apane abhISTako Apa logoMke samakSa prakAzita karatA hUM, ki mere sAta putra haiM / aura unake pAlana poSaNa ke nimitta uparyukta pUMbI tumhAre adhikAra arpaNa kI jAtI hai, tumako sarvathA ucita hai ki merI sampattikA anucita rItise durupayoga na kareM, kevala isa saMcita pUMjI ko mere liya aMgoM ke pAlana poSaNa meM hI vyaya karake unako sadAke liye hayAta aura AbAda rakhkhe / [upanaya ghaTanA ] saMsAra yaha eka tarahakA nagara hai, vIra paramAtmA zAhukAra hai / unhoMne apane nirvANa ke samaya apanI jJAna-darzana-cAritra rUpa anaMta sampatti zrIsaMvako supurda karake kahA ki hamAre batAye huye arthAt hamAre sthApana [ kAyama ] kiye huye jinavimba 1 jinapaitya 2 samyag jJAna 3 sAdhu 4 sAdhvI 5 zrAvaka 6 prAvikA 7 ina sAta kSetrarUpa putroMkA tuma sadA pAlana, poSaga, rakSaNa aura nirIkSaNA karanA, ina sAta hI kSetroMkA samAna dRSTise bacAva karanA / ina sAta kSetroMko mere nija putra samajha kara samAna bhAvase pAlanA, aura utpAta, upadravoMse rakSA karate rahanA / guNakArI, upakArI, sahAyaka sAmagrIse inheM upacita karanA / Azaya yaha hai ki inase kisoko mI nyUnAvika samajha kara bilakula caTAnA baDhAnA nahIM, kito para bhI bhAvako nyUnAdhikatA na rakhate huye, sabako mere hI zarIrake aMgamA mAnanA / isase hamArA yaha Azaya nahIM ki deva dravya jJAna dravya sAdhu sAdhI, yA zrAvaka zrAvikA khAjAveM !! aisA honA tIryakara gagavaro kI AzA sApha viruddha hai / hamArA Azaya yaha hai ki hinmusthAnane Ajakara 31 hamAra binamaMdira gine jAte hai / haraeka samajhadAra samajha sakatA hai kiShree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ binapratimAkI pUjA meM dhUpa-dIpa-caMdana-barAsa-vAsa-vAlA-kucIaMgaluhanA-paMcAmRta-kalasa-thAla rakecI cAmara caMdravA-pUThiyA caukIpAnI-pUjArI-Adi aneka vastuyeM cAhiye, yaha saMsArabharake jaina jAnate haiM / Aka aura dhatUrese jinapratimA kahIM nahIM pUjI jAtI | 36 hajAra maMdiroM kI pUjAke liye kamatI kamatI prati maMdira 100 rupayA sAlAnA bhI ginA jAya to bhI hisAba ginanese 36 lAkha rupayA vArSika kharca maMdiroMkA AtA hai yaha. kArya jaina samAjakI bhaktise unakI utkRSTa bhAvanA se saharSa ho rahA hai, tathApi prativarSa naye maMdiroMkI TippaNiyA~ taDA mAra uparAuparI A rahI haiM, isase adhika lAbha kyA so hamArI samajhameM nahIM AtA / jahA~ 10 gharoMkI jainavasti hai vahA~ 5000 hajArake kharcase maMdira banavAyA jAtA hai / usa kAryameM aneka gAmoM ko dAkSiNyatAse kahane kahAnese sAdhuoMkI siphArazoMke kAraNa zaktikena hone para bhI paisA denA paDatA hai / isake badale jisa gAmameM eka jina maMdira hai vahAM usIkI sevAbhakti nahIM hotI to dUsarA kyoM banavAyA jAtA hogA ? jo rupayA usa dUsare maMdira meM kharca karanA hai vaha usa pahale maMdirake nirvAha ke liye jamA karake usake vyAja vagairahase mUlamaMdirakI AzAtanA kA parihAra kyoM na karAyA jAya ? hamane gatavarSa anumava karake dekhA ki eka gAmameM do maMdira haiM vahAM pratidina 10 AdamI bhI pUjA nahIM karate hoMge itane meM vahAM do tIna aura bana rahe haiM / sunA gayA hai ki una maMdiroke tayAra hone meM karIbana 1 // lAkha rupayA kharca hogA aisI hAlata meM insApha kI dRSTi se dekhA jAya to zrAvaka zrAvikA rUpa donoM kSetroMkI kaisI hAlata horahI hai udhara koI khyAla detA hai ? agara zrAvaka zrAvikA hI nahIM raheMge to una tumhAre banavAe maMdiroMko pUjegA kauna ? dUsare dharmo tarpha dRSTipAta karate haiM to sApha taura para mAlma hotA hai Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 63 ki jo loga Ajase 20 varSa pahale hajAroMkI saMkhyA meM the vaha Aja lAkhokI saMkhyA meM Agaye aura jaina prajA karoDoMkI saMkhyA meMse lAkhoM meM AgaI / aba yaha bhI socanekA viSaya hai ki jisa dharmameM vidyA nahIM, jisameM aikya nahIM. jisameM koI nAyaka nahIM, jisakA AnekA mArga ruka cukA hai aura jAnA hamezA jArI hai usa dharmakI, usa samAja yA - saMpradAyakI baDhatI caDhatI kaise ho sakatI hai ? baDhatI kI to bAta hI dara kinAre rakho mUrtipUjA kI hI kSati horahI hai| zahara sUratameM vyAkhyAna detI huI viduSI enIbesenTa ne kahA thA ki" yadyapi jainadharma pavitra aura prAcIna hai tathApi Aja kalako usakI chinnabhinna dazAko dekha kara buddhibalase mAlUma detA hai ki yaha dharma 100 varSase jyAdA duniyA meM nahIM TikegA " Aja hama usa bAta kA pratyakSa anubhava kara rahe haiN| dasa varSa pahale jo mardumazumArI huI thI usa vakta meM aura Aja kI saMkhyA me 100000 AdamI kI kamI huI hai / 40000 manuSya sirpha muMbaI ilAke meMse ghaTe haiM / isa avasthAmeM to sabase pahale zrAvaka zrAvikA rUpa kSetrakI sAra saMbhAla karanA cAhiye / || jinabimba || "bimbam mahallaghu ca kAritamatra vidyunmAlyAdivat paramatre'peizubhAya jainam / dhyA turgurulaghura pIpsitadAyimaMtraprAgdausthAbhAvi ghanavighnAbhide na kiM syAt || 2 | isa loka meM choTA yA baDA eka bhI jina bimba karAyA hoya, to vaha vidyunmAlI devatAko jaise kalyANakA karaNa huA vaisa sarva bhayyAtmAoMko ho sakatA hai / prasiddha bAta hai ki baDA iSTaphala denevAlA maMtradhyAna karanevAle ke daridra ko dUra nahIM karatA arthAt karatA hai / (vizeSa vivecana ) saMsArake pratyeka grAma, nagara yA janapada meM dekhanese sAkSI mila sakatI www.umaragyanbhandar.com Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hai ki koI kisI prakArase aura koI kisI prakArase parantu saMsAra kI paTaDI para manuSyAmAtra, saMpradAyamAtra, mUrtipUjaka, butaparahasta hai / jo loga bAhirI taurase butaparastI ko burA bhI samajhate haiM unake gharoM meM unakI sAmAjika saMsthAoM meM unake dhArmikagranthoM para, unake pUnyaguruoMkI mUrtiyAM dIkha paDatI haiM / dRSTAntake taura para samajhiye, ki ArgasamAja loga mUrti pUjAke kaTTara virodhI haiM, parantu unake vidyAlayoMmeM, upadezabhavanoM meM " svAmI dayAnandajIke" phoTo bhItoM para laTakAe hue milate haiM / vaha loga vyAkhyAna dete samaya baDe AdaramAvase,pUjyabuddhisa hAtha lambA lambA kara batAte haiM, ki yaha "satyadharma ke pracAraka" yaha mithyADaMbaroMke nivAraka yaha " saMsArake uddhAraka " svAmI dayAnandasarasvatI apane banAye hue amuka granthake amuka pRSTha para yaha bAta likhate haiN|" aba samajhanA cAhiye ki jisa mUrti ke sAmane hAtha lambAyA jAtA hai, bite svAmIjIke izArese batAyA jAtA hai, vaha kyA svAmIjIkI deha hai ? kyA vaha svAmIjIkA vajUda hai ? kyA usameM svAmIjIkI AtmA virAjamAna hai ? usate kisI kisamakI svAmIjIkI garaja sara sakatI hai? nahIM kisI taraha bhI nahIM isI / prakAra saMsArake sampUrNa saMpradAyoM meM kisI na kisIrUpa mUrtiyoMkA mAnanA siddha hai| jaina, bauddha, zaiva, vaiSNava sa bhI prAcIna samayase mUrtiyoMke pUjaka haiM / usameM vizeSa kara jainadharma meM mUrtipUjA baDe Adara satkArase kI jAtI hai / parantu itanA to avazya kahanA paDegA ki jainasaMpadAya mUrtiko mUrtimAna kara pattharake putale mAnakara nahIM pUjA kintu vaha jisa deva yA guru kI mUrti hai usakI anupasthitima usako usa mUrti ke dvArA smarNa karake usamUrtivAleke guNoMko pUjatA hai| na ki sAmane dikhAI dete usa butako / usa mUrtike dvArA mUrtivAle mahAtmAkI jIvana cayyAko smarNa karake una atItakAlakI ghaTanAoko hRdayameM sthAna dekara Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 65 ca paramAtmAkI yaha mUrti hai usane phalAne phalAne vakta usa apane vajUda ke jariye phalAnA phalAnA uttamakArya karake samAja aura dezako RRNI kiya tathA jaise ki kavvAlI dIkSA prabhUkI jove jaga puNyavanta prANI ( aMcalI ) jaya vAmAjIke naMdA kaTo janma janma phandA kulavRddha bole vANI, jaga puNyavanta prANI / / 1 / / cakacUra moha kariyo, dAlidra dUra hariyo / jima hoye varasI dAnI, jaga puNyavanta prANI || 2 || pahuMce bahira nagariyA, varaghoDese utariyA / Azrama pada udyAnI, jaga puNyavanta prANI || 3 || azoka vRkSa heThe, bhUSaNa tajake baiThe / aTama tapa mAnI, jaga pUNyavanta prANI || 4 || mahAvrata cAra ucare, vadi poSa mAsa sucare / ekAdazI suhAnI, jaga puNyavanta prANI || 5 || parivAra zata tIno, devadUSya iMdra dIno / prabhu hoe tUrya jJAnI, jaga puNyavanta prANI // 6 // naMdIzvare sura jAve, mAtA pitA ghara Ave | kAusaga jina dhyAnI, jaga puNyavanta prANI // 7 // vyatama AnaMda dAtA, pArzva prabhu hai trAtA / vallama vIra jAnI, jaga pUNyavanta prANI // 8 // pramukI pUjA karate hue sujJa manuSyako cAhiye ki vaha nIce likhI huI bAtoM ko mana meM rakhakara paramAtmA kI pUjA kare / he prabho ina caraNoMke balase Apa dezoMdeza gAmogAMma ghUma kara hamAre jaise mUle maTakate jIvoko mokSakA mArga batA sake haiM isa liye maiM Apake caraNoM kI pUjA karatA hUM | isI taraha nava hI aMgokI pUjA karate samaya jo mAvanata lAnI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cAhiye usa bhAvanAke sUcaka dohe prAyaH sarvatra jaina saMpradAyameM prasiddha hai| jaise ki jalabharI saMpuTapatrameM, yugalika nara pUjanta / RSabha caraNa aMgUThaDo, dAyaka bhavajala aMta / / 1 / / jAnubale kAusaga rahyA, vicaryA dezavideza / khaDe khaDe kevala lahyo, pUjo jAnunareza / / 2 / / ityAdi paraMtu bahuta loga pUjAke samaya ina dohoko baDe UMce AvAjase gAte haiM, aisA honA anucita hai / pUjA maunase hI honI cAhiye / jainadarzanameM zraddhAbuddhise jinabimba tayAra karAnevAle ke liye prabala puNyakA honA mAnA gayA hai, jaise ki___" aMguSTamAnamapi yaH prakaroti bimbam, viiraavsaanvRssbhaadijineshvraannaaN| svarge pradhAnavipularddhisukhAni muMktvA, pazcAdanuttaragatiM samupaiti dhIraH // 3 // " jo dharmadhAra manuSya zrIRSabhadevase lekara zrImahAvIra svAmIparyaMta 24 tIrthaMkaradevoMkI aMguSTha jitanI bhI pratimA banavAtA hai vaha svarga: asaMkhya sukhabhoga kara pIchese mokSasukhakA bhAgI hotA hai / bharatacakravartIne vajramayI apanI aMgUThImeM hIrekI pratimA rakhAI thii| gujarAtake prakhyAta nareza bhImadevake pradhAnamaMtrI vimalakumAra bhI apanI mudrikA ninapratimA rakhakara rAjadarabArameM jAyA karate the| mathurA nagarI meM jisa samaya jainadharmakA sarvato utkarSa thA, usa samaya vahAMke loga apane gharoMke daravAjoM para bhI jinapratimAkI sthApanA kiyA karate the / kahAM taka kahA jAya ? devatA loga jaba devabhUmi ( svarga) meM paidA hote haiM pahile hI jinapratimAkI vandanA pUjanA karate haiM / saMpratinareza jo ki caMdragupta rAjAke vaMzaja azokazrIke pautra the, unhoMne savA lakSa jinapratimAyeM banavAI thiiN| jinameM se Aja bhI kaI eka usa samayakI pratimAyeM bhAratavarSa ke anyAnya prAcIna sthAnAmeM se nikalatI najara bArI haiN| jaise asTiyA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Gyapbhendermara uraraganbhandar com aSThIyAke antargata haMgarI prAntake budApesta zaharameM eka aMgrejake bagIce meM khodate huye nikalI huI mahAvIrakI pratimA. Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dezameM haMgarIprAMtake " bUdApesta " zaharameM zrImanmahAvIrasvAmIkI pratimA nikalI hai [ isake vizeSavarNanake liye merA likhI " girinAra galla" aura 'saMpratirAjA" nAmaka pustakoMkA dekhanA jarUrI hai ] mUrtipUjakoM kI saMkhyA. mUrtiniSedhakoMkI saMkhyA. bauddha 580000000 yAhudI 12200000 ketholika 10000000 proTesTaMTa 171600000 grIka 10000000 pArasI 100000 hiMdu 216700000 musalamAna 221800000 jaina 1000000 DhUMDhakajaina 300000 enimiSTa ! 50200000 brahmapArthanAsamAja 5500 sikha loga bhI guruoMkI mUrtikI pUjA karate haiN| kucha varSa pahile eka mahAnubhAvane sarasvatI " bhAratakI mUrti kArIgarI " isa viSaya para lekha likhakara bahutasI navIna jAnanelAyaka vAto. kA digdarzana karAyA thA | unake kucha sarala sarala aura upayogI kA kyoMko yahAM udRta kiyA jAtA hai / 'bhAratavarSakI prAcIna zilpakalAkana EniSTa saMbaMdha 'dharma ' se sarvadA rahA hai / prAcIna bhAratake citrakAra tathA mUrtikAra apanI 2 vidyA tathA kalAkauzalyakA upayoga saMsArako sAtha raNa vastuoke saMbaMdha na karate the / bhAratIya citrakAra tathA mUrtikAroLA uddeza devatAoMke citra tathA mUrtiye banAnA hai| prAcIna mAratavarSako jitanI mUrtiyAM abhI taka milI hai, prAyaH sabakI saba yA to kisI devatA yA mahApuruSakI hai| yA anyadharmasaMbaMdhI ghaTanAoMke AdhAra para banAI gaI haiM / bhAratavarSameM prAcIna mUrtikArIke -- itihAsa' kA bhAraMbha bacoka ke samayase huA ho, aura anta musalamAnoke samayase humA ho, aisA saMbhava tayA siddha hai| arthAt iMsAkI tIsarI zatAbdIse lagAkara isake bAda pApI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatAbdIke bAda takakA prAcIna bhAratIya bhUrtikArI kA itihAsa hameM milatA hai| koI bhI mUrti, yA pattharakI kArIgarI jo abhI taka milI hai azokake pahileko nahIM hai / bhAratavarSakI prAcIna mUrtiyeM samayake anusAra cAra bhAgoMmeM bA~TI gaI haiM (1) mauryakAla IsAke pUrva tIsarI zatAbdIse IsAke pUrva pahilo tAbdI taka, (2) 'kughAnakAla' IsAke bAda pahilI zatAbdIse tIsarI ( kha ), svadezI kuSAna mUrtikArI ( 3 ) gupta kAla'-IsAke bAda tIsarI zatAbdIse chI zatAbdI taka ( 4 ) 'madhyakAla'-IsAke bAda sAtavIM zatAbdI se bArahavIM zatAbdI taka isa parAmarzameM jainadharma kisI aMzameM apanA nirAlA mantavya rakhatA hai, aura yaha mantavya buddhivAdase aura aitihAsika pramANoMse satya mAlUma hotA hai| yA to zrImanmahAvIradevake phailAye sAmyavAdako jabase eka mahAtmAne punarujjIvita kiyA hai, tabase zatrukI mAnyatA para bhI ghRNA paidA karanI burI mAlUma detI hai / hA~ madhyasthabhAvase yathArtha battva samajAnA apanA kartavya hai / tathApi " yuktimadvacanaM yasya tasya kAryaH parigrahaH " yaha nIti sabhI ke liye prazasta hai, aura satya kahanA yaha mahA. tmAke satya sAmrAjyakA bhUSaNa hai | yahAM eka hI bAta kaha denI ucita mAlama detI hai, ki saMsArameM IzvaravAdI mahAzaya paramAtmAke avatAra mAnate hI haiM, to jaba vaha avatAra dharmakA uddhAra karake aMtarita ho jAte haiM taba unake RNI jIvAtmA unakI mUrtiyAM kyoM na banAte hoMge ? bainasaMpadAyameM to mUrtikA rahanA asaMkhyavarSoM taka pharamAyA hai / arthAt mUrti asaMkhyavarSoM taka raha sakatI hai / itanA hI nahIM balki isake aneka dRSTAnta bhI upasthita haiM / gujarAtameM pATaNake samIpa cArupa grAmameM pArzvanAthasvAmI, kI pratimA hai, vaha asaMkhyavarSoMkI banI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ huI hai / aise hI " rAdhanapura" kepAsa 'zaMkhezvara ' grAmame zaMkhezvarapAcanAtha kI mUrti hai, jo Ajase asaMkhya varSa pahilekI huI mAnI jAtI hai| zravaNavalagulake itihAsase patA lagatA hai ki vahAMkA rAjya jainadharma kI cirakAlase upAsanA karatA thA / jainadharmake upadezakokA paricaya na rahanese vahAMke kisI eka rAjAne jainadharmakA tyAga kara anyadharmakA pAlana karanA zurU kara diyA, aura jo jo jinayoM ke rakSaNake liye pUrvarAjAoMkI orase jAgIreM bheTa kI huI thIM, vaha bhI usane japta kara lI / daivayoga vahAM bhUkampa huA, bahuta se gAmoMkI barI hAnI hogaI / isase rAjAke mana meM zaMkA utpanna huI ki maine cirapAlita 'jainadharmako choDa diyA hai isI kAraNa mere rAjyakI durdazA huI hai| vaha phira vIravacanoMkA bhakta hokara jinadharmakI upAsanA karane lagA, aura svAdhIna kI huI saMpatti bhI jina caityoMko bheTa kara dI / isa bAtake vi. zeSa jJAnake liye " sanAtana jaina pu. dUsarekA aMka tIsarA" deso / isa se itanA hI Azaya lenekI AvazyakatA hai, ki pUrvakAla meM jainadharma rASTrIya dharma thA / rAjA tathA prajA sabhI isake anuyAyI the| rAjA 'zivaprasAda sitArehinda ' ne jaina na ho kara bhI apane nirmANa kiye huye " bhUgolahastAmalaka" meM likhA hai ki do DhAI hajAra varSa pahile duniyA kA adhika bhAga jainadharmakA upAsaka thA / jinacaitya (jinamaMdira ). " ramyaM yena jinAlayaM nijamujopAttena kArApitaM, mokSArtha svadhanena zuddhamanasA puMsA sadAcAriNA / vedhaM tena narAmarendramahitaM tIrthezvarANAM padam, prApta janmaphalaM kRtaM jinamataM gotraM samudyotitaM // artha-jisa zumanavAle sadAcArI bhavyAtmAne apane sapake kamAye Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hue ghanase AtmakalyANake nimitta jina maMdira banavAyA hai, usane saMsArame sArabhUta tIrthaMkara pada prApta kiyA mAnA jAtA hai / usane apane ja nmakA phala prApta kara liyA, aura apane gotrako parama pavitra karane ke sAtha jinazAsanako unnatike zikhara para pahuMcAyA / vizeSa varNana | AcArya zrI bappabha 'apane rahane baiThane ke liye makAna, mAle, Alane, ghoMsale, kauve, ciDiye, zuka, tItara ityAdi pakSi loga bhI banA lete haiM / manuSya to sarvotkRSTa zakti aura jJAna saMpanna mAnA jAtA hai yadi vaha apane nivAsakA sthAna banA le, to usameM Azcarya hI kyA hai ? parantu bhAgyavAna vahI mAnA jAtA hai ki jo apanI zaktike anusAra " jinacaitya " nirmANa karAke nyAyopArjita lakSmIko saphala kare | TTi sUrijIne gavAliyara ke Ama rAjA para mahAna upakAra kiyA thA / ataeva rAjA punaH punaH unakI bhAvabhakti karanemeM tatpara rahatA thA, balki bappabhaTTi sUrijI kI sUripada pratiSThAke samaya meM bhI, bhUpati svayaM upasthita huA thA / aura jainazrIsaMgha meM AgevAna banakara apane koSa meM se eka karoDa sonAmoharA kharca kara usane vi. saM. 811 meM AcArya mahArAjakA padamahotsava kiyA thA / eka samaya sUrIjI mahArAjane gavAliyara nagarakI tarpha prasthAna kiyA, aura vahAM jAkara rAjAko upadeza denA AraMbha kiyA, upadeza dete samaya surijIne yaha kahA ki zrIriyaM puruSAn prAyaH kurute nijakiMkarAn | kurvate kiMkarI tAM yetairasau ratnasU rasA // 1 // artha - vizeSakara lakSmI ne manuSyoM ko apanA kiMkara to banA hI rakhA hai, lakSmI ke madase mohita hokara manuSya apane kartavyoM se parAnmukha to ho hI rahA hai / tathApi jina puNyAtmAoMne, usako apane Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AdezameM calAyA hai, arthAt jisane lakSmIko apanI icchAnukUla vyaya kiyA hai, usIse yaha pRthvI ratnaprasU kahI jAtI hai ! __ isa upadezako suna kara rAjAne sADhe tInakoDa sonAmohare galavA kara svarNakI aneka pratimAye banavAI aura usa vizAla mandira, ki jisameM vaha pratimAye sthApana kI gaI thIM, kA raMgamaMDapa banAnemeM 21 lAkha sonA mohare vyaya kI aura savA lAkha saunaye kharca karake unhoMne mUla maMDapa kA ripera kAma kraayaa| AcArya mahodayakre upadezase rAjAne zatrujaya girinArake mandiroMkA jIrNoddhAra bhI karAyA(dekho upadeza taraMgiNI)kalikAlakasarvajJazrIhemacandrasUrijIke upadeza se jinadharma prApta karakecaulukya kuladIpakamahArAjakumArapAladevane tAraMgAjI aura khaMbhAta pramukha sthAnoMbhe 1000 navIna jinamaMdira banavAye the| apane pitA tribhuvanapAlaNake nAmase pATaNAmeM unhone "tribhuvanapAlavihAra" nAmaka (pura) bahattara deva kulikA sahita vizAla maMdira banAvAyA thaa|us paramAhata ne 24sonekI 24rajatakI, caubIsa pItalakI ityAdi anekAneka jinapratimA banavAkara usa mahA mandira meM sthApana kIthIM 125 aMgulapramAga ariSTharatnakIpratimA zrIneminAtha svAmIkI banavAkara mUlanAyaka pana sthApana kI thI / isa mandirake banavAne meM 6 koDa azarphiyA~ sarcakara puNyAdhika mUpAlane jina zAsanakI aura apane pUjya pitAkI pramta sevA bajAI thii| usa mandira meM udayana, Amradeva, kuberadata, abhayakumAra aura bAhDadeva Adi aThAraha mukhya mukhya dhanapati zrAvaka gItagAna nR ya a de ThATha pUrvaka nityadharma kriyA kiyA karate the| isa maMdira ko kumAra pAlake uttarAdhikArI ajayapAla ne naSTa ka diyA thA, isa maM. dira kI nIvameM se jo pASANa kI vizAla zilA nikalI haiM unheM hamane apanI najarase dekhA hai ve saba " gAyakavADa " sarakArake svAdhIna ha paran unazilAta aneka maMdira tayAra, yA ripera ho sakate the / upadeza taraMgINImeM likhAhai, ki mampatirAjA tInasaMDa bharatakSetrakA vi. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 72 jaya karake solaha hajAra mukuTabandharAjAoM ko apanI ANA manA kara una sarva bhUpatiyoMse parivRta ho kara ujjayaNImeM AyA, taba logoMne bar3e ADambara pUrvaka usakA pravezotsava karAyA / sarva rAjA prajAko yathocita prIti dAna dekara sarvake utAroM kI vyavasthA kara jaba apanI pUjya mAtAko praNAma karane gayA taba mAtAne usake Anepara kisI bhI prakArakA harSa prakaTa na kiyA / samprati ne phirase namaskAra kara ke pUchA, pUjya mAtA Adhe bharata kSetra ko svAdhIna karake maiM kaI varSoMse tumhAre caraNoMmeM AyA hU~ tathApi tumhAre cehare para jaisI cAhiye vaisI khuzI na dekha kara mu mere kisI aparAdhakI AzaMkA hotI hai / parantu bArambAra smaraNa karanepara bhI mujhe merA koI doSa yAda na Anese hRdaya bar3A vyAkula ho rahA hai / agara ajJAnatA se jo koI doSa mujhase huA ho to Apa putravatsalA ho mujhe kSamA pradAna karo / mAtAne gaMmIra svarase javAba diyA, putra Aja tUM saMsArameM pUrA puNyavAna hai / terI bhAgyarekhA pratidina caDhatI hai, terI kIrti yaha merI hI kIrti hai, parantu " narakAntamamU rAjyam smRtam "isa vAkyako mUla kara terA mana AraMbhameM mazagUla hai yaha merI udAsIkA kAraNa hai | agara tUM digvijaya ke kSetromeM pratigrAma prati nagara eka 2 caitya bhI baMdhAtA rahatA tobhI terA AraMbhajanya pApa alpa hotA rahatA, aura mujhe terA mukha dekha kara khuzI bhI hotI / isa bAtako sunakara rAjAne nimittiyoMko bulAkara pUchA merA Ayu kitane varSoMkA hai? nimitiyoMne rAjAkA Ayu 100 varSakA batalAyA / rAjAne AjJA dI ki. 100 varSake 36000 dina hote haiM, mere Ayuke dino jitane jina caitya mere rAjyameM taiyAra hone cAhiye / maMtriyoMne vaisA hI karanA zurU kiyaa| prasiddha hai ki-kamase kama eka mandira roja navIna taiyAra karAke rAjA apanI mAtAke caraNoMmeM bandanA kiyA karatA thA, aura nayA samAcAra de kara unake AdezakA pAlana Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kiyA karatA thA / likhA bhI hai ki " mavantihi mahAtmAno gurvAjJAmaMgamIravaH " solahavIM zatAbdImeM ratnamaNDaNagaNine -- upadezataraMgiNI ' nAmaka graMtha banAyA hai vaha apane sattAsamayameM likhate haiM ki vartamAna samayameM mI sindhudezake maroThapurameM samprati rAjAkI banavAI 85 hamAra pItala kI pratimAyeM maujUda haiN| tapagacchanAyaka zrI dharmaghoSasUrijI ke upadezase pethaDazAha Ara unake laDake jhAMjhaNa zAhane vikrama saMgat 1321 me " jIrAvalA" pArzvanAtha " zatrujayagiri " vagairehatIrthopara ( 86 )jinamaMdira banavA yethe aura una sarva maMdiroMke zikharo para soneke kalasa caDhAye the / itanA hI nahIM balki-" daulatAbAda " " oMkArapura " vagairaha nagame anyadarzanAnuyAyI loga dharmadveSake kAraNa maMdira nahIM banAne dete the, pethaDazAha samajhate the ki ina ina sthAno me maMdiro kA honA khAsa lAmakA kAraNa hai / isa liye unhoM ne khuda vahAM jAkara una gAma nagaroke rAjAoke maMtrilogoMke nAmase dAnazAlAe~ jArI karadI, yatheSTha khAna pAna milane se deza dezAntarake yAcaka loga maMtrilogoMkA yaza gAne lage / maMtriyoMne socA ki hamane to kisIko kucha diyA nahIM / yaha saba yAcaka hamArI kIrti gA rahe haiM isame koI khAsa kAraNa honA caahiye| daryAphta karane para mAlUma humA ki " mAMDavagaDha " kA rAjamAnya penzAha maMtrI yahAM AyA huA hai, usane apanI sajanatAle hamako yazasvI banA diyA hai / isa liye hamako bhI cAhaye ki usa suyogyakI yogyatAke anusAra use icchita dekara sanmAnita karanA, aura apane siracar3he hue RNako utAranA / mha socakara unhone pI pratiSThApUrvaka pepazAhako basne pAsa bulAyA / bahuta kucha mAnasannAma dekara kahA " Apa jaise dharmamUrti-punyAtmAoMkA hamAre yahAM AnA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hI asIma upakArakA kAraNa hai, to phira hamAre nAmakI dAnazAlAe~ khola kara niSkAraNa yaza aura kIrtike bhAgI banAkara Apa hamako ati RNI kyo banA rahe haiM ? bhalA hama isa Apake upakArarUpa bojheko kaise utAra sakeMge ? saMsArame upakArake badaleme pratyupakArake karanevAle to jagaha 2 sulabha haiM paraMtu vinA hI prArthanAke kiye parakA hita karanevAle aura usame bhI kIrti anyako dilAnevAle manuSya avvalato jagatme haiM hI nahI, aura haiM bhI to koI Apa jaise virale ! ! ! dhanya hai apake janma aura jIvitako! " AtmArtha jIvaloke'smin, ko na jIvati mAnavaH ? / " paraM paropakArArtha, yo jIvati sa jIvati / / 1 / / " paropakArazUnyasya, dhigmanuSyasya jIvitam / / " jIvaMtu pazavo yeSAM, carmApyupakariSyati / / 2 / / apanI jIvana vRtti ke nivAhake liye jIvamAtra anekAneka upAya kara rahe haiM, koI sItA hai, koI ghaDatA hai, koI bunatA hai, koI tanatA hai, koI kharIdatA hai, koI becatA hai, eka dAtA hai, anya grAhaka hai, kisIkI kisIkI vANijyaseM, anekoMkI jalase, anekokI iMdhanase, kSetrase, kaIyoMkI vastise, kaIyoMkI vanase, AjIvikA cala rahI hai | joharI javAharAta ke, bajAja bajAjIke, zarApha zarAphIke,parIkSaka parIkSAke, dalAla dalAlIke,evaM adanAse adanA aura baDese baDA jIvamAtra apanI apanI kriyAse AjI. vikA karatA hai, yaha sarva kriyAe~ manuSya apanI jIvanacaryAke nirvAhake liye karate haiM / saMsArameM aisA koIbhI jIvAtmA hai ki jisakI pravRtti apane jIvananirvAha ke liye na ho ? hAM yaha bAta eka aura hai ki-kisIko asIma saMpatti hote bhI jalana balana lagI hI rahatI hai, aura koI svalpa lAbhase bhI saMtuSTa rahatA hai / maMmaNa koDoM, balki abajoM rupayoke hote hue bhI Artaraudrase dina gujAratA thA, aura pUniyA zrAvaka Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 75 pratidinakI 6 dukaDekI kamAI meM bhI saMtoSa mAnatA thA / paraMtu prANImAtra apane apane AtmAbhimata svArthake sAghana meM pravINa hote hai| aisA koI cAra khUMTa meM zAyada hI hogA jo apane svArtha ko manase bhI mUlakara parakAryako sAdara sAdhana karatA ho / jagatameM zubhajIvana usI punyAtmAkA hai jo paropakAra ke liye jItA ho || 1 | usa manuSyakA jIvana asAra hai, asAra hI nahIM balki dhikkArakA sthAna hai, jisane apane amUlya samayako vyartha dhUladhokara gumA diyA hai / usa nikamme manuSyakI apekSA pazuoMkA jIvana acchA hai ki jinase duniyAke asaMkhya kAma sudharate haiM / jInA to bahuta baDI cIja hai balki jisa jIte jAgate manuSyane paropakAra karanA nahIM sIkhA usake jIne kI apekSA mare hue pazu bhI acche haiM ki jinake cAmace bhI saMsArake aneka kAma banate haiM / zAstrasiddha bAta hai ki " devatAviSayoM meM magna rahate haiM, narakake nArakiyoMko dukkhoMse phurasata nahIM, tiryeca to upakArako samajhate hI nahIM / kyoMki vaha ajJAnI haiM / sirpha upakArakA adhikAra hai to manuSyoMko hI hai / phira socanA cAhiye ki adhikArIhI adhikAra se parAGamukha rahegA to nIce likhA huA vAkya kyA jhUThA ha adhikArako pAya kara kare na paraupakAra | tAhuke adhikAra meM rahyo na Adi akAra ! ! ! || samakita ke 67 bheda || [ cAra sadadanA ] ,, ( 1 ) ' paramArtha saMstava ' -- jIvAdi nava padArthoMkA yathArtha jJAna honA / ( 2 ) 'paramArthajJAtRsevana' - gItArtha sAdhu munirAja kI sevAbhaktikA karanA / ( 3 ) ' vyApannadarzanavarjana' - ninhava, yathAchaMda Adi vezabicakoM kA paricaya na karanA / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (4) 'kudarzanavajana'-mithyAdRSTi viparita zraddhAvAlekA paricaya na karanA / [ tIna liGga] (5) zuzrUSA-zAstrasiddhAntake sunanekI tIvra icchA / (6) dharmarAga-dharmakriyA prazasta anuSThAna karaneme aMtaraMgaprIti / (7) veyAvacca-guNavAna sAghu sAdhvI zrAvaka zrAvikA kI yatho'cita sevA / [ 10 prakArakA vinaya ] (8) arihaMta vinaya / (9) siddhavinaya / (10) caityavinaya / (11) zrutavinaya / (12) dharmavinaya / (13) sAdhuvinaya | (14) AcAryavinaya / (15) upAdhyAyavinaya / (16) pravacanavinaya / ( 17 ) darzana vinaya / [tIna zuddhi] (18) manazuddhi / ( 19) vacanazuddhi / (20) kAyAzuddhi / [pAMca doSoMkA varjana ] (21) zaMkAdoSakA varjana / ( 22 ) AkAMkSA doSakA varjana | Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (23) vicikitsAdoSakA varjana / (24) paratIrthaka (dharmavirodhI ) kI prasaMsA na karanA / ( 25 ) paratIrthika kA paricaya na karanA / [8 prabhAvaka ] ( 26 ) samayake anusAra zAstrakA pAThI / (27 ) dharmakathA kahane meM pravINa / (28) vAda vivAdameM jayapatAkA lenevAlA / (29) nimitta ( jyotiHzAstra ) kA paarNgt| ( 30 ) utkRSTa tapasyAkA karanevAlA / ( 31 ) rohiNI pramukha vidyA jisake siddha ho / (32) aMjanacUrNAdike prayogako jAnanevAlA / ( 33 ) kavitA ke bhedokA jAnanevAlA zIvakavi / [pAMca bhUSaNa ] ( 34 ) kriyAkozalya-dharmakAryake karanemeM caturAI / ( 35 ) tIrthasevA-saMvignapakSi manuSyokA sahavAsa / ( 36 ) bhakti-tIrthaMkaradeva aura sAghuvargakA Adara | (37) dRDhatA-samakitI karanAmeM sthiracitta / ( 38 ) pramAvanA-jina zAsanakI zobhAkA baDhAnA / [pAMca lakSaNa ] ( 39 ) aparAdhI para bhI samabhAva rakhanA / ( 40 ) mokSakI sada abhilASA rakhanI / (41) saMsArase udAsa rahanA / (42) dukhIko dekha manama dayA lAnI / ( 43 ) vItarAgake vacanoM para acala zraddhA rakhanI / ' Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 78 [6 prakArakI yAtanA] anya tIrtha ke sAdhu ko usake mAne kaMcanakAmanI zastrAdika dhAraka devake sAtha 6 prakArakA vyavahAra mokSake liye nahIM karanA / (44) vaMdanA-hAtha joDane / (45) namaskAra-zira namAnA (46) dAna-annAdikA denaa| (47) anupradAna-vAraMvAra denA | (48) AlApa-bulAnA | ( 49 ) saMlApa-punaH punaH bulAnA / [ 6 AgAra] (50) rAjAkA AgAra | (51) samudAyakA AgAra | (52) balavAnakA AgAra / ( 53 ) devatAkA AgAra | (54) gurunigraha / (55) vRttikAntAra | [ 6 prakArakI bhAvanA ] (56) samakitako cAritra mUla samajhanA | (57) samakitako cAritrarUpa prAsAdakA dvAra mAnanA | (58) samakitako caritranidhAna rakhanekA khajAnA samajhanA caahiye| (59) samakitako dharmaprAsAdakI nIva samajhanA cAhiye / (60) samakita AdhAra hai aura cAritra Adheya hai / (61) samAkata cAritra rasako rakhanekA pAtra hai / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [6 sthAnaka] (62) jIva-AtmA-caitanya hai / (63) aura vaha nitya hai / (64) jIva kokA kartA hai / (65) jIva karmoM kA bhoktA hai | (66) nirvANa-mokSa hai / (67) aura usakA upAya bhI hai / (2) samyaktva eka prakAra, do prakAra, tIna prakAra, cAra prakAra, aura pAMca prakAra hotA haiM / .) vItarAga jinezvara devake kathana kiye tattva padArtha para eka prakAra / zraddhAkA honA eka prakArakA samyaktva kahA jAtA hai| samyaktva. jaise mArga bhUlA huA koI AdamI vinAhI kisIka mArma do prakAra / > batAye phiratA phiratA svayameva mArgapara A jAtA hai aura samyaktva. va. koI mArga jJAtAke mArga ke batAnese mArgapara ho jAtA hai| isI prakAra kitaneka jIvoM ko svAbhAvika samyaktva prApta ho jAtA hai, usa samyaktvako 'naisargika' samyaktva kahate hai aura kitaneka jIvoMko guru mahArAjake upadezase samyaktva prApta hotA hai usa samyaktvako 'aupadezika' samyaktva kahate haiM / evaM samyaktvake do prakAra haiM / athavA 'nizcaya samyaktva' aura 'vyavahAra samyaktva' kI apekSA samyaktva do prakArakA hai / AtmA kA vaha pariNAma ki jisake honese jJAnAdi maya AtmAkI zuddha pariNati hotI hai usako 'nizcayasamyaktva' kahate haiM aura kudeva, kuguru, kumArgako tyAga kara sudeva, suguru aura sudharma kA svIkAra karanA usako 'vyavahArasamyaktva' kahate haiM / athavA vItarAga Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 80 samyaktva 'nizvaya samyaktva' aura saraga samyaktva 'vyavahAra samyaktva / ' ___ athavA 'dravyasamyaktva' aura 'mAvasamyaktva' kI apekSA samyaktva do prakAra hai / jinazvara devakA kahA vacana hI tattva hai aisI zrAddhA to hai paraMtu paramArtha nahIM jAnatA hai, eme prANIke samyaktvako 'dravyasamyaktva' kahate haiM / aura paramArthako jAnanevAleke samyaktvako 'bhAvasamyaktva' kahate haiM / athavA zAyopazAmika samyaka va paugAlika honese dravyasamyaktva hai aura kSAyika tathA aupazamika samyaktva AtmapariNAma honese 'bhAvasamyaktva' hai| tIna prakAra / 1 kAraka, 2 rocaka, aura 3 dIpaka, aise tIna prakAra samyaktvake hote haiN| devavaMdana, guru vaMdana, samyaktva J sAmAyika pratikramaNa Adi jinokta kriyAoMke karanese jo samyaktva hove usako 'kAraka sAmyaktva' kahate haiM / inhIma ruci honese rocaka samyaktva' kahA jAtA hai / svayaM mithyA dRSTi hone para bhI dUsaroMko upadeza Adi dvArA dIpakavat prakAza kare arthAt dUsare jIvoMko samyaktvakI prApti karAve vaha 'dIpaka samyaktva' hai / ) pUrvokta kSAyopazamikAdi tInoM samyaktvake sAtha sAsvAdacAra prakarakA nako milAnese samyaktva cAra prakAra kA hotA hai / aupasamyaktva. * zamika samyaktvase cyuta hokara mithyAtvake sanmukha huA jIva jabataka mithyAtvako nahIM prApta karatA tabataka ke usake pariNAma. vizeSako sAsvAdana samyaktva kahate haiN| ____ ) pUrvokta cAroke sAtha vedaka ko milAnese pAMca prakA rakA samyaktva kahA jAtA hai / kSAyApazAmaka samyamyApa | ktvameM vartamAna jIva jaba prAyaH sAtoM prakRtiyoMko kSaya karake samyaktva mohanIya ke aMtima pudgalake rasakA anubhava karatA kArakA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 81 hai usa samaya ke usa ke pariNAma ko vedaka samyaktva kahate haiM / vedaka samyaktvake bAda use kSAyika samyaktva hI prApta hotA hai | vedaka samyaktvakA kSAyopazamika samyaktvameM aMtarbhAva hotA hai / / uttarAdhyayana sUtrake 28 veM adhyayanameM-1 nisarga ruci, 2 upadeza ruci, 3 AjJAruci, 4 sUtraruci, 5 bIjaruci, 6 abhigamaruci, 7 vistAraruci, 8 kiyAruci, 9 saMkSeparuci aura 10 dharmaruci ke nAmase samyaktvake daza bheda bhI batAye hai| prApti karAve usako dIpakasamyaktva ka jo dUsaroMko samyaktva hate *. yaha dIpaka samyaktva abhavya jIva sAdhupanemeM hotA hai / usavakta usameM mAnA jAtA hai / athavA 1 kSAyopazamika, 2 aupazamika aura 3 kSAthika kI apekSA tIna prakArakA samyaktva mAnA jAtA hai / ___ anaMtAnubaMdhI krodha, mAna, mAyA aura lobha, tathA samyaktva mohanIya, mizramohanIya aura mithyAtva mohanIya ina sAto karma prakRtika kSayopazamase jIvako jo tattvaruci utpanna hove usako kSAyopazamika samyastva kahate haiM / inhI sAtoMke upazama honese AtmAmeM jo pariNAma hotA hai use aupazamika samyaktva kahate haiM / inhI sAtoMke kSaya honese AtmAmeM jo pariNAma vizeSa hotA hai use kSAyika samyaktva kahate haiM / ||jnyaanbhkti / paTha paThati yatasvA'nnAdinA lekhaya svaiH, smara vitara ca sAdhau jJAnametaddhi tattvam / zrutalavamapi putre pazya zayyaMbhavo'dA jjagati hi na sudhAyAH pAnataH peyamanyat / / 1 / / ( artha ) he mavyAtmAoM ! jJAnakA abhyAsa karo | aura paDhane paDhAne vAloMko annAdise sahAyatA do / nyAyopArjita dravyase jJAnake pustaka Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ likhAo, yAda karo; sAdhu; sAdhvI; zrAvaka,-zrAvikA; ko jJAna dAna do| ___ yaha hI tattva hai| dekho zayyamava sUrijIne apane putrako svalpamAtra mI jJAna dekara nistArita kiyA ! saMsArameM amRtase baDhakara aura koI adhika vastu hai ? / 1 / / [vi. vi.] -ekaThA kiyA huA dhana sAtha jAnevAlA nahIM hai / usake paidA karanemeM, rakSaNa karane meM, kharcane meM, aneka kaSTa sahana paDate haiN| dhanake naSTa hojAne meM jo ArtadhyAna aura raudradhyAna hotA hai usase jIva durgatimeM calA jAtA hai| ____ aisI huzAmeM manuSyako cAhiye ki anekAneka kaSTose kamAe hue paiseko zubhamArgame vyaya kare / vyaya karaneke mArgoM se sAtamArga mukhya haiMjinabimba 1 jina-caitya 2 jJAnoddhAra 3 sAdhu 4 sAdhvI 5 zrAvaka 6 zrAvikApa jinacaitya--jinabimbakA varNana pahalekara diyA gayA hai / jJAnoddhArake saMbaMdhameM jAnanA cAhiye ki-likhanA likhAnA rakSaNa, pAlana karanA anekAneka dezoMmeM phailAnA; lAIbrerI karanI; zikSAkA pracAra krnaa| sAdhu sAdhvI zrAvaka zrAvikA-aura bhAvika mArgAnusArI janoMko jJAnake tamAma sAdhana dene, dilAne; zAsana kI zobhAke liye dArzanika graMthoMkA pracAra karanA / upadezaka tayAra karake anyAnya dezo meM unheM bhejakara dharmakA phailAva karanA, yaha saba jJAnabhAkta kahI jAtI hai / sarva prayatnase sarvajJAbhaSita jJAnakA sarvatra prasAra karake usako sarvottama sthAna dilAnA yaha uttamottama jJAnasevA-jJAna mahimA-jJAna-pUjA kahI jAnI hai| vikrama kI bArahavIM sa solahavIM sadItaka sAdhuoM meM paThana pAThana kA pracAra alpa ho gayA thA, paraMtu usavakta bhI AcAryone kAyadA kAyama kara rakhA thA ki-sAdhu pratidina 100 zloka likhe to hI usako vigaya aura zAka denA anyathA nahIM / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAnasAgara sUrijIke mukhase mAMDavagaDha ke rahanevAle suzrAvaka saMyAma siMha sonI ne baDI zraddhA bhAktase zrI 'magavatI sutra' sunaa| usa zAsanapremI vIravacanoMke anurAgIne jahAM jahAM ' goyamA ! ' pada AtA thA vahAM vahAM eka eka azarphi rakhakara 26 hajAra azarphiyAM kharcakara saMpUrNa bhagavatI sUtra kI ArAdhanA kI / saMgrAmasiMha jaba jahAM eka sonAmohara rakhatA thA usa vakta usakI mAtA AdhI azarphi aura unakI patnI eka azarphi kA caturtha khaMDa rakhatI thI | isa prakAra zrI bhagavatI sUtra ke sunane meM unhoMne 63000 sonAmohareM caDhAI usameM 37000hajAra mohareM aura milAkara usa saMpUrNa 1 lAkha dravyase 'kalpasUtra' 'kAlikAcArya kathA' nAmaka graMtha sonaharI akSarose likhAkara bhaMDAroMme rkhaae| yaha ghaTanA vi. saM 1451 meM huI thI / kumArapAla rAjAke svargavAsake bAda jaba ajayapAlane utplava macAyA; taba kumArapAlake banavAye kAryoMkA dhvaMsa dekhakara Amra bhaTTa ne prAcIna aura navIna jaina graMthoko 100 UToMpara lAdakara jayasalamera phuNcaayaa| sunA gayA hai ki balla mI nagarI ke bhaMgake samaya 380000 zrAvaka kuTuMba aura kitaneka dharmAcArya zAstra aura jina-pratimAoMko lekara mAravADa tarpha cala nikle| unhoMne mAravADa me Akara jodhapura ke jileme jo ' bAlI ' gAma kahA jAtA hai usako AbAda kiyA, aura apane prANose bhI priya mAnakara zAstra aura bhagavatpatimAoMkI rakSA karata rahe | kumArapAla rAjAna kalikAla sarvajJa zrI hemacaMdrasUrijI ke banAe hue (1) anekArtha saMgraha (2) anekArtha koSa ( 3 ) amidhAnacintAmaNi (4) abhidhAnacintAmaNi pariziSTa ( 5 ) alaMkAra cUDAmaNi Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 84 ( 6 ) uNAdi sUtra vRtti (7) uNAdi sUtra vivaraNa (8) chando'nuzAsana aura vRtti dezInAma mAlA (9) dhAtu pATha aura usakI vRtti ( 10 ) dhAtupArAyaNa aura usakI vRtti (11) dhAtumAlA (12 ) nighaMTuzeSa ( 13 ) balAbala sUtra vRtti (14) hemavibhrama (15 ) siddha hema zadbAnuzAsana (bRhadvRtti aura laghuvRtti ) (16) zeSa saMgraha nAma mAlA [17] zeSa saMgraha sAroddhAra [ 18 ] liGgAnuzAsana saTIka [19] liGgAnuzAsana vivaraNa [20] triSaSTizalAkA puruSa caritra [ 21 ] pariziSTa parva [2 ] hemanyAyArtha maMjUSA [23] saMskRta dvAzraya [24] prAkRta dvAzraya [25] hemavAdAnuzAsana [26] mahAvIra dvAtriMzikA [ 27 ] vIra dvAtriMzikA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [28] vItarAgastotra [29] pAMDavacaritra ityAdi aneka graMthoMkI aneka pratI likhAkara rAnAne bhAratavarSake anekAneka gAma nagaroMke jJAnamaMDAroMme rakhavAI thI / isake atirika (11) aMga (12) upAMga (10) prakIrNaka, (6) cheda, (4) mUla, naMdi, anuyogadvAra, ina ( 45) hI AmamoM kI eka eka prati sonaharI akSaromeM, aura aneka prateM syAhIse liM khAke mupatine khaMbhAta, dholakA, karaNAvatI, caMdrAvatI, DUMgarapura vIjApUra, pralhAdanapura, rAdhanapUra, pAdaliptapura ( pAlItANA ) bIrNadUrga, ( junAmaDha) mAMDavagaDha, cittoDagaDha, jayasalamera, bAhaDamera, darbhAvatI, vaDodarA, AkolA, ujjaiNa, mathurA, pramukha uttama upayogI sthAnemeM rakhavAdI thI / ___ isake AlAvA-karNadeva, siddharAja, bhImadeva, vIsaladeva, sAraMgadeva, vIradhavala semasiMha adirAjAoMne mI jaina jJAnabhaMDAroMkI vRddhimeM puSkaLa madada dI hai| aura maMtrI udayana, bAhaDha, aMbaDa, vastupAla, tejapAla, kAzAha, samarAsAha, chADAzAha, mohanasiMha, sAjanasiMha Adi aneka rAjamAnya maMtriyoMne to apanI saMpattikA prAyaH upayoga jJAna aura jinacaityoMke aMdara hI kiyA hai / paraMtu baDe duHkhakI vAta hai ki deza aura samAjake durdaivase kumArapAla Adi ke pustaka saiMkaDo varSa pahale hI naSTa ho cuke haiN| isakA kAraNa prAyaH prasiddha hI hai ki jo loga apane prANoMko hAthakI hayelImeM lekara saiMkaDoM varSotaka idharase udhara aura udharase ibha mAre mAre phire haiM vaha ina pustakAlayoMko sarvathA kaise bacA sakate the| kumArapAlake likhAye pustakoMkA nAma to usake uttarAdhikArI - bayapAlane hI kara diyA thA. IsvIsana 1174-76 meM gubarAtake makayadeva nAmaka eka zaivarAjAne rAjyapara AtehI baDhI nirdayatAse jainoMkA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 8 vadha karAyA, aura unake guruoMkoM bhI maravA DAlA aisI dazAme vaha unake pustakoMko jina para usa dharmakA AdhAra thA kaise choDa sakatA vA | vinseMTa e. ema. e. kA bhAratakA prAcIna itihAsa // ] kumArapAlake bAda bahuta graMthoM kA saMgraha vastupAla tejapAlane karAyA thA. so usakA nAza alAuddInake atyAcAroMse ho gayA / paramazraddhAlu jaina logoMne jo bacA liye so Aja bhI pATaNa, khaMbhAta, lIMbaDI, jayamalamera, amadAbAda Adi zaharoM me hayAta hai / [ sana 1916 janavarIkI sarasvatImeM 'pATaNake jaina pustakabhaMDAra' isa nAmake lekhase, aura anyAnya prabaMdhoMse mAluma hotA hai ki kumArapAlane 21 baDe baDe jJAnabhaMDAra karavAye the, kumArapAlake kiye karAye sarva zubhakAryoMke jJAna ke liye merA likhA " hindI kumArapAla carita " dekhiye | ] saMghabhakti. lokebhyo nRpatistatopi hi varazcakrI tato vAsavaH, sarvebhyo'pi jinezvaraH samadhiko vizvatrayInAyakaH / so'pi jJAnamahodadhiH pratidinaM saMbaM namasyatyaho, vairasvAmivadunnatiM nayati taM yaH saH prazasyaH kSitau // 1 / / martha--sAdhAraNa taura para dekhA jAya to cArahI varNakI prajAse rAjA zreSTha ginA jAtA hai. rAjAse bhI sArvabhauma rAjA ( cakravatI ) baDA hai. kyoMki ( 32 ) hajAra maMDalIka rAjA usakI sattAmeM hai / rAjA eka dezakA svAmI hai, aura cakravarti nareza ( 32 ) hajAra dezoMkA mAlika hai| cakravartise indramahArAja baDe hai isa bAtame kisI pramANakI AvazyakatA nahIM yaha bAta sarva saMpradAya prasiddha hai ! ___ aura ina sabase devAdhideva tIrthakara deva zreSTha hai / to bhI AzcaryakI. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAta hai ki jJAnake sAgara jinezvara paramAtmA bhI zrIsaMghako namaskAra karate haiM / aise zrIsaMghako Apattigrasta jAnakara dekhakara jo jIva zrIvAsvAmI kI taraha sahAyatA detA hai, vaha sadAkAla dhanyavAdakA pAtra hai| zrI sthulabhadra svAmI kA zrIyaka nAmaka choTA bhAI thA, aura yakSA Adika 7 bahine thiiN| una sarva bhAI bahinoneM sthUlIbhadra svAmI ke pIche dIkSA lI huI thii| zrIyaka sAdhU tapa karana me kAyara thA | saMvaccharIke dina baDI bahina kI preraNAte usane upavAsa kara liyA thA / daiva yoga usI dina usakA mRtyu ho gayA / yakSA ko baDA pazcAttApa huA / usane nizcaya kiyA ki mere kahane se sAdhu mahArAja ne, zAkteke na honepara mI tapasyA kI isaliye usake prANa gaye to aise anartha kA pApa mAthe Anepara bhI mai kaise jI sakatI hUM? aba mai bhI anazana karUgI | zrI saMvane usako haratarahase rokA paraMtu usane apanA siddhAnta aTala rakhA / AkhIra zrI saMghane zAsana devIkA ArAdhana kiyA; zAsana devIne zrIsaMvake Adezase usa sAdhvI ko bhagavAn zrAsImaMdhara svAmIke samavasaraNa meM pahuMcAyA / bhagavaddevane apane zrI mukhase pharamAyA ki he yakSA ! terA adhyavasAya sAdhu ko tapasyA karAne kA thA, usake mAraNe kA nahIM / vAste tUM nidoSa hai / isa bAtako sunakara sAdhvIne baDA harSa manAyA aura zrI saMvake kiye kAusagake prabhAvase zAsana devIne sAdhvIko sahI salAmata bharata kSetrameM lAke rakha diyA ! mahApANa dhyAnake karate samaya sthUli madra vagairaha sAdhuoM kI vAMcanA ke liye jaba zrIsaMghane bhadrabAhusUriko bulAyA, taba unhoneM sirpha itanAhI javAba diyA kei, zrIsaMghakA pharamAna zirodhArya hai, zrIsaMghakI AjJA mujhe mAnya hai, maiM jo kucha kara rahA hu so zrIsaMvakI sevAke liyehI kara rahA hUM, itana para bhI agara zrIsaMgha hukama kare to maiM isa kArya ko Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 88 choDa kara vahAM bhI Ane ko tayAra huM / aura yadi bhagavAn zrI saMgha sAdhuoko yahAM bheje to mai sAdhuoMko vAcanA bhI dUM. aura merA AraMbha kiyA huA kArya jo ki aba samApta hone AyA hai usako bhI pAra pahuMcAUM / isa merI prArthanA para dhyAna deke pUjya zrIsaMgha jaisA Adeza karegA mai karaneko haratarahase tayAra hUM / socanA cAhiye ki cauda pUrva dhara bhI zrIsaMghakA kitanA mAna rakhate haiM / isake alAvA viSNu kumAra muniko jaba meru cUlApara samAcAra milA ki tumako zrIsaMgha bulAtA hai to mara caumAse meM apane dhyAna kArya ko choDa kara bharata kSetra me Aye ! saMgha yaha samudAya kA vAcaka zabda hai, isa jaina pAribhASika zabda se-sAdhu (1) sAdhvI (2) zrAvaka (3) zrAvikA (4) rUpa cAtura vaNaM zrIsaMghakA grahaNa hotA hai / ___sAdhu sAdhvI- sAdhu ' yaha zabda hI manoraMjaka hai, amarasiMhane jahAM acche zubha sUcaka zabdoM kA saMgraha kiyA hai vahAM likhA hai " sundaraM-ciraM-cAru-suSamaM sAdhu-zobhanam " ___ zabdazAstra-praNetAone sAghu zabda kI vyAkhyA karate hue likhA hai ki " sAdhayati svaparakAryANi iti sAdhu: ! " saMsAra vyavahArameM bhI ijjata Abaske sAtha baNaja karanevAleko "sAhukAra"kahate haiM / yaha zabda mAgadhI mASAkA hai aura saMskRtase banA huA hai | mUla saMskRta zabda hai "sAghukAra" acche kAmoMkA karanevAlA. jaba ki sAghu zabda hI uttama hai to usakA artha kyoM kaniSTha ho sakatA hai ? jinapravacaname sAdhu ko saMyamI kahakara bulAyA hai / saMyamIkA artha hotA hai saMyamake dhAraka-saMyamavAn, vaha saMyama 17 prakArakA hotA hai / jaise ki pAMca AzravoMkA tyAga, pAMca indriyoMkA nigraha, cAra kaSAyoMkA tyAga, tIna daMDakA virati, ina (17) vastu oNko saMyama kahate haiM / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kiMcit vivaraNa-hiMsA ( 1 ) jhUTa (2) corI ( 3 ) abrahma(4) parigraha ( 5 ) yaha pAMca Azrava kahe jAte haiN| sparzana ( 1 ) rasana ( 2 ) ghANa (3) cakSu ( 4 ) aura zrotra (5 ) ye pAMca iMdriye kahA~ jAtI haiM / inake viSayoMse bacanA yaha mI saMyama hai| krodha ( 1 ) mAna (2) mAyA ( 3 ) loma ( 4 ) isa caukaDIko kaSAya catuSka kahate haiM / ina cAra hI kaSAyoMkA tyAga karanA yaha bhI saMyama hai / manase, vacanase, kAyAve, svaparakA burA ciMtana karanA usako daMDa kahate haiM / ina tIna hI daMDoMkA tyAga so bhI saMyama hai| pAMca AzravoMkA tyAma (5) pAMca iMdriyoMkA nigraha ( 10 ) cAra kaSAyoMkA tyAga (14) tIna daMDakI virati rUpa ( 17 ) jo dharma sAdhukA hai, vaha hI sAdhvIkA hai| sAdhu sAdhvI kI bhakti ( 1 ) unakA bahumAna ( 2 ) unakI zlAghA(3) unake uDDAhakA gopana (4) yaha cAra prakArakA vinaya kahA jAtA hai / vizuddha hRdayase kI huI munisevAse dhanasArthavAhake mavame aura jIvAnandake bhavameM zrI RSabhadeva svAmIne aura nayasArake bhavame kI huI sevAse zrI mahAvIra svAmIke jIvane nayasAra ke bhavameM jo tIrthakara padarUpa kalpavRkSakA bIja upArjana kiyA thA, usameM kAraNa muni sevAhI thA / __ aise munimahAtmAoko bhojana, vastra, sthAna, kASThAsana, auSabha. bheSaja pustaka, vaMdanA, namaskAra Adi denese dilAnese jIva anaMta punya prApta karatA hai| bAhu aura subAhuke sava me muniyoM kI sevA karake bharata aura bAhubalIke mavameM jo uttama phala zrI RSamadeva svAmIke putroko prApta huA hai vaha prAyaH samasta baina jAtise paricita hai / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ harSakA samaya hai ki jina zAsanase cAritra pAtra muniyoMkA Aja svataMtravAda ke samayameM bhI mAna hai| paraMtu sAthameM itanA aphasosa bhI hai ki " sAhUNa saDDo rAyA " isa zAstravAkya ko bhulAkara, zrI ThANAGga sUtrameM kahe hue " ammA piyasamANe" isa mukhya adhikAra vAkyako bhI yAda na lA kara, jo jo vyaktiye zramaNopAsaka kahalAtI huI bhI eka dUsare sAdhu ke pakSame paDakara apane aura apane ma ne una zlAghApriya muniyoM ke jJAna darzana cAritrameM vRddhi ke badale hAni pahuMcAta haiM una gurubhaktoko cAhiye ki-" merA terA " isa bhAvanAko na rakhate hue sirpha guNagrAhaka hI bane raheM / zAsaname eka dUsare kA matabheda honA svAbhAvika hai, paraMtu usa bAtakA nirNaya karane ke badale pakSApakSI ke jozame Akara zAsanamUla vinaya guNa ko bhUla jAnA, eka dUsare ke sAtha asabhya azlIla zabdose peza AnA, yaha to kisI mI tarahase zAsanakI rIti nIti nahIM kahI jA sakatI / jisa jina zAsana ko lagabhaga AdhA saMsAra mAna detA thA, jisa ke saMcAlaka vItarAgadeva haiM, usa saMpradAyakI sthiti Aja ati zocanIya ho rahI hai / bicAre mithyA dRSTi kahalAte vairAgI loga to 10-20 ekaThe eka jagaha baiThakara boleMge-cAleMge, khAyeMge-pIveMge; dharma carcA kareMge. paraMtu Aja eka pitA ke putra kahalAte hue jaina kSamAzramaNa eka mayAname do talavAro ke samAna eka upAzraya me na raha sakeM, eka maDalImeM AhAra vyavahAra na kara sakeM, eka dUsare ko rAste jAte namaskAra na kara sakeM, khedakA samaya hai hindu ke pAsa musalamAna Ave yA raste jAtA mile to vaha bhI usako ghara Anepara pAnI pilAtA hai, rAste jAtA " sAhiba salAmata " kaha kahakara ziSTAcAra karatA hai, magara hamAre jaina sAdhuoMkA utanA ziSTAcAra bhI nahIM | isase baDhakara zoka aura kyA hogA ? aisA dazAme mAtA pitAkI upamAko dhAraNa karanevAle zrAvako ko phira bhI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 91 yAda dilAnA ucita samajhA jAtA hai ki vaha zAsana premI zAsanAlaMkAra AnaMda kAmadeva ke pada para baiThe hue zreNika, saMprati, kumArapAla ke sthAnApanna sadA zAsana rakSaka mahAnubhAva zrAvako ko ucita hai, unakA pharaja hai ki bar3hate hue kusaMpako -- phailate hue ApA paMthako rokanekA prayatna kareM / sunA jAtA hai ki " zrIdharmaghoSa sUri " jIke samayame 18. zrAvakoM ko adhikAra thA, ki vIra zAsana ke sAdhu sAdhvI zrAvaka zrAvikA jahAM ho vahAM saba jagaha una (18 ) zrAvako kI sattA cale, jisa kisI kA jo koI dharmavAda hoya usakI phiryAda unake pAsa Ave, unakA insApha vaha kareM | unake diye insApha ko-- unake kiye phaisale ko koI anyathA na kara sake / hai zAsana pati ! he hitavatsala ! he karuNAnidhi ! vIra prabho ! jo zAntikA sAmrAjya Apane phailAyA thA vaha Aja nAmazeSa - kathAzeSahI rahagayA hai use phirase ujjIvita kro| Apa zrIjIke bhaktoMke hRdaya maMdiroM meM se jo zamasuhRd rUThA calA jA rahA hai usako phirase pIche lauTAkara A zritoM ko upakRta karo / dInoddhAra dhuraMdhara ! Apake lagAe naMdanavanako ujjaDate dekhake Apake ThaharAye rakSakarUpa zAsana deva kyoM upekSA kara rahe haiM ? / hame baDe harSa ke sAtha kahanA paDatA hai ki prabhukA mArga to vinaya viveka se saMpanna hai, usame to guNI ke guNakI pahacAna hai, guNavAnakA kadara hai | nIce ke eka dRSTAnta se Apa isa viSayako khUba taurapara samajha sakeMge / sAvatthI nagarI ke najadIka ke kisI sthAnakA rahanevAlA 'skaMdaka" nAmA tApasa manakI zaMkAoM kA samAdhAna karane ke liye zramaNa magavAn mahAvIra ke pAsa AyA, prabhu zrI mahAvIradeva apane ziSya gautama Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ko kahate haiM " gautama Aja tujhe terA pUrva paricita saMbaMdhI milegA; gautamane pUchA prabhu ! vaha kauna ? bhagavAn kahate haiM 'skaMdaka tApasa praznArtha pUchaneko A rahA hai, abhI thoDI derame yahAM A pahuMcegA ?" gautama svAmI prabhuse pUchakara usakA satkAra karane ke liye sAmane jAte haiM / skaMdaka ko baDe premase milate haiM, AdarapUrvaka usako prabhuke pAsa lAte haiM; skaMdaka prabhuke pAsa Akara apanI zaMkAoMko pUchatA hai | vahAM sApha likhA hai ki " skaMdaka ko pAsa Ae jAnakara gautama svAmI phaurana apane Asana ko choDakara khaDe hue, skaMdaka ke sAmane gae, aura baDe AnaMdase usakA svAgata karate hai " [ bhagavatI mUtra zataka dUsarA, uddezA pahalA.] cAra jJAnake dhAraka 14000 sAdhuoM ke svAmI gautama gaNadhara eka tApasa ko AtA dekha usake sAmane jAve, usakA Adara satkAra kareM, snehile zabdome usako svAgata pUche yaha zabda kyA kahate haiM ? / isa prakaraNaseM yaha eka uttama zikSA milatI hai ki " manuSyamAtrase bhrAtRbhAvarakho unako jyoM bane tyoM dharmake abhimukha karo paraMtu parAGamukha na karo, " tUtU " karane se pazujAti kuttA bhI pUMchaDI hilAtA hilAtA Ake pA omeM giratA hai paraMtu " dure dure" karane se dUra calA jAtA hai, to manuSya apamAnako kaise sahana kara sakatA hai ? isa liye jIva mAtrase usa meM bhI vizeSa kara samAnadhoMse sahAnubhUti hI rakhanA cAhiye / zrAvaka-zrAvikA jaina saMpradAyake aneka zAstroM meM " zrAvaka " zadvakI yaha hI vyAkhyAkI hai ki-jo jIvAdi nava tatvoMkA, jAmanevAlA ho nyAyApArjita dhanako sAta kSetroMme kharcanevAlA ho, karmadalikoM ko AtmAse judA karanevAlA ho, usako 'zrAvaka ' kahate haiM / isI graMthake kisI eka prakaraNa meM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avaka ke pAMca niyamoMkA varNana ho cukA hai| usake uttarabhUta 3 manuvrata, aura 4 zikSAvrata milAnese 12 vrata hote haiM, jo zrAvaka dharmakA sarvasva hai / ina bArAM vratokA savistara svarUpa upadeza prAsAda, jainatatvAdarza, guNasthAnakamAroha hindo, zrAvaka-kalpadruma, Adi graMthose jAnA jA sakatA hai / aba yahAM eka bAta aura bhI dhyAnameM rakhane jaisI hai ki-supAtra poSaNakA saMsArameM baDA prabhAva varNita hai| sAdhu sAdhvIko uttama pAtra ginA hai to zrAvakako mI madhyama pAtra to ginA hI hai| // zrAvako 21 guNa // 1 gaMbhIra hove, paraMtu kSudra na hove / 2 sarva aMga saMpUrNa hove / 3 zAnta prakRtivAlA hove / 4 lokapriya hove / 5 saralapariNAmI hove / klezI na hove / 6 isaloka para lokake bhayase DaranevAlA hove | 7 azaTha hove, parako ThaganevAlA na hove / 8 dAkSiNyavAlA hove, parakI prArthanAkA bhaMga na kare / 9 lajAvaMta hove, nirlajja na hove / 10 dayAlu hove dIna dukhIpara dayA kare / 11 madhyastha bhAvavAlA hoya, pakSapAtI na hoya | * 2 guNI jIvapara rAga karanevAlA hoya / 13 satyadharma kathAkA kahanevAlA hoya / 14 suzIla-dhI parivAravAlA ho / 15 dIrghadazI laMbA vicAra karanevAlA hove | 16 pakSapAtarahita hove / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 17 vRddhapuruSoMkI sevA karanevAlA hove / 18 guNI jIvakA vinaya kare, avinIta na hove / 19 kiye hue upakArako yAda rakhe, bhUlA na deve / 20 nilo(paNe, icchArahita, paropakAra kare / 21 labdhalakSya vyavahAra kuzala hova / / eka bAta aura yahAM vicArane lAyaka hai ki-sAdhu mahApuruSa to apane mana vacana kAyA se saMsArakA upakAra karate haiM, paraMtu saMsArI jIva AraMbha parigraha meM Asakta hai| isaliye usase vaha kArya bananA azakya hai jo sAdhu kara sakatA hai / bAkI saMsArI jIvase mI apane samAnadharmIkA upakAra to bana sakatA hai / saMsArameM prasiddha hai ki saravara taravara saMtajana, cauthA varase meha / paramArathake kAraNe, cAro dhare saneha // 1 / / sarovara jalAzaya, jagata kA kitanA upakAra karate haiM, vaha saMsAra jAnatA hI hai | taravara-vRkSa, yaha bhI pratyakSa rUpase jagata ke upakArI haiN| narmadA nadI ke kinAre para-" kabIravaDa " nAmaka eka vaDa hai jo baDA vizAla, saghana chAyAzAlI hai / sunA gayA hai ki vahAM varSa varSa ke bAda ekamelA hotA hai usame sirpha usa vaDake Azraya (2000) cha hajAra manuSya bar3e ArAmase Thahara sakate haiM / buddhivAnoMko vicAranekA viSaya hai ki-jaba eka vRkSa jisako saMsArame jaDa sthira sthAvara ekendrI jaise zabdoMse bulAyA jAtA hai vaha cha-cha hajAra manuSyoko sAtA pahuMcA sakatA hai to vaha manuSya kaisA jo apane Azrita eka do manuSyoMko bhI sukha nade ! / saMtajana-sAdhupuruSa-aura megha-varasAda yaha vizvake AdhArahI haiM isa bAta me hetu dRSTAnta denA sUryako dIpaka dikhAnA hai / isase hamArA kathana Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 95 yaha hI hai ki gRhastha ke pAsa lakSmI aisI vastu hai ki isase vaha baDA lAbha uThA sakatA hai / ( 1 ) vastupAla tejapAla ko Aja samAja kyoM yAda karatA hai ? unakI jIvanacaryAkA varNana karate hue pUrva muniyoMne likhA hai kijainAgAra sahasrapaMcakamatisphAraM sapAdAdhikam, lakSaM zrIjinamUrtayastu vihitAH prottuMgamAhezvarAH / prAsAdAH pRthivItale dhvajayutAH sArdhaM sahasradvayaM, prAkArAH parikalpitA nijadhanairdvAtriMzadatra dhruvam // 1 // vastupAla tejapAlane savApAMca hajAra jina caitya banavAye, eka lAkha jina pratimAe~ banavAI, DhAI hajAra zivAlaya karavAye, aura 32 durbhedya koTa banavAye | isake alAvA 500 dAna zAlAye unakI tarphase hamezaha calatI thI / 64 bAvaDiye unhone aisI vizAla tayAra karAI thI ki jahAM kA zItala svAdu jala hamezAM hajAroM manuSyoM ke tApako dUra karatA thA | pauSadha zAlAyeM, maTha, maMdira, hajAroM banavAye ki jinameM tApasa loga sukhase nivAsa karate the | jyAdA gaura isa bAta para karane kA hai ki vaha varSa meM 3 daphA svavamIM vachala kiyA karate the, jina meM lAkhoM kroDho jaina dharmiyoM ke duHkha daridra dUra kiye jAte the | pAMca sau pATha zAlAeM, phakta pAThazAlAhI nahIM paraMtu unako zAstra kArone vidyApITha ke nAmate aMkita kiyA hai; vidyApITha eka mukhya vidyAlaya kA nAma hai ki jisake saiMkaDo nahIM balki hajAroM zAkhA eM hai / ( 2 ) daulatAbAda ke rahanevAle " jagasiMha " zAhukAra ko apane sAdharmI logoM para baDA prema thA / vaha khudda kroDa pati dhanAvya thA / usane Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 96 360 samAna dharmi manuSyoM ko vyApAra meM lagAkara apane samAna koTi dhvaja banAyA thA ! ! ! vAhare jagasiMha tere hone ko dhanya hai / tere janma aura jIvitako punaH punaH dhanya hai ! dhanya hai tere mAtA pitA ko / ( 3 ) pATaNa me kumArapAla ke samayame AbhaDa zAha nAmaka prasiddha zAhukAra rahatA thA usane eka kroDa ATha lAkha rupayA kharca kara jina zAsana kI zobhA me vRddhikI thI | usane usamoTI rakamakA adhikAMza sIdAte samAna dharmiyoM ke upakAra meM hI vyaya kiyA thA / usa vakta abhayakumAra jaise aura bhI aneka aise dharmA manuSya pATaNa me basate the / (4) mAMDhavagaDha me jaba jaina logokI marapUra vasti thI usa vakta vahAM eka aisA rivAja thA ki jo koI samAna dharmI garIba hAlata me vahAM AtA use pratighara se eka eka azarphi aura eka eka lakaDI ghara banAne ke liye dI jAtI / isa se vaha ekahI diname daridra ko tilAMjalI de kara lakSAdhipati zAhukAra bana jAtA thA / vikrama saMvat 1283 me nAgapura se zrI siddhAcalajIkA saMgha AyA thA / vastupAla tejapAlane unako bar3e Adara se apane nagara me bulAyA aura bhojanandi se unake sarva saMgha logo kI bhaktisevA kI / itanAhI nahi balki una sarva manuSyoM ko uMce Asana para baiThAkara maMtrIrAjane apane hAtha se saba ke paira dhoye | "" vastupAla: vastupAlaH sa stutyaH sarva sAdhuSu yaha vAkya sarvathA satya hai - sarvathA yathArtha hai, isa me aMza mAtra bhI anRta nahIM / " aba socanA cAhiye ki hamAre naityaka Ara naimittika sarva kAryoM me hamako yaha hI zikSA dI jAtI hai ki " mahAjano yena gataH sa paMthA " isa sonaharI. vAkya ko puna: puna: jihvA se uccArate hue bhI -- vAraMvAra Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ konoM se sunate hue bhI agara usapara kucha mI khyAla na deM, kucha mI pari zIlana na kareM, to malA hamane kiyA hI kyA ? samajhA hI kyA ? Ajake samaya me sAtahI kSetroMme se caitya 1 bimba rasAdhu 3sAdhvI4 yaha hI kSetra samayAnusAra puSTa haiM / sirpha ghATA hai to jJAna kSetra, zrAvaka prAvikA kSetra ina tIna hI kSetroM kI sAra saMbhAlakA hai / jJAnake pustakoM kA ghATA nahIM paraMtu unakA phailAva karanevAle jaise cAhiye vaise thoDe haiM / jJAna paDhAnekI saMsthAe~ haiM paraMtu uname kyA paDhAyA jAtA hai ? jo paDhAyA jAtA hai vaha baccoM kI jindagI ko sudhAratA hai yA barabAda karatA hai ? ina bAtoMkA nirIkSaNa sUkSma dRSTi se karane yogya hai / usame mI khAsa karake vartamAna samaya kI sthiti tarpha dekhakara zrI saMghako cAhiye ki vaha " zrAvaka aura zrAvikA " ina donoM kSetroMko bacAveM / lAkhoM manuSya mUkha ke mAre jainadharmakA parityAga kara krizciyana hote jA rahe haiM / hajAroM manuSya Arya samAja ho rahe haiM / aisI dazAme hamAre samudAyame garIboMke uddhAra kA sAdhana nahIM / garIboMkI pharyAda kA sunanepAlA koI nahIM / unako peTamarake khAneko anna nahIM / pahananeko vana nahA, rahane ko makAna nahIM / eka lAkha jitanI pArasI koma apanA kaisA upakAra kara rahI hai| musalamAna loga kisa taraha Apasame mila kara kAma kara rahe haiM 1 saMsArame kisa vastu kI kadara hai ? ina bAtokA parAmarza bahAtaka nahIM kiyA jAtA vahAtaka samAjakA daridra dUra honA asaMbhava hai / zarIrakA jo aMga bigaDA hotA hai usIkA sudhArA karanA ucita hai| bigaDate saDane aMgakA sudhArA ho jAveto sArA zarIra baca sakatA hai| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ isa liye hamArI zrIsaMghase aMtameM yahI vinatI hai ki jisa taraha jaina dharma aura jaina samajakA pUrva hI kI taraha phira bhI abhyudaya ho Arai mahAtmA mahAvIra devake jagata kalyANa kara jIvana aura vacanase jagatkA uddhAra ho aisA kAma kara apanA aura jagatkA kalyANa karane meM kaTibaddha hove / / / tathAstu / / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ thazaUhi. alcPhilo jayajI hha ? Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com