Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ jinabhASita vIra nirvANa saM. 2530 zrI caubIsI evaM paMcabAlayati di. jaina maMdira rAmaTeka kA prastAvita manvayamAe VVVI caitra, vi.saM. 2061 mArca 2004
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ Adarza tyAgI baneM AcArya zrI vidyAsAgara jI pravacana, cAturmAsa sthala : gommaTagirI, indaura, dIpAvalI : nirvANa laDDU, somavAra, 8 navambara 1999 / Aja mahAvIra bhagavAna ke nirvANa ko 2500 varSa pUrNa ho gaye haiN| aba taka jo zramaNa paramparA calI hai, vaha usI vItarAga paramparA kA pratIka hai| yadyapi mahAvIra bhagavAn hamAre bIca nahIM haiM kintu unhoMne AtmA ke svarupa ko prApta karane ke liye jo sAdhanA apanAI aura usa sAdhanA ke jo cinha vidyamAna haiM, unheM ve hamAre pAsa chor3akara cale gaye haiN| Aja duniyA meM jo rAstA banAtA hai aura Age bar3hatA hai use vaha svayaM sameTa kara le jAtA hai, kyoMki use usane banAyA thaa| jaise bhavanoM meM liphTa Upara car3hatI hai, to apanA cinha nahIM chodd'tii| vese hI mahAvIra bhagavAn bhI apane sAtha kucha bhI lekara nahIM gaye / apanA jo kucha thA use rakha liyaa| bAkI ko yahA~ yathAvat jyoM kA tyoM chor3akara cale gye| vicAra AtA hai| sabase jyAdA phona karane vAle Aja tyAgI ho gaye haiN| ye kauna haiM ? kisa AdhAra para inake phona calate haiM ? inakI koI bijalI kI dukAna yA makAna hai| kisaliye inako isakI (phona kI) kyA AvazyakatA hai ? ye saba bAteM maiM isaliye kaha rahA hU~, tyAgI ko kaha sakatA hU~, gRhasthoM ko nhiiN| mere pAsa tyAgI eka nahIM bahuta sAre haiN| isaliye inheM apanI maryAdA kAyama rakhanA anivArya hai| brahmacAriyoM ke liye merA kahanA hai ve apanI sImA meM rahakara ke hI niSparigrahatA kA paricaya dete hue samAja ko parigraha se ubArane kA hI prayAsa karate rheN| samAja meM kisI prakAra kA pakSapAta, kSobha aura zaithilya na ho| 'sAdA jIvana ucca vicAra' vAlI bAta AnA caahie| brahmacAriyoM se Aja merA vizeSa rUpa se kahanA hai ki ve apanI sAdagI ko bhUleM nahIM / vairAgya ko bhUleM nhiiN| apane pahanAve meM parivartana na laaveN| gA~dhI jI jaise sAdagI se ghuTane taka pahanakara rahate the, usI prakAra pahanA kreN| sAdagI isI meM hai| loga kahate haiM ki mahArAja ! Apa kisI ko kucha kahate nahIM / maiM kahatA hU~, bAta Apako patA nahIM hai| isIliye Aja kaha rahA hU~ ki Apa maryAdA kAyama rkheN| tyAgI maryAdA bhaMga karatA hai, to gRhastha usase bhI jyAdA karatA hai kyoMki usakI koI maryAdA hotI hI nahIM hai| saMyama kI rekhA to hamArI rahatI hai| tyAgI kisI bhI prakAra se apanI Atma gaurava, mUlya va sImA nahIM | khoe~ / samAja ko kucha denA cAhate haiM, to yahI mArga sahI hai / guruvara jJAnasAgara jI ne mujhase kahA thA ki yadi brahmacArI ekado pratimA vAlA bhI ho, to samAja ko hilA sakatA hai| pUrA samAja usakI ora AkRSTa ho sakatA hai / cAhie usake pAsa saadgii| do pratimAdhArI bhI samAja meM bahuta kAma karake gaye haiN| agara Age kI pratimAe~ le leM, kintu sAdagI nahIM rakheM, paise aura lobha-lAlaca ke sAtha raheM, moTara gAr3I ke sAtha AnA-jAnA ho, to gar3abar3a hai| Aja to sabase jyAdA moTara gAr3iyoM kA upayoga hone lagA hai| sAdagI kI dRSTi se Arambha tyAga pratimA hai / hu anivArya ho, to vAhana meM baittho| Aja vAhana to kyA rela meM, basa meM bhI koI nahIM jaataa| e.sI. (eyara kaNDIzana) kAra caahie| usameM brahmacAriyoM kI yAtrA hotI hai| yaha suna jAnakara mujhe bahuta Apa kaha sakate haiM ki mahArAja! Apako Aja kyA ho gayA hai ? hamane bahuta sI bAteM kAnoM se sunI aura A~khoM se dekhI bhI haiN| isaliye kaha rahA hU~ / guruvara jJAnasAgara jI mahArAja ne kahA thA- 'dekho, aise vastra pahananA cAhie, jinameM se bhItarI aMga nahIM dikhe|' hA~, bilkula isIprakAra ke vastra brahmacAriyoM, brahmacAriNiyoM ko pahananA caahie| unameM TinopaoNla, rAnIpaoNla vagairaha kabhI bhI nahIM lagAnA cAhie / nirvANa laDDU car3hAte samaya Apa loga (brahmacArIgaNa ) saMkalpa liijiye| nahIM leMge, hama Apa logoM se bAteM nahIM kreNge| bilkula (saMkalpa lIjiye) isameM kyA bAta ho gayI ? hamAre nirdezana kA pAlana karo, karake dikhaao| bilkula maiM aisA hI karatA thA mahArAja (jJAnasAgarajI ) prasanna hote the| maiM kahatA thA- 'mahArAja ! mujhe to jaldI-jaldI (vastra) utAranA hai| inako kyA pahananA ?' inheM aMga Dhakane va maryAdA rakhane ke liye pahananA caahie| inameM koI AkarSaNa nahIM, sAdagI honA caahie| duniyA rAgI hai aura Apa vairAgya patha ke upAsaka ho / gA~dhIjI gRhastha Azrama meM rahate hue sAdhu jaise rahate the| Aja ke tyAgiyoM ko dekhakara ke aisA lagatA hai jaise koI raIsa A rahA ho| aisA kyoM hai ? vastra svaccha, sApha, nizchidra rakhiye / / isameM koI bAdhA nahIM hai| mAna lo vastra phaTane ko hoM, to use pahale hI chor3a dIjiye / isa vyavasthA ke liye pahale se gRhastha loga taiyAra haiN| unake pAsa dukAneM haiM, kapar3oM kI koI kamI nahIM hai| lekina kapar3e koI zobhA nahIM hai / Apa kitanI vItarAgatA ke upAsaka haiM ? mahAvIra bhagavAna ko laDDU car3hAne kA yahI ekamAtra phala hai| hama vItarAgatA kA mUlyAMkana kreN| rAga kI ora na jaayeN| gRhastha kA rAga samApta ho, isa prakAra kI prakriyA kreN| kala cAturmAsa samApta ho gyaa| maiM mahAvIra bhagavAn se prArthanA karatA hU~- 'he bhagavan ! jaina-dharma jo vizva dharma ke rUpa meM hai, usakI prabhAvanA meM hamArA mana, vacana, kAya lagA rahe aura jo koI bhI vyakti haiM unake lie bhI merA yahI kahanA hai / ' * prastuti: nirmala kumAra pATodI 22, jAya bilDarsa kaoNlonI, indaura (ma. pra. ) 452003
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ raji. naM. UP/HIN/29933/24/1/2001-TC DAka paMjIyana kra.-ma.pra./bhopAla/588/2003 mArca 2004 jinabhASita varSa 3, aGka 2 sampAdaka pro. ratanacandra jaina antastattva kAryAlaya e/2, mAnasarovara, zAhapurA bhopAla-462 039 (ma.pra.) phona naM. 0755-2424666 Apake patra dhanyavAda sahayogI sampAdaka paM. mUlacandra luhAr3iyA, (madanagaMja kizanagar3ha) paM. ratanalAla bainAr3A, AgarA DaoN. zItalacandra jaina, jayapura DaoN. zreyAMsa kumAra jaina, bar3auta pro. vRSabha prasAda jaina, lakhanaU DaoN. surendra jaina 'bhAratI', burahAnapura sampAdakIya : nATaka kA anATyazAstrIya prayoga . pravacanAMza Adarza tyAgI baneM : A.zrI vidyAsAgara jI Ava.pR.2 maraNa sudhAranA apane ... : munizrI sudhAsAgara jI Ava.pR. 3 lekha zrI di. jaina atizaya kSetra rAmaTeka kA itihAsa mahAkavi AcArya vidyAsAgara kRta mahAkAvya mUka mATI meM prakRti-citraNa : sureza sarala kyA ekala vihAra kA Agama meM sarvathA niSedha hai : paM. sunIla jaina 'zAstrI' / mahAvIra ke siddhAnta : suzIlA pATanI AtmA aura zarIra kI bhinnatA : cikitsIya vijJAna kI sAkSya : DaoN. premacaMda jaina ziromaNi saMrakSaka zrI ratanalAla ka~varIlAla pATanI (me. Ara.ke.mArbalsa li.) kizanagar3ha (rAja.) zrI gaNeza kumAra rANA, jayapura mahAsabhAdhyakSa jI ke nAma : mUlacaMda luhAr3iyA prakAzaka khulA patra sarvodaya jaina vidyApITha pazupakSI-bali-pratiSedha 1/205, prophesarsa kaoNlonI, adhiniyama hetu anurodha AgarA-282002 (u.pra.) phona : 0562-2151428, 2152278] || prAkRtika cikitsA * ArogyaM zaraNaM gacchAmi sadasyatA zulka sAhitya samIkSA ziromaNi saMrakSaka 5,00,000 ru. jijJAsA-samAdhAna parama saMrakSaka 51,000 ru. . saMsmaraNa : saccA-rAstA saMrakSaka 5,000 ru. AjIvana 500 ru. . kavitA vArSika 100 ru. * janma kRtArtha ho eka prati 10 ru. samAcAra sadasyatA zulka prakAzaka ko bhejeN| : DaoN. vandanA jaina : DaoN. vimalA jaina : paM. ratanalAla bainAr3A : munizrI kSamAsAgara jI : DaoN. vimalA jaina 28 -32 lekhaka ke vicAroM se sampAdaka kA sahamata honA Avazyaka nahIM hai| jinabhASita se sambandhita samasta vivAdoM ke lie nyAya kSetra bhopAla hI mAnya hogaa|
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ Apake 'jinabhASita' kA sampAdakIya mana ko chU gayA / bhaTTArakoM para ApakI samIcIna dRSTi atyanta upAdeya hai| sarAhanIya hai / bhopAla meM 14, 15, 16, 17 evaM 18 mArca 2004 ko bhagavAna AdinAtha kathA kA Ayojana thaa| jisameM AdikumAra jI kI bArAta kA bhavya julUsa rAtri meM nikAlA gyaa| yadyapi yaha julUsa prAtaH nikAlane kA nizcaya kiyA gayA thaa| na jAne kyoM samaya parivartana kara rAtri meM bArAta kA julUsa nikAlA gyaa| bhopAla meM prAya: 'dina meM zAdI - dina meM bhoja' kI ahiMsaka paramparA kA pracalana hai| ise hI jainoM ko prazraya denA caahie| bArAta ke rAtri meM nikAlane varamAlAdi kA rAtri meM Ayojana ke niSedha kI vyavasthA kI isa udAharaNa kamara tor3a dI hai| jo nahIM honA cAhie thA vaha huA / zrIpAla jaina 'divA' ela-75, harSavarddhana nagara, bhopAla maiM 'jinabhASita' patrikA kA niyamita pAThaka huuN| 'jinabhASita' patrikA jaina saMskRti kI ucca koTi kI patrikA hai, patrikA ke naye aMka kA parivAra ke sabhI sadasyoM ko iMtajAra rahatA hai| bhopAla meM muni zrI pulaka sAgara jI mahArAja kA jaina samAja evaM anya samAja ko unake krAMtikArI pravacanoM kA lAbha mila rahA hai| sabhI loga pravacana ke samaya kA besabrI se iMtajAra karate haiN| patra, dhanyavAda : sujhAva zirodhArya bhopAla meM prathama bAra 'RSabha kathA' kA svayaM munizrI ke kara kamaloM se vAcana huA evaM kAphI tAdAda meM dharma premI bandhuoM ne jJAna arjita kiyA / parantu munizrI ke AdezAnusAra prathama tIrthaMkara RSabha deva bhagavAna kI bArAta nikAlI gaI jo zAma ko 7 baje prArambha hokara rAtri 11 baje sthAna para pahu~cI / jaba rAtri meM mArca 2004 jinabhASita 2 mahArAja svayaM paidala nahIM calate to kyA bhagavAna kI bArAta nikAlanA eka susajjita ratha para bhagavAna kI mUrti ko lekara lagabhaga 4 ghaMTe taka bAjAra ke mukhyamArgoM se gAje-bAje ke sAtha nikAlanA kyA ucita hai ? mere mana meM jo zaMkA hai maiM Apase mArga darzana cAhatA huuN| mere jaise aura bhI loga haiM jo isa para sahI yA galata ko lekara vAda-vivAda kara rahe haiN| ApakA kyA sujhAva hai, kyA vicAra haiN| kRpayA patrikA ke mAdhyama se apane vicAra dene kA kaSTa kreN| dineza jaina sTezana kSetra, bhopAla hameM 'jinabhASita' patrikA barAbara mila rahI hai| Apake dvArA sampAdita jinabhASita meM acche vicAra va samAcAra Ate haiN| abhI hAla meM bhopAla meM Ayojita 'RSabha kathA' kAryakrama ke daurAna rAjakumAra AdikumAra kI bArAta rAtri meM nikAlI gii| sAtha meM bhagavAna kI pratimA bhI thii| hamAre munimahArAja jahA~ rAtri meM bArAta evaM vivAha kA niSedha karate haiM, vahIM isa prakAra kI bArAta kA Ayojana kahA~ taka ucita hai ? mArga darzana dene kI kRpA kreN| zikharacaMda jaina zaMkarAcArya nagara, bhopAla 'jinabhASita' patrikA kI sAmagrI dekhakara mana Ananda vibhora ho uThA, kaI naye kSetroM kI jAnakArI hotI hai, mere kucha sujhAva haiM: 1. jaina samAja meM niSiddha khAdya Adi padArthoM ke bAre meM bhI lekha prakAzita kiye jaaveN| jaise: cA~dI ke varka, pepsI, kokAkolA, lipasTika, senTa, jileTina vAle padArthoM kI jAnakarI evaM unake hAnikAraka prabhAva / premacandra jaina sevAnivRta pradhAnAcArya rAmagaMjamaNDI, jilA - koTA, rAjasthAna
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ sampAdakIya nATaka kA anATyazAstrIya prayoga 8 pharavarI 2004 ko AcArya zrI puSpadanta sAgara jI ke ziSya munizrI pulakasAgara jI kA bhopAla meM pahalI bAra padArpaNa huaa| unakI bhavya agavAnI kI gii| yaha svAbhAvika bhI thA, kyoMki bahuta pahale se hI unake Agamana kI sUcanA dene ke lie bhopAla ke mandiroM aura sArvajanika sthaloM para munizrI ke citrasahita raMgIna posTara cipakA diye gaye the, jisameM unakI bhavya agavAnI ke kAryakrama kI ghoSaNA kI gayI thii| posTara meM munizrI ke nAma ke sAtha 'alaukika santa' aura 'prakhara vaktA' kI upAdhiyA~ jur3I huyI thiiN| 'alaukika santa' kA artha buddhigamya nahIM huA, kyoMki aloka meM koI sAdhu nahIM rhtaa| sabhI sAdhu loka meM hI rahate haiN| isIlie NamokAramantra meM ' Namo loe savvasAhUNaM' kahA gayA hai| posTara chapavAnevAle ne yaha dhyAna nahIM rakhA ki jaba 'Namo loe savvasAhUNaM' kahA jAyegA taba alaukika (lokase bAhara kA) sAdhu isa namaskAra kI sImA meM nahIM A pAyegA / hA~, lakSaNA se 'alaukika' zabda kA artha 'mAnavetara zaktiyoM arthAt daivI yA camatkArI zaktiyoM se yukta' hotA hai| zAyada logoM ne yahI artha samajhA, jisase unake mana meM munizrI ke darzana kI icchA balavatI ho utthii| isake atirikta posTara meM munizrI kA bhopAlavAsiyoM ke nAma yaha sandeza bhI chapA thA ki 'mujhe bhopAla meM Apase kucha kahanA hai|' logoM ne socA : munizrI itanI dUra se apane-Apa hamase kucha kahane ke lie A rahe haiN| isake pUrva kisI muni ne hamase kucha kahane kI icchA prakaTa nahIM kI / avazya hI inake mana meM hamAre prati tIvra vAtsalya bhAva hai| isa vAtsalyabhAva kI anubhUti ne zrAvakoM ke hRdaya meM munizrI ke prati AkarSaNa dviguNita kara diyaa| tathA unake mana meM yaha bhI AyA ki munijI bhopAlavAsiyoM se aisA 'kucha' kahane A rahe haiM, jo isake pahale Aye kisI muni ne nahIM khaa| isa bhAvanA ne bhI munizrI ke darzana kI AkAMkSA ko utkarSa para pahu~cA diyA / nissandeha munizrI kI agavAnI ke lie bhArI bhIr3a juttii| aura usake bAda to unake pravacanoM meM janasailAba umar3a pdd'aa| munizrI kI pravacanazailI ojasvinI hai, jo zrotAoM kI hRdayatantrI ko jhaMkRta kiye binA nahIM rahatI / munizrI ne bhopAlavAsiyoM se jo kucha | kahA vaha sacamuca anokhA thaa| unhoMne kahA, 'gatavarSa Apake zahara meM AcArya zrI vidyAsAgara jI Aye the, ve zAMti ke dUta haiN| isa varSa maiM AyA hU~, kintu maiM krAntidUta hU~ / AcArya vidyAsAgara jI ne yuvakoM ko muni banAyA hai, lekina mere guru ne bAlakoM ko muni banAyA hai|' munizrI ne eka bar3I sAhasapUrNa svIkArokti kii| unhoMne kahA, "hamameM kevala dasa pratizata zithilAcAra hai, zeSa AcaraNa bhagavAna mahAvIra ke samAna hai| " maiM Aja taka yaha nahIM samajha pAyA ki aTThAIsa mUla guNoM kA kitanA-kitanA pAlana na karane para | dasa pratizata zithilAcAra hotA hai ? kyA aisA hai ki bilakula na nahAne para 'asnAna' mUlaguNa kA zata-pratizata pAlana hotA hai aura thor3A sA nahA lene para dasa pratizata zithilAcAra hotA hai ? kabhI bhI dantadhAvana na karane para 'adantadhAvana' mUlaguNa kA sau phIsadI pAlana hogA aura kabhI-kabhI dantadhAvana kara lene para dasa pratizata zithilAcAra hogA ? to kyA kabhI-kabhI nahA lene yA dantadhAvana kara lenevAlA muni 'muni' kahalA sakatA hai ? kyA koI strI nabbe pratizata vyabhicAra na kare aura dasa pratizata kare, to vaha satI kahalA sakatI hai ? nahIM, isalie maiM to ukta munizrI meM eka pratizata bhI zithilAcAra nahIM maantaa| munizrI ne bhopAla se eka nae dhArmika utsava kI zuruAta kI hai| vaha hai hinduoM meM rAmakathA, bhAgavatakathA Adi ke vAcana ke samAna digambara jaina paramparA meM RSabhakathA kA vAcana / kintu hinduoM meM kathAvAcana kA kArya sAdhusanta nahIM, paNDita mahArAja karate haiN| sAdhusanta to brahma, jIva, mAyA, prakRti aura puruSa jaise gUr3ha dArzanika siddhAntoM kA vivecana karate haiN| jainaparamparA meM sAdhusanta tattvArthasUtra, sarvArthasiddhi ratnakaraNDa zrAvakAcAra, samayasAra, iSTopadeza jaise tAttvika evaM AdhyAtmika granthoM kA artha samajhAte haiN| padmapurANa, mahApurANa jaise kathAgranthoM kA vAcana to rAtri meM paNDitoM dvArA mandiroM meM pratidina kiyA jAtA hai aura munijana bhI apane pravacanoM meM yathAprasaMga ina kathAoM kA varNana apanI zailI meM karate hI haiN| phira yaha muniyoM ke dvArA pRthak se kathAvAcana jaisA jainetara prayoga munidharma ke kahA~ taka anukUla hai, yaha vicAraNIya hai| bhopAla meM jo RSabhakathA kA vAcana huA hai, vaha kevala kathAvAcana nahIM thA, apitu kathAvAcana aura nATaka kA mizrita rUpa thaa| nATaka bhI pUrI taraha raMgamaMcIya nahIM thA, AdhA sar3akIya thA, AdhA raMgamaMcIya mahArAja nAbhirAya ke rAjamahala jAkara bheMTa arpita karanA tathA unheM julUsa meM ayodhyApurI lAnA tathA ekadina ke bAda zrI AdikumAra kI bArAta nikAlanA aura nagarabhramaNa karate hue unakI sasurAla jAnA, ina do ghaTanAoM kA nATaka bhopAla nagara kI sar3akoM para kiyA gayA tathA AdikumAra kA janma, bAlakrIDAe~, vairAgya evaM bharata- bAhubalI ke yuddha kA abhinaya ravIndra bhavana ke khule maMca para dikhalAyA gyaa| sar3aka-nATaka meM jaina-jainetaroM meM eka galata sandeza pahu~cAnevAlA anATyazAstrIya prayoga ho gyaa| zrI AdikumAra kI bArAta rAtri meM 8:30 baje jaina dharmazAlA cauka se nikAlI gaI aura bArAta kA vizAla julUsa vidyuta TyUboM kI jagamagAtI rozanI meM philmI dhunoM para philmI nRtya karatA huA aneka muhalloM meM se hotA huA tIna ghaMTe meM rAta 11:30 baje prophesara kaoNlonI pahu~cA aura vahA~ utanI mArca 2004 jinabhASita 3
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAta meM hI AdikumAra kI vaivAhika kriyAe~ sampanna kI gyiiN| lagabhaga tIna varSa pUrva bhopAla meM pUjya munidvaya samatAsAgara jI evaM pramANasAgara jI kA cAturmAsa huA thaa| usameM munidvaya ne apane prabhAvazAlI mArmika upadezoM se zrAvakoM ko rAtrikAlIna vivAha evaM bhoja Adi kI kuprathAoM ko samApta karane kI preraNA dI thii| bhopAla ke samasta zrAvakoM ne unake upadeza se prabhAvita hokara rAtri meM vivAha aura bhojana karane tathA kisI bhI rAtrikAlIna vivAha aura bhoja meM zAmila na hone kI pratijJA kI thii| taba se sAgara, jabalapura Adi nagaroM ke samAna bhopAla meM bhI dina ko hI bArAta, vivAha evaM bhoja kI kriyAe~ sampanna hotI haiM / ataH AdikumAra kI bArAta-yAtrA aura vivAhavidhi kA nATaka rAtri meM kiye jAne se aneka zrAvakoM ko kSobha huA hai| unakA kathana hai ki AdikumAra kI bArAta rAtri meM nikAlakara aura vivAhavidhi rAtri meM sampanna karake jainetara logoM meM yaha sandeza pahu~cAyA gayA hai ki jainatIrthaMkaroM ke vivAha rAtri meM hue the| tathA jainoM kI naI pIr3hI ke sAmane bhI anucita dRSTAnta rakhA gayA hai| aneka zrAvakoM ne mujhase phona para apanA kSobha prakaTa kiyA hai| kaI zrAvakoM ne vyaktigata vArtAlApa meM tathA kucha ne sampAdaka ke nAma patra likhakara apane mana kI pIr3A vyakta kI hai| tIna patra maiM 'jinabhASita' meM 'Apake patra' stambha meM prakAzita kara rahA huuN| posTara meM to varayAtrA kA samaya prAta: 6:30 hI chapA thA, phira vaha rAtri ko kyoM nikAlI gaI, isakI jAnakArI pAne ke lie jaba maiMne kAryakrama ke AyojakoM se bAta kI, to unhoMne batalAyA ki "prAtaHkAla ke lie lar3ake aura striyA~ taiyAra nahIM thI, kyoMki lar3akoM kI parIkSAe~ cala rahI thI aura striyA~ usa samaya snAna-pUjana aura bhojanAdi kAryoM meM saMlagna rhtii| isalie mahArAja jI ne zAma kI anumati de dii|" maiMne pUchA ki lar3akoM aura striyoM ke kahane se munizrI ke dvArA eka dharmaviruddha kArya kI anumati kaise dI jA sakatI hai? taba unhoMne uttara diyA ki "mahArAja jI kA kahanA thA ki yaha to nATaka hai, yathArtha nhiiN| isalie rAtri meM bArAta nikAlane meM koI harja nahIM hai|" kintu bArAta nikAlane kA nATaka rAta meM sar3akoM para karane se darzakoM ko yaha samajhane kA koI saMketa nahIM milatA ki jisakI bArAta rAta meM nikAlane kA yaha nATaka kiyA jA rahA hai, usakI bArAta vAstava meM dina meM nikalI thii| isa kAraNa bArAta ko rAta meM nikalate hue dekhakara unakA yaha samajha lenA svAbhAvika hai ki bArAta vAstava meM rAta ko hI nikalI hogii| aura unheM dIrghakAla se bArAtoM kA rAta meM nikalate hue dekhane kA abhyAsa bhI hai| ata: sar3aka-nATaka meM dina meM ghaTita ghaTanA kA dina meM hI ghaTita hone kA anubhava karAne ke lie usakA dina meM hI nATaka kiyA jAnA caahie| yadi sar3aka-nATaka tIna ghaMTe kA nahIM hai, apitu tIna dina yA adhika dina kA hai, to usameM dina kI ghaTanA dina meM aura rAta kI ghaTanA rAta meM dikhalAne kI bahuta suvidhA hotI hai| aisA karane se darzakoM ko yaha apane-Apa samajha meM A jAyegA ki kaunasI ghaTanA vAstava meM kisa samaya ghaTI thii| vastutaH aitihAsika nATaka meM pAtra jarUra nakalI hote haiM, kintu ghaTanAe~ aura ghaTanAoM ke deza aura kAla to vAstavika hI pradarzita kiye jAte haiM / ata: raMgamaMca para aise dRzya upasthita kiye jAte haiM, jinase ghaTanAe~ jisa deza aura kAla meM ghaTita huI thIM, usI deza aura kAla meM ghaTita pratIta hoN| kisI ghaTanA kA rAtri meM ghaTita honA dikhalAnA ho, to maMca para kiMcit a~dherA kara diyA jAtA hai| isIprakAra rAtri meM khele jAne vAle nATaka meM kisI ghaTanA kA dina meM ghaTita honA darzAnA ho, to nepathya meM sUtradhAra ke dvArA yaha AkAzavANI karAyI jAtI hai ki "isa samaya pUrvAhna, madhyAhna yA aparAhna hai aura amuka-amuka pAtra isa samaya amuka-amuka kArya karane jA rahA hai|" kintu yaha nATyazAstrIya prayoga raMgamaMcIya nATaka meM hI kiyA jA sakatA hai, sar3akIya nATaka meM nhiiN| yadi kahA jAya ki rAtrikAlIna sar3aka-nATaka meM aisI ghoSaNA 'mAIka' se kI jA sakatI hai, to sar3aka-nATaka meM aisA karanA asvAbhAvika hAsyAspada evaM anATyazAstrIya hogA, kyoMki sar3aka-nATaka meM kisI ghaTanA kA dina meM ghaTita hone kA bodha use dina meM pradarzita karake svAbhAvika rUpa se karAyA jA sakatA hai aura rAtri meM pradarzita karane se jo asaMkhya jIvoM kI hiMsA ho sakatI hai, usakA parihAra kiyA jA sakatA hai| kintu ukta sar3aka-nATaka meM mAIka se vaisI ghoSaNA bhI nahIM kI gyii| isa prakAra AdikumAra kI jo bArAta yathArthataH dina meM nikalI thI, use sar3aka-nATaka meM rAta meM nikAlane kI anumati denA nATya-nirdezana sambandhI bhayaMkara bhUla hai| isase jaina-jainetaroM meM yaha galata sandeza gayA hai ki jainatIrthaMkaroM ke vivAha rAtri meM hue the ataH zrAvakoM ke vivAha yadi rAtri meM hote haiM, to dharmasammata hI haiN| isake atirikta zrI AdikumAra kI bArAta kA nATaka karanevAle eka vizAla julUsa kA rAtri meM sar3akoM para nAcate-gAte hue tIna kilomITara kI yAtrA karane se vidyuta TyUboM kI ora khiMcakara Aye hue kitane jIvoM kI hiMsA huI hogI, kitane jIva pairoM ke tale kucale gaye hoMge, yaha kalpanA kara hRdaya kA~pa jAtA hai| tathA AdikumAra ke bArAtiyoM kA rAste meM pepsI, kokAkolA, jaise bAjArU zItala peya pIne se AdikumAra ko kitanA lajjita honA par3A hogA, yaha socakara AtmA rone lagatI hai| samAja ke agraNiyoM se prArthanA hai ki ve zAntamana se vicAra kareM ki kyA aise kArya vAstava meM dharma kI prabhAvanA karate haiM yA isase ulaTA karate haiM? ratanacandra jaina 4 mArca 2004 jinabhASita
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI di. jaina atizaya kSetra rAmaTeka kA itihAsa rAmaTeka kSetra ko prasiddhi kaise huI anekoM upacAroM se bhI acchI nahIM huii| isa avasara para dayAlu aba se lagabhaga 400 varSa pUrva nAgapura jile meM bhosale | sevAbhAvI maMtrI ne nivedana kiyA rAjana Apane dharmakArya maMdira vaMza kA rAjya thaa| rAjA viSNumata kA pAlane vAlA thA eka dina | nirmANa rukavA diyA isakA pratyakSa phala Apako milA hai| Apa rAjA mantriyoM evaM sainikoM ke sAtha rAmamaMdira ke darzanArtha gyaa| | maMdira nirmANa kArya punaH Arambha karA diijie| usake puNya se rAnI darzana ke pazcAta rAjA bhojana karane hetu baitthe| rAjA vyavahAra kuzala | kA asAtA karma naSTa hokara rAnI acchI ho jaaveNgii| maMdira nirmANa the| unhoMne maMtrIjI se kahA ki Apa bhI bhojana kara leN| maMtrI mauna | AraMbha kI AjJA hote hI rAnI kA svAsthya sudhara gyaa| rahA kintu rAjAjJA Talane ke bhayase manameM bhayabhIta rhaa| isI bIca eka bAra bhagavAna kI eka choTI pratimA vedI se guma ho rAjA ne puna: maMtrI se vahI bAta khii| maMtrI ne manameM vicAra kiyA | gii| pujArI ke dvArA bhagavAna se prArthanA karane para yaha do dina bAda ki rAjA se dharmaguru bar3e haiM ataH dharmaguru kA diyA huA vrata dRr3hatA | apane Apa dUsarI vedI meM prApta huii| se pAlana karanA caahie| maMtrI ne rAjA se nivedana kiyaa| 'mere eka bAra madhyAnha kAla meM zera AyA tathA bhagavAna ke pitAtulya rAjan / mujhe yaha pratijJA hai ki vItarAga prabhu ke darzana ke | darzana kie| pazcAt gAyaba ho gyaa| aisA kahate haiM ki vaha zera binA maiM AhAra to kyA jala bhI grahaNa nahIM krtaa| jaina kI yaha | nahIM yakSapAla deva thaa| yaha dRSya munizrI RSabhasAgarajI ne svayaM pahacAna hai ki vaha aSTamUlagUNoM kA pAlana kre| prathama mAMsa, | dekhaa| dvitIya madhu, tRtIya madirA, caturtha rAtri bhojana tyAga, paMcama saMkalpI isI taraha anekoM camatkAra hue haiM tathA gupta phala milate hiMsAdI pAMcapApoM kA tyAga, SaSTa pAnI chAnakara pIve, saptama | rahate haiN| vItarAga bhagavAna ke darzana kare, aSTama paMcaudumbara phaloM kA tyAga, isI taraha eka camatkAra kathA yaha bhI sunI jAtI hai ki ina saba doSoM kA tyAga tathA vItarAga prabhu kA darzana yahI jaina ke | rAjamaMtrI ko bhagavAna ke darzana na milane se cAra upavAsa ho gae lakSaNa haiN| maMtrI kI bAta sunakara rAjA prasanna huA tathA maMtrI se | tathA maMtrI dRr3hatA ke sAtha pratijJA nibhAtA rhaa| eka dina sote samaya kahA ki Apa zIghra hI hAthI para baiThakara kAmaThI meM sundara vizAla | maMtrI ne svapna meM dekhA ki aisI vANI sunAI par3a rahI hai 'he maMtrI, jaina maMdira hai so jAveM tathA vahA~ bhavya zAMta mudrAsana pratimAoM kA | tuma bhUkhe kyoM raha rahe ho, isI jaMgala meM bhagavAna zAntinAtha kI darzanakara pratijJA pUrNa kreN|' pratimA hai, use khojlo|' maMtrI ne jAgane ke uparAnta svapna vANI yaha sunakara maMtrI ne kahA ki 20 ve tIrthaMkara zrI | ke anurupa vana meM khoja karAI to pratimA milii| maMtrI ne jinadarzana munisuvratanAtha ke samaya meM bhagavAna rAma, sItA evaM lakSmaNajI isa | kara cAra upavAsa kA pAraNA kiyaa| pratijJA meM dRr3ha rahane kA yaha kSetra meM Aye evaM Thahare the ata: yahA~ kahIM na kahIM jinamaMdira | pratyakSa phala dekhiye| avazya hI honA caahie| turanta hI rAjAjJA se sainikoM ne jaMgala | isI bhA~ti anekoM camatkAra hote rahate haiM Apa bhI bhakti chAna mArA vahIM eka gvAle se jJAta huA ki isI jaMgala meM eka | karake apanI bAdhAe~ dUra kara sakate haiN| vRkSa ke nIce eka mUrti virAjamAna hai| vahA~ jAne para jJAta huA kI yahA~ yaha zaMkA upasthita ho sakatI hai ki camatkAra to vizAla mudrA zAntinAtha bhagavAna kI 15 phuTa U~cI pratimA virAjamAna | rAga kA kArya hai evaM bhagavAna vItarAgI haiM ataH bhagavAna camatkAra thii| bhagavAna ke darzana kara maMtrI ne bhojana grahaNa kiyaa| bAda meM | kaise kara sakate haiN| isakA samAdhAna yaha hai ki bhagavAna to rAjAjJA se zAntinAtha maMdira evaM nikaTastha pahAr3I para rAmamaMdira kA | vItarAgI haiN| ve para dravya kA acchA burA na karate na kara sakate nirmANa kArya Arambha huaa| lekina unakI zAMta mudrA yukta pratimA hamAre pariNAmoM ko nirmala atizaya kSetra meM hue camatkAroM kI kathA - karane kA vAhaya sAdhana hai hamArA bhalA burA hamAre puNya pApa karmoM eka bAra maMtrI jaina maMdira nirmANa karA rahA thA usa samaya | ke adhIna hai| kabhI-kabhI bhagavAna bhI bhakta kI manokAmanA pUrNa kisI anya maMtrI ne IrSyAvaza rAjA se zikAyata kara dI ki yaha | karane evaM dharma prabhAvanA karane hetu dharmAnurAgI zAsana devI devatA bhI maMtrI jaina hone ke kAraNa rAja khajAne se jaina maMdira banavA rahA hai | camatkAra dikhAte haiM / ataH yaha siddha huA ki bhagavAna svayaM kucha tathA dUsarA anya maMdira ThIka se nahIM bana rahA hai| rAjA ne binA | nahIM krte| vicAre hI jaina maMdira kA kArya rukavAne kA Adeza de diyaa| AjJA | kSetra sthiti darzana hote hI Atma kalyANa kA sAdhana jinamaMdira kA kArya rukavA | isa kSetra para prathama to eka vizAla sundara daravAjA hai mAno diyA gyaa| dUsare hI dina se rAnI bhayaMkara bImAra ho gaI tathA / isameM sukha zAMti ke maMdira kA praveza dvAra hI ho| vizAla maMdiroM - mArca 2004 jinabhASita 5
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ ko parakoTe se gherA huA hai| jisa taraha vrata, tyAga, tapasyA rUpI / ve eka dina zayanAgAra meM darpaNa meM apanA mukha dekha rahe the parakoTA AtmA kI dukhoM se, karmoM se rakSA karatA hai usI prakAra ina ki unheM darpaNa meM apane do pratibimba dikhAI die| itanA hI nimitta sundara maMdiroM kI vaha parakoTA rakSA karatA hai| parakoTe ke bAhara unake vairAgya kA kAraNa bana gayA tathA ve saMsAra, zarIra bhogoM se sundara pahADiyA~ evaM vana hai| vana kI zuddha vAyu evaM jar3I bUTI | virakta ho ge| tInoM padoM ke vaibhava ko tyAgakara dIkSA grahaNa kI evaM Adi auSadhiyoM se jisa taraha rogazAMti hotI hai usI taraha bhagavAna / | ghora tapasyA karake apane karmoM kA nAza kara bhagavAna bne| zAMtinAtha ke darzana karane se AtmA ke rAga rUpI roga zAnta hote haiN| | bhagavAna zAntinAtha dvArA tyakta vaibhava kSetra se nikaTa hI eka kilo mITara dUrI para rAmaTeka nagara sthita hai| / caudaha ratna, nava nidhiyA~, battIsa hajAra deza, battIsa hajAra kSetra vyavasthA : mukuTabaddha rAjA, chabbIsa hajAra pura, caurAsI lAkha hAthI, caurAsI yahA~ yAtriyoM ke lie sundara vyavasthA hai| yahA~ yAtriyoM ke | lAkha ratha, aThAraha karor3a ghor3e, caurAsI karor3a padadhArI, chiyAnaveM Thaharane ke liye kamaroM vAlI dharmazAlA hai| yahA~ ke kAryakartA evaM | hajAra rAniyA~, chaha khaNDa kA rAjya, caurAsI khaNDa kA mahala, munIma Adi dharmAnukUla acchI vyavasthA kara dete haiN| cakra, aneka cetana, acetana mizra sampattiyoM kA jIrNa tRNa vat rAmaTeka kSetra jAne para karane yogya kArya tyAga kiyaa| jisa taraha dhana kamAne hetu videza jAyA jAtA hai usI are bhvyo| vicAra kro| zAntinAtha jI ke pAsa itanI bhA~ti sacce avinAzI sukha hetu, samyagdarzana hetu, zAMti hetu, puNya | sampadA thI, vaha unhoMne chor3a dii| Apake pAsa usa tulanA meM kucha hetu isa loka evaM paraloka sukha hetu vahA~ jAkara bhagavAna kI pUjA, | bhI nhiiN| phira bhI Apa isameM cipake par3e haiN| Apake pAsa AzA bhakti karanA caahie| yadi apanI zakti ho to khUba dAna denA | rupI sampatti bharapUra hai| isalie Apa tyAga nahIM paate| are bhaiyyaa| cAhie tAki kSetra kI vikAsa yojanAe~ pUrNa ho skeN| dharma sthAna kahA bhI haijitane sundara hoMge, bhaktoM kA mana utanA hI AkarSita hogA, prasanna dhana bhogana kIkhAna hai,tana rogana kiikhaan| hogA, vizeSa puNya baMdha hogA samyagdarzana hogaa| Age calakara jJAna sukha kI khAna hai, dukha khAnI ajnyaan|| AtmA bhagavAna banegA evaM avinAzI sukha ko prApta kregaa| ata: Apa dhana ke lie kitanA anartha karate haiN| parivAra, bhAI vahA~ khUba dAna dIjie tathA vahA~ kI yojanAoM ko pUrNa kiijie| bahina, mAtA-pitA, guru sambaMdhI kisI ko nahIM dekhate aura marane zAntinAtha bhagavAna kaise bane mArane ke lie taiyAra ho jAte haiN| jabaki dhana kA eka kaNa bhI airAvat kSetra meM tilaka nAmaka nagara thaa| vahA~ kA rAjA | tumhAre sAtha jAnevAlA nahIM hai| Ajakala dhana ke pIche mAnava megharatha thA jo ki nyAyavAna evaM dharmAtmA thA kahA jAtA hai- bhikhArI ho gayA hai| lajjA, zarma saba chor3akara manamAnI daheja kI bIja rAkha phala bhogave, jyoM kisAna jgmaahi| bhIkha mAMgatA hai| bhaiyyA, bhIkha mAMganevAlA kauna hotA hai, bhikhaarii| tyoMcakrI nRparAja kare, dharma visaarenaahi|| soceM Apa kauna haiM? isa dehaja prathA se to hamArI anekoM bahana, . isI kathana ke anurupa vaha rAjA saMsAra bhIru thA, pApa se | beTiyoM ne dharma, samAja, prANoM ko chor3a diyA isa pApa ke bhAgI DaratA thA evaM dAna pUjAdi dharmakArya kiyA karatA thaa| eka dina vaha | vahI haiM jo daheja ke bhUkhe haiN| isa pApa se narakoM meM burI taraha havA tIrthaMkara kI vANI sunakara saMsAra, zarIra, bhogoM se virakta ho gayA | khAnI pddegii| ata: he bhavyo ! sAvadhAna ho jaao| tathA apane putra ko rAjya dekara dIkSA grahaNa kara lii| samasta | udbodhana icchAoM kA tyAga kiyaa| icchAnirodhastapaH isa sUtra ke anurupa | he bhavya jIvo! yaha bhArata bhUmi sadiyoM se pavitra, uttama ghora tapasyA karane lgaa| dhyAna, tapAdi ke dvArA parama zatru mithyAtva, | tIrtha hai| isameM 24 tIrthaMkara, rAma Adi baladeva, bharata Adi darzana moha kA nAza kiyA, cAritra moha kI zakti manda kI tathA | cakravartI, hanumAna Adi kAmadeva, sItA Adi satiyA~, kRNNa Adi solaha kAraNa bhAvanAoM kA cintavana karane lagA phalataH tIna | nArAyaNa aise anekoM mahApuruSa paidA hue| mahAna Rpi, tapasvI loka kA utkRSTa puNya tIrthaMkara prakRti kA bandha kiyaa| manuSya bhava | AtmAe~ paidA huiiN| isa bhArata meM anekoM siddha kSetra, atizaya kSetra kA sAra rupa samAdhimaraNa karake zivapura (mokSa) ke mArga meM | isIlie yaha deza mahAna hai| Aja bhI isa deza meM aneka maharSi resTahAusa svarUpa svarga ko prApta hue| vahA~ ke indriya sukha | muni virAjamAna haiN| inase bhArata zobhanIya hai| jaba taka ye vibhUtiyA~ udAsInatA se bhogakara Ayu pUrNa hone para vahA~ se cyuta hokara | bhArata meM raheMgI taba taka mokSamArga cAlU rhegaa| he bhavyo ! isa hastinApura meM rAjA ajitasena kI priyadarzanA rAnI ke garbha meM Ae | paMcama kAla meM to dharma evaM dharmAnuyAyI haiM, unake nimitta se apanA tathA eka sAtha hI tIrthaMkara, kAmadeva evaM cakravartI padavI ke dhAraka kalyANa kara lo| bhava se bhavAntara jAne ke lie mArga kA pathya putra hue| unakI sevA, pUjA, bhakti indra, deva deviyA~ sabhI karate rupa, mokSa kI sAdhanabhUta manuSya paryAya pAne hetu puNya upArjana kara the| AnaMda se jIvana vyatIta karate hue dhIre-dhIre vRddhi ko prApta | lo| agara yahA~ cUka gae to chaTavA~ kAla bhayaMkara Ane vAlA hai| hue| evaM rAjagaddI ke svAmI bane / ve nyAya nIti se rAjya karate the|| jisameM pApa hI pApa rhegaa| dukha hI dukha rhegaa| na khAne ko anna 6 mArca 2004 jinabhASita
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ / hogA na pIne ko jala / na pahanane ko kapar3A hogA na rahane ko mkaan| dharma karma kucha bhI nahIM hogaa| deva zAstra guru kA bhI sAdhana nahIM milegaa| naraka se prANI AegA, naraka jaaegaa| isalie he bhavyo ! pAMcave kAla se bacane ke lie dAna, pUjA, bhakti, tyAga, tapa Adi yathAzakti karate rho| yahI hamArA AzIrvAda hai| AcArya zrI ke aitihAsika do cAturmAsa aneka atizaya sameTe bhagavAna zAMtinAtha kI manohArI mUrti aura parvatIya pradezoM se yukta rAmaTeka atizaya kSetra aura adhika mahAna atizaya kSetra ke rUpa meM taba dhanya ho uThA jaba 1993 aura dUsarI bAra punaH 1994 meM pa. pU. saMta ziromaNi digambarAcArya zrI 108 vidyAsAgarajI mahArAja ke pAvana varSAyoga (cAturmAsa) hue| rAmaTeka hI kyoM pUrA mahArASTra dhanya ho gyaa| kaNa-kaNa meM Aja bhI maMgala pravacanoM kI divya dhvani guMjAyamAna ho rahI hai| AcAryazrI evaM munisaMgha ke AzIrvAda tathA sAnnidhya meM bhagavAna zAMtinAtha maMdira kA jIrNoddhAra, lepana kArya kI pUrNatA, mahAmastakAbhiSeka evaM rAmaTeka kSetra kA caturmukhI vikAsa huaa| hajAroM yAtriyoM ke Thaharane kI suvidhA aba isa kSetra meM upalabdha hai| eka vRhat pravacana hAla parisara meM sthAyI rupa lie hai jisameM hajAroM bhakta pravacana zravaNa kara sakate haiN| AcArya zrI kA maMgala AzIrvAda evaM bhUmipUjana cAturmAsa kAla meM eka parama aitihAsika mAMgalika dharma dhvajAvistAraka prastAva AcAryazrI ke samakSa anekAneka digambara jaina dharmapremI bandhuoM ne nivedana kiyA ki isa rAmaTeka atizaya kSetra ko cirasthAyI garimA evaM dharma prabhAvaka mAMgalika tIrtha saMjJA pradAna karane hetu vartamAna caubIsI evaM paMcabAlayati jinAlaya kA nirmANa Apake AzIrvAda se ho jo vilakSaNa evaM anokhA ho / prakAzana sthAna prakAzana avadhi mudraka-prakAzaka rASTrIyatA patA sampAdaka patA svAmitva 'jinabhASita' ke sambandha meM tathyaviSayaka ghoSaNA 1/205, prophesarsa kAlonI, AgarA-282002 (u.pra.) mAsika : : : : . : aneka ArkiTekTa, iMjIniyara, vAstukalA pArakhI kalAkAroM se parAmarza ke pazcAt AcAryazrI ne advitIya dhAtunirmita khaDagAsana caubIsI evaM paMcabAlayati ke bhavya pASANa jina maMdira ke navanirmANa hetu zubhAzIrvAda pradAna kiyA aura zIghra hI jinAlaya kA bhUmipUjana vidhAna kArya zrImAna seTha maujIlAla haraprasAdajI jaina nAgapuravAloM zubhahaste sampanna huA / yaha bhI nirdhArita huA ki isa dhArmika kalAtmaka vAstukRti meM IMTa-lohA aura sImenTa kA upayoga nahIM hogA / pASANa aura cUnA hI isameM prayukta hogaa| jaina siddhAnta, jaina darzana, jaina purAtatva, jaina kalAkRti, jaina saMskRti tathA jaina vAstubhUmi kA Akalana aise anupama dharma prabhAvaka jinabimboM se hI hotA hai| yuga-yuga taka itihAsa ina kalAkRtiyoM ke mAdhyama se jainAcAryoM, jaina dharma, jaina santoM tathA jaina prAcInatama itihAsa ko vijJApita karatA hai| niHsandeha aisI advitIya vAstukRti kAlAntara meM kRtrima jinamaMdira (caityabhUmi ) kI upamA se vibhUSita hotI hai| yaha advitIya pASANa kRti jinAlaya rAmaTeka jaise atizaya kSetra mahAna, mahAnatara, mahAnatama atizaya se yukta samyakadarzana kA kAraNa bane / 1008 bhagavAna zAMtinAtha ke sAnnidhya meM nirmita vizva kI advitIya, adbhuta, anupama yaha caubIsI evaM paMcabAlayati jina maMdira caitya vAstukalA kI dRSTi se zreSTha kalAkRti siddha aisA athaka prayAsa kiyA jA rahA hai| isa manohArI vizva kI advitIya puNyavardhaka pASANa kalAkRti ko bhArata cirakAla taka, zatAbdiyoM taka smaraNa rakheisameM Apa sabakA muktahasta se sahayoga ati Avazyaka hai| jaina zAstroM meM bhI varNana ki pratyeka zrAvaka ko apanI Aya kA dasavA~ bhAga dAna meM avazya hI denA cAhie tAki karmoM kI nirjarA hotI rhe| : ratanalAla bainAr3A bhAratIya 1/205, prophesarsa kAlonI, AgarA-282002 (u.pra.) pro. ratanacandra jaina e/2, mAnasarovara, zAhapurA, bhopAla- 462039 (ma.pra.) sarvodaya jaina vidyApITha, 1/205, prophesarsa kAlonI, AgarA- 282002 ( u. pra. ) maiM, ratanalAla bainAr3A etad dvArA ghoSita karatA hU~ ki merI adhikatama jAnakArI evaM vizvAsa ke anusAra uparyukta vivaraNa satya hai| ratanalAla bainAr3A, prakAzaka mArca 2004 jinabhASita 7
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahAkavi AcArya vidyAsAgara kRta mahAkAvya mUka mATI meM prakRti -citraNa zrI sureza sarala prakRti kA avalokana karane ke uparAnta usakA citraNa | mAdhyama se sAmane lAte haiM- lajjA ke bUMghaTa meM/DUbatI sI karanA eka bAta hai aura kalpanA kSetra meM race gaye prAkRtika-dRzya | kumudanI/prabhAkara ke kara-chuvana se/bacanA cAhatI hai vaha apanI kA varNana karanA pRthaka bAta hai| AcArya vidyAsAgara jI ne mUkamATI | parAga ko/sarAga mudrA ko/pAMkhuriyoM kI oTa detI hai| (pRSTha do) mahAkAvya ke aneka sthaloM para prakRti ke kAlpanika dRzya nirmita 'yahA~ lajjA kA cUMghaTa' paMkti pAThaka ko gudagudI paidA kiye haiM. kaI sthAnoM para dRzya kevala ve hI dekha rahe haiM- aisA jJAta | karatI hai, phira 'DUbatI sI kumudanI' pAThaka ke samIpa hI vaha hotA hai| ve hI usake raciyatA aura ve hI usake dRSTA / magara dRzyoM | (nAyikA) hai, kA AbhASa karAtI hai| prabhAkara ke kara chuvana se' kA citraNa karate samaya ve dRSTA ke rUpa meM pahale, pAThakoM kI najara | sUrya kI kiraNoM ke dvArA sparza kiyA jAnA dUra kI bAta lagatI hai, meM A jAte haiN| pAThaka hI hAtha se sparza kara rahA lagatA hai| aMtima paMkti 'paMkhuriyoM . cU~ki sampUrNa mahAkAvya ke pArzva meM jaina siddhAnta hai aura kI oTa detI hai jaise kisI suMdara salonI yuvatI ne donoM hatheliyoM unheM kahIM, tanika bhI zithila/kSINa nahIM hone diyA gayA hai, ataH | se apanA mukha caMdra chupAne kA sukomala prayAsa kiyA ho| svabhAvika hai ki prakRti citraNa karate hue bhI racanAkAra ne yaha / yoM sampUrNa kAvya (jo 488 pRSThoM meM hai) meM AcArya zrI ne dhyAna rakhA ho ki bhale hI citraNa laghu rahe, para usakI upasthiti sthala vyavasthA aura pariveza - prasthAna ko dhyAna meM rakha kara, mAtra se siddhAntoM ke sAtha khilavAr3a na ho| aThAraha jagahoM para prakRti citraNa Avazyaka samajhA hai, jisameM unakA mahAkAvya prakRti - citraNa se prAraMbha kiyA gayA hai | unakA kavi a~gArika dRSTi dhAraNa kara kucha dekhatA calatA hai| jahA~, prathama khaNDa kI pahalI paMkti hI pAThaka ko prakRti kI ora | ise aura spaSTa karUM ki kaI dRzya mahAkavi khuda to dekhate le jAtI hai- 'sImAtIta zUnya meM/nIlimA bichAI/aura | haiM, kintu pAThakoM ko nahIM dekhane dete, balki una (dRzyoM) ke idhara...nIce/nirI nIravatA chaaii|' Ananda kA khulAsA pAThakoM se zabdoM ke mAdhyama se kara, Age bar3ha 'nIce' se artha hai dharatI pr| vahAM, Upara, gagana meM cAroM jAte haiN| jaisA ki unane Upara kahA hai- 'pAMkhuriyoM kI ott'| aura nIlimA hai aura idhara dharatI para shaaNti| vicitra citraNa hai- raMga mahAkAvya ke prAraMbhika - aMza meM hI ye paMktiyA~ 'na kA prati - uttara raMga se honA cAhie thA, yathA Upara nIlimA hai to | nizAkara hai, na nizA/na divAkara hai, na divA' dina aura rAta ke nIce koI dUsarA raMga kAlimA, harItimA Adi, para ve kathana aisA | madhya Ane vAle eka aise saMdhikAla kI bhanaka detI haiM jise nahIM saMvArate, ve nIlimA ke samakSa 'zAMti' kI bAta kahate haiM jo | kevala racanAkAra ne dekhA-jAnA hai, aura usI ke kathAnAnusAra 'prakRti citraNa meM vaicitrya' kA durlabha udAharaNa hai(pRSTha eka) | pAThaka eka citra AMkhoM meM banAne kA saMdara prayAsa kara lene meM ve bAda kI paMktiyoM meM, pUre dRzya ko mAtA kA mArdava | utsaMga (goda) meM badala dete haiM, jaba likhate haiM- bhAnu kI nidrA kavi kalpanAzIlatA kA prathama saMsthApaka puruSa hotA hai, TUTa to gaI hai| parantu abhI vaha/leTA hai/mA~ kI mArdava goda meM/mukha | vaha hI haiM hamAre aacaaryshrii| ve dharatI mAtA ke cehare kA varNana kara para aMcala lekara/karavaTeM le rahA hai| (pRSTha eka) yaha vizAla dRzya naye kIrtimAna sthApita kara dete haiM, jaba kahate haiM - 'jisake/saladekhane vAlA kavi apane lekhana meM aneka vizAlatAoM ko lekara | chaloM se zUnya/vizAlabhAla para/guru gambhIratA kA/utkarSaNa ho rahA kAvya yAtrA para pAyA gayA hai| hai| jiske| donoM gAloM para/gulAba kI AbhA le/harSa ke saMvardhana racanAkAra ne pUrva-dizA meM subaha-subaha jo lAlimA dekhI | se/dRga-binduoM kA avirala/varSaNa ho rahA hai|' (pRSTha 6) hai, usakA varNana bhara nahIM karate, balki kucha samaya ke liye ve yaha pyArA dRzya bhI pAThaka sIdhA-sIdhA nahIM dekhatA, use pUrva-dizA ko hI eka suMdarI kI taraha pAThakoM ke paricaya meM lAte kalamakAra apane zabdoM ke mAdhyama se dikhalAtA hai| kaheM, bAta haiM- 'prAcI ke adharoM para /manda madhurima-muskAna hai/sara para pallA nAyikA-rUpa kI ho yA mAtA rUpa kI, kavi ke kucha sthaloM para nahIM hai aura/siMdUrI dhUla ur3atI sI/raMgIna rAga kI AbhA/bhAyI | apane saMtulita zabdoM ko mAdhyama banA kara-dRzya kA AbhAsa (I) hai, bhaaii|' magara ve pAThaka ko usa sundarI ke darzana nahIM hone | karAyA hai. dRzya kI sarjanA kiye bagaira, mAtra apane varNana-vaibhava dete aura svataH eka varNI kI taraha dRzya ke Ananda ko bhASA ke | ke shaare| 8 mArca 2004 jinabhASita
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ ve, Age, prabhAta kA paricaya karAne meM bhI bhASA aura / kavi ko? upamA kA camatkAra yahA~ dekhane milatA hai, vaha haivyAkaraNa se pare, mAtra kalpanA ke bala para bhArI saphalatA pAte haiM, | 'tnuudraa'| azlIlatA yA vAsanA ke svara se dUra eka suMdara upmaa| jaba likhate haiM- 'prabhAta Aja kA/kAlI rAtri kI pITha para/halakI | (pRSTha 30) lAla syAhI se/kucha likhatA sA hai ki/yaha aMtima rAta hai| (pR. jisa taraha lekhaka apanI racanA se vArtA kara letA hai usI 19)' taraha unakA pAtra zilpI mATI se bAta-cIta karatA hai, magara kavi ___ 'yahA~ prabhAta ke dvArA rAtri kI pITha para kucha likhanA' ne bAtacIta ko itanI jIvaMtatA pradAna kara dI hai ki mATI eka pAThaka ke AnaMda ko kaI guNA bar3hA detA hai| hara yogya aura | mahAnAyikA kI taraha pAThakoM ke mastiSka meM praveza karatI hai, jaba caritravAna nAgarika ina paMktiyoM ko par3hate hue kSaNa bhara ko apane | zilpI miTTI se pUchatA hai- sAtvika gAloM para tere/ghAva se lagate parivAra meM ur3a kara A jAtA hai, jahA~ usakI priya patnI hai| vahA~ | haiN| cheda se lagate haiN|sndeh sA ho rahA hai| bheda jAnanA cAhatA vaha nAgarika do sthitiyoM para socatA hai- vaha bhI apanI patnI kI | hU~/yadi koI bAdhA na ho to/batAogI cArUzIle? (pRSTha 31) pITha para isI taraha kucha likhatA rahA hai vigat varSoM meM yA abhI | | yahA~ kavitA meM nahIM, citraNa kA camatkAra zilpI ke taka usane pITha para kyoM nahIM likhA? citraNa kI yaha jIvaMta | premabhara sambodhana meM hai, jaba vaha pUchatA hai- batAogI - 'caaruushiile|' prabhAvanA hI hai jo pAThaka ko socane ke lie vivaza karatI hai| | yaha 'cArUzIle' zabda pAThaka ke mastiSka ke tAra jhanajhanA dene taka prakRti kA aisA durlabha citraNa jo sau pratizata maulikatAoM | bhItara kauMdhatA rahatA hai aura zabda kI garimA aura saundarya ke bodha se sajA hotA hai, kisI kAvya (prabaMdha kAvya aura mahAkAvya) meM | ko kisI sundara rUpa meM talAzane laga jAtA hai| apane hI paricaya anyatra dekhane nahIM milaa| meM Aye kisI rUpa meN| kasI bar3I mIla se nirmita sAr3iyA~ to kahIM na kahIM sUrya kA udaya - eka prAkRtika ghaTanA hai, nitya-nitya hai| dekhane mila jAtI haiM, parantu idhara 'prabhAta' ne 'rAtri'ko, bheMTa meM jo | sUrya ke kAraNa dhUpa kA prasAraNa bhI prAkRtika hai| sUrya aura dhUpa ke sAr3I dI hai, vaha mAtra AcAryazrI kI miloM meM hI banatI hai| ve madhya koI prAkRtika riztA bhI hai kyA? hama to nahIM jAnate the, para digambara sAdhu, savastra kaviyoM kI kalpanA se saikar3oM mIla Age | kalamakAra ne use spaSTa karane kA sada-prayAsa kiyA hai- dinakara ne calate milate haiM, jaba ve kahate haiM- 'upahAra ke rUpa meM/ komala | apanI aMganA ko/dina bhara ke liye/bhejA hai upAzrama kI sevA kopaloM kI/halakI AbhA ghulI/haritAbha kI sADI/detA hai rAta | meM aura vaha Azrama ke aMga-aMga ko/A~gana ko camatI ko|' sUtI aura rezamI sAr3I se lekara banArasI sAr3I taka, | sI.../sevAnirata..dhUpa... / kavi ne dhUpa ko sUrya kI aMganA sambodhita sAr3iyoM kI zatAdhika prajAtiyA~ aura prakAra dekhe haiM, para mUkamATI | kara eka naye kintu atyaMta maulika rizte kA udghoSa kiyA hai jo ke mahAkavi ne haritAbha kI sAr3I prakAza meM lAkara aba taka ke | anyatra par3hane nahIM milaa| (pRSTha 79) isa sthala para aMganA ke bAda kalpanAzrita kaviyoM ke samakSa nava-Adarza to rakhA hI hai, nUtana | A~gana zabda kA prayoga kara bhASAyI camatkAra ko bala diyA gayA sarjanA ko nayA phrema (caukhaTa) bhI pradAna kiyA hai| (pRSTha -19) satya to yaha hai ki aise prasaMgoM ke citra koI tUlikAkAra | pAThaka ko eka miThAsa aura milI hai ukta paMktiyoM se, apanI tRlikA se kenavAsa para utAra hI nahIM sakatA, ye to vaha yaha ki kiraNoM kA sahaja hI Azrama meM AnA eka mAyane kAvyaloka meM ghumar3ane vAle aise dRzya haiM jinheM pAThaka kavi kI | rakhatA hai, para unakA Azrama meM Akara Azrama kA aMga-aMga kRpA se apanI anubhUti meM lA sakatA hai, para DrAIMga-rUma meM sarva | cUmanA- vizeSa mAyane kI saMracanA karatA hai| yahI hai citraNa kA sAdhAraNa ke avalokanArtha TAMga nahIM sktaa| cmtkaar| itanA hI nahIM mUkamATI kA kavi osa ke kaNoM meM | isI taraha eka anya udAharaNa hai, machalI kA pAnI meM ullAsa-umaMga/hAsa damaMga aura hoza ke darzana bhI karatA hai| (pRSTha | janma lenA prAkRtika hai, para AcAryazrI apane ciMtana se- usa 21) prAkRtika ghaTanA ke bhItara chupI huI sthiti ko prakaTa karane meM __ bhalA aisI kalpanAoM ke citra mRta tUlikA kaise banA | sAphalya pAte haiM, jaba ve likhate haiM- 'jala meM janama lekara bhI/jalatI sakegI, usake liye to jIvaMta vicAra hI sahAyaka ho sakate haiM | rahI mchlii|' yaha machalI jaise jIvadhAriyoM kA satya hai jise kavi ke| AcAryazrI hI samajha suna sake haiN| (pRSTha 85) ___ borI meM bharI huI mATI kaisI yA kisa AkAra meM dikha jala meM jale machalI - yaha zabdopayoga sAmAnya nahIM hai, sakatI hai, kauna batAye? paranta hamAre kavi ne vahA~ bhI apanI | yaha pratIti aura vaha anabhati dArzanika madhura-kalpanA ko navAkAra dekara saphalatA pAI hai, ve kahate haiM- mahAkavi mAtra kalpanAzIlatA ke vimAna para nahIM calate ve dArzanikatA 'sAvaraNA, sAbharaNA/sajjA kA anubhava karatI/navavivAhatA tnuudraa|' ke rAjapatha para bhI cale haiM kAvya likhate smy| borI ke khUTa, chora taka mATI bhara jAne ke bAda ve kaise dikhate haiN| prakRti ke mahatvapUrNa citraNa se labareja mahAkAvya kA - mArca 2004 jinabhASita 9
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathama khaNDa samRddha banAyA gayA hai, jabaki dvitIya khaNDa meM vaha tanika bhI Avazyaka nahIM mAnA gayA haiM, phalataH prakRti kI koI laghu dRzyAvalI dRSTi meM nahIM AtI, kintu khaNDa tIna meM racanAkara kA ciMtana punaH prakRti kA pAvana sparza karatA hai, jaba ve bAdaloM se barase hue pAnI ko dharatI para giratA huA dekhate haiM aura phira vahI pAnI vizAla rAzi ke sAtha dharatI kA saba kucha bahAtA huA apane sAtha samudra meM le jAtA ve usa dRzya ko zabda dete haiM'basudhA kI sArI sudhA / sAgara meM jA ekatra hotI' ina paMktiyoM meM ve dharatI para pAnI ke sAtha bahe hue aneka padArthoM ko 'sudhA' kA sambodhana dekara apane kavi kA stara bahuta U~cA karane meM bhI sAphalya pA sake haiN| (pR. 19) dharatI kI sampadA ko Adara dene ke nimitta hI unhoMne 'sudhA' zabda kA zreSTha upayoga kiyA hai| yahA~ vartamAna ke vikhyAta kavigaNa kAphI pIche raha jAte haiM jinane likhA hai ki dharatI sonA aura hIrA-motI ugalatI hai| aba maiM jo udAharaNa dene jA rahA hU~ vaha kavi kI sukumAra bhAvanAoM kA suMdara paricaya to detA hI hai, use prakRti kI ghaTanAoM kA jJAtA bhI siddha karatA hai| AkAza meM tIna badaliyoM ko ur3ate dekha ve kisa kadara prakRti meM samAhita ho jAte haiM, yaha samajhane vicArane kI bAta hai- gajagAminI bhrama bhAminI / dubalI patalI kaTi vAlI/gagana kI galI meM abalA sI/tIna badalI nikala par3I haiN| dadhi dhavalA sAr3I pahane / pahalI vAlI badalI vaha / Upara se/sAdhanArata sAdhavI sI lagatI hai / rati pati pratikUlA mativAlI/pati mati anukUlA gati vaalii| itanI divya hai vaha unakI prathama bdlii| prathama ke pIche-pIche cala (ur3a rahI dUsarI badalI, jo madhya meM haiM, kA varNana pRthaka hai 'bijalI badalI ne/palAza kI ha~sI (jai) sI sAr3I pahanI / gulAba kI AbhA phIkI par3atI jisase/lAla pagatalI vAlI, lAlI racI/ paddhaminI kI zobhA sakucAtI hai jisase / ' badaliyA~ badaliyA~ na huI, tIna alhar3a saheliyA~ ho gaI haiM yahA~, jinake zraMgAra aura chavi pRthaka hote hue bhI eka sAtha cala rahI haiN| tIsarI badalI kA prakRti citraNa bhI kama nahIM hai, jaba kavi likhate haiM- nakalI nahIM, asalI/suvarNa kI sAr3I pahana rakhI hai| pichalI badalI ne badaliyoM kA varNana kara tarUNiyoM ke rUpa lAvaNya ko upasthita karatA huA kavi apanI usa dRSTi kA paricaya va prabhAva yahA~ pUrNa bArIkI se karA detA hai, jo prakRti ke dRzya dekhane meM atirikta kSamatAyeM dhAraNa kiye hue haiM (pR. 199200 ) isa pRSTha para kavi ne sUrya aura dhUpa kA nUtana riztA taya kara diyA hai, ve prabhA (dhUpa) ko prabhAkara kI preyasi pahale hI mAna cuke haiM, aba ve use patnI mAnakara kalama calAte haiM- - 'prabhAkara kI prabhA ko prabhAvita karane kA/ bAda meM kavi prabhAkara aura prabhA ke rizte ko nAma detA huA likhatA bhI hai- 'apanI patnI ko 10 mArca 2004 jinabhASita - ... prabhAvita dekha kara prabhAkara kA pravacana prAraMbha huaa| prakRti citraNa kI ye kalpanAyeM sahaja nahIM haiM, inheM kAgaja para utArane meM racanAkAra ko kalpanA ke himAlaya jitanI U~cAI sparza karanI par3I hogii| (pRSTha 200 ) ' pUre grantha meM eka vicitra saMdarbha bhI dekhane milA hai, jaba kalamakAra kA eka pAtra 'bAdala' vizAla samudra kA pakSa lete hue sUraja ko DAMTa pilAtA hai| cUMki kalamakAra kA Azaya hI bAdala aura sUraja kI bAtacIta sunane-sunAne kA hai, isaliye isa dRzya ko maiM 'prakRti citraNa' meM hI samAhita pA rahA hU~, kyoM ki sUrya eka prAkRtika tattva hai, usakA udaya aura asta prAkRtika hai, usakA tapanA prAkRtika hai| isI taraha bAdala-dala bhI prAkRtika hai, kavi ne sIdhA-sIdhA sUrya ko nahIM DAMTA, kathA ke eka pAtra ne usa para kopa utArA hai, jaba bAdala nakSatroM ke madhya apane pAMDitya kA DaMkA bajAte hue unake variSTha paMDita divAkara ko Ar3e hAtha letA hai- 'are khara prabhAkara, suna/ bhale hI gagana maNi kahalAtA hai tU/saura maMDala devatA-gRha / graha-gaNoM meM agra / tujhameM vyagratA kI sImA dikhatI hai/are ugra ziromaNi/terA vigraha ... yAnI / deha dhAraNa karanA vRthA hai/ kAraNa/kahA~ hai tere pAsa vizrAma gRha ? / tabhI to dina bhara dIna hIna sA/ dara-dara bhaTakatA rahatA hai| phira bhI kyA samajhakara sAhasa karatA hai/ sAgara ke sAtha vigraha-saMgharSa hetu ?' bAdala kA krodhotpanna vArtAlApa jArI rahatA hai, bIca meM vaha samudra ko samajhAne ke svara dhAraNa karatA hai aura kahatA hai'are aba to / sAgara kA pakSa grahaNa kara le/kara le anugraha apane para/ aura sukha zAMti yaza kA saMgraha kara/ avasara hai / avasara se kAma le, aba to chor3a de ulTI dhuna / anyathA 'grahaNa' kI vyavasthA avilaMba hogI / ' - kalamakAra catura citere haiM, ve jAnate haiM ki sUraja ko kyA daNDa upayukta ho sakatA hai| koI use na jalA sakatA hai, na bujhA sakatA hai| ata: unhoMne usake AbhAmaMDala (yaza) ko kalaMkita karane kI sajA ThIka maanii| yaza kalaMkita kaise ho ? jaba usameM 'grahaNa' laga jAye / vaha lagA bhI / prakRti kA yaha citraNa, hA~ aisA citraNa hareka kalamakAra ke lie sambhava pratIta nahIM hotA, yaha to mahAkavi AcArya. vidyAsAgara ke vaza kI hI bAta hai / (pR. 231) racanAkAra ne kisI bhI sthala para prakRti sApekSa - satya ko anadekhA nahIM kiyA, parantu dekhanA vahA~ hI cAhA hai, jahA~ jarUrI lagA hai| isI taraha khaNDa cAra meM mAtra do jagahoM para unheM prakRti kA citraNa Avazyaka lagA hai, prathama vahA~, jahA~, saMdhyAvaMdana karane ke uparAMta kumbhakAra kakSa se bAhara AtA hai aura use dRzya dekhane milatA hai- 'prabhAta kAlIna sunaharI dhUpa dikhI/dharatI ke gAloM para / Thahara na pA rahI thI jo / ' varNana karate hue ve eka vaicitraya yahA~ bhI prastuta karate haiM apanI lekhanI se ki zAma ke samaya bhI
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ kumbhakAra ko subaha vAlI dhUpa dIkhatI hai dharatI pr| ise atizyokti __ eka mAyane meM mahAkAvya ke hareka sthala para, jahA~ bhI kaheM yA kucha aura, parantu kavi ne aisA likhA to hai| likhate samaya | citraNa hai prakRti kA, munivara ne vahA~ prakRti sauMdarya ke bodha ko ve kucha vismRta kara baiThe haiM- aisA bhI nahIM lgtaa| sthApita karate hue bhI adhyAtma kA raMga phIkA nahIM hone diyA hai| prakRti citraNa kA, mahAkAvya meM yaha aMtima sthala hai, unhoMne AMkha mUMda kara yA AMkha kholakara citraNa nahIM jahA~ guruvara vidyAsAgara jI bAr3ha se uphanatI nadI ke viSaya meM kiye haiM, hara citraNa ke pArzva meM kalamakAra apanI anubhUti upasthiti kalama calAte haiM- varSA ke kAraNa nadI meM/nayA nIra AyA hai/nadI | karane kA sundara prayAsa karatA hai, jabaki satya yaha bhI hai ki vega-AvegavatI haI hai/saMvega nirvega se dUra/unmAda vAlI pramadA | digambara santa ko aisI anubhUtiyoM se sarokAra nahIM rahA hai, na sii| (pR. 440) rhegaa| ____nadI ko nArI ke rUpa meM dekhane ke bAda, usameM saMvega aura | maiM unheM prakRti citraNa meM siddha hastha mAnatA hU~ aura unake nirvega ko talAzanA aura na pAnA, muni vidyAsAgara jaise mahAkavi | citraNa kI sarAhanA karatA huuN| hI spaSTa kara sakate haiN| 293, gar3hA phATaka jabalapura (ma.pra.) janma kRtArtha ho pro. DaoN. vimalA jaina 'vimala' janma sumaMgalamaya vahI, jo nahi Age hoya, antima janma arihanta kA, yA zrI siddha kA hoy|| mAnava janma kRtArtha ho, kara samyaka puruSArtha, sva parahita jIvana jagA, mana, vaca, tana paramArtha / 'vRSa patha bar3ha' yaha zreSThatama, ratnatraya ke sAtha, svAtma bane paramAtmAH sarvajIvahita saath| janma maraNa kA dukkha ati, paravasa sahatA jIva, janme phira nirvANa leM, ve paramAtma sujiiv| tIrthaMkara ke janma para, utsava 'janma kalyANa' antima tana tajate kahA, huA 'mokSa klyaann'| mAnava janma suzreSTha hai, bane mukti bharatAra, jo jaisI karanI kare, phalada caturgati bhaar| municaryA duSkara lage, kareM rASTra kalyANa, janmabhUmi rakSaka bane, de duSThana kA traann| rASTra bhakta kI mRtyu bhI, 'vIragati' bahumAna, amara zahIda kI jaya bule, svarNAkSara jaga jaan| jo samAja hita meM lage, jana-jana sevA nitya durbala kA sambala bane, sevahi bana aadity| narka aura tiryaMca gati, janma na lenA bhavya, 'paMca pApa' taja vRSa dharaha. sadhara jAya bhvitvy| janma kahA sArthaka vahI. parahita ho balidAna 'sapta vyasana' kI lata burI, dUra se denA lAta, Agama aru itihAsa lakha, sujana bigAr3I baat| 'daza vRSa' kI saMjIvanI, vyAdhi miTAtI janma, sva-svabhAva maya AtmA, zuddha-buddha aajnm| rASTra samAja aru dharma kA, karatA jo utthAna, kramazaH bar3ha paramArtha meM 'vimala'dhyeya ke saMga, janma sukAratha zuciMkarama, maraNa samAdhi ke sNg| phirojAbAda (u.pra.) mArca 2004 jinabhASita 11
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ kyA ekala vihAra kA Agama meM sarvathA niSedha hai paM. sunIla jaina 'zAstrI' vartamAna meM sAdhu ke ekala vihAra para bahuta carcAe~ ptr-| karane meM svacchaMda hokara pravRtti karatA hai aisA muni kabhI ekAkI patrikAoM meM kI jA rahI haiN| kyA muni ekala vihAra sarvathA nahIM vihAra na kre| kara sakatA? AcArya kheda ke sAtha kahate haiM ki ina guNoM se rahita isakA samAdhAna yaha hai ki ekala vihAra karane se zrutajJAna | sAdhu, merA zatru bhI ho, to bhI ekAkI vihAra na kre| ke saMtAna kI vicchitti, anavasthA, saMyama kA nAza, tIrtha aura guru uparokta kathana se yaha spaSTa hai ki zlokoM meM kathita guNoM kI AjJA kA bhaMga, apayaza, agni-jala-viSa roga sarpAdikrUra | kA dhArI sAdhu ekala vihAra bhI kara sakatA hai| parantu ina guNoM se prANiyoM ke dvArA ArtadhyAna se apanI mRtyu Adi doSa utpanna hone | rahita sAdhu yadi ekala vihAra karatA hai to uparokta saMbhAvanAe~ hone kI saMbhAvanA rahatI hai, parantu jo sAdhu utkRSTa cAritra ke dhArI va se dharmanAza yA niMdA kA kAraNa ho sakatA hai| . jJAna evaM bala se sahita hoM, unake liye ekala-vihAra kI | kucha vidvAnoM kA aisA kahanA hai ki tIna uttama saMhanana svIkRti AcAryoM ne dI hai| zrI AcAra sAra adhyAya 2, zloka | vAle munirAja hI ekala vihAra kara sakate haiN| vartamAna meM tIna naM. 27-28 meM isa prakAra kahA hai uttama saMhanana kA abhAva hone se koI bhI sAdhu ekala vihAra nahIM jJAnasaMhanananasvAMtabhAvanA blvnmuneH| kara sktaa| una vidvAnoM kA aisA mAnanA ucita nahIM lagatA hai| cirapravrajitasyaika vihArastumataH shrute||27|| kyoMki yadi yahI vicAra ucita thA to phira AcAryoM ko spaSTa etadguNagaNApetaH svecchAcArarata: pumaan| ullekha karanA cAhie thA ki paMcamakAla meM hIna saMhanana hone se yastasyaikAkitA mA bhUnmama jaaturiporpi||28|| ekala vihAra sarvathA niSiddha hai| parantu kisI bhI AcArya kA aisA artha - (TIkA pU. AryikA supArzvamati jI dvArA) mata nahIM miltaa| zrI mUlAcArakAra ne bhI ekala vihArI sAdhu kI bahuta kAla ke dIkSita, jJAna, saMhanana, svAMtabhAvanA se | paribhASAe~ dI haiM, tathA bIsavIM zatAbdI ke mahAn AcAryoM ne balazAlI muni ke ekAkI vihAra karanA zAstroM meM mAnA hai| cirakAla taka ekala vihAra kiyA hai, ataH uparokta mAnyatA parantu jo ina guNoM ke samUha se rahita svecchAcArI meM rata puruSa haiM | ucita nhiiN| usa mere zatru ke bhI ekAkI vihAra kabhI bhI nahIM ho| isa praznottara ke dvArA ekala vihAra kA samarthana nahIM kiyA bhAvArtha : jo jJAnabala, saMhananabala, manobala aura zubha jA rahA hai, para pUrNatayA niSedha bhI Agama meM nahIM hai, isa bAta kA bhAvanA se yukta hai vaha ekAkI vihAra kara sakatA hai| jJAnabala, | pratipAdana kiyA hai| yadi hama bIsavIM zatAbdI ke utkRSTa cAritra viziSTa, AdhyAtmika jJAna kA dhArI ho / saMhananabala, utkRSTa saMhanana | ke dhanI munirAjoM ke jIvana-caritra para dRSTi DAleM to bahuta se kA dhArI ho, arthAt bhUkha, pyAsa sahana karane kI zAkti vAlA ho, | munirAjoM ne varSoM taka akele hI vihAra kiyA thaa| phira bhI unake AtmAnubhUti se apane mana ko vaza meM karane vAlA ho, cirakAla kA | cAritra meM kabhI zithilAcAra dRSTigocara nahIM huaa| ata: zithilAcAra dIkSita ho, aisA viziSTa muni ekAkI vihAra karane vAlA ho | pUrNatayA virodha yogya mAnanA cAhie, ekala vihAra nhiiN| sakatA hai| parantu jisameM yaha guNa nahIM hai, jo svecchAcAra meM rata 962, sekTara-7, AvAsa vikAsa kaoNlonI rahatA hai arthAt sone, baiThane, malamUtra ke tyAga meM vastu ke grahaNa | AgarA (u.pra.) phona 0562-2277092 jinabhASita ke lie prApta dAna rAzi zrImAn premacandra jaina 'telavAle', meraTha (u.pra.) ke prapautra ci. utkarSa jaina (suputra zrI rAkeza jaina) evaM sau. zalikA jaina ke vivAhopalakSa meM 500 rupaye praapt| zrI tArAcanda pATanI 95, mena sekTara, bhIlavAr3A (rAjasthAna) dvArA 100 rupaye praapt| 12 mArca 2004 jinabhASita - -
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahAvIra ke siddhAnta ahiMsA prANiyoM ko nahIM mAranA, unheM nahIM satAnA / jaise hama sukha cAhate haiM, kaSTa hameM prItikara nahIM lagatA, hama maranA nahIM cAhate, vaise hI sabhI prANI sukha cAhate haiM kaSTa se bacate haiM aura jInA cAhate haiN| hama unheM mArane/satAne kA bhAva mana meM na lAyeM, vaise vacana na kaheM aura vaisA vyavahAra/ kArya bhI na kreN| manasA, vAcA, karmaNA pratipAlana karane kA mahAvIra kA yahI ahiMsA kA siddhAMta hai / ahiMsA, abhaya aura amana caina kA vAtAvaraNa banAtI hai| isa siddhAnta kA sAra - sandeza yahI hai ki 'prANI ke prANoM se hamArI saMvedanA jur3e aura jIvana una sabake prati sahAyI/sahayogI bane / ' topa, talavAra se jhukA huA iMsAna eka dina tAkata arjita kara punaH khar3A ho jAtA hai| anekAnta bhagavAna mahAvIra kA dUsarA siddhAnta anekAnta kA hai / anekAnta kA artha hai- saha-astitva, sahiSNutA, anAgraha kI sthiti| ise aisA samajha sakate haiM ki vastu aura vyakti vividha dharmI haiM / aparigraha - bhagavAna mahAvIra kA tIsarA siddhAnta aparigraha kA hai / parigraha arthAt saMgraha-yaha saMgraha moha kA pariNAma hai| jo hamAre jIvana ko saba tarapha se ghera letA hai, jakar3a letA hai, paravaza / parAdhIna banA detA hai vaha hai prigrh| dhana paisA ko Adi lekara prANI ke kAma meM Ane vAlI tamAma vastu/ sAmagrI parigraha kI koTi meM AtI hai / Atma svAtantrya bhagavAna mahAvIra dvArA pratipAdita eka siddhAMta Atma svAtantrya kA hai, ise hI akarttAvAda yA karmavAda kahate haiN| akarttAvAda kA artha hai- 'kisI IzvarIya zakti/sattA se sRSTi kA saMcAlana nahIM mAnanA / ' yaha siddhAnta isalie bhI prAsaMgika hai ki hameM apane kie gae karma para vizvAsa ho aura usakA phala dhairya, samatA ke sAtha sahana kreN| vastu kA pariNamana svataMtra / svAdhIna hai| mana meM kartRtva kA ahaMkAra na Aye aura nA hI kisI para kartRtva kA Aropa ho / isa vastu- vyavasthA ko samajhakara zubhAzubha karmoM kI pariNati se pAra ho, AtmA kI zuddha dazA prApta kreN| basa yahI dharma catuSTaya saMkalana : suzIlA pATanI bhagavAna mahAvIra svAmI ke siddhAntoM kA sAra hai| vyakti janma se nahIM karma se mahAn banatA hai / yaha udghoSa bhI mahAvIra kI cintanadhArA ko vyApaka banAtA / isakA Azaya yaha hai ki pratyeka vyakti mAnava se mahAmAnava, kaMkara se zaMkara aura bhIla se bhagavAna bana sakatA hai| nara se nArAyaNa aura niraMjana banane kI kahAnI hI mahAvIra kA jIvana darzana hai| manISiyoM ke vicAra ahiMsA kA siddhAnta sabase pahale gahana rUpa se bhalIbhA~ti tIrthaMkaroM dvArA pratipAdita evaM pracArita kiyA gyaa| isameM 24 veM tIrthaMkara bhagavAna mahAvIra varddhamAna kA ullekhanIya yogadAna hai| bhagavAna buddha aura phira mahAtmA gA~dhI ne bhI mana, vacana, kAya se ahiMsA ke siddhAnta ko AcaraNa meM utaaraa| pro. tAnayuna zAna (cIna) mahAvIra ke vacana mAnavI AcaraNa kI ujjavalatama prastuti hai| ahiMsA kA mahAna siddhAMta, jise pazcima jagata meM 'lA Apha nAna - vAyaleMsa' ke nAma se jAnA jAtA hai, sarvAdhika mUlabhUta siddhAMta hai, jisake dvArA mAnavatA ke kalyANa ke lie Adarza saMsAra kA nirmANa kiyA jAtA hai| DaoN. elphreDa DablyU pArkara ( iMglaiNDa ) bhagavAna mahAvIra jinhoMne bhArata ke vicAroM ko udAratA dI, AcAra ko pavitratA dI, jisane insAna ke gaurava ko bar3hAyA, usake Adarza ko paramAtmA-pada kI bulaMdI taka pahu~cAyA, jisane insAna aura insAna ke bhedoM ko miTAyA, sabhI ko dharma aura svataMtratA kA adhikArI banAyA, jisane bhArata ke adhyAtma-saMdeza ko anya dezoM taka pahu~cAne kI zakti dii| sAMskRtika strotoM ko sudhArA, una para jitanA bhI garva kareM, thor3A hI hai / DaoN. helphuthaphAna galAjenAppa (jarmanI) mahAvIra kA jIvana anantavIrya se ota-prota hai| ahiMsA kA prayoga unhoMne svayaM apane Upara kiyA aura phira satya aura ahiMsA ke zAzvata dharma ko saphala bnaayaa| jo kAla ko bhI cunautI dete haiM, aise una bhagavAna ko 'jina aura vIra' kahanA hai| Aja ke logoM ko unake Adarza kI AvazyakatA hai| DaoN. pharneDo bellina philipa (iTalI) bhagavAna mahAvIra satya aura ahiMsA ke avatAra the| unakI pavitratA ne saMsAra ko jIta liyA thaa| bhagavAna mahAvIra kA nAma yadi isa samaya saMsAra meM pukArA jAtA hai to unake dvArA pratipAdita mArca 2004 jinabhASita 13
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'ahiMsA' ke siddhAMta ke kAraNa ahiMsA dharma ko agara kisI ne| kI vizeSa sampati hai| saMsAra ke kisI aura dharma ne ahiMsA ke adhika se adhika vikasita kiyA hai to ve bhagavAna mahAvIra hI | siddhAnta kA itanA pracAra nahIM kiyA jitanA jaina dharma ne kiyaa| DaoN. rAjendra prasAda mahAtmA gA~dhI agara bhagavAna mahAvIra ke batalAe hue siddhAMtoM para saMsAra bhagavAna mahAvIra dvArA pratipAdita siddhAMta mujhe bahuta priya | cale to logoM meM koI duHkha va jhagaDA na ho| vizva meM zAMti banI hai| merI prabala abhilASA hai ki maiM mRtyu ke bAda jaina-dharma ke | rhe| mere deza ko garva hai ki bhagavAna mahAvIra ne samasta saMsAra ko parivAra meM janma dhAraNa kruuN| zAMti aura ahiMsA kA saMdeza diyaa| jArja varnADa zA javAharalAla neharu yadi saMsAra ko tabAhI se bacAnA hai aura kalyANa ke mArga jo indriyoM ko jIta sakatA hai, vahI saccA jaina hai| para calAnA hai to bhagavAna mahAvIra ke saMdeza aura unake batAe hue | ahiMsA bahAduroM aura vIra puruSoM kA dharma hai, kAyaroM kA nhiiN| rAste ko grahaNa kie binA aura koI rAstA nhiiN| jainiyoM ko isa bAta para garva honA cAhie ki kAMgresa bhagavAna sarvapallI rAdhakRSNana | mahAvIra ke siddhAMtoM kA sAre bhAratavarSa meM pAlana karA rahI hai| bhagavAna mahAvIra punaH jainadharma ke siddhAMta ko prakAza meM saradAra paTela laae| bhArata meM yaha dharma bauddhadharma se pahale maujUda thaa| prAcIna bhagavAna mahAvIra kI sundara aura prabhAvazAlI zikSAoM kA kAla meM asaMkhya pazuoM kI bali de dI jAtI thii| isa bali- | agara hama pAlana kareM to rizvata, beImAnI, bhraSTAcAra avazya hI prathA ko samApta karAne kA zreya jainadharma ko hai| samApta ho jaae| __ bAla gaMgAdhara tilaka lAlabahAdura zAstrI ahiMsA ke mahAna pracAraka kevala bhagavAna mahAvIra hI the| bhagavAna mahAvIra ne ahiMsA, aparigraha, anekAnta aura unhoMne sAr3he 12 varSa ke tapa, sAdhanA aura tyAga ke bAda sAre vizva | sahiSNutA kA mArga hameM btaayaa| bhagavAna mahAvIra ke batAye hue ko yadi ahiMsA kA jana saMdeza na diyA hotA to saMsAra meM ahiMsA mArga para calakara hI hama apanI kaThinAIyoM kA samAdhAna prApta kara kA nAmo-nizAna na hotaa| sakate haiN| dharmAnanda kauzAmbI phakharuddIna alI ahamada bhagavAna mahAvIra ne DaMke kI coTa para mukti kA saMdeza jaina dharma mAnava ko Izvaratva kI ora le jAtA hai aura ghoSita kiyA ki dharma mAtra sAmAjika rUr3hi nahIM, balki vAstavika | samyakdarzana, samyajJAna va samyak AcaraNa ke jarie puruSArtha se satya hai| dharma meM manuSya aura manuSya kA bheda sthAyI nahIM raha use paramAtma pada prApta karA detA hai| sktaa| kahate hue Azcarya hotA hai ki mahAvIra kI isa mahAna . DaoN. muhammada hAphija (bhArata) zikSA ne samAja ke hRdaya meM baiThI huI bheda-bhAvanA ko bahuta zIghra bhagavAna mahAvIra ne prANI mAtra ke kalyANa ke lie mahAna naSTa kara diyA aura sAre deza ko apane vaza meM kara liyaa| saMdeza diyA hai| tAki sabhI prANI zAMti se raha skeN| hama unake ravindranAtha Taigora batAe rAste para calakara unake yogya uttarAdhikArI bneN| bhagavAna mahAvIra ne strI jAti kA mahAn sudhAra kiyaa| jasTisa TI.ke. Tukola (bhArata) jisakA bhaya mahAtmA buddha ko thA, usako mahAvIra ne kara diyaa| mahAvIra ne eka aisI sAdhu saMsthA kA nirmANa kiyA, nArI jAti ke ve uddhAraka aura agradUta the| bhagavAna mahAvIra ke jisakI bhitti pUrNa ahiMsA para nirdhArita thii| unakA ahiMsA upadeza zAMti aura sukha ke sacce rAste haiN| yadi mAnavatA unake paramodharma: kA siddhAnta sAre saMsAra meM 2500 varSoM taka agni kI sadupadezoM para cale to vaha apane jIvana ko Adarza banA sakatI taraha vyApta ho gyaa| anta meM isane nava bhArata ke pitA mahAtmA gA~dhI ko apanI ora se AkarSita kiyaa| yaha kahanA atizyokti vinobA | pUrNa nahIM hai ki ahiMsA ke siddhAnta para hI mahAtmA gA~dhI ne navIna bhagavAna mahAvIra sAre prANiyoM kA kalyANa karane vAle bhArata kA nirmANa kiyaa| AdhyAtmika mahApuruSa hue haiN| TI.esa. rAmacandrana (adhyakSa-purAtatva vibhAga) cakravartI rAjagopAlAcArya maiM svayaM ko dhanya mAnatA hU~ ki mujhe bhagavAna ke prAMta meM Ara.ke. mArbala prA. li., janma lene kA saubhAgya prApta huaa| ahiMsA dharma jaina anuyAyiyoM madanagaMja-kizanagar3ha hai| ___ 14 mArca 2004 jinabhASita
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ gatAMka se Age AtmA aura zarIra kI bhinnatA : cikitsIya vijJAna kI sAkSya DaoN. premacandra jaina hRdaya roga vizeSajJa mAikela sAboma ( Michael Sabom) kA / eka-dUsare ke anubhavoM ko paraspara bA~Tane ke liye ekatrita the| vizleSaNaH 'unameM se bahutoM ke liye yaha eka jIvana parivartita karane vAlI mAikela sAboma hRdaya roga vizeSajJa ke sAtha-sAtha 'mRtyu- | AdhyAtmika yAtrA thI' (For many of them, was a life altering nikaTa anabhava' ke zodhakartA bhI haiN| ye likhate haiM ki unhoMne | spiritula iourney) / aise eka rogI rAbarTa milahama (Robert DaoNkTara speTrajalara dvArA rInolDa kI zalya kriyA ke sabhI aMkita Milham) ne batAyA ki hRdayAghAta ke samaya usake hRdaya kI abhilekhoM kI pratilipiyoM kA, zalyakriyA ke daurAna rInolDa | dhar3akana baMda ho gaI aura darda kAphUra ho gayA aura maiM apane zarIra ke dvArA anubhUta sabhI ghaTanAoM aura suraMga kI yAtrA ke vRtAMta se | Upara laTakane kI sthiti meM A gyaa| maiMne apane ko eka sTrecara para milAna kiyA aura pAyA ki usa samaya rInolDasa kA mastiSka leTA evaM logoM ko usapara paiDala mArate huye dekhA' usane Age usa kampyUTara ke samAna thA jisameM se vidyuta pradAya kA plaga | kahA ki 'mauta ke isa sparza ne use nire svArthI, svakendrita jIvana nikAla diyA gayA ho arthAt pUrNa niSkriya aura isaprakAra ke mRta- se dUsaroM ko adhika dene vAlA vyakti banA diyaa|' mastiSka ko na koI matibhrama ho sakatA hai aura na hI vaha koI | eka anya miSTa bhASI takanIka udyamI kena emika galata golA dAga sakatA hai arthAt anyathA soca sakatA hai aura na | (KenAmick) ne DaoNkTara romara ko eka elarjIjanya pratikriyA hI nizcetaka DraeNgsa yA anya DraeNgsa kI dazA meM koI kriyA yA (allergic reaction) ke phalasvarUpa huye mRtyu nikaTa anubhava pratikriyA kara sakatA hai| mAikela sAboma Age likhate haiM ki | batAyA ki usa samaya usakI zvAsa ruka gaI thI aura usakA pUrA rInolDa ke zarIra meM mRtyu ke sabhI lakSaNa the| mRtyu kI sabhI | zarIra nIlA par3a gayA thaa| usane Age batAyA 'maiM raMga dekha sakatA cikitsA naidAnika kasauTiyA~ thIM, jIvana ke koI cinha nahIM the| | thA, maiM suna sakatA thaa| maiM bhaya aura rAhata jaise saMvegoM ko mahasUsa to kyA vaha mRtyu thI? aura yAdi mRtyu thI taba isa dazA meM rahate kara sakatA thA' yaha kahate huye vaha rukatA hai mAno vaha usa sthiti huye usake anubhavoM ko kyA kahA jA sakatA hai? kA punaH anubhava kara rahA ho 'taba vaha Tebala para par3I nIle raMga AMtarika auSadhi ke vizeSajJa bArabarA romara (Barbara | kI vastu kyA thI? vaha maiM thaa| maiM jAnatA hU~ ki va Romer) kI zodha : mujhe bhayabhIta bhI kiyA kintu vAstava meM vaha maiM nahIM thA, yaha to ___ sabase pahale 1970 meM DaoNkTara bArabarA romara kA sAmanA | sahI rUpa meM merA zarIra thaa|' eka aise rogI se huA jo mRtyu nikaTa anubhava se gujara cukA thaa| yadyapi uddhRta rogiyoM ke saMbaMdha meM yaha pramANa nahIM hai ki taba se 1994 taka usane aise 600 se adhika rogiyoM kA | ve usa samaya naidAnika rUpa se mRta avasthA meM the (clinical sAkSAtkAra liyA jinheM mRtyu-nikaTa anubhava thaa| sAkSAtkAroparAMta | dead) kintu prazna to mRtyu-nikaTa anubhava kA hai| Akhira vaha 'vaha pUrNa rUpeNa Azvasta ho gayI ki hamArI mRtyu uparAMta kucha na | kyA thA jo unheM sammohita kara rahA thA? unheM isa bAta se saMtoSa 'kucha jIvita avazya rahatA hai' | rahA ki ve aisA anubhava karane vAle akele nahIM hai aura na hI aise logoM ne sAkSAtkAra ke samaya DaoN. romara se kahA ki | sanakI yA paagl| pUre saMsAra meM aisA anubhava karane vAle aneka ve loga samAna anubhava vAle logoM se eka-dUsare ke anubhavoM kA | vyakti haiN| AdAna-pradAna karanA cAhate haiN| tadnusAra DaoN. romara ne aise logoM | Daca hRdayaroga vizeSajJa pimavAnalomela (PinVan Lommel) kA eka mAsika Azraya- samUha (Monthly support group) | ke anubhava navIna sAkSya, navIna siddhAMta - banAnA prAraMbha kara diyA jo saMsAra ke isa prakAra ke samUhoM meM sabase / pima vAna lomela kA eka briTiza meDIkala jarnala di bar3A thaa| bArabarA romara likhatI haiM ki ve aise logoM ke anubhavoM | lAnaseTa (The Lancet) meM prakAzita eka zodha lekha meM eka 44 kI kahAniyA~ sunanA cAhatI thIM, ataH unhoMne aise eka samUha kI | varSIya hRdayarogI kA vivaraNa diyA hai| jisakI hRdaya ki dhar3akana baiThaka meM bhAga liyA isameM darjanoM madhya Ayu ke puruSa mahilAe~ | baMda ho gaI thI tathA jise mRtyu nikaTa anubhava huA thaa| use - mArca 2004 jinabhASita 15
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ embuleMsa dvArA turaMta aspatAla lAyA gyaa| DaoNkTaroM ne DephIbrIleTarsa | mastiSka hI nahIM apitu mAMsapeziyoM, khopar3I, A~te, AhAranalI, nAmaka yaMtroM kI sahAyatA se usake hRdaya ko punaH cAlU kara diyaa| | tvacA, rakta meM rahane vAlI, araboM-kharaboM asaMkhya kozikAe~ eka eka narsa ne usake nakalI dAMta nikAle tAki usake gale meM zvAsa | neTavarka ke adhIna eka dUsare se bAteM karatI haiM jo hamAre anubhavoM lene vAlI nalikA DAlI jA ske| hRdaya cAlU hone para use Ai. | kI cetanA ko taba bhI banAe rakhate haiM jaba ki araboM kI saMkhyA meM sI.yU. (Intensive Care Unit) meM bheja diyA gyaa| eka saptAha | kozikAe~ mRta ho jAtI haiM aura araboM naI utpanna hotI rahatI haiN| bAda usa rogI ne dAMta nikAlane vAlI narsa ko dekhA aura use | yadi tathya aisA hI hai to usa dazA meM bhI ve kozikAe~ jIvita pahacAna kara kahA 'tumane mere mu~ha se nakalI dAMta nikAle the' | rahatI haiM jaba kisI vyakti ko mastiSka kI dRSTi se mRta ghoSita yadyapi dAMta nikAlate samaya vaha rogI sammUrchita se naidAnika mRtyu | kara diyA gayA ho aura tabhI vaha usa naidAnika mRtyu kI dazA meM kI avasthA meM thaa| usa rogI ne aspatAla meM apanI cikitsA ke | bhI ghaTita una ghaTanAoM ko dekha sakatA hai jo anyathA abodhagamya sabhI anya vivaraNa pUrNataH sahI-sahI rUpa meM varNana kiye jo | aura avyAkhyeya hI haiN| usakI AtmA ne deha mukta avasthA meM dekhe the| yadi aisA hai to isakA kyA artha hai ki mastiSka ke mRta mRtyu -nikaTa anubhava kI AvRtti kI dara kyA hai, ise | ho jAne para 'mana' banA rahatA hai? udAharaNa svarUpa kyA hameM mata mApane ke liye lomela aura usake sahazodhakartAoM ne 343 anya | mastiSka ke aMgoM kA pratyAropaNa ke liye nikAle jAne para punarvicAra aise rogiyoM kA sAkSAtkAra liyA jinheM hRdayAghAta huA thA aura | karanA cAhie? jo bAda meM jIvita baca gaye the| patA calA ki 18 pratizata rogiyoM | ataH mRtyu nikaTa anubhava hameM una praznoM ke punarnirIkSaNa ko hRdaya baMda hone kI sthitiyoM ke bAvajUda unameM spaSTa cetanA thii| ke lie bAdhya karate haiM jo hama samajhate haiM ki unakA uttara hamAre ina rogiyoM ne usa dazA meM huI zAMti kI anubhUti se lekara mRtyu | pAsa hai, mRtyu kyA hai? cetanA kahA~ rahatI hai? kyA vijJAna AtmA nikaTa anubhavoM kA vistAra se varNana kiyaa| ko bhI pA sakatA hai? khoja kara sakatA hai? isIprakAra kucha briTiza zodhakartAoM dvArA kiye gaye eka | upasaMhAra - cikitsA vaijJAnikoM ke ukta anubhUta satya adhyayana, jo rIsasasiyezana (Resusciation) jarnala meM prakAzita | ghaTanAe~ vizleSaNa aura zodha se AtmA ke saMbaMdha meM jaina darzana kI huA, maiM yaha pAyA gayA ki 11 pratizata aise rogiyoM ko unakI | sabhI mAnyatAoM kI puSTi hotI hai| acetana avasthA meM huye kAryoM kI smRti hai aura 6 pratizata aise (a) AtmA aura zarIra do bhinna padArtha haiN| DaoN. speTrajalara rogI jo hRdayAghAta ke bAda milI cikitsA se ThIka ho gaye, ko | dvArA mastiSka rogI pAma rInolDrasa kI zalyakriyA ke daurAna mRtyu nikaTa anubhava huA thaa| anubhUta vivaraNa yaha siddha karate haiM cetanAzUnya zarIra ho jAne yA vAna lomela evaM ye briTiza zodhakartAoM kA vizvAsa hai | sabhI naidAnika mApadaNDoM ke anusAra zarIra mRta yA niSkriya hone ki ukta niSkarSa yaha saMketa karate haiM ki kriyAzIla mastiSka kI | para bhI zarIra se pRthaka koI tattva yA padArtha, jise AtmA hI kahA anupasthiti meM bhI cetanA raha sakatI hai| vAna lomela likhate haiM | jA sakatA hai, kA astittva hai jo jJAna, darzana aura cetanA se yukta 'mastiSka kI tulanA eka TI.vI. seTa se kI jA sakatI hai aura | hai tabhI to pAma rInolDsa tathA Upara varNita anya rogiyoM (rAbarTa TI.vI. kAryakrama Apake TI.vI. seTa meM nahIM haiN|', (yaha to anya | milahama Adi) ne zalyakriyA ke uparAnta zalyakriyA ke sUkSma se sthAna se prasArita hotA hai|) sUkSma vivaraNa mRtaprAya rahane para bhI jyoM ke tyoM varNana kara diye| ___ to phira cetanA kahA~ hai ? kyA yaha zarIra ke pratyeka kozikA | vaijJAnikoM kI bhI isa ghaTanA para yahI pratikriyA thI ki vijJAna (Cell) meM haiM ? aura vAna lomela kahate haiM 'merA cintana isI ora ko AtmA kI saMbhAvanA para bhI vicAra karanA cAhie jo zarIra hai' hama jAnate haiM ki pratidina mAnava zarIra kI 50 araba kozikAe~ | se pRthaka hokara bhI dekha aura anubhava kara sakatI hai| rogI (Cells) mRta ho jAtI haiM aura utanI hI naI utpanna hotI haiN| | rAbarTa milahama kA to spaSTa kathana thA ki nizcetana (mRta) isase niSkarSa nikalatA hai ki lagabhaga ve sabhI kozikAe~ jo mujhe | avasthA meM jo usane dekhA 'vaha vAstava meM maiM nahIM thA yaha to yA Apako banAtI haiM ve saba naI haiM aura taba bhI hameM yaha anubhava | sahI rupa meM merA zarIra thaa|arthaat maiM (AtmA) aura zarIra do nahIM hotA ki hama pahale se kucha badala gaye haiN| isa tathya se yaha bhinna padArtha haiN|' niSkarSa nikalatA hai ki hamAre zarIra kI sabhI kozikAoM ke | (ba) AtmA svabhAva se hI jJAna, darzana aura cetanAmaya madhya paraspara koI saMcAra sUcanA paddhati honI cAhie arthAt kevala | hai- nizcetana aura sabhI cikitsakIya mApadaNDoM se mRta rogiyoM 16 mArca 2004 jinabhASita
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvArA sUkSmAtisUkSma kriyAyeM jo atisaMvedanazIla yaMtroM para aMkita / (ya) jIva/AtmA asaMkhya pradezI hai aura jisa samaya ho rahI thIM, kA avalokana aura bAda meM unakA jyoM kA tyoM varNana | jisa zarIra meM rahatI hai usake sabhI pradezoM meM vyApta rahatI hai| na kevala varNana balki usa dazA meM sukha-dukha kA anubhava hone se | hRdayaroga vizeSajJa pima vAna lomela vizvAsa pUrvaka kahate yaha svataH hI siddha hai ki AtmA mUlataH jJAna, darzana, cetanAmaya | haiM ki mAnava zarIra meM araboM-kharaboM (asaMkhyAta)kozikAe~ (pradeza) haiN| ina sabhI kozikAoM meM cetanA rahatI hai (cetanA tatva AtmA (sa) zarIra eka pudgala dravya hai jisameM AtmA ke saMyoga kA hI guNa hai) pratidina lagabhaga 50 araba kozikAe~ mRta hotI se hI sukha-dukha Adi saMvegoM kA AbhAsa hotA hai| Atmatattva | haiM tathA utanI hI naI utpanna hotI haiM kintu hamArI racanA, smRti vihIna zarIra ko isa prakAra ke anubhava nahIM hote| hA~, jaba AtmA | Adi pUrvavata banI rahatI hai| isakA kAraNa jaina darzana kA utpAdaaMtima rUpa se zarIra se svataMtra ho jAtI hai arthAt AThoM karmoM ke | vyaya-dhrauvya siddhAnta hI hai| isase yaha niSkarSa nikalatA hai ki nAza ho jAne para mukta avasthA prApta kara letI hai taba vaha ananta | zarIra mRta hone para yA kisI jIva kI mRtyu ho jAne para jaba cirasthAyI sukha meM lIna rahatI hai| isakI eka jhalaka rogI pAma | usakI AtmA nayA zarIra dhAraNa karatI hai to vaha usa naye zarIra ke rInAlDsa ko taba huI thI jaba usakI AtmA zalyakriyA ke daurAna | anurUpa apane pradezoM kA vistAra yA saMkoca kara letI hai| pradeza zarIra se pRthaka hokara apanI zalyakriyA ko dekha rahI thI, usane | abhI bhI asaMkhya rahate haiM kintu zarIra choTA-bar3A dikhAI de apanI mRta dAdI, riztedAra Adi ko dekhakara prasannatA kA anubhava | sakatA hai| kiyA, usa samaya vaha apanI vAstavika pIr3A kA anubhava nahIM | cikitsA vijJAna aba isa khoja meM lagA hai ki mRtyukara rahI thI balki vaha to barpha ke samAna ThaMDe jala meM gotA lagA | nikaTa anubhava Akhira hote kyoM haiM aura jaba AtmA zarIra se rahI thI, jo AlhAdakArI thaa| sahI to hai, AtmA ko koI kaSTa | nikalakara apane hI mRtavata zarIra kI zalyakriyA dekha sakatI hai nahIM hotA, kaSTa to use saMyogI paryAya meM hotA hai, bhale hI kisI to zalyakriyA ke bAda vaha punaH usI zarIra ko kyoM grahaNa kara bhI zarIra meM rhe| isIprakAra rAbarTa milahama nAmaka eka anya hRdaya letI hai, anya zarIra kyoM nahIM? jaina darzana aura jainAcAryoM ne ina rogI ne batAyA thA ki hRdayAghAta ke kAraNa usakI hRdaya dhar3akana | prazroM kA uttara hajAroM varSa pUrva de cuke haiM ki dUsare bhava kA Ayu banda hone para usane pAyA ki vaha (usakI AtmA) apane zarIra se | baMdha ho jAne ke bAda zeSa bace bhujyamAna Ayu ke niSeka apanA pUrA alaga hokara zarIra ke hI Upara laTaka kara sArI gatividhiyoM kA kAla bhoga kara hI samApta hoMge arthAt vyakti kA maraNa hogA, nirIkSaNa kara rahA thaa| usa samaya usakA darda kAphUra ho gayA thA | isake pUrva nhiiN| tabhI to aise jIva gaMbhIra durghaTanAoM meM jahA~ jabaki hRdayAghAta meM zarIra ko asahanIya pIr3A hotI hai| isase bhI | anekoM kA prANaghAta hotA hai, baca jAte haiM, viSa bhakSaNa, sarpadaMza siddha hai ki AtmA ko nahIM zarIra ko hI kaSTa Adi hote haiN| / Adi se bhI baca jAte haiN| spaSTa hai ki hRdayAghAta, viSabhakSaNa yA (da) AtmA kA astittva hai aura vaha ajara-amara aura | gaMbhIra durghaTanA (eksIDenTa) hone para usa jIva ko mRtyu-nikaTa zAzvata hai| azarIrI hai| anubhava saMbhava hai jisakI bhujyamAna Ayu zeSa hai| saMbhavata: yahI uparokta varNita sabhI ghaTanAoM se svata: siddha hai ki zarIra | kAraNa hai ki mRtyu nikaTa anubhava usa prakAra kI paristhiti mRta hotA hai, AtmA kabhI bhI mRta nahIM hotii| pAma rInolDa, rAbarTa | upasthita hone para sabhI ko nahIM hote, mAtra kucha ko (vaijJAnikoM milahama Adi ke anubhava saMketa hI nahIM spaSTatayA siddha karate haiM | ke sarvekSaNa ke anusara 11 pratizata se lekara 18 pratizata vyaktiyoM ki zarIra se pRthaka hokara bhI AtmA dekha sakatI hai, saMvegoM kA | ko) hI hote haiN| anubhava kara sakatI hai| ina ghaTanAoM ne vaijJAnikoM ko isa dizA meM | vijJAna satata khoja, prayoga aura paryavekSaNa kA viSaya hai socane ko bAdhya kiyA ki unheM aba AtmA kI saMbhAvanA para bhI | aura vaijJAnikoM kI aneka kaI khojoM ke kAraNa svayaM vijJAna ne vicAra karanA cAhie jo zarIra ke vibhinna aMgoM se pRthaka tatva hai| apane purAne siddhAntoM meM parivartana kiyA hai jisase jaina dharma kI pAma rInolDa Adi kI AtmA zarIra se pRthaka hokara DaoNkTara ke | puSTi hotI hai| ho rahI hai| kaMdhoM ke Upara sthita hokara apane zarIra ke oNparezana ko dekha rahI nidezaka, javAhara lAla neharu smRti mahAvidyAlaya, thI, isase siddha hai ki AtmA nirAkAra aura azarIrI rahatI hai| / gaMja bAsaudA (ma.pra.) mArca 2004 jinabhASita 17
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ prAkRtika cikitsA 'ArogyaM zaraNaM gacchAmi' DaoN. vandanA jaina svAsthya hamArA sabase bar3A dhana hai| yaha hamArA svarupa | oNksAiDa kI mAtrA kaI gunA bar3ha jAtI hai| jo manuSya jIvana tathA siddha adhikAra bhI mAnA gayA hai| isakI sAja saMbhAla hama kaise | unakI dIrghAyu ke lie ghAtaka hai| isalie hameM maoNrniMga vaoNka yAni kareM, ki vaha sadA khilA-khilA rahe, hamAre dharma sAdhana meM kAma | prAta:bhramaNa avazya karanA caahie| Aye aura hama apane bar3e-bUDhoM kA ciraMjIva bhava kA AzIrvAda vAkiMga kA matalaba hai teja-cAla/eka miniTa meM 120 pUrA kara skeN| isake liye hameM kucha sAvadhAniyA~ baratanI hoNgii| kadama clnaa| mu~ha baMda karake calanA caahie| thaka jAne para kamara jIvana meM saghana ho rahe tanAva asvAsthyakara tAkatoM ko hama kaise | para hAtha dete hue, chAtI caurasa karake zvAMsa ko sAmAnya rakhanA zikasta deN| kyA khAyeM-pIyeM, alaga-alaga rogoM meM kyA satarkatA | caahie| cahala kadamI aura vAkiMga meM yahI aMtara hai| brteN| dinoMdina bigar3ate paryAvaraNa meM apane parivAra va khuda ko | phAsTa eksarasAija : (teja vyAyAma) maoNrniMga vaoNka ke kaise svastha banAye rkheN| bArahoM mAsa alaga-alaga RtuoM meM kaise | bAda zarIra ko garma karane ke liye, kailorI ko barna karane ke liye apanI saMbhAla kareM, jAnane kI koziza karate haiN| tathA rakta saMcAra tIvra karane ke liye phAsTa eksarasAija karate haiM, yaha jIvana badalate mausama kI taraha hai, kabhI tUphAnI sarda | isake bAda dhyAna kreN| havAyeM, kabhI cilacilAtI teja grmii| kabhI rukhA-sUkhA udAsa | dhyAna : jIvana meM saghana ho rahe tanAva se bacane ke liye, patajhar3a, to kabhI harA-bharA basaMta / kabhI bArisa kI phuhAreM, kabhI | smaraNa zakti bar3hAne tathA saMkalpa zakti ko dRr3ha karane, mana ko sAloM-sAla sUkhA hI suukhaa| para saccA rAhI vahI hai, jo hara | ekAgra karane ke liye dhyAna kA abhyAsa kareM, dhyAna kA sahArA leN| mausama kA rasa grahaNa karate hue samAna rupa se jIvana ko khuziyoM se | 'vizva meM aisA koI haoNspiTala nahIM hai jo asvasthya bharA pUrA banAye rkhe| jise jIvana satra kI kSaNa bhaMguratA aura usake | bhAvoM kA ilAja karatA ho, para dhyAna eka aisA auSadhAlaya hai jahA~ asthira svarUpa kA bodha ho lekina isase usakI jIvana zakti | vibhinna prayogoM ke mAdhyama se asvasthya bhAvoM kA recana va svastha aura khila uThe, usa phUla kI taraha jo kar3I dhUpa aura havA ke teja jhoMke sahakara bhI TahanI para khilA rahatA hai| usa pAnI ke bula- Asana : sthira sukhamAsanam / jisameM zarIra sthira rahe aura buloM kI taraha jo jala kI taraMgoM para tairate haiM, magara TUTate nhiiN|| mana ko sukha kI prApti ho, zarIra kI usa sthiti ko Asana kahA usa cAMda kI taraha jo sArA-sArA dina apanA astitva miTatA | jAtA hai| Asana karane se nAr3iyoM kI zuddhi, svAsthya kI vRddhi dekhakara bhI vicalita nahIM hotA aura rAta ghirate hI jIvaMta ho / evaM tana-mana kI sphUrti prApta hotI hai| AsanoM ko hama 4 bhAgoM meM uThatA hai| bA~Ta sakate haiN| sukha meM dukha meM kaThina aura viparIta ghar3iyoM meM Apa virata 1. khar3e hokara kiye jAne vAle Asana : rakta ko zuddha hue bagaira apane svAsthya kI arcanA meM juTe raheM jIvana kA utsAha | karate haiM inase snAyu durbalatA dUra hotI hai raktacApa enImiyA dUra sadaiva akSuNya banA rahe aisI jIvana paddhati ko hama apnaayeN| / hotA hai| .. mArniMga vaoNka - prAta:kAla kI saira vyAyAma meM sarvottama 2. baiThakara kiye jAne vAle Asana : maMdAgni dUra karate mAnI gaI hai| prAtaH muhUrta kA samaya nidrA tyAga kA sarvottama samaya | haiM, pAcaka kriyA bar3hAte haiN| vAyu vikAra ko dUra karate haiN| zarIra va hai| isa samaya kI vAyu ke eka-eka kaNa meM saMjIvanI zakti kA | cetanA ko sphUrti pradAna karate haiN| apUrva sammizraNa hotA hai| jJAna taMtu rAtri meM vizrAma ke bAda nava 3. leTakara kiye jAne vAle Asana : A~khoM kI durbalatA zakti yukta hote haiM, ataH prAta:kAlIna ekAMta va sarvathA zuddha | dUra hotI hai| phephaDoM kI kriyA vyavasthita ho jAtI hai tathA vAtAvaraNa meM mastiSka ekadama urvaraka ho jAtA hai, isa samaya | savAIkala sponDalAiTisa kI zikAyata kabhI nahIM rhtii| vAtAvaraNa meM 4.viparIta Asana : sarvAMgAsana, zIrSAsana, vRkSAsana Adi AksIjana (prANavAyu) 21% isa zreNI meM Ate haiM, yaha Asana rakta kI rukAvaTa ko dUra karate haiN| nAiTrojana 79 % mastiSka, hRdaya , gale tathA malAzaya va gurde para prabhAva DAlate haiN| kArbanaDAIoNksAiDa (dUSita vAyu) 0.003% hotI hai kaisA ho AhAra : jaisA hamArA AhAra hogA vaisA hI jo ki vAhana Adi ke calane se, kArakhAnoM Adi ke | hamArA vyavahAra hogA aura jaisA hama anna khAyeMge vaisA hI mana ho pradUSaNa se pRthvI kI garma vASpa Upara uThatI hai, taba kArbanaDAI | jAyegA aura jaisA hamArA mana socegA vaisA hI hamArA tana kregaa| 18 mArca 2004 jinabhASita tihA
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ yAni pUrI kI pUrI prAkRtika cikitsA hI pAcana taMtra (DAyajesTa | sisTama) se saMbaMdhita hai aura yoga taMtrikA taMtra ( narvasa sisTama) se saMbaMdhita hai ataH bhojana kA pAcana sahI ho isake liye hama bhojana ke bAre meM bAta kareM ki bhojana kaise va kaba karanA caahie| bhojana zAMtacitta hokara, mauna pUrvaka, zoragula se rahita sthAna meM karanA caahie| tathA teja bhUkha lagane para hI karanA cAhie, prAkRtika cikitsA meM AhAra ko hI auSadhi mAnA gayA hai, parantu yaha auSadhi kA kArya kaba karatA jaba hama bhojana cabA-cabAkara kareM / anna zabda ad dhAtu se banA hai jisakA artha hotA hai khaanaa| samyaka AhAra lenA tathA use acchI taraha se pacAkara zarIra kA hissA bana lenA hI sahI khAnA hai| yahI anna kI sArthakatA hai, jyAdA khAne tathA svAda ke liye khAne se anna hameM khA jAtA hai| ThUMsa-ThUMsa kara gariSTha bhojana karane se zarIra kI sArI zakti nicuDa jAtI hai| jo zakti zarIra ke samasta avayavoM ko poSaNa evaM svAsthya pradAna karatI hai, vahIM gariSTha bhojana ko pacAne meM naSTa hone lagatI hai| pratyeka aMga pratyaMga rugNa evaM kamajora hone lagate haiM / jIvanI zakti naSTa ho jAtI hai| zarIra bImAra ho jAtA hai| subaha uThate hI cAya (beDa TI yAni DeDa TI) biskuTa (jisameM viSa kUTa-kUTa kara bharA huA hai) kaoNphI, pAva roTI, breDa, keka, pUDI, TAphI, kacaurI, raMga biraMgI miThAIyA~, DibbA baMda AhAra meM prIveMTiva kalareTa eNTI, oNksIDenTa ke rUpa meM aneka jaharIle rasAyana milAye jAte haiM jinase kaiMsara, gaThiyA, AMta, yakRta, hRdaya evaM phephar3e ke roga tathA jeneTiksa vikRtiyA~ paidA hotI haiM isIlie Aja kA laMca bImAriyoM kA maMca banA huA hai| Aja hama loga thAlI meM baiTha kara hAra jAte haiM usI kA nAma to AhAra ho gayA hai| para honA to cAhie thA isake viparIta sabjI jaisA ki nAma se hI lagatA hai jisako khAne se saba loga jI jAte hai yAni jIvita ho jAte haiN| Aja toraI koI khAnA pasaMda nahIM karatA vaha kahatI hai tU roI apanI kismata para, usI se dila tathA gurde kI aneka bImAriyoM kA IlAja hotA hai, eka TevaleTa hI banAI gaI hai, toraI / upavAsa : saptAha meM eka dina yA pandraha dina meM eka dina upavAsa avazya kareM (aSTamI, caturdazI, ekAdazI yA paMcamI) gussA yA krodha karane vAle somavAra kA upavAsa kareM, kyoMki candramA zItalatA evaM sudhArasa barasA kara citta ko zAMta karatA hai / maMgalavAra kA upavAsa maMgalakArI medhA smRti jJAna evaM prajJAvAna banane ke liye| budhavAra kA upavAsa oja teja evaM zakti ke liye / guruvAra kA upavAsa samudra kI taraha guru gaMbhIra banane ke lie, zukravAra kA upavAsa zakti evaM vRddhi ke lie zanivAra kA upavAsa samasta vighnoM ko dUra karane ke lie tathA ravivAra kA upavAsa tamaso mA~ jyotirgamaya ke liye hai| upavAsa ke dina mauna rkheN| eka dina upavAsa ke bAda dUsare dina gariSTha bhojana, pakavAna, miThAI khAne se hAni adhika lAbha kama hotA hai, isalie rasa, sUpa yA dUdha se upavAsa tor3eM, sAmAnya AhAra leM, upavAsa ke pahale tathA tor3ane para ThUMsa-ThUMsa kara bhojana karane kA artha roga tathA mauta ko nimaMtrita karanA hai| upavAsa meM zarIra kA vikAra nikala jAtA hai peTa ko avakAza tathA vizrAma milatA hai pAcana saMsthAna tathA zarIra ko nayA jIvana milatA hai rakta kI saphAI hotI hai| bur3hApA lAne vAle phroreDikalsa bananA kama ho jAtA hai| Ayu tathA Arogya meM vRddhi hotI hai| roga hone kI saMbhAvanA kama ho jAtI hai / upavAsa saMjIvanI kA kArya karatA hai, jo loga sAptAhika upavAsa nahIM kara sakate unheM phalAhAra para rahanA cAhiye / noTa :- svAsthya kI dRSTi se upavAsa meM garma pAnI, nIbU pAnI athavA mausamI kA rasa vikAroM ko nikAlane kI dRSTi se adhika lAbhadAyaka mAnA gayA hai| Aja hamAre svAsthya kA akSaya strota dUSita kacare evaM gaMdagI meM daba gayA hai viSAkta bijAtIya padArtha evaM viSaile manovikAroM se kucalakara sar3a rahA hai, mara rahA hai| svAsthya sumana ke khilane evaM surakSita hone kI saMbhAvanA naSTa ho rahI hai| jAgeM, uTheM evaM eka kuzala mAlI kI taraha prAkRtika cikitsA dvArA dUSita vikAroM ko haTAkara svAsthya saurabha se svayaM ko, samAja ko evaM sRSTi ko bhara deN| sAhasa ke sAtha nisargopacAra dvArA gaMdagI kI caTTAna ko tor3aphor3a kara haTA deN| svAsthya kA akSaya zuddha salila strota phUTa kara jIvana ko tRpta kara degA, AnaMda vibhora ho Apa gA uttheNge| nisarga zaraNaM gacchAmi, yogaM zaraNaM gacchAmi, AnaMdaM zaraNaM gacchAmi, ArogyaM zaraNaM gacchAmi ....... I sUcanA isa varSa zramaNa saMskRti saMsthAna, sAMgAnera se 20 chAtra zAstrI parIkSA uttIrNa kreNge| jinheM pAThazAlA tathA maMdira meM pravacanArtha vidvAnoM kI AvazyakatA ho ve paM. zrI ratanalAla jaina bainAr3A se saMparka kareM / kArDa pelesa, sAgara phona : 226877 paM. ratanalAla jaina bainAr3A, adhiSThAtA zrI di. jaina zramaNa saMskRti saMsthAna, sAMgAnera vIrodaya nagara, sAMgAnera, jayapura pina- 303902 phona : 0141-2730552, 5177300 mArca 2004 jinabhASita 19
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'sAhitya samIkSA' 'manISI' prAcArya narendra prakAza jaina abhinandana grantha' | samIkSAtmaka abhimatoM ko Alekhita kiyA hai| caturtha khaNDa meM paM. zrI nIraja jaina ke nirdezana meM pradhAna sampAdaka DaoN. bhAgacandra jaina sAhityaka avadAna, yAtrAe~, kAvyodyAna, samIkSAe~ prAcArya jI kI 'bhAgendu' evaM DaoN. jaya kumAra jaina, DaoN. zItala candra jaina, DaoN. | preraNAspada tathA samIcIna hai| 4 Alekha anya vidvAnoM meM unake kapUra candra jaina tathA DaoN. anupama jaina, zrI kapUra candra pATanI, paM. | liye likhe haiN| paMcama khaNDa meM bIsavIM sadI ke pramukha di. jaina lAla candra jaina 'rAkeza' va paM. vinoda kumAra jaina ke sampAdakatva | vidvAnoM kA ati saMkSipta paricaya hai, unameM kAphI kucha chUTa gaye haiN| meM sampAdita huA hai| grantha ke prabandha sampAdaka DaoN. ciraMjI lAla | lagabhaga 700 pRSThoM ke grantha (AkAra 11"x9") meM kAphI kucha vidyA-vinaya-viveka ke pratIka prAcArya jI ke jIvanta vyaktitva | samanvita karane kA saphala prayAsa kiyA gayA hai| pratyeka pRSTha para kI yazogAthA Alekhita karane meM samartha rahI hai aisA to nahIM kahA | subhASita sUtra Alekhita haiM jo upayogI va preraNAspada haiN| jA sakatA kyoMki 'vAka anayana, nayana binu vANI' ataH dekhA | mukha pRSTha tathA sabhI khaNDoM ke agrapRSThoM para aitihAsika huA bhI nahIM kahA jA sakatA to 'manISA' meM eka manISI vidvAna | smRti-citragrantha kI sArthakatA spaSTa kara rahe haiN| grantha ke nAyaka kI yazogAthA jIvanta ho sake yaha bhI sambhava nahIM hai phira bhI | manISI vidvAna prAcArya jI ke jIvana vRtta para AdhArita zatAdhika 70 logoM ke AzIrvacana, 170 logoM kI AdarAMjali yazogAthA | chAyAcitra AkarSaNa bar3hA yazogAthA meM cAra cA~da lagA rahe haiN| grantha ke rUpa meM kAphI kucha abhivyakta kara rahI hai| prathama khaNDa meM | kI Adarza sAja-sajjA sAdagI pUrNa kalAtmaka prastuti evaM truTi AcAryoM tathA muniyoM, tyAgiyoM, vidvAnoM tathA viziSTa logoM ke | rahita spaSTa mudraNa sabhI kucha sundaratama hai| grantha paThanIya, preraNAspada. maMgalAzISa, sandeza tathA zubha kAmanAyeM haiM, jo eka guNI Adarza | saMgrahaNIya evaM mAnavatA ke liye anukaraNIya hai| prakAzana zrI udAnta caritravAna vidvAna kA sammohana to hai hii| dvitIya khaNDa meM | bhAratavarSIya di.jaina dharma saMrakSiNI mahAsabhA (pazcima baMgAla) zatAdhika prazaMsakoM kI AdarAMjaliyA~ hamAre praNamya saMsmaraNa haiM jo | kolakAtA ne kiyA hai| abhinandanIya vidvAna ke prati usake gaurava pUrNa viziSTa guNoM kI prastuta grantha jaina-jainetara vidyA maMdiroM ke pustakAlayoM meM yazogAthA haiN| tRtIya khaNDa meM 'jIvana aise jiyo', Atmakathya, | upayogI hogA tAki navIna pIr3hI tathA zikSita varga aise sadAcArI bhaiMTa vArtAe~, vyaktittva evaM kRtittva diyA gayA hai jo grantha kA | nisprahI vidvAna se preraNA le sake tathA yaha bhI jAne ki isa artha preraka tatva athavA mukhya AkarSaka pahalU hai| na dharmoH dhArmikairbinA' | yuga meM bhI susaMskAra vAna vidvAna samAja meM praNamya haiN| mahAsabhA ke anusAra guNoM kA sAkAra rUpa guNI meM hI dRSTavya hotA hai, ataH | kA lakSya jaina dharma ke AdarzoM kA pracAra-prasAra karanA hai aura isa pAThaka isa khaNDa ko par3hakara hI isa 'grantha sAgara' ke ratna (sUtra) | grantha meM eka Adarza vyaktitva ko usake udAtta kRtittva ke liye hastagata karatA hai| yaha kathya saMkSipta hote huye bhI sAragarbhita hai| abhinandana rUpa vinayAMjali dI gayI hai jo zlAghanIya hai| 37 pRSThoM para Atmakathya hai tathA 90 pRSThoM para anyAnya vidvAnoM ke | pro.DaoN. vimalA jaina sa. sampAdikA - 'jaina mahilAdarza' saMsmaraNa saccA-rAstA muni zrI kSamAsAgara jI cAturmAsa meM jayapura se kucha loga AcArya mahArAja ke darzana karane nainAgiri A rahe the| ve rAstA bhUla gaye aura nainAgiri ke gye| thoDI dara jAkara unheM ahasAsa haA ki ve bhaTaka gaye haiN| isa bIca cAra baMdakadhArI logoM ne unheM ghera liyaa| gAr3I meM baiThe sabhI yAtrI ghabarA gye| eka yAtrI ne thor3A sAhasa karake kahA ki 'bhaiyA, hama jayapura se Aai haiN| AcArya vidyAsAgara mahArAja ke darzana karane jA rahe haiM, rAstA bhaTaka gae haiM, Apa hamArI madada kreN|' una cAroM ne eka dUsare kI ora dekhA aura unameM se eka rAstA batAne ke lie gAr3I meM baiTha gyaa| nainAgiri ke jala maMdira ke samIpa pahu~cate hI vaha vyakti gAr3I se utarA aura isase pahale ki koI kucha pUche, vaha vahA~ se jA cukA thaa| jaba una yAtriyoM ne sArI ghaTanA sunAI to loga daMga raha ge| sabhI ko vaha ghaTanA yAda A gaI, jaba cAra DAkuoM ne AcArya mahArAja se upadeza pAyA thaa| usa dina svayaM sahI rAha pAkara Aja ina bhaTake hue yAtriyoM ke lie sahI rAstA dikhAkara mAnoM una DAkuoM ne usa amRta vANI kA prabhAva rekhAMkita kara diyaa| 'AtmAnveSI' se sAbhAra 20 mArca 2004 jinabhASita
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahAsabhAdhyakSa jI ke nAma khulA patra mUlacaMda luhAr3iyA kucha samaya pUrva eka lekha yaha kaisA dharma saMrakSaNa' Apako / isakAla meM nirvastra muni avasthA vyavahArya nahIM hai ataH Apa bhejA thaa| lekha evaM vizeSata: lekha kI aMtima paMktiyoM ke mAdhyama | vastra dhAraNa kara leveM, ve vastra dhAraNa kara parigraha se lipta ho jAte se samAja saMgaThana evaM dharma saMrakSaNa hetu nivedana evaM sujhAvoM para | haiM, tathApi apanI pUjA satkAra muniyoM ke samAna hI karAte haiN| yaha ApakI sakArAtmaka pratikriyA kI samAja ko apekSA thI kiMtu bheSa digambara muni avasthA kA vikRta rUpa hai| vastra evaM anya kevala yahI nahIM ki pariNAma nirAzA janaka haiM apitu aisA pratIta parigraha ko rakhate hue bhI pIchI dhAraNa kara ve pIchI kA ghora hotA hai ki Apa eka pakSIya mAnyatAoM ke haThAgraha ke kAraNa | avarNavAda kara rahe haiN| AcArya zAMti sAgara jI mahArAja to bhaTTArakoM kisI kI kucha bhI sunane ke lie taiyAra nahIM haiN| ko vratI zrAvaka ke rUpa meM bhI mAnya nahIM karate the| jaina AcAra ApakA eka patra dinAMka 9.5.2003 ko mujhe phle| | zAstra ke anusAra bhaTTAraka pratimAdhArI vratI nahIM hone se zrAvaka milA thaa| merA usakA uttara dene kI icchA nahIM thii| kiMtu abhI | bhI nahIM kahe jA skte| bhaTTArakoM ke bAre meM hamArA to kevala 19 pharavarI ke jaina gajaTa meM prakAzita mahAsabhA kI prabaMdhakAriNI | yaha kahanA hai ki Agama ke anusAra inakA svarUpa nirdhAraNa samiti kI kalakattA vaiThaka ke prastAva saM. 5 ko par3hakara mujhe kiyA jAnA caahie| hamArI isa bAta kA virodha karate hue Apane bahuta pIr3A huI aura maiM usa patra aura prastAva para likhane ke bhAvoM | pU. AcAryoM evaM di. jaina Agama ke viruddha bhaTTArakoM ke pakSa meM ko roka nahIM paayaa| merI aura ApakI bAta saba kI jAnakArI meM | apane haThAgraha ke pracAra kA abhiyAna calA rakhA hai| A sake astu yaha khulA patra ....... / Azcarya to taba hotA hai jaba Apa dharma saMrakSaNI mahAsabhA Apane apane ukta patra meM do bAteM likhI haiN| eka to yaha | ke maMca kA upayoga apanI Agama viruddha dharma viruddha mAnyatA ke ki ApakI bhaTTArakoM ke bAre meM hamArI rAya zuru se pasaMda nahIM | pakSa meM prastAva pArita karAkara mahAsabhA ko vivAdAspada banAne kI thI aura Aja bhI nahIM hai| hamArI rAya Apako pasaMda nahIM hai | ora bar3hA rahe haiN| yaha saca hai ki mahAsabhA ke itihAsa meM Apa isameM mujhe koI Apatti nahIM hai| kiMtu mujhe duHkha to isa bAta kA | aise pahale adhyakSa haiM jinhoMne pUrNa samarpaNa bhAva se sarvAdhika hai ki Apako isa bAre meM na jinAgama kI bAta pasaMda hai aura na | samaya dekara mahAsabhA ko Age bar3hAyA hai| paraMtu sAtha hI yaha bhI di. jaina AcAryoM kii| bhaTTArakoM kI utpatti kA itihAsa | utanA hI saca hai ki mahAsabhA ke itihAsa meM Apa hI aise pahale sarvavidita hai| bArahavIM zatAbdI meM digambara muni paristhitivaza adhyakSa haiM jo mahAsabhA ke sAdhanoM kA apanI eka pakSIya mAnyatAoM bAhara Ate jAte samaya adho vastra kA prayoga karane lage aura | ke pracAra meM sarvAdhika upayoga karate hue mahAsabhA ko eka pakSIya dhIre-dhIre pUre vastra pUre samaya ke lie dhAraNa karane lge| Age | banAte jA rahe haiN| jAkara parigrahasaMgraha meM lipta hokara maThAdhIza bana gae aura vilAsI | abhI mahAsabhA kI kalakattA meM huI prabaMdhakAriNI samiti jIvana jIne lge| ve zrAvakocita saMyama bhI vidhivata dhAraNa nahIM / kI baiThaka meM prastAva saM. 5 ke dvArA pa.pU. AcArya vidyAsAgara jI karate the kiMtu phira bhI pIchI rakhate hue svayaM kA munivata pUjA | mahArAja ke AgamAnukUla upadeza/Adeza kI upekSA karate hue satkAra karAte the| aise hI manipada se bhraSTa parigraha dhArI maThAdhIzoM | samiti ne jo pUrva meM prabaMdha samiti kI lakhanaU meM haI baiThaka meM ke lie bhaTTAraka zabda rUDha ho gyaa| digambara jaina dharma ke prastAva saM. 2 bhaTTArakoM kI prazaMsA/samarthana meM pArita kiyA thA, muniyoM yA zrAvakoM ke AcAra graMthoM meM bhaTTArakoM kA koI sthAna usakA puna: anumodana kiyA hai| pUrva prastAva meM sammAnya prAmANika nahIM hai| inakI caryA jaina AcAra saMhitA se viparIta hai| digambara | vidvAna sva. nAthUrAma jI premI dvArA likhita evaM dakSiNa bhArata kI dharma ke unnAyaka AcArya kuMdakuMda ne spaSTa ghoSaNA kI ki digambara | lokapriya pratinidhi saMsthA, dakSiNa bhArata jaina mahAsabhA dvArA prakAzita muni utkRSTa zrAvaka evaM AryikA ke atirikta jaina darzana meM koI | pustaka 'bhaTTAraka' kI niMdA karane kA bhI azobhanIya kArya kiyA cauthA liMga nahIM hai| digambara jaina samAja ke madhyakAlIna itihAsa meM bhaTTArakoM ke AtaMka aura atyAcAroM kA varNana bharA par3A hai| | prabaMdha samiti ke vartamAna prastAva meM pU. AcArya zrI ke uttara bhArata meM jinAgama ke svAdhyAyI zrAvakoM evaM vidvAnoM ke nirdeza ko na mAnane ke pakSa meM mukhya tarka dete hue kahA gayA hai prabhAva se bhaTTAraka prathA lagabhaga samApta ho gii| dakSiNa meM abhI | 'bhaTTAraka paraMparA saiMkar3oM varSoM se calI A rahI hai aura usameM bhaTTArakoM dvArA unakA AtaMka pUrvaka zoSaNa to rUkA hai| dIkSA ke | mUlabhUta parivartana karanA samAja kI ekatA ke lie va prAcIna samaya thor3I dera ke lie muni banakara zrAvakoM kI prArthanA para ki | saMskRti ke lie hitakara nahIM hogaa|' ukta tarka ko par3hakara haMsI - mArca 2004 jinabhASita 21 -
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhI AtI hai aura duHkha bhI hotA hai| kyA saikar3oM varSoM se calI A / hai ki zithilAcArI sAdhuoM kI paraMparA bhaTTArakoM kI paraMparA se rahI mithyA paraMparA ko kevala prAcIna hone ke kAraNa na badalanA | anekoM varSa purAnI hai| eka ora Apa bhaTTArakoM kI paraMparA kA samAja ke lie hitakara hotA hai? mithyAtva kI paraMparA aura kevala saikar3oM varSa purAnI hone ke AdhAra para samarthana kara rahe haiM samyaktva kI paraMparA donoM nAnA jIvoM kI apekSA anAdi kAlIna | aura dUsarI ora zithilAcArI sAdhuoM kI paraMparA kA virodha kara hai| eka jIva kI apekSA mithyAtva kI paraMparA anAdi kAlIna rahe haiN| yaha virodhAbhAsa kyoM? samAja kI ekatA kI rakSA ke prAcIna hotI hai aura samyaktva kI paraMparA sadaiva Adi kAlIna | AdhAra para bhI bhaTTArakoM, maMtra-taMtravAdI sAdhuoM ke pakSa meM bhI arvAcIna hI hotI hai| bahuta loga haiN| yadi apane maulika siddhAMtoM kI hatyA ke mUlya para bhagavAna AdinAtha kI dIkSA ke samaya dIkSita hue sabhI | Apa sAmAjika ekatA cAhate haiM to Apako zvetAmbaroM kA bhI sAdhu kucha samaya bAda bhraSTa ho gae the aura ve saba hajAroM varSoM taka samarthana karanA caahie| unakA nahIM to kama se kama digambara bhraSTa sAdhu ke rUpa meM rhe| punaH bhagavAna ko kevala jJAna prApta hone | kahalAne vAle sonagar3ha paMthiyoM evaM zithilAcArI sAdhuoM kA to ke pazcAta samIcIna sAdhu caryA kA upadeza prApta kara apane mithyA samarthana kara samAja meM ekatA sthApita karane kI ora agrasara honA bheSa aura mithyA AcaraNa kA tyAga kara mArIca ko chor3akara sabhI cAhie jo Apako bhI ISTa nahIM hai| vastutaH siddhAntoM kA saMrakSaNa bheSI sAdhu punaH dIkSita hokara sacce sAdhu banakara ratnatraya kI / sarvopari hai| ArAdhanA karane lge| (Adi purANa zloka 182) | Apake vaicArika virodhAbhAsa evaM pakSa vyAmoha kA yaha isIprakAra bhagavAna mahAvIra ke nirvANa prApti ke pazcAt | muMha bolatA udAharaNa yaha hai ki eka ora Apa kAnajI paMthiyoM kA bhadrabAhu zruta kevalI ke kAla meM jaina sAdhu vastra dhAraNa karane lage | virodha karate hue kAnajI ko sadguru ke rUpa meM pUjya mAnane ko aura unhoMne zvetAmbara sampradAya kI nIMva ddaalii| apanI mAnyatAoM | mithyAtva ghoSita karate haiM aura dUsarI ora unase adhika AraMbha ke pakSa meM Agama sAhitya sRjana kara unhoMne zvetAmbara sampradAya parigraha bhogAdi meM lipta pIchIdhArI bhaTTArakoM ke sarvathA Agama ko eka sabala sampradAya ke rUpa meM vikasita kiyaa| kyA saikar3oM | viruddha svarUpa ko mahAsabhA ke maMca se mAnyatA pradAna karate aura varSa prAcIna aura jaina nAma vAle kA Agama sAhitya se samarthita | usako punaH punaH puSTa karate tanika bhI saMkoca nahIM karate haiN| apane hone ke kAraNa hama usako samIcIna svIkAra kareMge aura samAja | ko AcArya zAMtisAgara jI mahArAja ke upAsaka dharma saMrakSaka muni kI ekatA bhaMga hone ke tathAkathita bhaya ke AdhAra para una mAnyatAoM | bhakta batAne vAle Apane aura Apake sAthiyoM ne Aja ke yuga meM kA Agama aura tarka se khaMDana nahIM kareMge? Age calakara digambara | AcArya zAMtisAgara mahArAja ke mizana ke prAyogika unnAyaka sAdhuoM meM bhI zithilAcAra kA praveza saikar3oM varSa pahale ho gayA | nirdoSa municaryA ko jIkara sthApita karane vAle digambara jaina dharma thaa| AcArya kuMdakuMda ne apane sAhitya meM aise zithilAcArI bhraSTa | ke sAtizaya prabhAvaka AcArya vidyAsAgara jI mahArAja ke dvArA sAdhuoM ko khUba Ar3e hAthoM liyA hai| unakI vaMdanA Adi karanekA | digambara jaina AcAra pakSa meM AI vikRti ko dUra karane kI dizA meM virodha kiyA hai| AcArya devasena ne digambara jainAbhAsoM kA kathana | pradAna kie gae AgamAnukUla nirdeza ko kevala ThukarAyA hI nahIM kiyA hai| aneka digambara jainAcAryoM ne pArzvastha Adi zithilAcArI apitu usake viruddha usa mithyAtva ko punarpaSTa karane kA akSamya sAdhuoM kI niMdA kI hai| abhI mahAsabhA ke mukha-patra jaina gajaTa aparAdha kiyA hai| zrImAna jI! bhaTTArakIya paraMparA prAcIna di. jaina meM sAdhuoM ke zithilAcAra ke viruddha paryApta puSTa Agama pramANoM se | saMskRti nahIM hai yaha to di. jaina saMskRti meM zithilAcArI parigraha samarthita sampAdakIya lekha prakAzita hue haiM isI prabaMdha samiti kI lipsu bhogAsakta sAdhuoM dvArA lAI gaI ciMtanIya vikRti hai| aisI baiThaka ke sAtha-sAtha hI kalakatte meM hI mahAsabhA kA jo sAdhAraNa | vikRta parapaMrA kA bAra-bAra mahAsabhA ke maMca se samarthana kara Apane adhivezana huA usake pArita prastAva saM. 2 meM Apane sAdhuoM se mahAsabhA ke dharma saMrakSaNa ke pavitra uddezya ko niSThuratA pUrvaka bhaMga jinAjJA pAlana eka laukika viSaya evaM maMtrataMtrAdi meM anurakta na | kiyA hai| hone kI apekSA kI hai| yadi kevala prAcIna paraMparA hone ke kAraNa digambara sAdhucaryA aura digambara mudrA to digambara jaina hI mithyA paraMparAe~ samIcIna bana jAtI ho aura unakA virodha | dharma ke prANa haiN| videzoM kI yAtrA para jAne vAle bhaTTArakoM ko samAja ke lie hitakara na hotA ho to kyoM Apa saikar3oM varSoM kI | dekhakara aneka videzI loga yaha samajha baiThe haiM ki zvetAmbara jaina sAdhuoM ke zithilAcAra evaM AcaraNa bhraSTatA kI purAnI paraMparA ko sAdhu sapheda vastra pahanane vAle hote haiM aura digambara jaina sAdhu dharma aura samAja ke lie ahitakara mAnate hue usakA virodha kara | geruAM vastra pahanane vAle hote haiN| rahe haiM? yadi niSpakSa hokara soceM to zithilAcArI sAdhuoM se bhI ina digambara sAdhu ke doSayukta vikRta rUpa bhaTTAraka saMsthA bhaTTAraka paraMparA samAja ke lie adhika ahitakara hai| bhaTTAraka | kA samaya-samaya para sabhI AgamajJa vidvAnoM ne virodha kiyA hai, to vastra parigraha evaM viSayoM meM AkaMTha DUbe hote hue bhI pIchI | jisake phalasvarUpa uttara bhArata meM to isa saMsthA kA nAma mAtra zeSa rakhate hue apane ko muni ke samAna pujavAte haiN| sahI sthiti yaha | raha gyaa| dakSiNa bhArata meM bhI dakSiNa bhArata di. jaina sabhA jaisI 22 mArca 2004 jinabhASita
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ digambara jainoM kI pratinidhi saMsthA ne bhaTTAraka saMsthA kA virodha / kiijie| pUrva meM teraha paMtha aura bIsa paMtha meM sAmAnyataH pUjA paddhati kiyA hai| phira bhI zrAvakoM meM svAdhyAya ke abhAva ke kAraNa di. | mAtra kA aMtara thaa| kiMtu Aja to hama logoM ne bIsa paMtha ko jaina sAdhu ke samIcIna svarUpa kI jAnakArI nahIM hone se bhaTTArakoM | digambara jaina dharma ke mUla siddhAMtoM kI upekSA karate hue ise kI mAnyatA pAI jAtI hai| una avaziSTa bhaTTArakoM ke AgamAnusAra brAhmaNa paMtha banA diyA hai| madhyakAla meM katipaya jaina athavA svarUpa nirdhAraNa kI Aja mahatI AvazyakatA hai| brAhmaNa bhaTTArakoM ne jaina dharma meM jisa vizeSa vikRti kA praveza bhaTTAraka saMsthA ke bAre meM pa.pU. AcArya varddhamAna sAgara | karA diyA thA, Aja usake samarthana meM aura usake pracAra meM pUrI jI se merI aneka bAra carcA huI hai| unakA yaha kahanA hai ki | zakti lagAI jA rahI hai| vartamAna bhaTTArakoM se milakara unake caraNAnuyoga Agama ke anukUla | bhaTTAraka bane raheM paraMtu vastradhAraNa karate hue vratI zrAvaka svarUpa nirdhAraNa kA prayAsa karanA caahie| vastrAdi parigraha sahita | ke rUpa meM apanA Agama ke anusAra pada nirdhArita karane, dharma rahane para unako pIchI nahIM rakhane ke lie kahA jAnA caahie| | sAdhanA karate hue jaina dharma kI prabhAvanA kreN| aisA karake hama unhIM ke nirdezana para maiM bhaTTAraka cArUkIrtijI se carcA karane | digambara jaina dharma kI muni aura zrAvaka kI AcaraNa saMskRti kI zravaNabelagola gayA thaa| maiMne pAyA ki ve AgamabhIrU haiM aura surakSA karate hue sAmAjika ekatA bhI sthApita kara paayeNge| sadbhAvanA pUrvaka svarUpa nirdhAraNa ke sambandha meM Ayojita carcA meM mujhe vizvAsa hai ki hamAre ArAdhya deva-zAstra-guru kA bhAga lene se paraheja nahIM kreNge| avamUlyana digambara jaina samAja meM huA jA rahA hai| usako Apa Apane pa.pU. AcArya zAMtisAgara jI aura AcArya vidyAsAgara | bhI avazya digambara jaina dharma ke lie eka saMkaTa kA cinha mAna jI kI bAta to nahIM maanii| kyA Apa AcArya varddhamAna sAgara jI rahe haiN| aba vItarAga deva kI ArAdhanA ke sthAna para sarAgI devI kI bAta mAnane ke lie taiyAra haiM ? yadi hA~ to eka bAra AcArya zrI | devatA hamArI pUjA ArAdhanA ke kendra banate jA rahe haiN| apanI ke sAnnidhya meM khulI carcA Ayojita kara isa vivAda kA sakArAtmaka | laukika aiSaNAoM kI pUrti kA AzvAsana dene vAle maMtra-taMtra vAdI evaM sarvamAnya hala prApta karane meM pahala kiijie| evaM zithilAcArI sAdhuoM kI ora hama adhika AkRSTa hote jA digambara jaina dharma ke saMrakSaNa kA pavitra uttaradAyitva Apake | rahe haiN| isI prakAra vairAgya poSaka AdhyAtmika graMthoM ke svAdhyAya kaMdhoM para hai| digambara jaina dharma kA astittva sacce deva-zAstra-guru | ke sthAna para sarAgI devI devatAoM kI pUjA, guNagAna tathA maMtra-taMtra ke astittva para AdhArita hai| Apase puna:punaH nivedana hai ki Apa | kI pustakeM hameM rucikara lagane lagI haiN| di. jaina dharma para kRpA kIjie aura isake saMrakSaNa ke lie jinavANI vItarAga jaina dharma ke loka kalyANakArI AdhyAtmika rupa kI evaM pa.pU. AcAryoM kI bAta mAnie, manamAnI mata krie| ko saMrakSita aura jIvita rakhane ke lie hameM ina AtmaghAtI pravRtiyoM dUsarI bAta Apane patra meM likhI hai ki hama terahapaMtha ke | ko anutsAhita karanA hogaa| samarthaka haiM aura hamako bIsa paMtha vAloM kA dila jyAdA nahIM AzA hai Apa isa mahAna uddezya vAlI mahAna saMsthA mahA dukhAnA caahie| mujhe atyadhika Azcarya mizrita dukha hai ki Apake | sabhA ke dvArA isa anekAMtAtmaka yuktiyukta jaina dharma aura usake svayaM ke dvArA kie jA rahe isa paMtha bheda ke viSaile pracAra kA doSa | vaijJAnika prAyogika pakSa ke saMrakSaNa hetu samAja meM ekatA evaM Apa hamAre Upara DAlanA cAha rahe haiN| hamane kahIM kabhI teraha paMtha, | vicAra sAmya kA vAtAvaraNa nirmANa karane kA prabhAvakArI prayAsa bIsa paMtha aura usake pakSa-vipakSa kI carcA nahIM kii| kara mahAsabhA ke dharma saMrakSaNI nAma ko sArthaka siddha kreNge| kRpA karake paMtha bheda ke AdhAra para samAja meM vighaTana kI madanagaMja, kizanagar3ha khAI ko aura caur3A karane ke bajAya usako pATane kA sadprayAsa | bhajana bAje kuNDalapurameM badhAI kinagarI meM vIrajaname mahAvIrajI jAge bhAgya haiM, trizalA mA~ ke kitribhuvana ke nAtha janme mahAvIrajI zubha ghar3I janama kI AyI, ki svarga se deva Aye mahAvIrajI...... bAje kuNDalapurameM terA nhavana kareMmerupara, ki indra jalabhara lAye mahAvIrajI... bAje kuNDalapurameM terepAlane meM hIremotI, kiDorIyomeM lAlalaTake mahAvIrajI....bAje kuNDalapurameM tumheM devIyA~ jhulAveM jhUlA, kimana meM magana hoke mahAvIrajI ..... bAje kuNDalapurameM aba jyoti hai terI jAgI, ki sUraja cA~da chipa jAyeMge mahAvIra jI ..... bAje kuNDalapurameM terepitA luTAyeM mohare, ki khajAne sArekhula jAyeMge mahAvIrajI..... bAje kaNDalaparameM hama daraza ko tere Aye, ki pApa sAredhUla jAyeMge mahAvIrajI..... bAje kuNDalapurameM . - mArca 2004 jinabhASita 23
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ pA-samAdhAna paM. ratana lAla bainAr3A praznakartA - zrI saritA jaina, nanduravAra artha- loka aloka ke vibhAga ko, yugoM ke parivartana ko jijJAsA - labdhaparyAptaka manuSya sainI hai yA asainI? tathA cAroM gatiyoM ko darpaNa ke samAna pragaTa karane vAle karaNAnuyoga samAdhAna - nArakI, deva evaM manuSya asainI hote hI nahIM haiM, ko samyagjJAna jAnatA hai| deva va nArakI, nivRtya paryApta avasthA meM tathA manuSya labdhi aparyApta | zrI jayadhavalA ke TIkAkAra A. jinasena ne AdipurANa tathA nivRtya paryApta avasthA meM sainI hI hote haiM / jo asainI hote haiM / 2/99 meM isaprakAra kahA hai, unake pA~ca taka paryApti hotI haiM tathA sainI ke 6 paryApti hotI haiN| 'dvitIyaHkaraNAdiH syAdanayogaHsayatra vai| jo labdhi aparyApta manuSya haiM unake 6 aparyApti hotI haiM arthAt trailokyakSetrasaMkhyAnaM kulapatre'dhiropitama / / 99 // ' aparyApta dazA meM chahoM paryAptiyA~ prAraMbha to hotI haiM parantu pUrNa eka artha - dUsare mahAdhikAra kA nAma karaNAnuyoga hai| isameM bhI nahIM hotii| unako no indriyAvaraNa karma kA kSayopazama avazya | tInoM lokoM kA varNana usa prakAra likhA hotA hai jisaprakAra kisI hotA hai parantu paryApti pUrNa na hone se dravya mana evaM bhAva mana nahIM | tAmrapatra para kisI kI vaMzAvalI likhI hotI hai // 99 // pAyA jaataa| tathApi ve no indriyAvaraNa karma kA kSayopazama hone se anagAra dharmAmRta meM karaNAnuyoga kA svarUpa isa prakAra kahA hai sainI hI kahe jAte haiN| cturgtiyugaavrtlokaalokvibhaagvit| jijJAsA - vigrahagati ke prathama samaya se hI janma mAnA hRdipraNeyaH karaNAnuyoga: krnnaatigai||10|| jAye yA yoni sthAna prApta hone para? artha - nAraka, tiryaMca, manuSya, devarUpa cAra gatiyoM, yuga samAdhAna - uparokta prazna ke saMdarbha meM zrI rAjavArtika | arthAt suSamA-suSamA Adi kAla ke vibhAgoM kA parivartana tathA adhyAya 2, sUtra 34 kI TIkA meM isa prakAra kahA hai, 'manuSyastairyagyono loka aura aloka kA vibhAga jisameM varNita hai use karaNAnuyoga vA chinnAyuH kArmaNakAyayogastho devAdigatyudayAd devA | kahate haiN| jitendriya puruSoM ko isa karaNAnuyoga ko hRdaya meM dhAraNa divyapadezabhAgiti kRtvA tadevAsya janmeti matamitiH, tannaH kiM karanA caahie||10|| kaarnnm| zarIra nirvrtkpudglaabhaavt| devAdizarIra nivRttau hi isakI svopajJa TIkA meM paM. AzAdhara jI ne udAharaNa rUpa devaadijnmessttm|' lokAyinI, loka vibhAga, paMcasaMgraha Adi graMthoM kA nAma diyA hai| prazna - manuSya va tiryaMcAyu ke chinna ho jAne para zrI vRhadravya saMgraha meM gAthA 42 kI TIkA meM isaprakAra kArmaNakAyayoga meM sthita arthAt vigrahagati meM sthita jIva ko kahA hai, 'trilokasAre jinAntaraloka vibhAgAdi granthavyAkhyAnaM devagati kA udaya ho jAtA hai, aura isa kAraNa usako devasaMjJA bhI | karaNAnuyogo vijnyeyH|' prApta ho jAtI hai| isalie usa avasthA meM hI usakA janma mAna lenA trilokasAra meM tIrthaMkaroM kA antarAla aura lokavibhAga cAhie? Adi vyAkhyAna hai| aise grantha rUpa karaNAnuyoga jAnanA caahie| uttara-aisA nahIM hai, kyoMki zarIra yogya pudagaloM kA grahaNa / uparokta sabhI pramANoM ke anusAra tilloyapaNNatti, na hone se usa samaya janma nahIM mAnA jAtA / devAdikoM ko zarIra kI | trilokasAra, loka vibhAga, jambUdIpapaNNatti Adi graMtha nizcita rUpa niSpatti ko hI janma saMjJA prApta hai| se karaNAnuyoga ke grantha haiN| uparokta pramANa ke anusAra vigrahagati ke prathama samaya se hI aba vibhinna AcAryoM dvArA kahI gaI dravyAnuyoga kI jIva ko navIna gati kA jIva to mAnA jAtA hai parantu jaba vaha yoni | paribhASAoM para vicAra karate haiN| sthAna para pahu~cakara, zarIra ke yogya vargaNAoM ko grahaNa karane lagatA zrI ratnakaraNDazrAvakAcAra meM dravyAnuyoga kA svarUpa isa hai taba hI usakA janma mAnanA Agama sammata hai| prakAra kahA haipraznakartA - bra. somadeva jii| jIvAjIvasutattve puNyApuNye ca bandhamokSo c| jijJAsA - zrI SaTakhaNDAgama tathA unakI zrI dhavalAdi dravyAnuyogadIpaH shrutvidyaalokmaatnute||46|| TIkAoM ko karaNAnuyoga kA grantha mAnanA cAhie yA dravyAnuyoga artha- dravyAnuyoga rUpI dIpaka jIva-ajIva rUpa sutattvoM kA? ko, puNya-pApa aura bandha-mokSa ko tathA bhAva zrutarUpI prakAza ko samAdhAna- Agama kA cAra anuyogoM meM vibhAjana sarvaprathama | vistAratA hai| A. samantabhadra svAmI ne ratnakaraNDa zrAvakAcAra meM kiyA hai| unake / AdipurANa meM jayadhavalA ke raciyatA A. jinasena mahArAja anusAra karaNAnuyoga kA svarUpa isa prakAra kahA gayA hai, ne isa prakAra kahA hai'lokaalokvibhkteryugprivRtteshcturgtiinaaNc| turyodravyAnuyogastu dravyANAM yatra nirNayaH Adarzamiva tathAmatiravaiti karaNAnuyogaM c||44||' pramANanayanikSepaiH sadAdyezca kimaadibhiH||10|| 24 mArca 2004 jinabhASita
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ artha- cauthA mahAdhikAra dravyAnuyoga hai, isameM pramANa, naya, / ke aMga sauMdarya Adi ko nahIM, athavA aneka jagaha yathAlAbha nikSepa tathA satsaMkhyA, kSetra, sparzana, kAla, antara, bhAva, alpabahutva, | upalabdha hone vAle cAre ke pUre ko hI khAtI hai| usakI sajAvaTa nirdeza, svAmitva, sAdhana, adhikaraNa, sthiti, vidhAna Adi ke dvArA | Adi ko nahIM dekhatI, usI taraha bhikSu bhI parosane vAle ke mRdu dravyoM kA nirNaya kiyA jAtA hai| (TIkA paM. pannAlAla jI) lalita rUpa veSa aura usa sthAna kI sajAvaTa Adi ko dekhane kI paM. AzAdhara jI ne anagAra dharmAmRta meM isaprakAra likhA hai- | utsukatA nahIM rakhatA aura na 'AhAra sUkhA hai yA gIlA, yA kaise jIvAjIvau bandhamokSau punnypaapecveditum| cA~dI Adi ke baratanoM meM rakhA hai yA kaisI usakI yojanA kI gayI dravyAnuyogasamayasamayantumahAdhiyaH // 12 // hai, Adi kI ora bhI usakI dRSTi nahIM rahatI hai| vaha to jaisA bhI artha-jIva-ajIva, bandha-mokSa aura puNya-pApa ko jAnane | AhAra prApta hotA hai vaisA khAtA hai| ata: bhikSA ko gau kI taraha ke lie tIkSNa buddhi zAlI puruSoM ko dravyAnayoga viSayaka zAstroM | cAra-gocara yA gaveSaNa kahate haiN| isa prakAra se AhAra grahaNa karanA ko samyak rIti se jAnanA cAhie // 12 // isakI svopajJa TIkA meM | gocarI vRtti kahalAtI hai|' paM. AzAdhara jI ke udAharaNa svarUpa siddhAMtasUtra evaM tatvArthasUtrAdika praznakartA - zrI suzIlakumAra jaina, dillI likhA hai| jijJAsA- kisa samyaktva se kauna sA samyaktva ho sakatA vRhadravya saMgraha 42 kI TIkA meM isa prakAra kahA hai- | hai aura kauna sA nahIM? prAbhRtatatvArtha siddhAntAdau yatra zuddhAzuddha jIvAdiSadravyAdInAM samAdhAna - 1. prathamopazama samyaktva se kSAyopazamika mukhyavRtyA vyAkhyAnaM kriyate sa dravyAnayogo bhnnyte| samyaktva ho sakatA hai, kSAyika yA dvitIyopazama nhiiN| artha-samayasAra Adi prAbhRta aura tatvArthasUtra tathA siddhAnta 2. dvitIyopazama samyaktva se kSAyopazamika samyaktva ho Adi zAstroM meM mukhyatA se zuddha-azuddha jIva Adi cha: dravya Adi | sakatA hai, prathamopazama yA kSAyika nhiiN| kA jo varNana kiyA gayA hai vaha dravyAnuyoga kahalAtA hai| 3. kSAyopazamika samyaktva se kSAyika samyaktva evaM uparokta paribhASAoM ke anusAra zrI SaTakhaNDAgama tathA usakI | dvitIyopazama samyaktva ho sakate haiM prathamopazama nhiiN| zrI dhavalAdi TIkAe~ dravyAnuyoga ke grantha haiN| AcArya jinasena ne to| 4. kSAyika samyaktva ke bAda anya kisI kI AvazyakatA zrI SaTakhaNDAgama ke viSaya ko spaSTa rUpa se dravyAnuyoga svIkAra kiyA | nahIM rahatI, ataH anya koI samyaktva nahIM hotaa| hai| tathA paM. AzAdhara jI evaM vRhadravyasaMgrahakAra ne bhI udAharaNa praznakartA - zrI navIna kumAra jaina , saagr| svarUpa siddhAMta sUtroM ko dravyAnuyoga meM mAnA hai, jisase ye siddhAntagraMtha jijJAsA - kyA madyAMga jAti ke kalpavRkSa zarAba dete haiM ? dravyAnuyoga ke antargata Ate haiN| pUjya A. vidyAsAgara jI mahArAja bhI samAdhAna - madyAMga jAti ke kalpavRkSa zarAba nahIM dete| ina siddhAnta graMthoM ko dravyAnuyoga hI svIkAra karate haiN| zarAba to abhakSya hai| kalpavRkSoM se abhakSya vastue~ prApta nahIM hotii| yadyapi uparokta paribhASAoM ke anusAra zrI SaTkhaNDAgama zrI AdipurANa ke navama parva meM isa prakAra kahA hai, kA varNita viSaya karaNAnuyoga kI paribhASA ke antargata AtA huA 'mdyaanggmdhumaireysiidhvrisstthsvaadikaan| pratIta nahIM hotA, phira bhI zAyada unameM varNita gaNita ke viSaya ko rsbhedaasttaamodaavitrntymRtopmaan||37||' dekhakara paM. ToDaramala jI, kSullaka jinendravarNI tathA paM. pannAlAla kaamoddiipnsaadhrmyaatmdymityupcryte| jI sAhityAcArya, sAgara ne zrI SaTakhaNDAgama, jIvakANDa, karmakANDa tAkhorasabhedo'yaM yaH sevyo bhogbhuumijaiH||38|| Adi ko karaNAnuyoga ke antargata svIkAra kiyA hai| AzA hai bhadasya karaNaMmadyaM paanshaunnddairydaaduutm| vidvatagaNa isa saMbaMdha meM aura vicAra kreNge| tavarjanIyamAryANAmantaHkaraNa mohdm|| 39 // praznakartA - zrI akSaya DAMgarA, bAMsavAr3A ___ artha - inameM madyAMgajAti ke vRkSa phailatI huI sugandhi se yukta jijJAsA - gocarIvRtti se AhAra karanA kise kahate haiM? | tathA amRta ke samAn mIThe madhu-mairaiya, sIdhu, ariSTa aura Asava samAdhAna - zrI akalaMka svAmI ne rAjavArtika adhyAya | Adi aneka prakAra ke rasa dete haiM // 37 // 9/6 kI TIkA meM isa prakAra kahA hai, 'yathA salIlasAlaMkAravara kAmoddIpana kI samAnatA hone se zIghra hI ina madhu Adi yuvatibhirUpanIya mAnaghAso gau tadaGgagatasaundaryanirIkSaNapara: | ko upacAra se madya kahate haiN| vAstava meM ye vRkSoM ke eka prakAra ke tRNamevAtti, yathA tRNolUpaM nAnAdezasthaM yathA lAbhamabhyavaharati na | rasa hai jinheM bhogabhUmi meM utpanna hone vAle AryapuruSa sevana karate yojanA saMpadamavekSate tathA bhikSurapi bhikSApariveSajanamadulalitarUpa | haiM // 38 // veSavilAsAvalokana nirutsukaH zuSkadravAhArayojanAvizeSa madyapAyI loga jisa madya kA pAna karate haiM vaha nazA karane cAnavekSamANaH yathAgatamanAti iti gauriva cAro gocAra iti vyapadizyate, | vAlA hai aura anta: karaNa ko mohita karane vAlA hai, isalie Arya tathA gaveSaNeti ca / ' puruSoM ke lie sarvathA tyAjya hai // 39 // artha -- jaise gAya, gahanoM se sajI huI sundara yuvatI ke dvArA - isa prakaraNa se spaSTa hotA hai ki madyAMga jAti ke kalpavRkSa, lAyI gayI ghAsa ko khAte samaya, ghAsa ko hI dekhatI hai, lAnevAlI | zarAba nahIM dete, uttejaka padArtha pradAna karate haiN| - mArca 2004 jinabhASita 25 For Private & Personal use only.
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ pazupakSI-bali-pratiSedha adhiniyama hetu anurodha deza ke aneka prAntoM meM 'pazu-pakSI-bali pratiSedha' viSayaka adhiniyama nahIM hone se anekazaH sthAnoM para pazupakSiyoM kI bali car3hAe jAne ke samAcAra par3hane-sunane meM Ate rahate haiN| ma.pra. kI vidhAnasabhA se pUrva meM etad viSayaka adhiniyama pArita bhI hocakA hai| kintu kinhIM kAraNoM se vaha abhI taka rAjapatra meM prakAzita nahIM ho pAyA hai| pAThakoM se apekSA hai ki ve apane nagara ke ahiMsaka, zAkAhAra, jIvadayA, prANImaitrI meM AsthA rakhane vAle jaina evaM jainetara vyaktiyoM tathA saMsthAoM se samparka sthApita kareM evaM nimnalikhita maiTara ko apanI-apanI saMsthAoM ke nAma se madhyapradeza kI mukhyamaMtrI suzrI umAbhAratI, bhopAla kenAma se preSita kreN| isI ke sAtha jJApana meM ullikhita prAntoM ko chor3akara uttarapradeza, uttarAMcala, chattIsagar3ha, mahArASTra, ur3IsA, bihAra, jhArakhaNDa, hariyANA Adi prAntoM ke mukhyamaMtriyoM ko bhI isa maiTara meM se bIca kA eka pairAgrApha haTAkara preSita karake jIvadayA ke kArya meM apanA yogadAna de sakate haiN| sampAdaka viSaya : pradeza meM pazu evaM pakSiyoM kI bali-prathA rokane hetu adhiniyama banAe jAne ke sambandha meN| 1. hama ApakA dhyAna isa ora AkRSTa karanA cAhate haiM ki pradeza meM aneka jagahoM para dhArmika upAsanA sthaloM kI pavitratA ko pazu yA pakSiyoM kI bali car3hAkara dharma ke nAma para vyaktigata svArtha, bhoga-lipsA ke bahAne naSTa kiyA jA rahA hai| 2. sabhI dharma evaM sampradAya ko mAnane vAle yaha bhalI-bhA~ti jAna cuke haiM ki ina mUka evaM nirIha prANiyoM kI bali car3hAe jAne se devatA prasanna nahIM ho skte| ina prANiyoM kI jIvana rakSA karanA hama saba kA parama kartavya hai, dharma hai| Aja jaba asahAya aura mUka pazu-pakSiyoM kI vibhinna prajAtiyoM ke saMrakSaNa karane hetu kendrIya evaM rAjya sarakAroM dvArA aneka kalyANakArI kAryakrama calAe jA rahe haiM, to aisI paristhitiyoM meM unakI bali car3hAe jAne para roka nahIM lagAyA jAnA durbhAgyapUrNa hai| 3. ahiMsA, dayA, karuNA kI pratimUrti bhagavAn mahAvIra svAmI ke 2602 veM janma jayantI varSa ke punIta prasaMga para hama Apa jaise saMvedanazIla evaM anuzAsana priya mahodaya se anurodha karate haiM ki maMdiroM evaM dhArmika upAsanA sthaloM kI pavitratA ko banAe rakhane hetu pradeza meM pazu-pakSI bali pratiSedha viSayaka adhiniyama banavAkara, usakA atizIghra pAlana karanA sunizcita karAveM aura pradeza meM vyApta isa sAmAjika burAI ko dUra karake mUka pazu-pakSiyoM kA abhayadAna dilvaaeN| 4. yahA~ vizeSa rUpa se yaha bhI dhyAtavya hai ki isa viSaya meM deza meM svataMtratA prApti ke bAda se hI vibhinna pradezoM meM prayAsa kie jAkara adhiniyama banAe jA cuke haiM, jo saMlagna haiM : 1. maisUra pazu bali nivAraNa adhiniyama, 1948 (dekheM, pRSTha 450) The Mysore Prevention of Animal Sacrifices Act, 1948 (Mysore Act Ll of 1948). (See, Page 462) Andhapradeza pazu-pakSiyoM kI bali (pratiSedha) adhiniyama, 1950 (dekheM, pRSTha 479-480) (saMzodhana adhiniyama, disambara 1970 dvArA saMzodhita 1970 kA 15 vA~) The Andhra Pradesh Animals and Birds Sacrifices (Prohibition) Act, 1950 (32 of 1950) (As amended upto December 1970, wide the Andhra Pradesh Animals and Birds Sacrifices Prohibition (Amandment) Act, No 15 of 1970) (See, Page 481-483) tamilanADU pazu-pakSI bali pratiSedha adhiniyama 1950 (dekheM, pRSTha 495-496) Tamil Nadu Animals and Birds Sacrifices (Prohibition) Act, 1950 (See.Page 505) Madras Animals And Birds Sacrifices Prohibition Act, 1950 (Madras Act No. xxxil of 1950) (See, Page 462) 4. karnATaka pazu bali pratiSedha adhiniyama, 1959 (dekheM, pRSTha 447-450) The Karanataka Prevention of Animals Sacrifices Act, 1959 (3 of 1960] (See, Page 460-463) 5. karnATaka pazu bali pratiSedha niyama, 1963 (dekheM, pRSTha 450) The Karanataka Prevention of Animals Sacrifices Rules, 1963 (See, Page 460-463) The Karanataka Prevention of Animals Sacrifices (Amendment) Act, 1975 INo.21 of 1975] 6. pANDicerI pazu-pakSI bali pratiSedha adhiniyama, 1965 (dekheM, pRSTha 572-573 evaM 425) The Pondicherry Animals And Birds Sacrifices Prohibition Act, 1965 (8 of 1965) (See, Page 425-426) 7. kerala pazu-pakSI bali pratiSedha adhiniyama 1968 (dekheM, pRSTha 506-507) The Kerala Animals and Birds Sacrifices Prohibition Act, 1968 (20 of 1968] 26 mArca 2004 jinabhASita
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ (See, Page 507-508 and Page 381-382) 8. Andhra Pradesh Animals and Birds Sacrifices Prohibition (Amendment) Act, 1970 [No. 15 of 1970] (See, Page 483) 9. gujarAta pazu aura pakSI bali (pratipedha) adhiniyama, 1972 (dekheM, pRSTha 384-385) The Gujrat Animals and Birds Sacrifices (Prevention) Act, 1972 (See, Page 318) 10. rAjasthAna pazu-pakSI bali (pratiSedha) adhiniyama, 1975 (dekheM, pRSTha 384-385), The Rajasthan Animals and Birds Sacrifices (Prohibition) Act, 1975 (See, Page 447-448) (sandarbha 1. 'bhAratIya jIva-jantu evaM gorakSA vidhi saMgraha' lekhaka : udayalAla jArolI, pUrva prAcArya evaM vidhi saMkAyAdhyakSa, nImaca (ma.pra.), prakAzaka : sAmAjika nyAya evaM adhikAritA maMtrAlaya, bhArata sarakAra, naI dillI, prApti sthAna : bhAratIya jIvajantu kalyANa borDa, po.bA.naM. 8672, tharDa sI vArDa roDa, vAlmIki nagara, tiruvAnamiyUra, cennaI - 600 041, tamilanAr3a) 2. Animal Lawa of India, By Maneka Gandhi, Ozair Husain, Raj Panjwani, Pub-Universal Law Pub. Co. Pvt. Ltd. (C-FF-1A, Ansal's Dilkhush Industrial Estate, G.T. Karnal Road, Delhi - 110 003, Second Edition - 2001) 5. pradeza kI janatA kI bhAvanA ko sAkAra karane hetu pahale pharavarI-apraila 1979 ke vidhAnasabhA satra meM 'madhyapradeza pazu pakSI bali pratiSedha adhyAdeza, 1975 (kra. 12 san 1975)' 11 sitambara 1975 ko eka nizcita samayAvadhi hetu lAgU kiyA gayA thaa| adhiniyama kA rUpa nahIM le pAne se vaha svayameva prabhAvahIna ho gyaa| bAda meM madhyapradeza pazu-pakSI bali pratiSedha vidheyaka 1979 (kra. 12 sana 1979)' bhAjapA ke zAsanakAla meM bhArasAdhaka maMtrI zivaprasAda cinapuriyA dvArA 6.2.1979 ko vidhAnasabhA meM prastuta kiyA gayA jo, vidhAna sabhA se pArita ho cukA hai| yaha madhyapradeza rAjapatra (asAdhAraNa) 26.2.1979 meM pRSTha kra. 631-633 para prakAzita bhI ho cukA hai / isa vidheyaka kI prati saMlagna hai| jJAta jAnakArI ke anusAra yaha viSaya saMvidhAna kI saptama anusUcI kI rAjyasUcI (2) ke sAtha paThita samavartI sUcI ke pariziSTa 17 (ba) ke antargata AtA hai, ataH ise kendra zAsana evaM mahAmahima rASTrapati mahodaya kI anumati ke lie bhejA gayA thaa| unake dvArA kucha saMzodhana ke sAtha 1 pharavarI 1983 ko anumati pradAna kara dI gaI thii| bAda meM Avazyaka saMzodhana hetu 'ma.pra. pazu-pakSI bali pratibaMdha (saMzodhana) adhyAdeza, 1983' bhI taiyAra kiyA gayA thaa| 6. atyanta kheda kA viSaya hai ki vigata 25 varSoM ke bAda bhI yaha vidheyaka Aja taka adhiniyama kA rUpa dhAraNa nahIM kara pA rahA hai| jahA~ deza ke aneka prAntoM meM pazu-pakSI kI bali pratiSidhya hai, vahIM adhiniyama abhAva meM chattIsagar3ha/madhyapradeza meM khuleAma bali karane kA kArya jArI hai| smaraNIya hai ki pazuoM ke prati jArI krUratA, barbaratA evaM bIbhatsatA ke kAraNa Andhrapradeza evaM madhyapradeza ke ucca nyAyAlayoM meM dAkhila kie gaye vAdoM para mAnanIya nyAyamUrtiyoM ne sthagana Adeza bhI jArI kie haiM, yathA 1. mAnanIya nyAyamUrtidvaya zrI vAI. bhAskara rAva evaM zrI Ara. vayApUreDDI, DivIjana beMca, ucca nyAyAlaya, Andhrapradeza, haidarAbAda dvArA 2.4.1997 ko riTa piTIzana kra. 3786- 'e.pI. jIva rakSA saMgha guMTUra/mukhya saciva, sAmAnya prazAsana vibhAga Andhrapradeza, haidarAbAda' vAda para jArI aadesh| 2. mAnanIya nyAyamUrtidvaya zrI dIpaka varmA evaM zrI e.ke. gohila, DivIjana beMca, ucca nyAyAlaya, madhyapradeza, indaura khaNDapITha, indaura dvArA 13.2.2002 ko riTa yAcikA kra. 281/02 DivIjana 'nimAr3a jIva-jantu kalyANa saMgaThana evaM anya/ma.pra. rAjya evaM anya' vAda para jArI aadesh| 3. mAnanIya nyAyamUrtidvaya mukhya nyAyamUrti zrI bhavAnIsiMha evaM zrI ke.ke. lAhoTI, DivIjana beMca, ucca nyAyAlaya, madhyapradeza, jabalapura mukhyapITha, jabalapura dvArA 8.3.2002 ko riTa yAcikA kra. DablyU.pI. 1156/2002, 'saciva prANI rakSA saMgha, burahAnapura/ma.pra. rAjya evaM anya' vAda para jArI aadesh| 8. ataeva vibhinna prAntoM meM prabhAvazIla paza-pakSI bali pratiSedha adhiniyamoM. Andhrapradeza evaM madhyapradeza ke do-do khaNDapIThoM ke sthagana AdezoM ko dRSTigata rakhate hue pradeza meM pazu-pakSI bali pratiSedha sambandhI svataMtra vidheyaka prAthamikatA se pArita karAyA jAe athavA pUrvavartI meM Avazyaka evaM ucita saMzodhana karake use hI adhiniyama ke rUpa meM mAnyatA pradAna kI jAe, aisA hama sabhI kA anurodha hai| bhavadIya saMlagna- 1.vibhinna prAntoM ke uparyukta pazu-pakSI bali pratiSedha adhiniyama kI prtilipiyaaN| 2. Andhrapradeza ucca nyAyAlaya kI haidarAbAda pITha dvArA jArI Adeza kI pratilipi / 3. ma.pra. ucca nyAyAlaya kI indaura evaM jabalapura khaNDapITha dvArA jArI Adeza kI prtilipi| 4. ma.pra. vidhAnasabhA dvArA 1979 meM pArita vidheyaka kI hindI evaM aMgrejI prati kI prtilipi| 5. isa viSayaka anya saamgrii| mArca 2004 jinabhASita 27
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ samAcAra gujarAta va rAjasthAna kI anekoM jaina saMsthAoM kI ora se sammAna diyA gyaa| unake sAtha padayAtrA para Aye sAMgAnera, jayupara, racA gayA sunaharA itihAsa kizanagar3ha, ajamera, AMvA, koTA (rAja.) ke 100 se bhI adhika siddhakSetra giranArajI kI pahalI ToMka para trikAla logoM kA sammAna kiyA gyaa| isa avasara para dharmasabhA ko sambodhita karate haye manizrI caubIsI kA zilAnyAsa / ne kahA ki 'jaba eka hI sthAna se anekoM bhaktoM kI AsthA jaDI siddhakSetra giranAra (gujarAta) digambara jaina saMta munipuMgava ho to hamArI paramparA aura saMskRti yaha kahatI hai ki hameM sabakI zrIsudhAsAgara jI mahArAja kI 10 pharavarI ko giranAra siddha kSetra bhAvanA kA sammAna karanA caahie| hamArI saMskRti zera aura gAya kI nirantara 5 vIM vandanA pUrI ho gii| munizrI evaM saMgha ke sAtha ke eka hI ghATa para pAnI pIne kI rahI hai| ye jaina dharma ke ahiMsA hajAroM zrAAvakoM ne pAcoM ToMkoM para abhiSeka, pUjA-arcanA kI ke siddhAnta meM hI itanI zakti hai| munizrI ne kahA ki hameM sohArdapUrNa vAtAvaraNa meM giranAra siddhakSetra kI pAMcoM ToMkoM para vaMdanA vAtsalya evaM sohArdapUrNa vAtAvaraNa banAnA hai|' muni zrI ke pravacana jaina jagata kI aitihAsika ghaTanA hai| munizrI ne 6 pharavarI se sandeza ke rUpa meM pUre giranAra kSetra ke jaina evaM ajainoM meM prasArita giranAra siddha kSetra kI vandanA zuru kI thii| isake bAda lagAtAra hote haiN| vahA~ kA vAtAvaraNa sohArdapUrNa banA huA hai aura munizrI pratidina talahaTI se pUrI pA~ca vandanA kii| munizrI ke sAtha ailaka ke giranAra talahaTI kI di. jaina dharmazAlA meM pravAsa ke daurAna kSetra siddhAntasAgara jI, kSullakadvaya zrI gambhIrasAgarajI, dhairyasAgara jI, ke anekoM rAjanetAoM evaM mahaMtoM kA darzanArtha AnA-jAnA lagA bra. saMjaya bhaiyA evaM hajAroM zrAvaka sAtha the| pA~cavI ToMka para rahatA hai| kSetrIya sAMsada evaM kendriya rAjyamaMtrI zrImati bhAvanAbena nemInAtha bhagavAna ke caraNa cinhoM kA sohArda pUrNa vAtAvaraNa meM cikhaliyA saparivAra, vidhAyaka bhAI surejA, jUnAgar3ha kI pUrva abhiSeka-pUjana honA hI apane Apa meM bahuta bar3A atizaya hai| nagarapAlikA pramukha zrImati AratI bena jozI, kamaNDala kuNDa ke digambara jaina muni ke prabhAva se zera aura gAya eka hI ghATa para TrasTI evaM mahaMta zrI mahezagirijI ke niji saciva zrI nIrava pAnI pIte the| Aja yaha dRzya sAkSAt munipuMgava zrI sudhAsAgara jI purohita ityAdi logoM ne munizrI ke darzana kiye aura sAnnidhya mahArAja ke sAnnidhya meM pA~cavI ToMka para dekhane ko milA jahA~ para prApta kiyaa| mahaMta meghAnandajI evaM mahaMta muktAnandajI se giranAra samasta loga sAmpradAyika vidvaSoMko bhUlakara eka dUsare kI zraddhA kSetra ke viSaya meM sohArdapUrNa carcA huii| zrI nIrava purohita ne bhAvanA kA sammAna kara rahe the| munizrI ke sAtha pAMcavI ToMka para munizrI se lagabhaga AdhA ghaNTe taka pAMcavI ToMka ke bAre meM abhiSeka ke samaya saikar3oM zraddhAlu maujUda the| pUjya munizrI saMgha sohArdapUrNa vArtA kI unhoMne batAyA ki pAMcavIM ToMka para sthApita sahita koTA (rAja.) se 20 disambara 2003 ko vihAra kara jaina bhagavAna nemInAtha ke caraNa cinha jinheM anya sampradAya guru dattAtreya tIrtha pAvAgar3ha, ghoghA, sonagar3ha aura pAlItAnA kI vandanA karate huye ke caraNa mAnatA hai, jinake darzanArtha pratidina isa ToMka para sabhI 1100 ki.mI. padayAtrA kara hajAroM zrAvakoM ke sAtha 5 pharavarI ko matAvalambI Ate haiN| zrI nIrava purohita ne munizrI se kahA ki prAta: giranAra talahaTI meM sAja-bAja ke sAtha aitihAsika maMgala hamArI tarapha.se isa ToMka para nemInAtha bhagavAna kI jaya bolane para praveza huaa| maMgala praveza ke samaya kesariyA dhvaja liye saikar3oM koI Apatti nahIM hai| sAtha hI kahA ki pAMcavI ToMka para sabhI loga sAtha cala rahe the| mahilAe~ maMgala kalaza liye thiiN| deza ke matAvalambI Apasa meM sohArdapUrNa vAtAvaraNa meM pUjA arcanA kara vibhinna prAMtoM se Aye hajAroM zraddhAlu jayakAre lagAte sAtha cala sakeM aisA unakA prayAsa rhegaa| bAda meM unhoMne munizrI se anurodha rahe the| utsAha aura umaMga ke sAtha saikar3oM loga nRtya karate hue kiyA ki Apa kucha dina ke liye Upara hI viraajeN| Age-Age cala rahe the| kesariyA gulAla ur3Ate cala rahe yuvakoM ne | pAMca vandanA pUrNa karane ke bAda munizrI ne prabandha kameTI ke pUrA vAtAvaraNa kesariyA maya banA diyaa| bAda meM zobhAyAtrA sanAtana vizeSa Agraha para giranAra parvata kI pahalI ToMka para sthita digambara dharmazAlA ke prAMgaNa meM vizAla dharmasabhA meM badala gii| sabhA kI jaina maMdira ke prAMgaNa meM trikAla caubIsI ke nirmANa hetu apanA zuruAta meM padayAtrA ke saMyojaka zrI hukumajaina 'kAkA' koTA ko | 28 mArca 2004 jinabhASita
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ AzIrvAda pradAna kiyaa| trikAla caubIsI ke nirmANa hetu utsA dAnadAtAoM ne apanI svIkRtiyA~ pradAna karanA bhI Arambha kara samAdhimaraNa diyaa| zrI giranAra sabhApati rAjA ramaleza jaina baNDI ne batAyA ki jaMgala bAle bAbA ke nAma se prasiddha saMta munivara zrI saMta ziromaNi A. vidyAsAgarajI mahArAja ke paramaziSya munipuMgava cinmayasAgara jI mahArAja evaM AryikA zrI prazAMtamati mAtAjI zrI sudhAsAgarajI mahArAja, ailaka zrI siddhAntasAgarajI mahArAja, sasaMgha ke sAnidhya meM kSullikA zrI 105 sudRr3hamati mAtAjI kA kSullakadvaya zrI gambhIrasAgarajI, dhairyasAgarajI mahArAja ke pAvana puNyAbhUti yoga meM sallekhanA pUrvaka samAdhi maraNa ho gyaa| sAnnidhya meM trikAla caubIsI kA zilAnyAsa samAroha sampanna jabalapura meM vRhata zAMti vidhAna kAryakrama sampanna vidhAna meM haa| parvatarAja digambara jaina maMdira meM trikAla caubIsI kA zilAnyAsa zreSThI zrImAna narezabhAI sUrata vAloM ne pratiSThAcArya bra. jineza bhaiyA munisaMgha ke alpa pravAsa se mahatI dharma prabhAvanA adhiSThAtA gurukula jabalapura ke nirdezana meM vidhi vidhAna pUrvaka | ___ munizrI samatAsAgara, muni zrI pramANasAgara, ailaka zrI kiyA gyaa| trikAla caubIsI maMdira nareza bhAI sUratavAloM kI ora nizcayasAgara jI ke do divasIya jabalapura pravAsa ke avasara para abhUtapUrva dharma prabhAvanA huii| bilaharI se rAmaTeka kI ora bihAra se evaM anya 12 maMdiroM kA nirmANa samAja ke dAnadAtAoM kI ora karate hue muni saMgha kA nagarAgamana huaa| adhAratAla zivanagara ke se karAyA jaayegaa| isa puNya avasara para vibhinna sthAnoM ke dAtAroM jina maMdiroM kI vaMdanA kara saMgha zrI candrAprabhu di. jaina maMdira saMgama ne dAnarAzi dene kI ghoSaNA munizrI ke sAnnidhya meM kii| baNDIlAla kaoNlonI phuNcaa| saMgama kaoNlonI meM muni saMgha kA saMkSipta pravacana jaina ne batAyA ki maMdira nirmANa kA kArya tIna varSa kI avadhi meM huaa| hajAroM kI saMkhyA meM janasailAba umar3a pdd'aa| sabhI kI pUrNa karAyA jaayegaa| talahaTI para sthita jaina maMdira va dharmazAlA kA AkAMkSA thI ki saMgha kucha dina aura yahA~ ruuke| rAtri vizrAma ke bhI jIrNoddhAra karAyA jaayegaa| maMdira parisara meM vizAla jaina stambha | parisara meM vizAla jaina stambha | pazcAt prAtaH zrI AdinAtha digambara jaina maMdira golavAjAra meM cala kA bhI nirmANa karAyA jaayegaa| isa avasara para parvata sthita | rahe 16 divasIya zAMti vidhAna meM saMgha kA sAnnidhya prApta haa| trikAla caubIsI ke nirmANa ke liye rAjasthAna sahita vibhinna | jahA~ apane pravacanoM meM muni saMgha ne kahA ki Azraya vihIna latA prAntoM ke pratinidhiyoM vAlI nirmANa samiti kA gaThana kiyA gyaa| | pallavita nahIM ho sakatI dharma rUpI latA kA sahArA lekara Urdhva harSollAsa ke sAtha sampanna ukta samAroha ke pazcAta munizrI | gati kI ora agrasara huA jA sakatA hai| golabAjAra meM virAje ne jIrNoddhAra va navanirmANa kA AzIrvAda kSetriya kameTI ko dekara | munizrI pAvana sAgara jI bhI maMca para upasthita the| saMgha yahA~ se sasaMgha siddhakSetra tAraMgA jI ke liye maMgala vihAra kiyaa| rAjA | agravAla kaoNlonI ke jina maMdira pahuMcA jahA~ saMkSipta pravacanoM ke ramaleza baNDI ne trikAla caubIsI, maMdira va dharmazAlA meM navIna bAda zrI digambara jaina atizaya tIrtha kSetra pisanahArI kI mar3hiyA DIlaksa kamaroM Adi ke nirmANa meM dAtAroM se dAna dene kI apIla kI ora vihAra huaa| muni zrI prabuddhasAgara jI evaM AryikA zrI kii| isa avasara para hukuma jaina kAkA koTA, RSabha mohivAla guNamati mAtAjI (sasaMgha) ne saMgha kI AgavAnI kii| zrI tIrtha kSetra pisanahArI kI mar3hiyA meM AhAra caryA sampanna huii| koTA, nihAlacanda pahAr3iyA kizanagar3ha, DaoN. sudhIrajaina sAgara, madhyAnha meM vidyAnubhUti bhavana meM pravacana Ayojita huye| vimalacandra, anilakumAra, uttamacanda pATanI jayapura, surendrakumAra | pisanahArI kI mar3hiyA meM cala rahe 16 divasIya zAMti vidhAna ke jaina, nareza pahAr3iyA va rozana lAla ne dAna dene kI ghoSaNA kii| kAryakrama meM bhI saMgha ke AzIrvacana huye| munisaMgha ke Agamana se kSetra kameTI ke upa sabhApati zrI nirmalakumAra jI baMDI, maMtrI zrI | aisA lagA mAno sArA zahara hI darzanArtha A phuNcaa| rAtri vizrAma surendrakumAra jI pADaliyA, kSetra kAryakartA zrI pradIpa bI. jaina ne | mar3hiyA jI meM karane ke bAda prAtaH saMgha bhAratavarSIya prazAsakIya sabhI zrAvakoM ke isa avasara para padhArane kA AbhAra pradarzana kiyA | prazikSaNa saMsthAna phuNcaa| prazikSaNArthiyoM ko AzISa vacana dekara aura punaH darzanArtha padhArane hetu vizeSa Agraha kiyA hai| talahaTI dayodaya tIrtha tilavArAghATa kI ora vihAra huaa| dayodaya tIrtha para dharmazAlA se jur3e mahAnubhAvoM kA kahanA thA ki unhoMne jIvana meM eka dharmasabhA Ayojita huii| zahara se 15 ki.mI. dUra sthita pahalI bAra itane kama samaya meM hajAroM jaina yAtriyoM kA yahA~ | dayodaya tIrtha muni saMgha ke sAnnidhya meM vAstavika tIrthadhAma najara AvAgamana dekhA hai| A rahI thii| madhyAnha meM saMgha kA baragI kI ora vihAra huaa| mAtra nirmala kAsalIvAla | do dina ke alpa pravAsa meM cAturmAsa jaisI advitIya prabhAvanA najara mAnada maMtrI jaina maMdira roDa, sAMgAnera (jypur)| A rahI thii| amita par3ariyA mArca 2004 jinabhASita 29
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUcanA gata varSa 2003 pharavarI meM ahamadAbAda ke upanagara zivAnaMdanagara meM Ayojita jinabiMba paMcakalyANaka pratiSThA ke zubha avasara para deza ke mUrdhanya sAhityakAra kSullaka zrI manoharalAla jI varNIjI ke sAhitya ke adhyetA, zodhakartAoM ko protsAhita karane ke lie prativarSa ' zrI sahajAnaMda varNI sAhitya puraskAra' pradAna karane kI yojanA banAI gaI thii| usI zrRMkhalA meM isa varSa bhI varNI sAhitya ke adhyetA ko yaha puraskAra pradAna kiyA jAyegA / puraskAra meM 11 hajAra rupaye kI rAzi, pratIka cinha bhavya kAryakrama meM pradAna kI jaayegii| varNI sAhitya ke adhyetA - zodhArthI svayaM yA anya vidvAnoM dvArA nAma dinAMka 10 mArca taka preSita kreN| tIna vidvAnoM kI samiti dvArA cayanita vidvAnoM ko yaha puraskAra pradAna kiyA jAyegA / kRpayA vidvAna adhyetA ke nAma isa pate para preSita kareMDaoN. zekharacandra jaina, 25, ziromaNi baMgaloja, sI.TI.ema. cAra rAstA ke pAsa amarAIbAr3I, ahamadAbAda - 380026 mahArAja zrI ne prAtaH kAlIna pravacana meM isa bAta ke saMketa diye ki isa kSetra para jo ajJAta suraMga hai usameM aneka rahasya chupe bhagavAna AdinAtha kA mokSa kalyANaka samAroha hue haiM, parantu una rahasyoM ko meM abhI ujAgara nahIM kara sakatA huuN| samaya ke sAtha ve sabhI rahasya ujAgara hoNge| pUrvaka manAyA madanagaMja kizanagar3ha (jilA-ajamera, rAja.) ke AdinAtha di. jaina maMdira jI meM prAtaH kAla RSabhanAtha ke mokSa kalyANaka ke upalakSya meM 20 janavarI 2004 ko nirvANa laDDU samasta digambara jaina samAja dvArA car3hAyA gyaa| bhavadIya DaoN. zekhara candra jaina, saMyojaka dopahara meM calanA jaina jAgRti mahilA maMDala dvArA mahilAoM ke liye khulA prazna maMca kA kAryakrama rakhA gyaa| kAryakrama kA saMcAlana maMDala kI sAMskRtika maMtrI zrImatI zazi prabhA baja dvArA kiyA gyaa| isake alAvA bhagavAna ke jIvana caritra para zrImatI suzIlA jI pATanI (R. K. Marbles) maMDala kI maMtrI AzA ajamerA, navaratnadevI dagar3A, zazi prabhA baja, guNamAlA chAbar3A va jatana sonI ne apanI vArtA dii| anta meM maMDala kI adhyakSA zrImatI zAntA pATanI (R. K. Marbles) ne pratiyogiyoM va sabhI vaktAoM ko puraskAra diye tathA apane dhanyavAda bhASaNa meM dharma prabhAvanA bar3hAne hetu aise kAryakrama karane hetu protsAhita kiyaa| sAyaMkAla mahilA maMDala dvArA saMcAlita digambara jaina pAThazAlA ke baccoM ke liye prazna maMca kAryakrama rkhaa| sAtha hI baccoM ko dharma kI parIkSA meM uttIrNa hone va prazna maMca ke liye puraskAra diye| sabhI kAryakrama AdinAtha maMdira ke adhyakSa zrI mUlacaMda jI luhAr3iyA ko dekharekha meM sAnanda saMpanna hue / zrImatI zazi prabhA baja sAMskRtika maMtrI, celanA jAgRti mahilA maMDala madanagaMja- kizanagar3ha, ajamera-rAja. 30 mArca 2004 jinabhASita zrI digambara jaina atizaya kSetra kaitholI zrI 1008 pArzvanAtha digambara jaina atizaya kSetra kaitholI madhyapradeza ke madaMsora jile ke garoTha upakhaNDa meM bhAnapurA se 20 ki.mI. tathA rAmagaMja maNDI jilA, koTA (rAja.) se 15 ki.mI. dUra hai| kaitholI atizaya kSetra para lagabhaga 1100 varSa prAcIna bhavya evaM kalAtmaka jinAlaya hai| jahA~ caturtha kAla kI caubIsI aura kaI manohArI aura camatkArika pratimAe~ vidyamAna haiN| isa jinAlaya meM garbhagRha bhI sthita hai| munipugaMva zrI sudhAsAgara jI mahArAja, kSu. gambhIrasAgara jI, kSu. dhairyasAgara jI sasaMgha yahA~ padhAre hue haiN| atizayakArI mUrti bhagavAna zrI pArzvanAtha kI pratimA ke darzana karate hI munizrI ne kahA 'pratimA atyanta manohArI hai aura maiM isa pratimA ke darzana mAtra se atyanta gadagada isa kSetra para upalabdha zilAlekhoM se isa bAta kI puSTi hotI hai ki isa kSetra kA nirmANa mAlavA deza ke mahArAja zrI rAva durgA ke rAjya rAmapura ke grAma kaitholI meM bagheravAla jAti ke dhAnotiyA gotra ke zAha kavalasI ke parivAra dvArA karAyA gayA thaa| premacanda dageriyA bAjAra naM. 1, rAmagaMjamaNDI padmazrI prophesara DaoN. sunItA jaina sAhitya saMsthA ahiMsA inTaranezanala dvArA sammAnita prasiddha sAmAjika sAhityika saMsthA ahiMsA inTaranezanala dvArA AI.AI.TI., naI dillI meM aMgrejI ke prophesara evaM vibhAgAdhyakSa para se sevAnivRta hindI evaM aMgrejI kI siddhahasta tathA suprasiddha kaviyitrI, upanyAsakAra evaM laghukathA lekhaka DaoN. sunItA jaina kA bhArata sarakAra dvArA 26 janavarI ko 'padmazrI' milane para saMsthA ke sthApanA divasa para naI dillI meM bhAvabhInA sammAna kiyA gyaa| lekhana meM ataMrrASTrIya khyAti prApta DaoN. sunItA jaina amerikA se 'vrIlainDa sammAna' tathA 'merI senDoja prerI skUnara' sammAna prApta kara cukI haiN| isake atirikta inako 'nirAlA nAmita sAhityakAra sammAna' 'mahAdevI varmA sammAna' Adi se bhI sammAnita kiyA jA cukA hai| vartamAna meM vaha 2002 - 2004 ke lie 'indirA gA~dhI
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ phelo' cunI gaI haiN| Apane amerikA, landana, baiMkAka, nepAla, isa bahumUlya paryAya kA aviziSTa samaya kisa prakAra mArIzasa meM prAyojita antarrASTrIya sammelanoM meM Alekha prastati | bitAyA jAyetAki AtmA kA vikAsa ho ske| nivedaka kie haiN| TrasTI va kAryakAriNI samiti ke sadasyagaNa ___paMjAba meM sezana jaja zrI sultAnasiMha jaina ke yahA~ 13 zrI pArzvanAtha digambara jaina zAMtiniketana udAsIna Azrama julAI 1941 ko janma lekara sunItA jaina ne aMgrejI meM ema.e. po. IsarI bAjAra, jilA-giriDIha (jhArakhaMDa) zivirArthiyoM ke liye AvAsa/bhojana kI ni:zulka vyavasthA nyUyArka kI sTeTa yunIvarsiTI se kiyA aura DAkTreTa kI upAdhi amerikA ke hI lebrAskA vizvavidyAlaya se prApta kii| ApakI | hai| vizeSa jAnakArI ke liye patra-vyavahAra kareM sampata lAla chAbar3A aba taka sATha kRtiyA~ prakAzita ho cukI haiM aura lekhana kArya 188/1/ jI, mAnikatalA, maina roDa nirantara jArI hai| sammAna samAroha meM bhAratIya jJAnapITha ke prabaMdha kolakAtA 700 054 nyAsI DaoN. sAhU ramezacandra jaina evaM saMsthA ke mahAsaciva zrI pI.eca.DI.upAdhi se vibhUSita satIza kumAra jaina ne unake gauravamayI katittva para vicAra vyakta vArANasI, sampUrNAnanda saMskRta vizvavidyAlaya vArANasI kiye| meM jaina darzana vibhAgAdhyakSa DaoN. phUlacanda jaina 'premI' ke kuzala satIza kumAra jaina || nirdezana meM nimna zodha patroM ko varSa 2002 kI vidyA vAridhi mahAsaciva (pI.eca.DI.) upAdhi se vizvavidyAlaya dvArA vibhUSita kiyA 'jJAna ke himAlaya' kA lokArpaNa gayA hai| AgarA, 11 pharavarI 2004 rASTrasaMta sarAkoddhAraka pUjya 1. guNa bhadrAcArya kRta AtmAnuzAsana kA samIkSAtmaka upAdhyAya zrI 108 jJAnasAgara jI mahArAja kI jIvana gAthA para adhyayana- DaoN. basanta kumAra jaina AdhArita, vikhyAta lekhaka zrI sureza jaina 'sarala' kI lekhanI se 2.jainAcArya mahAkavi jJAnasAgara viracita jayodaya mahAkAvya niHsRta evaM AcArya zAntisAgara 'chANI' smRti granthamAlA se kA dArzanika adhyayana - DaoN. paMkaja kumAra jaina prakAzita mahAkathA 'jJAna ke himAlaya' kA lokArpaNa AgarA ke 3. mahAkavi arhaddAsa viracita munisuvrata kAvya kA zrI ema.DI. jaina kAlija meM Ayojita zrImajjajinendra paMcakalyANaka gaveSaNAtmaka adhyayana - DaoN. devendra siMha pratiSThA mahotsava samAroha meM jJAna kalyANaka ke avasara para pUjya sabhI zodha prabandha saMskRta bhASA meM likhe gaye haiN| jaina upAdhyAyazrI ke sAnnidhya meM Ayojita bhavya samAroha meM huaa| vidyA meM hue isa anusaMdhAna ke lie ukta zodha chAtroM ko hArdika haMsa kumAra jaina bdhaaii| sUcanA bhagavAna supArzvanAtha kA jJAna evaM nirvANa SaSTa Atma-sAdhanA zikSaNa zivira kalyANaka harSollAsa pUrvaka manAyA gayA zrI pArzvanAtha digambara jaina zAMtiniketana vArANasI, sAtaveM tIrthaMkara supArzvanAtha bhagavAn kI nirvANa udAsIna Azrama kalyANaka tithi phAlguna kRSNa saptamI ko bhadainI vArANasI meM po. IsarI bAjAra, jilA-giriDIha (jhArakhaMDa) pavitra gaMgA nadI ke kinAre sthita supArzvanAtha tIrthaMkara kI garbha, dinAka 25.4.2004 se 2.5.2004 janma, tapa, jJAna kalyANaka bhUmi para nirvANa lADU harSollAsa atyanta harSa kA viSaya hai ki paramapUjya AcArya zrI | parvaka caDhAyA gyaa| isase pUrva phAlAna kRSNa SaSTI ko bhagavAna vidyAsAgara jI mahArAja ke AzIrvAda se siddhakSetra zrI sammeda | supArzvanAtha kA jJAnakalyANaka bhI utsAha pUrvaka zrI syAdvAda zikhara jI ke pAdamUla meM sthita prAkRtika chaTA se vibhUSita parama mahAvidyAlaya ke tatvAdhAna meM manAyA gyaa| ullekhanIya hai ki pUjya kSullaka 105 zrI gaNeza prasAda jI varNI kI sAdhanA sthalI yahA~ para suprasiddha syAdvAda mahAvidyAlaya bhI saMcAlita hai| udAsIna Azrama, isarI bAjAra meM paM. zrI mUlacandra jI luhAr3iyA jaina saMskAra zikSaNa ziviroM kI macegI dhUma madanagaMja (kizanagar3ha) bAla bra. pavana bhaiyA, kamala bhaiyA Adi ke vArANasI- parama pUjya sarAkoddhAraka upAdhyAya zrI 108 sAnnidhya meM SaSTa Atma-sAdhanA zikSaNa zivira kA Ayojana hone jJAnasAgara jI mahArAja kI prabala preraNA va AzIrvAda se zruta jA rahA hai, isa zivira kA mUla lakSya hogA saMvarddhana saMsthAna meraTha ke tattvAdhAna meM vigata varSoM kI bhA~ti isa mArca 2004 jinabhASita 31
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ varSa bhI zruta saMvarddhana jJAna saMskAra zikSaNa ziviroM kA Ayojana maI-jUna meM eka hI tithi meM vizAla stara para Ayojita hoNge| buMdelakhaNDa evaM mujaphpharanagara saMbhAga meM 40 sthAnoM para zivira lagAne kI yojanA banAyI gayI hai / paM. sunIla jaina 'saMcaya' jainadarzanAcArya (naravA~ ) zrI syAdvAda mahAvidyAlaya bI. 3/80, bhadainI, vArANasI 221001 zivira sUcanA zrI digambara jaina zramaNa saMskRti saMsthAna, sAMgAnera, jayapura dvArA prativarSa grISmakAlIna dhArmika zikSaNa ziviroM kA Ayojana kiyA jAtA hai| isa varSa bhI saMsthAna ke vidvAnoM dvArA anekoM sthAnoM para dhArmika zikSaNa zivira Ayojita ho rahe haiN| ataH samAja se anurodha hai ki jo apane grAma/ zahara kaoNlonI tathA kSetroM Adi para zivira Ayojita karavAnA cAhate haiM, ve mahAnubhAva yathAzIghra nimnalikhita pate para samparka kareM / ratana lAla bainAr3A adhiSThAtA zrI digambara jaina zramaNa saMskRti saMsthAna 1/205, prophesarsa kaoNlonI, harIparvata, AgarA (u.pra.) phona : 0562-2151428, 2152278 vasaMta kuMja naI dillI meM paMcakalyANaka pratiSThA mahotsava 13 aprela se 20 aprela 2004 taka zrI digambara jaina maMdira vasaMtakuMja naI dillI meM bhagavAna 1008 zrI AdinAtha jina bimba paMcakalyANaka pratiSThA mahotsava evam vizvazAMti mahAyajJa 13 aprela 2004 maMgalavAra se 20 aprela 2004 maMgalavAra taka siddhAMta cakravartI parama pUjya AcArya zrI vidyAnanda jI munirAja kI satpreraNA, AzIrvAda evam sAnnidhya meM hogaa| pUjya upAdhyAya zrI zrutasAgara jI mahArAja evam pUjya AryikA bAhubalI mAtAjI kA bhI sAnnidhya prApta hogA / paMcakalyANaka ke pratiSThAcArya saMhitAsUrI paM. zrI nAthUlAla jI zAstrI ke ziSya paM. vijaya kumAra jI zAstrI indaura evam sahayogI pratiSThAcArya paM. zrI bAhubalI pArzvanAtha upAdhye velagA~va hoNge| dharamacaMda bAjhalya 32 mArca 2004 jinabhASita praveza sUcanA zramaNa paramparA ke unnAyaka AcArya zrI vidyAsAgara jI mahArAja ke zubhAzIrvAda evaM munipuMgava zrI sudhAsAgara jI mahArAja kI maMgala preraNA se saMcAlita zrI digambara jaina zramaNa saMskRti saMsthAna sAMgAnera kA AThavA~ zaikSaNika satra 7 julAI, 2004 se prArambha hogaa| chAtroM ko laukika zikSA ke sAtha-sAtha dhArmika saMskAra bhI pradAna kiye jAte haiN| yahA~ chAtroM ko AvAsa, bhojana va pustakAdi kI niHzulka vyavasthA ke sAtha khelakUda ke liye vizAla prAMgaNa, kampyUTara zikSA evaM aMgrejI bhASA kI pravINatA liye prazikSita zikSakoM kI vyavasthA, pratiyogI parIkSAoM ke liye vizeSa dizA nirdeza kI bhI suvidhA upalabdha hai| icchuka chAtroM ko samaya-samaya para vidhi vidhAna, vAstuzilpa vijJAna evaM jyotiSa kA bhI prazikSaNa diyA jAtA hai| isameM sampUrNa bhArata se praveza ke liye adhika chAtra icchuka hone se vibhinna pradezoM ke liye sthAna nirdhArita haiM / ataH sthAna sImita hai| dhArmika adhyayana sahita kula pA~ca varSa ke pAThyakrama meM do varSIya upAdhyAya parIkSA (sIniyara hAyara saikeNDarI ke samakakSa) mAdhyamika zikSA borDa ajamera se evaM trivarSIya zAstrI snAtaka parIkSA (bI.e. ke samakakSa) rAjasthAna saMskRta vizvavidyAlaya se sambaddha hai| jo sarakAra dvArA AI.e.esa. aura Ara. e. esa. jaisI kisI bhI sarvamAnya pratiyogitA parIkSA meM sammalita hone ke lie mAnya hai| jina chAtroM ne 10vIM kI parIkSA (aMgrejI sahita) dI hai athavA uttIrNa kara lI hai tathA jo praveza ke icchuka haiM ve saMsthA se niHzulka praveza Avedana patra maMgAkara 15 jUna, 2004 taka nimna pate para avazya bheja deMveM / saMsAra meM apane ko mahAna siddha karane kI icchA yA apanA nAma yA astittva sthApita kara dene kI icchA yadi naSTa ho jAye, taba se vrata prArambha karane kA adhikArI ho sakatA hai| apane bhAvoM ko khojo, yadi vaha icchA hai, taba vrata kA DhoMga hai| yadi kalyANa cAhate ho to pahale yogya tarkaNAoM se usa icchA kI bhI holI kara do| kSu. sahajAnaMda manohara varNI jI DaoN. zItala canda jaina nidezaka zrI digambara jaina zramaNa saMskRti saMsthAna vIrodaya nagara, sAMgAnera, jayapura (rAja.) zoka samAcAra kavi, lekhaka, kahAnIkAra, 'ahiMsA vANI', 'vaoNyasa oNpha ahiMsA' ke saMpAdaka zrI vIrendra prasAda jaina 'dAdA jI' kA dinAMka 5 mArca 2004 ko Akasmika nidhana ho gayA hai| 'jinabhASita ' parivAra vinamra zraddhAMjali arpita karatA hai|
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'maraNa sudhAranA apane hAtha meM hai' ___muni zrI sudhAsAgara jI alavara, 24 julaaii| janma denA prabhu ke hAtha meN| miTTI apanI niyata ko parivartana kara ghar3A hI nahIM hai parantu maraNa sudhAranA hamAre apane hAtha meM hai| hameM kaise | balki maMgala kalaza taka kA saubhAgya pAtI hai| isItaraha maranA hai, yaha hama taya kara sakate haiM rote hue maranA hai yA | jinheM saMta samAgama kA nimitta milatA hai, ve apanI ha~sate hue jAnA hai, yaha hamAre hAtha meM hai| jo zakti | AtmA kA svabhAva pahacAna lete haiN| saMta ho yA guru vaha bhagavAna ke pAsa hai vahI zaktiyA~ hamAre bhI pAsa haiM, | jagAne AtA hai, kisI kI takadIra nahIM badala sktaa| prakRti ne koI bheda nahIM kiyA hai| yahA~ taka ki pazu- | vaha aMgulI dikhAtA hai ki vaha mArga mokSa kA hai| guru pakSI, tiryaMca, per3a-paudhe taka ke pAsa vahI zaktiyA~ | kabhI aMgulI pakar3akara calanA nahIM sikhAtA balki vaha vidyamA te ne sabako samAna zakti pradAna kii| to sahI dizA batAtA hai paranta daSTi khada ko badalanA hai| prakRti ke siddhAMta pakSapAta se rahita haiN| sabako janma- | par3egI tabhI maMjila taka pahu~ca paaoge| maraNa prakRti ne apane karmoM ke anurUpa diyA hai kintu munirAja ne kahA ki siddha parameSThI bhagavAna bhI mAnava deha pAkara bhI yadi apane maraNa ko nahIM sudhArA | kisI ko kucha de nahIM sakate / dharma kisI ko diyA nahIM to yaha doSa prabhu kA nahIM balki apane khuda kA hai| jo jAtA balki vaha to jagAne kA kAma karatA hai| jo dharma jAga gayA vaha maraNa ko bhI mahotsava banA sakatA hai|' ko dhAraNa karatA hai vahI sadAcAra jIvana ke puSpa mahakA unhoMne kahA ki rAvaNa aura vibhISaNa eka mA~ se | sakatA hai| hara strI-puruSa kI AtmA meM ananta zakti hI janme the parantu donoM ke mArga alaga the| rAvaNa durAcAra | bharI par3I hai| jaise pRthvI kI koI sImA nahIM, usItaraha phailAne kA pakSadhara thA vahIM vibhISaNa sadAcAra kA hamarAhI | AtmA kA AnaMda bhI ananta hai jinheM deva-guru-zAstra thaa| usakI pariNati bhI sAmane hai, ki rAma ne rAvaNa kA | kA nimitta mila pAtA hai, phira ve saMsAra ke dAsa nahIM galA utAra diyA aura vibhISaNa ko gale lagA liyaa| balki apanI AtmA ke pujArI bana jAte haiN| munirAja ne eka kA maraNa sudhara gayA vahIM dUsare kA bigaDa gyaa| daHkha jatAte hae kahA ki Aja kA AdamI kolha ke apanA maraNa koI dUsarA nahIM vigAr3atA balki hama khuda | baila kI taraha dina-rAta makAna se dukAna aura dukAna se usake kAraNa haiN| yAda rahe karma meM kabhI koI sAjhIdArI | makAna ke cakkara lagAne meM hI apanA jIvana gaMvA rahA na huI aura na hogii| jo jaisA karegA, vaisA pAegA yahI hai| roTI pakAnA, khAnA aura pAkhAnA yaha koI bar3I bAta zAzvata satya hai| nahIM balki dharma kamAnA bar3I bAta hogii| rAma ne jIvana munizrI ne kahA ki phUla kI taraha hamArI yaha | bhara jaMgala meM kATe parantu unake pAsa dharma kA khajAnA thA jindagI hai| eka DAlI para khilatA huA phUla bhagavAna | tabhI ve maryAdA puruSottama khlaae| zrI ke caraNoM meM arpita hotA hai, eka phUla kisI ke gale | rAvaNa ke pAsa sone kI laMkA thI parantu jisake kA hAra banatA hai, eka phUla DAlI para hI sUkha va sar3akara | pAsa dharma thA vaha 'rAma' Aja bhI ghaTa-ghaTa meM maujUda haiM, naSTa ho jAtA hai| naSTa sabhI hote haiM parantu phUloM ke bhI | parantu sone kI laMkA kA mAlika Aja bhI dAnava kahalAtA apane-apane karma haiN| usI taraha miTTI ke aMdara ghar3e | hai| hameM kyA bananA hai, kyA pAnA hai, kahA~ jAnA hai, maraNa banane kI yogyatA pahale bhI thI, Aja bhI hai kintu jaba | ko sudhAranA hai yA bigAr3anA hai, yaha hameM hI taya karanA taka kisI miTTI ko kumhAra kA nimitta nahIM milegA, | pdd'egaa| usI ke anurUpa hameM pariNAma mileNge| taba taka miTTI hI hai| jaba nimitta milatA hai, taba vahI | 'amRtavANI' se sAbhAra
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ raji naM. UPIHIN/29933/24/1/2001-TC DAka paMjIyana kra.-ma.pra./bhopAla/588/2003 vizeSa AvaraNa Special Cover jinendra paMcakalyANaka pratiSThA evaM traya gajaratha mahotsava bilAsapura (chattIsagaDha) 20 janavarI se 25 janavarI 2004 taka GREETINGS bhagavAna zrI 1008 madevajI AcArya zrI vidyAsAgara jI mahArAja bilAsapura-405001-BILASPUR 24-01-2004 kevalajJAna kalyANaka-24 janavarI 2004 AcArya zrI vidyAsAgara jI mahArAja para vizeSa mohara. vinaya nimalasTAra jinenda100 x 28-3 cATanAyA anor'007 sAgara (ma.pra.) meM bhAjapA netrI, sAMsada suzrI umAzrI bhAratI vartamAna mukhyamaMtrI ma.pra. AcArya zrI vidyAsAgara jI ke caraNoM meM zrIphala samarpita karate hue| svAmI, prakAza evaM mudraka : ratanalAla bainAr3A dvArA ekalavya oNphaseTa sahakArI mudraNAlaya saMsthA maryAdita, jona-1, mahArANA pratApa nagara, bhopAla (ma.pra.) se mudrita evaM sarvodaya jaina vidyApITha 1/205 prophesara kaoNlonI; AgarA-282002 (u.pra.) se prkaashit|