Book Title: Jinabhashita 2002 08
Author(s): Ratanchand Jain
Publisher: Sarvoday Jain Vidyapith Agra
Catalog link: https://jainqq.org/explore/524265/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jinabhASita vIra nirvANa saM. 2528 di.jaina tIrtha mA~gI tuMgI tIrtha saMskAra - saMrakSaNa meM apUrva avadAna * anaderavA saca zrAvaNa, vi. saM. 2059 agasta 2002 Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samyagdarzana AcArya zrI vidyAsAgara jI samantabhadrAcArya kA ratnakaraNDa zrAvakAcAra, zrAvakAcAra kA prAcInatama sUtra grantha hai| usameM samyagdarzana kA lakSaNa batAyA gayA hai zraddhAnaM paramArthAnAmAptAgamatapobhUtAm / trimUDhApoDhamaSTAGgaM samyagdarzanamasmayam // isakA artha hotA hai paramArtha mokSamArga meM sahAyIbhUta Apta, Agama aura tapobhRt (nirgrantha guru) kA tIna mUr3hatAoM se rahita, ATha aMgoM se sahita, aura ATha prakAra ke mada se rahita zraddhAna karanA samyagdarzana hai| jisa prakAra saghana vana ke bIca rAtri ke niviDa andhakAra meM mArgabhraSTa manuSya sUryodaya ke hone para iSTa mArga ko prApta kara prasannatA kA anubhava karatA hai, usI prakAra isa caturgatirUpa saMsAra vana meM mithyAtva ke saghana andhakAra ke kAraNa pathabhraSTa huA jo bhavyaprANI anAdikAla se chaTapaTA rahA thA, vaha arahaMta parameSThI ke dvArA pratipAdita Agama aura saMsAra kI mAyA mamatA se pare rahane vAle nirgrantha guru kI zaraNa pAkara praphulla ho uThatA hai / anAdikAla se jIva rAgI-dveSI deva, rAgadveSa ko bar3hAne vAle zAstra aura paMcendriya viSayoM meM lIna guruoM ko prApta kara saMsAra meM paribhramaNa kara rahA hai| isa paribhramaNa se bacanA cAhate ho to Apta, Agama aura sadguru kI zaraNa ko prApta hoo| samyagdarzana AtmA kI vastu hai, AtmA kA guNa hai aura AtmA ko chor3a anyatra usakI upalabdhi nahIM hotii| vaha bAjAra se nahIM kharIdA jA sktaa| vaha AtmAnubhUti se hotA hai, AtmajJAna se nhiiN| jisa prakAra saMsAra ke anya padArthoM kA jJAna hotA hai usI prakAra AtmA kA svarUpa bhI zAstra ke anusAra mAnA jA sakatA hai| parantu jisa prakAra AtmA kA svarUpa maiMne jAnA hai vaha maiM hI hU~ isa prakAra kI anubhUti sabako nahIM hotii| jise hone lagatI hai vaha samyagdRSTi kahalAne lagatA hai| samyagdarzana hone para isa jIva ko sAMsArika kAryoM se svayaM aruci hone lagatI hai aura dhArmika kAryoM ke prati ruci prakaTa hone lagatI hai| jisa prakAra pitta jvara ke nikala jAne para mizrI mIThI lagane lagatI hai, usI prakAra mithyAtva kA vikAra nikala jAne para dhArmika kArya acche lagane lagate haiN| samyagdarzana, deva zAstra guru ke prati aTUTa vizvAsa ko prakaTa karatA hai| hara eka viSaya meM aisA kyoM ? vaisA kyoM ? isa prakAra ke tarka se kAma nahIM cltaa| Akhira kisI sthAna para avicalita vizvAsa karanA hI par3atA hai| jaba taka aisA vizvAsa nahIM hotA, taba taka kAma banatA nahIM hai| nAriyala, jise zrIphala kahate haiM, vaha bheda-vijJAna kI zikSA prApta karane kA uttama dRSTAnta hai| jisa prakAra zrIphala kA golA alaga hai aura usake Upara kA kaThora AvaraNa alaga hai, usI prakAra AtmA alaga hai aura usa para lagA huA zarIra alaga hai| jisa prakAra gole ke Upara lagI huI lAla, kAlI parata alaga hai aura zubhravarNa golA alaga hai, usI prakAra AtmA alaga hai| aura usake sAtha lagA huA rAgAdika bhAvakarma alaga hai| yadyapi rAgAdika bhAvakarma AtmA kI hI pariNAti hai tathApi vaha saMyogaja bhAva hone ke kAraNa AtmA kA nija kA bhAva nahIM kahA jA sktaa| anIndriya padArtha kA nirNaya karane ke liye Aja Agama aura nirgrantha guru kA Alambana lenA par3atA hai| manuSya ke carma cakSuoM kI kitanI sAmarthya hai ? vaha sAmane sthiti padArtha ko bhI pUrNatayA jAnane meM jaba samartha nahIM hai, taba pRSThavartI padArthoM ko jAnanA to aura bhI kaThina hai| vItarAgapraNIta aura ni:spRha guruoM ke dvArA racita grantha hI isa kAla meM isa jIva ke zaraNabhUta haiN| yadi Agama aura nirgrantha guru na hoM to pathapradarzana karAne vAlA phira kauna hai ? isa samaya deva kI anupalabdhi hai, parantu Agama aura nirgantha guru vidyamAna haiN| paMcamakAla ke anta taka nirgrantha guru raheMge aura ve hamArA mArgadarzana karate rheNge| ina Agama aura guruoM kA bhI abhAva ho jAtA hai, to duniyA meM pralaya maca jAtA hai| ye Agama aura guru hI jIvoM ko Apta kI zraddhA karAte haiM, unakA mArga dikhalAte haiN| guru govinda donoM khar3e kAke lAgU pAya ? balihArI guru ApakI govinda diyo batAya // jisa prakAra govinda kA jJAna guru se hI hotA hai usI prakAra arahaMta deva kA jJAna ina guruoM ke dvArA hI hotA hai| jisa dina guruoM kI upekSA karoge, usa dina yathArtha jJAna se bhraSTa ho jAoge / imalI ke per3a para baiThA kabUtara jisa prakAra apane lakSya kI ora dRSTi rakhatA hai, usI prakAra samyagdRSTi jIva gRhasthI ke bhItara rahatA huA bhI apane svarUpa kI ora hI dRSTi rakhatA hai| samyagdRSTi vahI hai, jo apanI anAdikAlIna bhUla ko samajhakara dUra karane kA prayatna karatA hai| zrutajJAna akSarAtmaka hotA hai aura akSara kA artha jAnate ho kyA ?" akSam AtmAnaM rAti dadAtIti akSaraH " jo AtmA ko de vaha akSara hai| etAvatA AtmajJAna meM sahAyaka zAstra hI yathArtha meM zAstra hai| unakA abhyAsa karo to antara kI dRSTi khula jaayegii| Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ munizrI kSamAsAgarajI kI preraNA se maitrI samUha dvArA Ayojita jaina yuvA pratibhA sammAna samAroha (Young Jaina Award - 2002) 2) RE M vigata varSa (2001) kI taraha isa varSa bhI samUce bhAratavarSa ke viziSTa yogyatA prApta karane vAle jaina chAtra-chAtrAoM kA sammAna maitrI samUha ke dvArA jayapura (rAjasthAna) meM 11-12-13 akTUbara ko Ayojita kiyA jaavegaa| san 2002 meM 10vIM evaM 12vIM kakSA (State/CBSE), meM 75% se adhika aMka arjita karane vAle tathACPMT/State PMT, CPET/State PET, NTSE aura IIT meM cayanita (Select) hone vAle jaina chAtra-chAtrAeM apanI mArkazITa evaM sthAyI patA sahita apanA pAsaporTa sAija phoTogrApha nimna pate para 30agasta 2002 taka bhejakaraapanAnAmadarja kraaeN| - sureza jaina, AI.e.esa. 30, nizAta kaoNlonI, bhopAla-462 003 dUrabhASa : (0755) 555533 phaiksa : (0755)468049 E-mail : sureshjain17@hotmail.com maitrI samUha Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ raji. naM. UP/HIN/29933/24/1/2001-TC DAka paMjIyana kra.-ma.pra./bhopAla/588/2002 agasta 2002 jinabhASita mAsika varSa 1, aGkA sampAdaka DaoN. ratanacandra jaina antastattva pravacana kAyAlaya 137, ArAdhanA nagara, bhopAla-462003 (ma.pra.) phona naM. 0755-776666 AvaraNa pRSTha 2 * samyagdarzana : AcArya zrI vidyAsAgara jI . Apake patra : dhanyavAda . sampAdakIya : jaina paMcAyata guvAhATI kA sarAhanIya kadama 5 .lekha sahayogI sampAdaka paM. mUlacandra luhAr3iyA paM. ratanalAla bainAr3A DaoN. zItalacandra jaina DaoN. zreyAMsa kumAra jaina pro. vRSabha prasAda jaina DaoN. surendra jaina 'bhAratI' * tIrtha saMskAra-saMrakSaNa meM apUrva avadAna : sumatacandra divAkara 7 anAvartI kAlo vrajati : bra. sumana zAstrI ziromaNi saMrakSaka zrI ratanalAla ka~varIlAla pATanI (me. Ara.ke.mArbalsa li.) kizanagar3ha (rAja.) zrI gaNeza kumAra rANA, jayapura * AcArya jJAnasAgarajI kA vyaktitva evaM kRtitva: bra. zAnti kumAra jaina * jinadeva-darzana kI sArthakatA : DaoN. surendra kumAra jaina * jaina vizvavidyAlaya : kyoM aura kaise? : kumAra anekAnta jaina 12 13 15 * anadekhA saca : kavitA-nitina sonI 19 .jijJAsA-samAdhAna dravya-audArya zrI gaNezakumAra rANA jayapura : paM. ratanalAla bainAr3A 21 : maMgatarAya jI .bAraha bhAvanA 24 . vyakti aura kRti : DaoN. Ananda jaina prAkRtika cikitsA : prakAzaka sarvodaya jaina vidyApITha 1/205, prophesarsa kaoNlonI, AgarA-282002 (u.pra.) phona : 0562-351428, 352278 * anidrA kA prAkRtika upacAra : DaoN. vandanA jaina 27 sAhitya-samIkSA : jana-jana ke mahAvIra : DaoN. surendra jaina 'bhAratI' 31 .kavitA : jIvana hai bAdala kI bUMda : lAlacandra jaina 'rAkeza' 25 sadasyatA zulka ziromaNi saMrakSaka 5,00,000 ru. parama saMrakSaka 51,000 ru. saMrakSaka 5,000 ru. AjIvana 500 ru. vArSika 100ru. eka prati 10 ru sadasyatA zulka prakAzaka ko bhejeN| * subhASita : paM. sanata kumAra vinoda kumAra jaina 12, 29 .samAcAra ___6, 14, 23, 28-30 .cihna dekhakara mAMsAhArI khAdya padArtha kharIdane se baceM Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Apake patra, dhanyavAda : sujhAva zirodhArya ApakI zodha-patrikA "jinabhASita" kA maiM niyamita pAThaka / hai| unake caraNoM meM bhI nmo'stu| huuN| usameM prakAzita sAmagrI tarka saMgata, vivAdavihIna, anya lekhakoM meM-DaoN. zItalacandra jaina, paM. ratanalAla bainAr3A, yugAnukUla,sarasa evaM sarvagamya rahatI hai| atArkika athavA ArSa- DaoN. nihAlacaMda jaina, DaoN. rAjula jaina, DaoN. (bra.) rekhA jaina, zrI vimukha sAmagrI kA virodha vaha usI nirbhIkatA ke sAtha karatI hai, / azoka zarmA, zrI zrIpAla divA, kavi (pro.) sarojakumAra ke jisa prakAra ki ArSa-sammata sAmagrI kA purajora smrthn| / | 'zabdasamUha ' merI sarAhanA pAte hai; una sabhI kA sAdhuvAda / maiM san 1945-46 se hI uccastarIya patra-patrikAoM kA pa.pU. AcArya vidyAsAgara jI kI kavitA bahuta prabhAvazIla niyamita pAThaka rahA hU~ tathA san 1950 ke dazaka meM kucha uccastarIya | hai; ise mUkamATI meM par3hane kA pRthak AnaMda hai, jinabhASita meM par3hane patrikAoM kA sampAdaka bhI rhaa| isa dizA meM patrakAritA ke kSetra | kA pRthak / unake zrIcaraNoM meM nmo'stu| meM kucha khaTTe-mIThe anubhava bhI kiye| usakI viSama kaThinAiyoM aMta meM carcA kara rahA hU~ 'sampAdakIya' kii| Apane kA bhI anubhava kiyA aura yaha yathArtha hai ki kisI patrikA ko | sampAdakIya ke sthAna para eka svataMtra lekha de diyA hai, jo pU. niyamita rUpa se calAte rahanA sacamuca hI bar3A kaThina kArya hai| | AcArya jJAnasAgara jI ke 30 veM samAdhidivasa kI prAsaMgikatA meM phira bhI, ApakI patrikA 'jinabhASita' niyamita hI nahIM, | sarvAdhika mahattvapUrNa nibandha banakara prakaTa huA hai / bdhaaii| balki uttarottara pragatizIla bhI hai, isakA samasta zreya nizcaya hI | patrikA meM; Apake sampAdana meM; truTiyA~, burAiyA~, khAmiyA~ Apake kuzala sampAdana evaM dhairyasAdhya prabandhana ke liye hai| ina | khojatA rahA, para unake darzana nahIM ho ske| Apa ma~je hue 'khilAr3I' saba kAraNoM se jaina patrakAritA ke kSetra meM ApakA aura ApakI | jo haiM / para AgAmI kisI aGka meM kucha pAyA to avazya likhuugaa| patrikA kA sthAna nissandeha hI anyatama hai| - sureza sarala jinabhASita kI prAmANika zodha sAmagrI, zuddha, nayanAbhirAma sarala kuTI, 293, gar3hA phATaka, jabalapura mudraNa evaM TAIpa-saiTiMga Adi ko dekhakara prAcyakAlIna jainahitaiSI' 'jinabhASita' maI aGkakA sampAdakIya 'donoM pUjA paddhatiyA~ aura usake sampAdakapravara paM.nAthUrAma jI premI (bambaI) tathA 1960 Agamasammata' pddh'aa| Apane vaiddhika ImAnadArIpUrvaka Agama ke ke dazaka ke anekAnta' evaM usake kuzala sampAdaka paNDitapravara Aloka meM vastu sthiti kA nirUpaNa kiyA hai| zrI paM. sadAsukhadAsajI jugalakizora jI mukhtAra sAhaba ke nirbhIka sampAdakIya vaktavya, ne zrIratnakaraNDa zrAvakAcAra kI hiMdI TIkA zloka 119 meM bahuta sampAdana-kauzala evaM prakAzita sAmagrI kI prAmANikatA kA sahasA vistAra se pUjA paramparA kA varNana gati, paryAya aura sthiti ke hI smaraNa A jAtA hai| saMdarbha meM kiyA hai jo mUlataH paThanIya hai| ApakI svayaM aura ApakI patrikA kI bhaviSya meM bhI yahI jaina dharma ahiMsA-aparigrahayukta vItarAgatA kA poSaka hai| pragatizIla nirbhIka sthiti banI rahe, isI maMgala kAmanA ke saath| isameM aMtaraMga abhiprAya kA adhika mahattva hai| isI kAraNa paM. pro. (DaoN.) rAjArAma jaina sadAsukhadAsa jI ne ThIka hI kahA hai ki "apane bhAvani ke adhIna mahAjana TolI naM.2 puNya bandha ke kAraNa haiN"| isake Age paM. jI sA. ne jaina darzana kI ArA (bihAra)-802301 ahiMsA kI sAdhanA hetu sacitta pUjana kA satarka niSedha kiyA hai| jinabhASita (jUna aGka) milaa| mukhapRSTha para pa.pU. saralasaMta | unake anusAra "isaliye jo jJAnI haiM, dharmabuddhi vAle haiM ve to sabhI AcArya jJAnasAgara jI kA citra pAkara Atmika khuzI huI hai| | dharma ke kArya yatnAcAra se karate haiM, karanA caahiye| jisa prakAra do dinoM meM pUre pRSTha bA~ca liye| rocaka evaM jJAnavardhaka | jIvoM kI virAdhanA na hove usa prakAra karanA caahiye| phUloM ke sAmagrI ke lie dhanyavAda / pR. 1 para pa. pU. munikSamAsAgara jI kA | dhone meM daur3ate hue trasa jIvoM kI bahuta hiMsA hotI hai| isameM hiMsA lekha' AcArya jJAnasAgara jI kI sAhitya sAdhanA' zIrSaka ke anakala | to bahuta hai tathA pariNAmoM kI vizuddhatA thor3I hai| isaliye pakSapAta sAdhanA se avagata karAtA hai| pR. 15 para puna: munivara kA zabda- | chor3a kara jinendra ke kahe ahiMsA dharma ko grahaNa karake jitanA citra atIta ke banda gavAkSa kholatA pratIta hotA hai, hRdaya-pradhAna hai | kArya karo, utanA yatnAcArapUrvaka jIvoM kI virAdhanA TAlakara kro|" unakI shailii| pR. 17 para bhI unakI kalama kA prakAza sundara bodha | dakSiNa bhArata meM zaiva dharmAvilambiyoM dvArA jaina samAja evaM karAtA hai| unakI kRti 'AtmAnveSI' maiM aneka bAra par3ha cukA hU~ | sAdhuoM para bhISaNa atyAcAra kiye gye| jisakA varNana unake graMtha aura phira par3hane lagatA huuN| unake zrI caraNoM meM nmo'stu| 'samaNamutamilaM' evaM 'zaiva tirutoNDara' purANoM meM hai| apanI rakSA munizreSTha pU. yogasAgara jI kRta 'pUjA' pR. 18 para par3hane | hetu jainoM ne apanI pUjA paddhati vaidika rUpa meM apanA lii| uttara bhArata milii| sundara racanA hai| muniyoM aura zrAvakoM ke lie preraNAkArI | meM zaddhAmnAya kA poSaNa hotA rhaa| isI kAraNa uttara bhArata vizeSakara -agasta 2002 jinabhASita 3 Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bundelakhaNDa zuddhAmnAya kA poSaka rahA, jo ucita hI hai| ke bAda bahuta acchA lagA, kyoMki aisI sUkSma jAnakArI anya ___ApakA yaha mata sahI hai ki pUjA paddhati samAja ko vargIkRta | kisI patrikA meM nahIM prApta hotii| "Apake patra'' kaoNlama meM pAThakoM na kare aura na hI isameM koI hastekSapa kre| aisA katipaya munirAja | kI saMkhyA ko dekhate hue aisA pratIta hotA hai ki isa kampyUTara ke karate haiN| jahA~ taka vivekasaMgata ho, ahiMsA kI ArAdhanA- | yuga meM bhI loga samaya nikAlakara sAra tattvoM se sahita patrikA sAdhanAnusAra pUjA paddhati zuddha prAsuka, ahiMsaka yA nyUnatama 'jinabhASita' ko par3hakara patrikA kA vistAra kara rahe haiM evaM jarUrI hiMsAyukta ho jisase bhAvAnusAra adhikatama puNyabaMdha ho, yahI iSTa jAnakArI se jJAnakoSa bar3hA rahe haiN| ata: maiM aise logoM kA AbhAra hai| phala to bhAvoM kA hotA hai| samAjabhaya se sacitta ko iSTa mAnate | mAnatA huuN| hue bAhya meM mauna rahanA aura acitta kI puSTi na karanA bhI doSapUrNa __ zrIpAla jaina hotA hai| Apa sama-sAmayika viSayoM para mArgadarzana kara usase menaroDa, goTe gA~va (narasiMhapura) ma.pra. sambandhita vicAroM ko prakAzita kara pAThakoM ko nirNaya kA avasara 'jinabhASita' kA jUna, 2002 aGka milaa| Apane saMpAdakIya dete haiN| dhanyavAda! aMka kI anya racanAe~ bhI jJAna evaM svAsthyavarddhaka meM tyAga aura mAnavatA kI mUrti mahAkavi AcAryazrI jJAnasAgara jI haiM / badhAI! bAbata acchI jAnakArI dekara bahuta acchA kAma kiyA hai| unake DaoN. rAjendra kumAra baMsala lokottara ziSya muni zrI vidyAsAgara jI deza meM jJAna kA prakAza bI-369, o.pI.ema. amalAI phailA rahe haiN| muni zrI kSamasAgara jI kA lekha-'vItarAgatA kI (samAjabhaya se yA svagRhIta mAnyatA ke virodhI hone parAkASThA' bahuta acchA lgaa| DaoN. surendra kumAra jaina 'bhAratI' kA se ArSavacanoM kA pracchAdana evaM una para anArSatva kA AropaNa prazna 'sajA kise?' bahuta acchA lgaa| DaoN. narendra jaina 'bhAratI' ne bhI doSapUrNa hai-sampAdaka) apanI kalama se yaha sahI likhA hai ki 'ciMtana se zreSTha vicAra 'jinabhASita' kA jUna, 2002 kA aMka pAkara prasannatA prakaTa hote haiN|' yadi apane kAryoM kA lagAtAra ciMtana kareM, to huii| isameM Apane patrastambha meM mere patra ko bhI sammilita karake nizcita hI hamane kyA acchA kiyA aura kyA burA kiyA, yaha mUlyavAn banAyA, isake lie bhUri-bhUri sAdhuvAda leN| pikcara sAmane A jAtI hai tathA yahI pikcara hameM bure kAryoM se dUra rahane tathA acche kAryoM kI ora bar3hane kA mArga prazasta karatI hai| parantu, mare patra meM Arhat' azuddha chapa gayA hai| zuddha zabda yadi isI prakAra kA ciMtana samAja aura deza ke bAre meM sabhI loga halantahIna 'Ahata' hai| jaise 'bhagavat' se, aN pratyaya karane para, karane lageM to Age Ane vAle dina bahuta sunahare ho sakate haiM / DaoN. 'bhAgavata' hotA hai, vaise hI 'arhat' se 'Ahata' hotA hai| rekhA jaina kA prAkRtika cikitsA para lekha-'damA kA upacAra' una mahAmahima AcArya zrI jJAna sAgarajI mahArAja para kendrita sabhI rogiyoM ke lie bahuta upayogI hai, jo isa bImArI se pIr3ita yaha aMka unake tapodIpta praziSya munipuMgava zrI sudhAsAgara jI haiN| patrikA ke pratyeka aMka meM isa taraha kI sAmagrI lagAtAra dete mahArAja ke sAhityAnusandhAna kArya kA hI pallavita kroDapatra hai, raheM to bahuta acchA hogaa| patrikA zurU se aMta taka paThanIya, isameM sandeha nhiiN| saadhuvaad| jJAnavardhaka va bahuta sArI jAnakAriyoM se yukta hai| DaoN. zrIraMjana sUrideva zubhakAmanaoM shit| pI.ena.sinhA kaoNlonI, bhikhanApahAr3I, paTanA-800004 rAjendra paToriyA sampAdaka, 'jinabhASita' kA jUna aMka 5 behada rocaka lagA hai| patrikA khanana bhAratI meM AcArya zrI jJAnasAgara jI kI jIvanayAtrA ko vistAra se par3hane sivila lAinsa, nAgapura AI.e.esa. (prI) meM 3 prazikSArthI uttIrNa jainAcArya 108 zrI vidyAsAgara jI mahArAja ke AzISa va | zrI satyendra jaina ka~davA~, zrI abhilASa jaina, sAgara evaM mukhya | preraNA se saMcAlita bhAratavarSIya digambara jaina prazAsakIya prazikSaNa | parIkSA meM tIna kramazaH ku. vandanA jaina, ku. aruNA sacAna evaM saMsthAna mar3hiyA jI jabalapura ke 3 prazikSArthI kramaza: zrI rAjIva zrI nIleza jaina kotamA uttIrNa hue haiN| saMsthAna nidezaka ajita jaina bA~dA, zrI manISa jaina, banDA evaM zrI satyendra jaina ka~davA~ ne jaina eDavokeTa evaM adhIkSaka mukeza siMghaI dvArA dI gaI jAnakArI AI.e.esa. (prI.) meM uttIrNa hokara samAja evaM nagara ke gaurava | ke anusAra saMsthAna ke cAlU satra meM 86 prazikSArthI prazikSaNarata meM zrI vRddhi kii| ukta ke atirakta yUpIpIesasI (prI) meM cAra prazikSArthI kramaza: ku. prIti jaina lalitapura, zrI rAjIva jaina bA~dA, mukeza siMghaI 4 agasta 2002 jinabhASita Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sampAdakIya * jaina paMcAyata guvAhATI kA sarAhanIya kadama 'jinabhASita' ke sitambara 2001 ke aMka meM hamane sva. paM. jugalakizora jI mukhtAra kA eka purAnA lekha ' bhavA'bhinandI muni aura muninindA' punarmudrita kiyA thaa| paNDita jI ne usameM digambara jaina paramparA meM udyamuniyoM kI bar3hatI saMkhyA para roka lagAne ke lie jaina zrAvakoM kA AhvAna kiyA hai| kAraNa yaha hai ki jaise sacce muniyoM ke ujjvala AcaraNa se dharma kI pracura prabhAvanA hotI hai, vaise hI chadmamuniyoM kA kutsita AcaraNa dharma ke ujjvala mukha para gAr3hI kAlikha pota detA hai| daza sacce muni milakara dharma ko jitanA yazasvI banAte haiM, eka chadmamuni akelA hI usa saba para pAnI pherane meM saphala ho jAtA hai| kahAvata hai ki eka machalI sAre tAlAba ko gandA kara detI hai| ataH jinatIrtha ke zAzvata pravartana ke lie zrAvakoM ko isa bAta kI nigarAnI karanA jarUrI hai ki digambara jaina paramparA meM chadmamuniyoM kI dAla na gala paave| mAnanIya mukhtAra jI ne uparyukta lekha meM likhA hai "muniyoM ko banAne aura bigAr3ane vAle bahudhA gRhastha zrAvaka hote haiM aura ve hI unakA sudhAra bhI kara sakate haiM, yadi unameM saMgaThana ho, ekatA ho aura ve viveka se kAma leveN| unake satprayatna se nakalI, dambhI aura bheSI muni sIdhe rAste para A sakate haiN| unheM sIdhe rAste para lAnA vivekI vidvAnoM kA kAma hai|" Aja jahA~ AgamAnukUla caryA karanevAle sacce muniyoM ke aneka saMgha vidyamAna haiM, vahIM chadyamuniyoM kI bhI bAr3ha A rahI hai, jinakA avAMchanIya bhraSTa AcaraNa nirmala jinazAsana ko malina karane meM koI kasara nahIM chor3a rahA hai| samaya A gayA hai ki aba zrAvaka saMgaThita hokara chadmamuniyoM kI bar3hatI saMkhyA para roka lagAne ke apane karttavya kA pAlana kareM aura jinazAsana ko kalAMkita hone se bcaayeN| guvAhATI kI jaina paMcAyata ne isa dizA meM svAgatayogya pahala kI hai| chadyamuniyoM ke bhraSTa AcaraNa se pIr3ita hokara paMcAyata kI kAryakAriNI sabhA ne sarvasammati se eka prastAva pArita kiyA hai, jo atyanta sarAhanIya hai| ukta prastAva 'jaina gajaTa' (27, jUna 2002 ) meM prakAzita huA hai| use yahA~ jyoM kA tyoM uddhRta kiyA hA rahA hai prastAva di. 25.5.2002 ko zrI di. jaina paMcAyata, guvAhATI kI kAryakAriNI sabhA meM nimnalikhita prastAva sarvasammati se pArita kiye gaye 1. zrI di. jaina guvAhATI kI kAryakAriNI samiti kI yaha sabhA katipaya digambara sAdhu saMtoM meM vyApta vyApaka zithilAcAra para gahana cintA vyakta karatI hai| sAtha hI sabhA sarvasammati se yaha nirNaya letI hai ki koI bhI digambara jaina sAdhu yA sAdhvI nimnalikhita zithilAcAroM meM lie dekhA jAtA hai to usa sAdhu ko yA sAdhvI ko zrI digambara jaina paMcAyata guvAhATI kabhI bhI cAturmAsa hetu yA alpakAlIna pravAsa hetu zrIphala bheMTa kara guvAhATI Ane kA nimantraNa nahIM degI tathA aisA sAdhu yA sAdhvI agara svayaM calakara guvAhATI A jAye to use Thaharane hetu mahAvIra bhavana yA anya sthAna upalabdha nahIM kraayegii| isa prakAra ke zithilAcArI sAdhu yA sAdhviyoM kI yaha paMcAyata pUrNa rUpa se upekSA karegI tathA unheM AhAraAdi ke lie bhI nivedana nahIM kregii| zithilAcAra ke mukhya bindu ekala vihArI sAdhu sA sAdhvI saMgha meM parigraha saMgraha karane kI pravRtti padalolupatA, upAdhi lolupatA, maTha mandira tathA navIna tIrtha nirmANa karane kI hor3a / yojanA candA ciTThA saMgraha karane kI pravRtti akelI striyoM ko saMgha meM rakhane kI pravRtti TelIphona, mobAIla phona, phrija, eyara kanDIzanara, TI.vI. kaimarA Adi kA moha cAritrika khyAti lAbha karane kI pratispardhA apane vicAroM se asahamati rakhane vAloM ke prati asahiSNutA samAja meM vighaTana paidA karane kI pravRtti / 2. uparyukta zithilAcArI sAdhu yA sAdhviyoM ko zrI digambara jaina paMcAyata guvAhATI kI anumati ke binA koI bhI digambara jaina samAja guvAhATI kA sadasya yA usase jur3I huI koI bhI saMsthA guvAhATI meM nimantraNa nahIM kara sakatI hai aura na hI unheM apane nivAsa sthAna para yA anya kisI bhI sadasya ke ghara meM yA anya kisI sArvajanika dharmazAlA meM yA anya sthAna meM ThaharA sakatI hai| agara koI bhI vyakti yA saMsthA isa nirNaya ke viruddha kArya karegI, to zrI digambara jaina paMcAyata guvAhATI ko yaha adhikAra rahegA ki vaha usa sAdhu yA sAdhvI ko guvAhATI se vApasa bheja deveM tathA aise sadasyoM yA saMsthAoM ke viruddha zrI digambara jaina paMcAyata guvAhATI dvArA sAmAjika nindA prastAva pAsa kiyA jaayegaa| samAja kI sadasyatA nirasta kara dI jaayegii| unako evaM unake parivAra ko samAja kI koI bhI suvidhA jaise mahAvIra bhavana yA anya bhavana AbaMTita nahIM kiyA jAyegA tathA anya koI bhI suvidhA nahIM dI jaayegii| isa prakAra kI koI bhI ucita kAryavAhI zrI digambara jaina paMcAyata guvAhATI kregii| 3. zrI digambara jaina paMcAyata guvAhATI kI kAryakAriNI kI yaha sabhA di. 03.02.2002 ravivAra ko guvAhATI ke zrI mahAvIra bhavana meM Ayojita samasta pUrvAMcala ke digambara jaina samAja ke pratinidhiyoM kI sabhA meM zithilAcAra para jo prastAva pArita kiyA gayA thA, usa prastAva kI pUrNa rUpa se anumodanA karatI hai| - agasta 2002 jinabhASita 5 Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4. zrI digambara jaina paMcAyata guvAhATI kI kAryakAriNI / jA rahI ho, vahA~ usake nirmANa kI prareNA denA muniyoM kA karttavya kI yaha sabhA bhAratavarSIya digambara jaina mahAsabhA kI lakhanaU meM | hai, kyoMki yaha jinazAsana kI unnati kA hetu hai aura muniyoM kA Ayojita di. 28-29 julAI 2001 kI sabhA meM muniyoM ke kArya jinazAsana kI unnati karanA bhI hotA hai-"AcAryA zithilAcAra sambaMdhI jo aSTasUtrI prastAva pArita kiyA gayA thA jinshaasnonntikraa:"| tathA zrAvakadharma kA upadeza denA bhI muniyoM usa prastAva kA pUrNa rUpeNa samarthana karatI hai| kA karttavya hai, jisameM mandira nirmANa kA upadeza bhI zAmila hai| tanasukharAya seThI ( kAryakArI adhyakSa) ratanalAla rArA ( maMtrI) / ata: koI muni yadi mandira nirmANa kI kevala preraNA detA hai aura isa prastAva kA hama abhinandana evaM anumodana karate haiN| mArgadarzana karatA hai, to vaha zithilAcArI nahIM hai| hA~, yadi vaha yahA~ hama itanA viveka rakhane kI AvazyakatA mahasUsa karate haiM ki isake lie svayaM candA ikaTThA karatA hai aura usakA svayaM hisAba kitAba rakhatA hai tathA nirmANakArya kI svayaM dekha-rekha karatA hai, to mandira nirmANa kI preraNA ko muniyoM ke zithilAcAra meM zumAra na yaha munidharma ke viruddha hai, ata: isa pravRtti ko hatotsAhita avazya kiyA jaay| jahA~ sAmAjika aura aitihAsika dRSTi se dharma kI kiyA jAnA caahie| guvAhATI jaina paMcAyata ko koTizaH saadhuvaad| prabhAvanA hetu mandira Adi ke nirmANa kI AvazyakatA mahasUsa kI ratanacandra jaina munizrI sudhAsAgarajI kA cAturmAsa bijauliyA meM zramaNa saMskRti ke antargata isa saMtapta sRSTi meM aSTa karmoM ke | akhaMDa jyoti kI vyavasthA zrI azoka pATanI Ara.ke. mArbalsa li. |vimocana evaM rAgadveSa kaSAyoM kI nivRtti se parama sukha kI prApti hotI madanagaMja kI ora se ghoSita kI gii| mahAkavi AcArya 108 zrI hai| ahiMsA vrata ke avirala pAlana karane se zramaNa zramaNatA kI ora jJAnasAgarajI, saMta ziromaNi AcArya 108 zrI vidyAsAgarajI, muni bar3ha jAtA hai| AkulatA, vyAkulatA tathA saMkleza bhAvoM se dUra rahakara puMgava 108 zrI sudhAsAgarajI, yakSarakSita sAMgAnera ke jinabimba aura ve apanI AtmA meM nihita bhAvoM ko jAgRta kara lete haiM aura unakA sAMgAnera ke 1008 AdinAtha bhagavAn ke vizAla citroM ke anAvaraNa kalyANa ho jAtA hai| ye udgAra paramapUjya muni puMgava 108 zrI sudhAsAgarajI kA saubhAgya kramaza: sarvazrI azokajI pATanI, madanagaMja, gaNezajI mahArAja ne zrI digambara jaina pArzvanAtha tIryakSetra bijauliyA meM apane rANA jayapura, rAjendra zrI godhA pradhAna sampAdaka"samAcAra jagata"jayapura, cAturmAsa sthApana ke avasara para prakaTa kiye| AzutoSa guptA jilAdhIza bUndI evaM bAbUlAla jaina esapI bUndI kI cAritra cakravartI AcArya 108 zrI zAntisAgarajI mahArAja, dharmapatnI ne arjita kiyaa| |jinakI pAvana paramparA meM Aja zramaNa saMskRti punaH jIvita huI, unake isa avasara para muni zrI kSullakadvaya evaM brahmacArIjI ko viSaya meM batalAte huye munizrI ne Age kahA ki ina AcArya zrI ne apane kramaza: sarvazrI cAMdamala nirmalakumAra dhanopiyA, bhaMvaralAla abhayakumAra | maMgala udbodhana meM kolakattA meM kahA thA ki jahA~ havA kA praveza ho begU, madanalAla godhA evaM padmakumAra mahAvIra kumAra kAsalIvAla begU sakatA hai, vahA~ digambara muni kA praveza ho sakatA hai tathA paMcama kAla dvArA zAstra bheMTa kiye gye| muni zrI sasaMgha ke AvAsa hetu eka saMtazAlA kA nirmANa prAraMbha ho gayA hai, jo atizIghra pUrNa ho jAyegA ke anta taka bhAvaliMgI muniyoM kA udbhava va bihAra hotA rhegaa| una evaM muni zrI sasaMgha vahI viraajeNge| para kisI kA dabAva nahIM cala sakatA aura na hI ve kisI kI kSetra ke bhavya lemIneTeDa citroM kA anAvaraNa bhI bha~varalAla anukUlatA para nirbhara rahate haiN| pAvasa kAla meM sAdhugaNa apane dhyAna, paTavArI ne kiyaa| AcArya 108 zrI jJAnasAgara jI mahArAja ke citra ke AtmasAdhanA evaM ahiMsA vrata ke paripAlana hetu eka hI sthAna para samakSa zrI gaNeza rANA jayapura ne jilAdhIza evaM zrI azoka pATanI ke Thaharate hai aura isa varSa muni zrI sasaMgha ne isa kSetra ko apane cAturmAsa sahayoga se maMgala dIpa prajvalita kiyaa| uparyukta sabhI ke sAtha ajamera, hetu cunA hai| jayapura, bhIlavADA, kekaDI, bUndI, byAvara Adi sthAnoM se padhAre muni zrI ne kSullakadvaya 105 zrI gaMbhIra sAgara jI, dhairyasAgarajI gaNamAnya atithiyoM kA samiti kI ora se mAlA, tilaka zrIphala evaM bra. saMjaya bhaiyA ke sAtha bhagavAn 1008 zrI pArzvanAtha kI tapobhUmi evaM lemIneTeDa phoTo bheMTa kara bhAvabhInA sammAna kiyA gyaa| isa kSetra meM zobhAyAtrA ke sAtha maMgala praveza kiyaa| yahA~ pahu~cane para kSetra ke ke mahAmaMtrI zrI suganacaMda zAha ne batalAyA ki cAturmAsa kAla meM padAdhikAriyoM evaM bAhara se padhAre viziSTa mahAnubhAvoM tathA apAra munizrI kA pratidina maMgala pravacana prAta: 8 baje se pravacana hAla meM zraddhAluoM ne unakA bhAvabhInA svAgata kiyaa| koTA ke zrI riSabha hogaa| evaM dopahara meM"rAjavArtika" kA svAdhyAya evaM samaya-samaya mohIvAla ke saMyojana meM zrI suganacandra kailAzacandra mAMDalagaDha ne, jo para vibhinna kAryakrama Ayojita hoNge| saMbhavatayA ravivAra ko muni zrI kSetra ke mahAmaMtrI bhI hai, jilAdhIza bUndI Adi ke sAtha cAturmAsa hetu kA vizeSa maMgala pravacana rhegaa| atithiyoM ke lie AvAsa evaM dhvajArohaNa kiyaa| bAda meM muni zrI ne dhArmika kriyAoM ke sAtha apanA bhojana kI samucita vyavasthA hai| bijauliyA kA samparka sUtra dUrabhASa cAturmAsa sthApita kiyaa| maMgala kalaza kI sthApanA kA saubhAgya zrI - 01489-36074 hai| bhaMvaralAla paTavArI bijauliyA ne arjita kiyA evaM isa kAla meM hIrAcandra jaina, sahapracAra prasAra saMyojaka 6 agasta 2002 jinabhASita Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tIrtha saMskAra saMrakSaNa meM apUrva avadAna sumatacandra divAkara, satanA (ma.pra.) rAjA zreyAMsa dvArA bhagavAna RSabhadeva ko prathama bAra AhAra | digambara jainoM ke lie anajAne the, unheM unakI mahimA se avagata dAna diyA gayA thaa| yaha AhAradAna eka gRhastha ke dvArA digambara kraayaa| isI prakAra dakSiNa bhAratIyoM ko uttara tIrthoM ke prati muni ko diyA gayA usa yuga kA dizAnirdezaka dAna thaa| rAjA rucivaMta bnaayaa| bAraha varSIya apane athaka prayAsoM se pUre digambara zreyAMsa dvArA dizAnirdezana ke kAraNa unheM dAna tIrtha kA pravartaka | samAja meM akhila bhAratavarSIya digambara tIrthoM ke prati karttavyabodha mAnA jAtA hai| unakA gaurava sarvazreSTha dAna dAtAroM kI zreNI meM kI eka amiTa lahara pravahamAna karane kA durlabha kArya unhoMne pUrA sthApita huaa| usI prakAra pUjya 108 AryanandI jI muni mahArAja | kiyaa| sAtha hI, akhila bhAratavarSIya tIrthakSetra kameTI ke lie ne vartamAna yuga meM tIrtha rakSA ke hitArtha saMkalpa liyA thaa| unhoMne eka koTi kA phaMDa ekatrita kara apane guru samantabhadra mahArAja kI tIrtha kSetra rUpI prAcIna jaina sAMskRtika dharoharoM ke rakSaNa hetu AjJA kA pAlana tathA apane dvArA kiye saMkalpa kI pUrti ke sAtha samasta digambara jaina samAja ke mana meM karttavyabodha aura nijatva hI zvetAmbaroM se spardhA hetu sakSama bnaayaa| isa saMkalpa pUrti ke bodha kA maMtra phuuNkaa| AtatAiyoM se tIrthoM ke saMrakSaNa hetu samAja bAraha varSIya antarAla meM AcArya AryanandI mahArAja ne zakkara kA ko yathA sAmarthya dAna dene hetu protsAhita kiyaa| isa prakAra sampUrNa tyAga kiyA huA thaa| tIrthakSetroM ke prati karttavyabodha kI isa digambara jaina samAja se vipula dhana dAna karAkara akhila bhAratIya | Adarza bhAvanA tathA apane guru kI AjJA kI dRr3hatA ne hI unheM tIrtha tIrtha rakSA kameTI ke koza ko tIrtharakSaNa meM sakSama banAyA, isaliye rakSA ziromaNi tilaka banA diyaa| unheM 'tIrtha rakSA ziromaNi tilaka' mAnA jAnA sarvathA upayukta hai| pUjya AryanandI jI mahArAja ko yaha gauravapUrNa tIrtharakSA isa puNyakArya ko karate hue aneka sthAnoM para ajJAniyoM dvArA una | ziromaNi tilaka upAdhi pUjya AcArya vimalasAgarajI mahArAja para calAe AlocanA rUpI vyaMgya bANoM kA unhoMne sahajatA se | tathA pUjya ailAcArya vidyAnanda jI mahArAja kI anuzaMsA se akhila sAmanA kiyaa| tarka-vitarka tathA aneka prakAra ke samAdhAnoM dvArA bhAratavarSIya tIrtharakSA kameTI ne samarpita kii| yadyapi mahArAjazrI ne unheM dAna kA aucitya samajhAnA pdd'aa| aneka sthAnoM para katipaya | ise pariSaha jaya ke rUpa meM hI sviikaaraa| isa prakAra tIrtharakSA vyaktiyoM dvArA unheM digambara muni kI maryAdA kA bodha karAne kA ziromaNi tilaka ke karttavya kI garimA hI nahIM, apitu bhArataanadhikRta prayAsa kiyA gayA, parantu pUjya AryanandI mahArAja ne varSIya tIrtha rakSA kameTI ke apane gaurava kA itihAsa bhI hai| yadyapi sadaiva apanI samatA tathA saralatA ko banAye rkhaa| yahA~ taka ki mahArAja zrI ne ina upAdhiyoM se hamezA iMkAra kiyA hai| ve to apane aneka digambara sAdhuoM ne bhI unheM pariprekSya meM nahIM smjhaa| | Apa ko muni bhI nahIM mAnate the- unakA kahanA thA ki muni kauna? mahArAjazrI ina tamAma sthitiyoM kA sAmanA karate hue niSkAma jisakI "pA~coM indriyA~ aura mana mauna ho gayA ho-vaha muni hai|" karmayogI kI taraha maMjila kI ora bar3hate rhe| abhI to maiM anagArI mAtra huuN| ghara-gRhasthI chor3ane vAlA pA~ca unhoMne mahAvratoM kA niraticAra pAlana karate hue sampUrNa mahAvratoM kA pAlana karane vAlA sAdhu anagArI kahalAtA hai / maiM to bhArata ke prAyaH samasta tIrthoM kI vaMdanA hetu yAtrA kii| unhoMne eka vidyArthI kI taraha muni banane kA abhyAsa kara rahA huuN| aneka aneka nagaroM kA bhramaNa karate hue cAlIsa hajAra kilomITara bhUmi janmoM taka digambara mahAvratadhArI banakara abhyAsa karU~gA, taba muni apane upanaya padoM se naapii| ina yAtrAoM meM sardI, garmI, Atapa tathA | bana paauuNgaa| hiMsaka pazuoM kA sAmanA kiyA, duSTa ajJAniyoM dvArA nindya vacanoM | tIrtharakSaNa ke punIta saMkalpa kI preraNA dvArA Adi anya aneka pariSahoM kA sAmanA zAnti samatApUrvaka ve eka koTi phaMDa ke ekatrita karane ke saMkalpa kA saMdarbha karate rhe| bhAratavarSIya digambara jaina tIrthakSetra kameTI se jur3A hai| tIrthakSetra ye yAtrAe~ mAtra arthasaMkalana hetu hI nahIM thIM, apitu ina kameTI kI sthApanA san 1902 meM huii| san 1959 meM sara seTha yAtrAoM se tIrtha kSetroM kI vyAvahArika kaThinAiyoM ko bhI unhoMne | hukumacaMda jI ke svargavAsa ke pazcAt unakA padabhAra zrAvakaziromaNi smjhaa| vahA~ kI kamiyoM kA avalokana kara unake saMrakSaNa, | sAhU zAnti prasAda jI ne smhaalaa| idhara zvetAmbaroM ke utpAta aura saMvarddhana ke lie apane amUlya anubhavapUrNa sujhAva die| ye anubhava dabAva tIrthakSetroM para niraMtara bar3ha rahe the| unake pAsa artha kI unhoMne apane gRhastha jIvana meM 30 varSIya zAsakIya sevA meM rahate / pracuratA thii| sAhUjI ke padabhAra samhAlane ke lagabhaga 10 varSa hue arjita kiye the| aneka tIrtha kSetra jo samaya kI A~dhI ke garta | pazcAt san 1969 meM tIrthakSetra kameTI kI baiThaka pUjya samantabhadra meM DhaMka gaye the, unake unnayana hetu janamAnasa ko jAgrata kiyaa| mahArAja ke sAnnidhya meM kumbhoja bAhubalI meM huii| usa baiThaka meM mahArASTra aura dakSiNa bhArata ke aneka tIrtha, jo uttara bhAratIya | AcArya zrI samantabhadra jI ne kahA ki "dostI aura duzmanI barAbara -agasta 2002 jinabhASita 7 Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAloM meM hI ThIka cala pAtI hai, ataH tIrthakSetra kameTI ko yadi zaktizAlI zvetAmbara samAja se mukAbalA karanA hai to use bhI sazakta bananA hogaa| tuma eka karor3a kA dhruva phaMDa taiyAra karo / bahuta-sI kaThinAiyoM kA samAdhAna AsAnI se ho jAyegA / aneka varSoM ke prayAsa ke pazcAt jaba tIrthakSetra kameTI ke aneka karNadhAra mahAnubhAva vAMchita phaMDa saMgRhIta karane meM saphala nahIM ho pAye, taba pUjya AcArya samantabhadra mahArAja ne apane ananya priya ziSya muni AryanandI jI ko prerita kiyaa| guruAjJA ko zirodhArya kara pUjya AryanandI jI mahArAja ne san 1981 meM belagA~va meM cAturmAsa pazcAt apane saMkalpita eka koTi phaMDa kI dAna rAzi kI pUrti ke lakSya ko pUrA kiyaa| unake isa mahAna avadAna ne hI bhAratavarSIya tIrtharakSA kameTI ko samasta tIrthoM ke rakSaNa, saMvarddhana ke lie samRddha kiyaa| pUjya AryanandI jI mahArAja kI isa saphalatA ke liye belagA~va tathA zravaNabelagolA meM vizAla abhinandana samArohoM kA Ayojana huaa| belagA~va meM sAmUhika cauke meM pUjyazrI ko AhAra meM miThAI ke grAsa diye gaye / pUjya AryanandI jI mahArAja kI aneka yAtrAoM ke saMghapati zrI hIrAcaMda jI kAsalIvAla aura unake parivAra ke cauke meM mahArAja kA par3agAhana huA / kAsalIvAla jI ne bhI lakSya prApti pazcAt sarvaprathama mahArAja ko AhAra dene kA saMkalpa liyA huA thaa| AhAradAna ke upalakSya meM unhoMne tIrthakSetra kameTI ke hitArtha prazaMsanIya dAna rAzi ghoSita kii| zravaNabelagolA meM san 1981 ke mahAmastakAbhiSeka ke vizAla kAryakrama ke paMDAla meM pUjya AryanandI jI mahArAja kA abhinandana pUjya AcArya dezabhUSaNa mahArAja, ailAcArya dharmasAgara mahArAja aura unake saMghastha sAdhuoM tathA anya aneka AcAryoM ke saMghastha sAdhuoM ke sAnidhya meM huaa| usa kAryakrama meM lagabhaga Der3ha sau digambara sAdhu the| caturvidha saMghoM ko milAkara eka garimAmaya picchIdhAriyoM kI upasthiti thI / isa abhinandana samAroha meM apane udbodhana meM AryanandI jI mahArAja ne apanI saphalatA kA samasta zreya apane guru pUjya samantabhadra mahArAja ko tathA digambara samAja kI udAra dAnapravRtti ko diyA, apane Apako mAtra nimitta hI kahA / dhanya hai, unakI nispRha vRtti ko / siddhakSetra kuMthalagirI kI vizAla jala yojanA ke sUtradhAra kuMthalagirI ke gurukulavAsiyoM, vidyArthiyoM ko tathA AsapAsa ke khetiharoM ko sadaiva se jalasaMkaTa kA sAmanA karanA par3atA thaa| kuMthalagirI siddhakSetra kI aneka nirmANa yojanAe~ jalAbhAva ke kAraNa adhUrI thiiN| tIrthayAtriyoM ko bhI vahA~ samucita pAnI kI vyavasthA na hone ke kAraNa asuvidhA kA sAmanA karanA hotA thA / kuMthalagirI siddhakSetra dezabhUSaNa, kulabhUSaNa Adi munirAjoM kI nirvANabhUmi ke sAtha hI pahAr3a para aneka digambara jaina mandiroM vAlA manorama bhavya darzanIya kSetra hai| pUjya cAritra cakravartI AcArya zAntisAgara mahArAja kI chattIsa divasIya sallekhanA pazcAt yaha agasta 2002 jinabhASita 8 1 / siddhakSetra samasta bhArata ke digambara caturvidha saMghoM, tIrthayAtriyoM ke liye anivAryata: vandanIya kSetra hai| pUjya AcArya AryanandI mahArAja ke sAdhanApatha meM bhI kuMthalagiri kA mahattvapUrNa sthAna hai| yahIM para unhoMne cAritra cakravartI pUjya zAntisAgara mahArAja se saptama pratimA ke vrata tathA pUjya samantabhadra mahArAja se bhagavatI muni dIkSA prApta kI thii| inhIM kAraNoM se pUjya AryanandI mahArAja kuMthalagiri kSetra ke prati kartavyabodha se ba~dhe hue the| pUjya gurudeva samantabhadra jI mahArAja kI bhAvanA bhI kSetra para jalApUrti kI thii| astu, eka bRhad jala yojanA ke sUtradhAra guruAjJA se pUjya AryanandI mahArAja bane / yojanA kAphI lAgata kI thI, jise mahArASTra zAsana ke sahayoga ke binA pUrA nahIM kiyA jA sakatA thA / pUjya mahArAjazrI ke bhaktoM ke prayAsa se mahArASTra zAsana ke tatkAlIna siMcAI maMtrI zivAjIrAva nilaMgekara ko kuMthalagirI meM mahArAjazrI ke caraNoM taka lAyA gyaa| mahArAja ke prabhAva se unhoMne samasta yojanA pUrti kI svIkRti pradAna kara turaMta hI sAtha Aye aphasaroM ko jala yojanA ko kAryAnvita karane kA Adeza kara diyaa| unakI isa tatparatApUrNa kAryavAhI se prabhAvita mahArAja ke mu~ha se unake liye mukhyamaMtrI banane kA AzISa nikala gyaa| mahArAja ke sarala citta se nikale vacanoM kA prabhAva thA athavA saMyoga ki zivAjIrAva nilaMgekara cha: mAha ke antarAla meM hI mahArASTra rAjya ke mukhyamaMtrI manonIta ho gye| mahArAja to AzISa pradAna kara bhUla gaye the, parantu nilaMgekara jI nahIM bhUle the aura ve mahArAja ke prati dRr3ha zraddhAlu ho gaye the / jala yojanA meM druta gati A gayI thI aura karor3oM kI yojanA zIghra hI mukhyamaMtrI kI anuzaMsA se pUrI ho gyii| jo jala cAroM ora ke pahAr3oM se vyartha baha jAtA thA, use eka jalAzaya meM ekatrita kara diyA gayA thA tathA eka bar3e kUpa kA nirmANa kara diyA gayA thaa| kUpa meM sadaiva jala kI ApUrti nirmita jalAzaya ke jala se hone lgii| kUpa ko pAipa lAinoM se jor3ane para kSetra ko tathA kRSakoM ko pracura jala milane lgaa| sUtradhAra ke rUpa meM pUjya AryanandI mahArAja ke kuMthalagirI kSetra para kiye isa upakAra ko kabhI bhI bhulAyA nahIM jA sakegA / jIvaMta tIrthoM ke poSaka pUjya AcArya AryanandI mahArAja ne apane guru pUjya samantabhadra mahArAja dvArA sthApita aneka gurukuloM kA poSaNa apanI dAna preraNA se kiyA ina gurukuloM meM jainAgama kA zikSaNa tathA laukika zikSaNa gurukula paddhati se hotA hai| isa prakAra digambara jaina samAja ko ina gurukuloM dvArA aneka udbhaTa vidvAnoM kI zrRMkhalA dekara jIvaMta tIrthoM kA poSaNa unake dvArA kiyA gyaa| ina gurukuloM meM samAja ke adhikAMza vipanna varga ke bAlaka niHzulka zikSaNa prApta karate haiN| ina gurukuloM meM vizeSa ullekhanIya zrI pAzrvanAtha digambara jaina brahmacarya Azrama gurukula elaurA (verula) hai jisakI sthApanA 5 jUna 1962 kI zrutapaMcamI ke dina pUjya AryanandI mahArAja ke sAnnidhya meM huii| isa gurukula meM 300 vidyArthiyoM ko Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zikSaNa, chAtrAvAsa, bhojana kI niHzulka vyavasthA ke sAtha dhArmika aura laukika zikSaNa bhI diyA jAtA hai| anya ullekhanIya gurukula pUjya AryanandI jI mahArAja dvArA poSita dezabhUSaNa - kulabhUSaNa brahmacaryAzrama kuMthalagirI tathA pUjya zrI kI preraNA se sthApita zrI neminAtha digambara jaina brahmacaryAzrama gurukula navAgar3ha hai| isa gurukula meM 200 chAtroM kI niHzulka zikSaNa vyavasthA hai / pUjya zrI dvArA sthApita gurukula Aja unake na hone para bhI usI garimA se cala rahe haiM, jaise ki unake jIvanakAla meM calate the| pUjyazrI dvArA samAja ko prerita kara isa prakAra kI vyavasthA kI gayI hai ki arthAbhAva athavA anya kAraNoM se ina dharmAzrayoM ke saMcAlana meM vyavadhAna na aaye| ina AzramoM se nikale hue vidvAna svecchA se varSo yahA~ adhyApana kA kArya sevAbhAva se karate haiN| isa prakAra vidvAnoM kI satata jIvaMta zrRMkhalA cala rahI hai| yaha unake dvArA dharma pravartana kA jIvaMta svarUpa hai / sammedazikhara para sthApita caupar3A kuNDa mandira zvetAmbaroM ke prabala virodha kA sAmanA karate hue pUjya AryanandI jI mahArAja kI preraNA se hI caupar3A kuNDa, sammedazikhara para mandira nirmANa tathA jinabimboM kI sthApanA ho pAyI thii| pUjya AcArya AryanandI jI mahArAja ko isa kArya ko pUrA karAne kI preraNA pUjya AcArya vimalasAgara mahArAja se prApta huI thii| zrI sammedazikhara ke parvata para aneka varSoM se mUrtiyA~ sthApanA hetu khule maidAna meM rakhI huI thIM zvetAmbaroM dvArA vahA~ aneka kAnUnI tathA asAmAjika tattvoM ke mAdhyama se vyavadhAna upasthita kiye jAte rahate the| AcArya vimalasAgara jI jaise prabhAvaka santa isa kArya ko pUrA nahIM karA pAye the| pUjya vimalasAgara mahArAja ne eka dina sahaja parihAsa meM pUjya AryanandI mahArAja se kahA ki yadi caupar3A kuNDa para Apake hote mandira nirmANa nahIM ho pAyA to ApakA "tIrtha ziromaNi tilaka" kahalAnA vyartha hai| yaha san 1996 sammedazikhara cAturmAsa ke avasara para hue vArtAlApa kA aMza hai| donoM AcAryoM meM isa prakAra kA sahaja vAtsalyapUrNa vArtAlApa yadA-kadA calatA rahatA thA / AcArya AryanandI jI mahArAja ne ise gambhIratA se vicArate hue saMkalpa kiyA ki "jaba taka sampUrNa zrI pAzrvanAtha digambara jaina udAsIna Azrama, azoka nagara, udayapura meM zrI digambara jaina mahAsamiti udayapura saMbhAga evaM zrI digambara jaina zramaNa saMskRti saMsthAna sAMgAnera ke saMyukta tattvAvadhAna meM 21 jUna se 29 jUna, 2002 taka 8 divasIya zivira kA Ayojana kiyA gayA, jisameM dhArmika zikSaNa, pUjana evaM saMskAra Adi kA prazikSaNa diyA gyaa| 350 zikSArthiyoM ne zivira meM bhAga liyA evaM 217 ne parIkSAyeM diiN| ATha dina taka tIna satroM meM bAlabodha bhAga 1, 2, 3, 4 chahaDhAlA, dravyasaMgraha, maMdira nirmANakArya tathA paMcakalyANaka pratiSThA ina mUrtiyoM kI nahIM ho jAyegI, taba taka ve caupar3A kuNDa se anyatra kahIM nahIM jAyeMge / isa pAvana punIta kArya hetu unheM kitane hI upasarga kyoM na jhelanA par3eM, yahA~ taka ki kArAvAsa athavA prANotsarga karanA par3e to kreNge| unhoMne navayuvaka utsAhI kAryakartAoM ko isa kArya hetu prerita karate hue kahA ki yadi zvetAmbaroM athavA arAjakatattvoM dvArA goliyA~ calIM, to pahalI golI vaha apane Upara jheleNge|" mahArAja ke isa prakAra ke nirNaya se kAryakartAoM ke mana meM hara saMgharSa se jUjhane kA saMkalpa jAgrata huaa| aba unheM na kAnUna kA bhaya thA, na hI zvetAmbaroM se mukAbale kA AcAryazrI ne dIpa stambha banakara unakA paga-paga para mArgadarzana kiyaa| nirmANa kArya hetu arthAbhAva kI pUrti dAna dAtAroM dvArA mahArAja kI vyaktigata preraNA se saMbhava ho skii| mahArAjazrI parvata para hI aneka mAha taka virAjamAna rahe / aneka mAnavIya aura prAkRtika ApadAe~ unake sAmane AyIM / parvata para rahate hue sardI-garmI kI bhISaNatA mahArAja kI usa vajra jaisI durbala kAyA ne jhelI aneka pratyakSadarziyoM kA kahanA hai ki "deva unakI rakSA karate the|" dinA~ka 23.04.1996 kA dina digambara jaina samAja ke itihAsa meM svarNAkSaroM meM likhA jAne yogya hai, jaba pUjya AryanandI mahArAja ke sAnnidhya meM navanirmita maMdira kI vediyoM para paMcakalyANaka pratiSThA pazcAt tIrthaMkaroM kI mUrtiyoM ko virAjamAna kiyA gayA yaha eka aisI aitihAsika ghaTanA thI, jisane akhila bhAratavarSIya digambara jaina samAja ko - gauravAnvita kiyA / zvetAmbaroM ke viruddha saphalatA kA kIrtidhvaja sammedazikhara caupar3A kuNDa para sadiyoM taka pUjya AcArya tIrtharakSA ziromaNi tilaka" AryanandI mahArAja kI kRpA se sadaiva laharAtA rhegaa| isa prakAra munizreSTha viSNukumAra jI muni kI paramparA ko duharAne vAle AcArya AryanandI mahArAja ke tIrthoM ke liye kiye gae kAryoM ko sadaiva smaraNa kiyA jAvegA aura digambara jaina samAja unakA sadA RNI rhegaa| aise isa yuga ke munizreSTha ko koTizaH namana, jo jIvana bhara bhAratavarSIya digambara jaina tIrthoM ke saMrakSaNa hetu samarpita rhe| | sarvodaya samyagjJAna zikSaNa zivira sampanna ratnakaraNDa zrAvakAcAra evaM tattvArthasUtra kI kakSAyeM Ayojita kI gaIM, jinameM adhyApana kA kArya zramaNa saMskRti saMsthAna sAMgAnera se padhAre hue zivira kulapati bA. bra. zrI maheza bhaiyA jI evaM ATha vidvAnoM ne kiyaa| zivira ko parama pUjya AcAryaratna 108 zrI vardhamAnasAgara jI mahArAja kA AzIrvAda prApta thA / kunthukumAra jaina saMyukta mahAsaciva - agasta 2002 jinabhASita 9 Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anAvartI kAlo vrajati kabhI na lauTane vAlA samaya jA rahA hai siddhAntaratna bra. sumana zAstrI sAirasa ke pAsa jo bhI AdamI AtA vaha usase kahatA- | hote haiM aura dasa hajAra gujare kala eka Aja kI barAbarI nahIM kara thor3e meM kaha dIjie, samaya bahuta kImatI hai|' kitanA samayajJa thA | sakate, isakA kAraNa hai bItA huA samaya kabhI lauTakara nahIM vaha bhavyAtmA, jI karatA hai usake ye zreSTha-sundara vicAra bhojana ke | aataa| nadI ke pravAha kI taraha samaya ko kabhI koI lauTA nahIM rasa kI taraha apane rakta kaNoM meM AtmasAt kara luuN| skaa| samudra kI ora jAtI gaMgA ko to sabane dekhA hai kintu use jahA~ taka maiM samajhatI hU~ 'samaya samayasAra hai, bhagavad | lauTate hue kabhI kisI ne nahIM dekhaa| saca to yaha hai bahatI dhArA sampatti hai aura usakA apavyaya mahAn pApa hai|' jo samaya ko naSTa | meM do daphA kaba-kisane nahAyA hai? mu~ha se nikalI bAta, bItI karatA hai samaya use hI naSTa kara detA hai: kyoMki ucita samaya para | rAta, kamAna se chUTA tIra, deha se nirgata AtmA, bItA bacapana, kiyA gayA kArya ucita phala detA hai aura asamaya athavA kArya kA | gujarI javAnI, TUTe tAre, TUTI TahanI, jhar3ate phala-phUla-patra kabhI samaya nikala jAne para kiyA gayA kArya kartA ke zrama aura phala | punaH apane udgama para nahIM lauTate, taba 'samaya' nAmA cakra Age donoM ko pI letA hai| eka bAra zraddhAlu dhanika ne apane nagara meM bar3hakara pIche kyoM lauTegA? padhAre eka sAdhu se pUchA-mahAtman ! zreSTha kAryoM meM samaya lagAnA to atIta ko vartamAna banAnA na to insAna ke hAtha kI bAta hai Avazyaka hai, kintu yadi koI samayAbhAva se vaisA na kara sake to | na indra, dharaNendra,cakrendra kahalAne vAle amara-narAdhipoM kI; kyoMki kyA karanA cAhie? sAdhu jI sAzcarya rahasyabharI muskAna bikherate | vaha na to kisI kI khuzAmada kA mu~hatAja hai, na dhana va minnatAoM hue bole-zreSThi ! mujhe to Aja eka aisA koI bhI vyakti nahIM kaa| vaha aisA nirlipta nyAyAdhIza hai jo koTi-koTi svarNa mudrAoM milA, jise vidhAtA yA svayaM kAla cakra ne eka dina meM caubIsa | kI rizvata bhI ThukarA detA hai| usakA koI guru nahI; jisakI ghaNTe meM eka pala bhI kama samaya diyA ho| phira 'samaya kI kamI' AjJA zirodhArya karane para vaha vivaza ho| usakA koI mAlika se ApakA kyA abhiprAya hai? nahIM, jisake dabAba meM use lauTanA par3e, etadartha atharvaveda meM kAla seTha sakapakAkara cupa ho gyaa| santa ne spaSTIkaraNa karate | ko vizvezvara kahA hai 'kAlo hi srvsyeshvrH| kiSkindhAkANDa hue kahA-vatsa ! jise Apa samayAbhAva kahate ho vaha vastutaH | meM vAlmIki mahAtmA pharamAte haiMsamaya kI kamI nahIM, samaya kI avyavasthA hai| anupayogI kAryoM na kAlasyAsti bandhutvaM na hetu na praakrmH| meM adhika samaya vyaya ho jAne se upayogI kAryoM ke lie samaya na mitrajJAtisambandhaH kAraNaM nAtpano vshH|| nahIM bacatA isalie jarUrI hai kArya se pUrva samaya kA mUlyAMkana kAla kisI ke sAtha bandhutva, mitratA athavA jAta-pA~ta karanA siikho| samaya kA mUlyAMkana arthAt samaya kA samyak | kA riztA nahIM nibhaataa| use adhInastha karane kA koI upAya bhI niyojana, samyak upayoga, sdupyog| jo vyakti samaya kA samyak nahIM hai| usa para kisI ke parAkrama kA jora nahIM calatA kyoMki niyojana karanA jAnatA hai, samaya usase vijita ho jAtA hai aura | 'kAraNa svarUpa kAla' kisI ke vaza meM nahIM hai| yahI bAta gItA meM usakI isa vijayazrI para vaha svayaM harSonmatta ho Ananda aura yaza bhI kahI hai 'na kAlasya priyaH kazcinna dveSyaH kurusttm|' he puJja ke gulAbI/rakta kuMkuma se usakA tilaka kara detA hai| isake kuruttama! kAla kA na koI priya hai, na hI dvessii| viparIta jo samaya kA samyak niyojana nahIM jAnate, ve samaya kI guptacaroM ke samAna samaya ke caraNa azravya aura ni:zabda mAra se hAra jAte haiM aura karAhate phirate haiM mere pAsa samaya nahIM hai| haiN| cora kI bhA~ti cupake se dabe paira nikala jAne vAle isa zakhsa samaya usI kA sAtha detA hai jo usakA hAtha pakar3akara calatA hai|| seTha natamastaka ho gyaa| kA gati krama anavarata sAmya hai, usameM koI navya parivartana, koI jIvana kI sabase bar3I jIta hai samaya kA sadupayoga aura nayApana nahIM hai| vaha mizrI yA lavaNa DalI (prayoktA para nirbhara) jIvana kI sabase bar3I parAjaya hai samaya kA durupyog| use vyartha ke samAna sArvakAlika, sarvatra, sarvataH madhura aura kSAradharmI hai| ga~vAnA bahuta bar3I sampatti khonA hai| phrAnsIsI kahAvata hai 'sivA isakI gati ko pahacAnane vAlA 'samaya ke phalaka' para ve Adarza dina-rAta ke hara cIja kharIdI jA sakatI hai| saca hai vakta kA eka citra pratibimbita kara jAtA hai jisase hajAroM-lAkhoM pIr3hiyA~ kalpAnta nimiSa svarNa ke hara tAra kI taraha kImatI hai, sirpha itanA hI nahIM taka sabaka letI rahatI haiM aura jo samaya kI gati-kImata nahIM santa puruSoM kI bhASA meM 'Ane vAle do kala eka Aja ke barAbara | pahacAnate ve kyA karU~ samaya hI nahIM milatA' kA ronA rote-rote 10 agasta 2002 jinabhASita - Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tanAvoM ke cakravyUha meM pha~sakara aisI dardanAka, zarmanAka mauta marate haiM jinakI smRti mAtra rUha ko romAMcita kara detI hai| jinheM samaya na milane kI zikAyata hai spaSTa hai unakA dainika jIvana asta-vyasta hai / unheM pratyeka kArya hetu samaya kA samyak niyojana nahIM aataa| ve kAryoM kI samaya sAriNI badalate rahate haiM 'khAne ke samaya sonA, sone ke vakta khAnA Adi ajUbe ulTe kAryakrama unakI dinacaryA meM zAmila ho jAte haiM, phira Atma cintana, bhagavadbhakti, sAmAyika dhyAna, satsaMgati, pratikramaNa, svAdhyAya jaise lokadurlabha kArya yA to chUTa jAte haiM yA unakA niyama hai hI, to unheM jhaTapaTa svalpAvadhi meM nipaTA liyA jAtA hai| kala para sarakane vAloM ko Age sarakA diyA jAtA hai athavA eka-dUsare AvazyakoM para unheM anAvazyaka rUpa se lAda diyA jAtA hai arthAt unake sAtha nipaTA diyA jAtA hai / mAnava mana ke hAthoM meM jinakA hita se koI dUra-dUra taka tAlluka nahIM hai, aise kAryoM kI eka lambI sUcI (lisTa) satat laTakatI rahatI hai, jinakI sampUrti meM Atma cintana, Atma kalyANa jo ki jIva mAtra kA dhyeya, zreya aura preya hai; chUTa jAtA hai| yahA~ taka ki unakA amana caina bhI china jAtA hai| aise loga AlasI, Atmavimukha, svadharmAnutsAhI, svayaM ko dhokhA dene vAle evaM kAma coroM kI zreNI meM gine jAte haiN| ucita samaya para ucita phala dene vAlA avasara unake hAthoM meM pazcAttApa sauMpakara khisaka jAtA hai| unakA vaha pazcAttApa vaisA hI vyartha hai jaise sira phUTane para phaulAdI Topa pahananA, pakar3e jAne para cir3iyA kA cIkhanA, bacce ke DUba jAne para ku~e ko DhA~kanA athavA hAthI beca DAlane ke bAda aMkuza rakhane jaisA vyartha hai ? samaya ga~vAnA arthAt jIvana kI amUlya mUlabhUta pU~jI khonA hai| manuSya zarIra, thakAna, dukAna, kiTI-klaba, sabhA sosAiTiyoM va anyAnya phijUla kAryoM meM kitanA samaya barbAda kara detA hai, jabaki apanI Atma- jIvanonnati ke lie usake pAsa vakta nahIM hai| duniyA kI cintA ke lie usake pAsa samaya hI samaya hai aura Atma-cintana ke lie samaya ke abhAva kA rudana gIta hai| kitanI vicitra viDambanA hai / 'insA yaha nahIM jAnatA jo samaya cintA meM gayA vaha kUr3edAna meM gayA aura jo samaya Atmacintana meM gayA vaha tijaurI meM jamA ho gayA hai|' samaya kI kAyA utanI hI Ayata hai jitanI ki pahale thI, na ghaTI hai na bar3hI hai, na ghaTegI na bar3hegI cUMki samaya anantaparvA yaSTi hai, astu 'samaya milegA to....' ke intajAra meM khuziyoM kI paMkhuriyA~ mata sukhaaie| samaya niyojana dvArA samaya nikAlanA sIkhiye / paristhitiyA~ aura pariveza kabhI anukUla nahIM hote / unake sAtha samajhautA karake apane karttavya ko yathAsamaya avilamba karane kI koziza kiijie| ucita samaya para kiyA gayA kArya ucita phala detA hai aura samaya kI sikatA para usakI viziSTatA ke amiTa cihna aMkita ho jAte haiN| 'amiTa Alekha' samaya kA sadupayoga karane vAle puruSArthiyoM ne hI samaya ke bhAla para likhe haiM aura jinhoMne samaya kI upekSA kI hai ve kaSToM kI vaitaraNI meM DUbe haiM / merA apanA mAnanA hai ki hara kArya ke lie eka samaya aura hara samaya ke lie eka upayogI kArya honA jarUrI hai, tAki samaya ke sadupayoga ke sAtha jIvana meM suvyavasthA aura zAnti sthApita ho ske| eka nItikAra kahatA hai-nRpate kiM kSaNo mUrkho daridraH kiM varATaka :- he rAjan ! 'kSaNa bhara kA samaya hai hI kyA' (jIvana par3A hai) yaha samajhane vAlA manuSya mUrkha ho jAtA hai, isI prakAra 'eka kor3I hai hI kyA' aisA samajhane vAlA daridra ho jAtA hai / isalie santa vANI hai, samaya rUpI amRta bahA jA rahA hai sambhava hai pyAsa bujhAne kA avasara tumheM phira na mile, ataH samaya nahIM' hI samaya kA samyak mUlyAMkana hai| aMgrejI kahAvata hai The rahate bahate samaya kA sadupayoga kara liijie| 'abhI nahIM to kabhI Spirit of the time teach me speed samaya kI AtmA ko samajho vaha tumheM calanA sikhA degii| samaya para vahI savArI kara sakatA hai, jisake karmaTha hAthoM meM usakI lagAma hotI hai / samaya meM bahuta bar3I tAkata haiN| nepoliyana kA senApati yUsI yuddha meM kevala pA~ca minaTa dera se pahu~cA, yuddha kA pAsA palaTa gayA / nepoliyana ko parAjita honA pdd'aa| kaikeyI ne vara mA~gane kA avasara cunA to usakA putra rAjA bana gyaa| 'abhI samaya zeSa hai pArtha! dhanuSa uThA' kRSNa ke isa samaya bodha ne arjuna meM utsAha aura prANa phUMka diye, pariNAmataH jayadrathavadha ho gyaa| 'bhIma yahI samaya hai duryodhana kI jaMghA tor3a' yaha lalakAra ko sunakara eka nimiSa kI bhI dera na karate hue bhIma ne gadA prahAra kara duryodhana ko dharAzAyI kara diyaa| pANDavoM kI mahAbhAratavijaya' samaya ke samyak sadupayoga kA pratyakSa udAharaNa hai| saca hai samaya kA sadupayoga pragati kA prazasta lakSaNa hai, zreSTha jIvana kA paricAyaka patra hai / zAnti maya jIvana evaM akSaya lakSmI kA akUta bhaNDAra hai| yaha aisA vazIkaraNa mantra hai ki isake anuSThAna se vighna bilabilAkara bhAgate najara Ate haiN| isalie tIna bAteM yAda rakhakara samaya kI kImata A~kanA prArambha kara denA caahie| Remember that time. is money and time is the great Physician and time is the great instructor. yAda rakho samaya manI (dhana) hai| samaya eka mahAna cikitsaka hai, samaya eka mahAna zikSaka hai| zrI guptisandeza' jUna 2002 se sAbhAra -agasta 2002 jinabhASita 11 Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAryazrI jJAnasAgarajI mahArAja kA vyaktitva evaM kRtitva bra. zAnti kumAra jaina AcArya zrI jJAnasAgara jI mahArAja gRhastha avasthA ke zrI / karnATaka se Ae hue eka yuvA ko talAza kara tarAzA aura bhUrAmalajI chAbar3A kA janma jayapura evaM sIkara ke bIca rANolI | AcArya vidyAsAgara banAkara ge| tarAzane ke kArya meM bhI bahuta nagara meM huaa| vyavasAyI gharAnA meM janma lekara bhI ve kabhI bhI alpa samaya lgaa| usa yuvA bAla brahmacArI muni vidyAsAgara para adhyavasAya meM nahIM phNse| unhoMne sahI vyavasAya Atma kA kalyANa itanA vizvAsa thA ki unako apane AcArya pada se abhiSikta ke mArga ko hI cunaa| vivAha kiyA nhiiN| bar3e parivAra ke the| karake svayaM sAmAnya ziSya banakara sallekhanA grahaNa kara lI thii| vidyAbhyAsa banArasa meM kiyaa| aneka saMskRta sAhitya kA sRjana samAja meM usa vakta bhArI virodha huaa| para Aja unake usa bhI kiyaa| unakA bhI chadmanAma zAnti kumAra thaa| hama bhI usI kRtitva AcArya zrI vidyAsAgara jI ko dekhakara zraddhA se mastaka grAma ke the| mere pitAjI aura ve Apasa meM parama mitra the| merA nata ho jAtA hai AcArya zrI vidyAsAgara jI ke isa abhUtapUrva nAmakaraNa bhI unhIM kA kiyA huA hai| advitIya anukaraNIya kRtitva ke lie| itihAsa meM aisI misAla dhanopArjana kA lobha unheM jarA bhI nahIM huA thaa| atyanta aura kahIM nahIM miltii| gaura varNa ke the| jJAna kA kSayopazama apUrva thaa| apanI dhuna ke / unakI samAdhi para bhI apane Apa meM niraticAra, nirdoSa pakke the| unakA vyaktitva advitIya thaa| AcArya vIrasAgarajI thiiN| usakI tulanA vartamAna meM ekamAtra cAritra cakravartI AcArya mahArAja evaM AcArya zivasAgara jI mahArAja ke saMgha meM sAdhu, zrI zAntisAgara jI kI samAdhi se hI kI jA sakatI hai| rAjasthAna sAdhvI, tyAgI, vratI, brahmacArI, brahmacAriNiyoM ko adhyayana bhI kI jyeSTha mAha kI bhISaNa garmI meM unhoMne apanI sallekhanA nirvighna karAyA karate the| sampanna kI thI jisakI vaiyAvRtti AcArya vidyAsAgarajI ne aisI AcArya zivasAgara jI mahArAja se muni dIkSA vRddhAvasthA kI ki Aja samAdhi samrATa mAne jAne lge| aneka samAdhiyA~ meM lI thii| sAdhanA tapasyA meM kaThora the| guru ke Adeza se saMgha se | karA cuke haiN| AcArya jJAnasAgara jI mahArAja zreSThatama vyaktitva pRthaka hokara caryA karane lge| cAritra cakravartI AcArya zrI zAntisAgara ke dhanI the evaM unakA zreSThatama kRtitva hai AcArya zrI vidyAsAgara jI kI paramparA kA nirdoSa pAlana karate the| muni caryA ke lie jI mahArAja! mahApuruSa pagaDaMDiyA~ banAkara cale jAte haiM, yogya zithilAcAra se samajhautA kabhI nahIM kiyaa| usa samaya kI zramaNa | ziSya unheM rAjamArga banA dete haiN| paramparAoM meM sUrya ke samAna sarvadA daidIpyamAna rhe| AcArya zrI jJAnasAgara jI mahArAja ne muni dIkSA ke unakA kRtitva to Aja AcAryazrI vidyAsAgarajI mahArAja | pazcAt apanI lekhanI se koI lekha, pustaka graMtha nahIM likhe| ke rUpa meM sarvajana suvidita hai| khadAna se nikale hue pASANa meM | unakI sampUrNa racanAe~ muni dIkSA ke pUrvakAlavartI haiN| kohinUra hIre ko dekha pAnA daivika dRSTi se hI sambhava hotA hai|| (AcArya zrI vidyAsAgara saMghastha) AdipurANa ke subhASita tAH saMpadastadaizvaryaM te bhogA sa pricchdH| dIkSA rakSA guNA bhRtyA dayeyaM praannvllbhaa| ye samaM bandhubhirbhuktAH sNvibhktsukhodyaiH| iti jyAyastapo rAjyamidaM shlaadhypricchdm|| bhAvArtha : sampattiyA~ vahI haiM, aizvarya vahI hai, bhoga vahI bhAvArtha - jisameM dIkSA hI rakSA karane vAlI hai, guNa hI sevaka haiM aura dayA hI prANa pyArI strI hai, isa prakAra jisakI saba hai aura sAmagrI vahI hai jise bhAI loga sukha ke udaya ko bA~Tate / sAmagrI prazaMsanIya hai aisA yaha tapa rUpI rAjya hI utkRSTa rAjya hai| huye sAtha-sAtha upabhoga kreN| varaM vanAdhivAso'pi varaM praannvisrjnm| ayaM khalu khalAcAro ydvlaatkaardrshnm| kulAbhimAninaH puMso na parAjJA vidheyatA // svaguNotkIrtanaM doSodbhAvanaM ca paretu yt|| bhAvArtha - vana meM nivAsa karanA acchA hai aura prANoM bhAvArtha - apanI jabaradastI dikhalAnA vAstava meM duSToM kA tyAga denA acchA hai, kintu apane kula kA abhimAna rakhane | vAle puruSa ko dUsare kI AzA ke adhIna rahanA acchA nahIM hai| kA kAma hai tathA apane guNoM kA varNana karanA aura dUsaroM meM doSa paM. sanatakumAra vinoda kumAra jaina, rajavA~sa prakaTa karanA bhI duSToM kA kAma haiN| 12 agasta 2002 jinabhASita - Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jinadeva darzana kI sArthakatA saMsAra ke sabhI manuSya prAtaH uThakara sarvaprathama apane iSTadeva kA smaraNa karate haiM, jinheM ve paramapitA paramezvara brahmA yA Izvara kahate haiM / bhAratavarSa meM manuSya adhyAtma ko jIvana kA eka anivArya karma mAnatA hai / dharma usakI AtmA meM basatA hai aura kriyAoM meM dikhatA hai| vaha utanA kAnUna se nahIM DaratA jitanA ki dharma se DaratA hai| puNya meM saMlagna manuSya pApa kAryoM se nivRtti cAhatA hai jainadharma meM paramAtmA ko 'jina' saMjJA prApta hai, kyoMki indriyoM ko jIte binA jina saMjJA prApta nahIM hotii| jina bimba ke darzana pratyeka jainI kA pramukha karttavya mAnA gayA hai| samAja meM aisA vyakti pratiSThA ko prApta hotA hai| rAga-dveSa se pare indriyajayI, hitopadezI, vItarAgI arahanta (sarvajJa) bhagavAna kI prazAnta mudrA yukta chavi hamAre manamastiSka meM sadaiva vidyamAna rahatI hai| saMsAra meM sukha kI cAha jinheM hai ve prAtaH kAla uThakara jinadevadarzana karate haiN| AcArya sakalakIrti ne pArzvanAtha carita meM likhA hai ki-" jinendra bhagavAna ke uttama vimba Adi kA darzana karane vAle dharmAbhilASI bhavya jIvoM ke pariNAma tatkAla zubha va zreSTha ho jAte haiN| jinendra bhagavAna kA sAdRzya rakhane vAlI mahApratimAoM ke darzana se sAkSAt jinendra bhagavAn kA smaraNa hotA hai, nirantara unakA sAkSAt dhyAna hotA hai aura usake phalasvarUpa pApoM kA nirodha hotA hai| jinabimba meM samatA Adi guNa va kIrti, kAnti va zAnti tathA mukti kA sAdhanabhUta sthira vajrAsana aura nAsAgradRSTi dekhI jAtI hai| isI prakAra dharma ke pravartaka jinendra bhagavAn meM ye saba guNa vidyamAna haiN| tIrthaMkara pratimAoM ke lakSaNa dekhane se unakI bhakti karane vAle puruSoM ko tIrthaMkara bhagavAna kA parama nizcaya hotA hai isaliye una jaise pariNAma hone se, unakA dhyAna va smaraNa Ane se tathA unakA nizcaya hone se dharmAtmA janoM ko mahAna puNya hotA hai| jisa prakAra acetana maNi, mantra, auSadhi Adi viSa tathA rogAdika ko naSTa karate haiM, usI prakAra acetana pratimAe~ bhI pUjA - bhakti karane vAle puruSoM ke viSa tathA rogAdika (janma-maraNa ke roga) ko naSTa karatI haiM / aisI mahanIya prabhAvazAlI jinabhakti kahI gayI hai| lokamaryAdA hai ki riktapANinaM pazyet rAjAnaM devatAM gurum / naimittikavizeSeNa phalena phalamAdizet // arthAt rAjA, guru aura deva ke samakSa khAlI hAtha kabhI nahIM jAnA caahiye| nimittanaimittika tathA dravya kI vizeSatA se phala meM bhI vizeSatA AtI hai| hamAre yahA~ jinadeva ke samakSa car3hAye jAne vAle dravyoM meM bhI saMsAramukti kI kAmanA samAhita hai| DaoN. surendra kumAra jaina 'bhAratI' dravya car3hAte samaya vyakti/ ka/pUjaka yahI bhAvanA bhAtA hai| jala car3hAte samaya janma jarAmRtyu ke nAza, caMdana car3hAte samaya saMsAra ke tApa ke nAza, akSata (cAvala) car3hAte samaya akSaya pada (mokSa) prApti, puSpa car3hAte samaya kAma bhAvanA ke nAza, naivedya car3hAte samaya kSudhA nAza, dIpa car3hAte samaya ajJAna nAza, dhUpa car3hAte samaya aSTa karmoM ke nAza aura phala car3hAte samaya mokSa phala prApti kI bhAvanA rakhate hue, mokSapada prApti kI kAmanA karatA hai| jo sahI sAdhaka hai, pUjaka hai use saMsAra svarga ke sukha nahIM, balki mokSasukha kI hI prabala aura ekamAtra cAha rahatI hai| usakI saba kriyAe~, bhAvanAe~ AtmA se AtmA ke liye hotI haiM, zarIra ko to vaha mAtra sAdhaka mAnatA hai| devadarzana kA phala devadarzana kI prakriyA se hI prArambha ho jAtA hai| AcArya raviSeNa ne padmapurANa meM likhA hai ki "jo manuSya jinapratimA ke darzana kA cintavana karatA hai vaha belA kA, jo udyama kA abhilASI hotA hai vaha telA kA, jo jAnA prArambha karatA hai vaha caulA kA, jo jAne lagatA hai vaha pA~ca upavAsa kA, jo kucha dUra pahu~ca jAtA hai vaha bAraha upavAsa kA, jo bIca meM pahu~ca jAtA hai vaha pandraha upavAsa kA, jo mandira ke darzana karatA hai vaha mAsopavAsa kA, jo mandira ke A~gana meM praveza karatA hai vaha chaha mAsopavAsa kA, jo dvAra meM praveza karatA hai vaha varSopavAsa kA, jo pradakSiNA detA hai vaha zata varSopavAsa kA, jo jinendradeva ke mukha kA darzana karatA hai vaha sahasra varSopavAsa kA aura jo svabhAva se stuti karatA hai vaha ananta upavAsa kA phala prApta karatA hai| vAstava meM jinendrabhakti se bar3hakara uttama puNya nahIM hai| jinabhakti se karmakSaya ko prApta ho jAte haiM aura jisake karma kSINa ho jAte haiM vaha anupama sukha se sampanna parama pada ko prApta hotA hai|" 7 jaba hama jinabimba kA darzana karate haiM taba hameM rAgI aura vItarAgI, zarIra aura AtmA kA bheda jJAta hotA hai| kavi kahatA hai ki bhakta aura bhagavAna meM basa yahI to antara hai ki hama saMsAra meM duHkhI haiM aura ve zarIra chor3akara paramAtma pada ko prApta ho cuke haiM tumameM hamameM bheda yaha aura bheda kachu nA~hiM / tuma tana taja parabrahma bhaye hama dukhiyA jagamA~hiM // svayaM ke zarIra meM vidyamAna AtmA ko nahIM pahacAnanA avidyA hai aura svayaM kI caitanya AtmA ko pahacAnanA vidyA hai| adhyAtma rAmAyaNa meM AyA hai ki deho'hamiti yA buddhiravidyA sA prakIrtitA / nAhaM dehazcidAtmeti buddhirvidyeti bhaNyate // arthAt "maiM zarIra hU~ " isa prakAra zarIra meM ekatvabuddhi * agasta 2002 jinabhASita 13 . Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ avidyA kahI gayI hai, kintu 'maiM zarIra nahIM hU~, caitanyamaya AtmA hai' yaha buddhi vidyA hai| isa vidyA ke bala para hI vyakti apane iSTa ko pA letA hai| AcArya akalaMkadeva kahate haiM ki trailokyaM sakalaM trikAlaviSayaM sAlokamAlokitam / sAkSAt yena yathA svayaM karatale rekhAtrayaM sAMguli // rAgadveSabhayAmayAntakajarAlolavalobhAdayo, nAlaM kalpadalaMghanAya sa mahAdevo mayA vidyate // arthAta- jo trikAlavartI loka tathA aloka ke samasta padArthoM kA hastagata aMguliyoM tathA rekhAoM ke samAna sAkSAt avalokana karate haiM tathA rAga-dveSa, bhaya, vyAdhi, mRtyu, jarA, caMcalatA, lobha Adi vikAroM se vimukta haiM, una mahAdeva - mahAna deva kI maiM vandanA karatA hU~ / jinabhakti karmakSaya ke lie hotI hai| saMsAra ke duHkhoM ke bIca zAnti kA amogha upAya jinabhakti hai| isase cirasaMcita pApoM kA kSaya hotA hai aura cirasaMcita abhilASAoM kI pUrti sahaja hI ho jAtI hai| jinendradeva ke darzana se netra saphala ho jAte haiM, AtmA pariSkRta hotI hai aura hRdaya parama santoSa kA anubhava karatA hai| darzanapATha meM hama par3hate haiM adyAbhavatsaphalatA nayanadvayasya, deva tvadIya caraNAmbuja vIkSaNena / adya trilokatilaka pratibhAsate me, saMsAravAridhirayaM culukapramANam // yaha dina hamAre jIvana meM bAra-bAra Aye aisI maMgala kAmanA hai| elorA (mahArASTra) meM vizAla AryikA saMgha kA cAturmAsa pariSad sadasyA ne unakI dharmapatnI sau. camelIdevI jaina kA svAgata kiyaa| AdaraNIyA brahmacAriNI suSamA dIdI ne apanA manogata vyakta karate hue saMsthA ke kAryoM kI sarAhanA kii| saMsthA saciva 'zikSaNa maharSi' zrI pannAlAla jI gaMgavAla ne apane prAstAvika meM saMkalpa kiyA ki AryikAsaMgha kA cAturmAsa vyavasthita rUpa se sampanna karAyA jaayegaa| unhoMne batAyA ki sampUrNa kameTI evaM DaoN. premacandra jI pATanI elorA cAturmAsa vyavasthA ke mukhya kAryavAha haiN| mahArASTra kI prasiddha aitihAsika evaM purAtAtvika laghunagarI elorA meM zrI pArzvanAtha brahmacaryAzrama gurukula ke vizAla parisara meM dinAMka 25.7.2002 ko vizvavikhyAta yazasvI santa paramapUjya AcArya zrI vidyAsAgara jI kI suyogya ziSyAoM pUjanIya ArthikA zrI anantamati jI evaM AryikA zrI Adarzamati jI kA apane apane saMgha ke sAtha cAturmAsa kA zubhArambha maMgala kalaza kI sthApanA ke sAtha huaa| donoM AryikA saMghoM meM saba milAkara tIsa AryikA mAtAe~ virAjamAna haiN| aneka brahmacAriNI bahaneM bhI haiN| inake atirikta paramapUjya AcArya zrI vidyAsAgara jI se AjIvana brahmacaryavrata grahaNa karane vAlI pratibhAmaMDala kI 70 bahaneM bhI pUjanIyA AryikA zrI Adarzamati mAtAjI ke anuzAsana meM saMskRta sAhitya kA ucca adhyayana karane ke lie padhArI haiN| inheM adhyayana karAne ke lie AcArya zrI ke Adeza se bhopAlanivAsI pro. paM. ratanacandra jI kA bhI Agamana huA hai| mahArASTravAsiyoM ko itane vizAla saMgha kA cAturmAsa | dekhane kA pahalI bAra saubhAgya prApta huA hai| cAturmAsa sthApanA kA kAryakrama di. 25.7.2002 ko aparAhna 2 baje se prAraMbha huA / isa dina vIrazAsana jayantI bhI thii| ataH pratibhAmaMDala kI bahanoM ke zikSaNa kA zubhAraMbha bhI isI dina kiyA gyaa| sarvaprathama pratibhAmaMDala kI brahmacAriNI bahanoM ne maMgalAcaraNa kiyaa| tatpazcAt mumbaI nivAsI zrI nareza jI jaina ke dvArA AcArya zrI vidyAsAgara jI ke citra kA anAvaraNa tathA zrI jayasukhabhAI cArTarDa ekAuNTeNTa muMbaI dvArA dIpa prajvalana kiyA gyaa| saMsthA ke adhyakSa zrI tanasukhalAla jI TholiyA ne pro. ratanacandra jI kA tathA DaoN. sau. saralA pATanI, prAktana jilA 14 agasta 2002 jinabhASita ela 65, nyU indirA nagara, e burahAnapura (ma. pra. ) AryikA mAtAoM ko zAstradAna kI pahalI bolI zrI vijaya kumAra jI mahendrakara ne 11000 ru. meM tathA dUsarI bolI zrI jhuMbara lAla jI pATanI ne 12000 ru. meM lii| cAturmAsa maMgalakalaza kI bolI gurudeva samantabhadra vidyAlaya ke pradhAnAdhyApaka ke suputradvaya zrI nizAnta kumAra evaM svapnila kumAra TholiyA ne 51000 ru. meM lii| pratibhAmaMDala ke jJAnasAgarakalaza kI bolI 35000 ru. meM zrI sandIpakumAra jI, sacina kumAra jI evaM zrI zAntilAla jI ajamerA kalAadhyApaka elorA ke dvArA lI gii| anta meM pUjanIyA AryikA zrI anaMtamati jI kA maMgala sambodhana huaa| kAryakrama kA saMcAlana zrI nirmalakumAra jI evaM zrI gulAbacandra jI jaina ( borAlakara) ne kiyaa| isa dina kA bhaNDArA saMsthA sadasya zrI zAnti nAtha jI gosAvI dvArA diyA gyaa| ena.sI. TholiyA, mukhyAdhyApaka gurudeva samantabhadra vidyAmandira, elorA (mahArASTra ) Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina vizvavidyAlayaHkyoM aura kaise? DaoN. kumAra anekAnta jaina, vyAkhyAtA kisI bhI dharma, darzana aura saMskRti ke utthAna meM nimna do / gRhastha paNDita vidvAn bhI adhika saMkhyA meM the tathA maMtradRSTA sAdhu, ghaTaka mahattvapUrNa bhUmikA nibhAte haiN| pahalA hai usa dharma, darzana | sanyAsI, RSi bhii| Aja bhI yahI sthiti hai| hamAre jainAcAryoM ko aura saMskRti kA pAlana-poSaNa tathA anukaraNa karane vAlA samAja tIrthaMkaroM kI sarvajJatA para pUrA vizvAsa thA, kintu ve saMkhyA meM aura dUsarA ghaTaka jisakI bhUmikA kAphI mahattvapUrNa hai, vaha hai-- | apekSAkRta kama the| unake zrAvakoM meM vidvAn kama, kintu sampannoM usa dharma, darzana aura saMskRti kA sAhitya aura usake jnyaataa| jaina kI saMkhyA adhika thii| inhIM ko sAtha lekara unheM jaina dharma kI vidyA, saMskRti aura usake vizAla sAhitya meM sudIrgha paramparA jaina patAkA laharAnI thii| ye saMpanna gRhastha bhI vibhinna kSetroM meM phaile hone saMskRti kI anamola dharohara hai| jaina sAhitya kI, yaha vizeSatA | ke kAraNa lokadharma se bahuta jaldI prabhAvita ho jAyA karate the| hai ki usakA praNayana karane vAloM meM lagabhaga sabhI sAMsArika jainAcAryoM ke samakSa inhIM logoM ke sAtha, inhIM saMsAdhanoM kA mohamAyA se dUra vanoM meM vAsa karane vAle saMyamI evaM tapasvI saMta | upayoga karate hue siddhAnta aura saMskRti ko surakSita rakhane kA hI rahe / gRhastha dharma meM rahakara sAhitya saMvarddhana karane vAle zrAvaka upAya khojanA thaa| ata: unhoMne vaisA mArga khojA bhii| vadvAnoM ne bhI uttarakAla meM isI bhUmikA kA nivartana bar3I niSThA hamArI prArambhika nIti pUrvaka kiyaa| jainAcAryoM ne sthiti ko bhAMpate hue adhyayana-adhyApana jaina zikSA kA itihAsa . tathA zAstralekhana kI bAgaDora svayaM sNbhaalii| isase unheM do lAbha tIrthaMkara mahAvIra ke nirvANa ke bAda se jaba pUre bhAratavarSa | the, eka isase unakA mokSamArga prazasta hotA thA aura dUsarA gRhasthoM meM dhArmika, AdhyAtmika aura dArzanika kSetroM meM paraspara saMvAda evaM | ko mArgadarzana milatA thaa| gRhasthoM kI sampannatA kA upayoga tIrtha pratiyogitA jaisA vAtAvaraNa banA huA thA, usa samaya tIna sau | nimANa kI preraNA dekara kiyA, jisake phalasvarUpa dharma bhAvanAoM saTha matAvalambI isa kSetra meM apanA varcasva banAye hue the| usa se ota-prota zraddhAlu mUrtiyA~ tathA unakI pratiSThA hetu mandira banavAne samaya pratyeka dharma ke AcArya aura pravartaka apekSAkRta bahuta tIvratA lge| isa phaisale kA sabase adhika sArthaka pariNAma yaha AyA ki se deza kI nadiyoM, parvatoM, tIrthoM, pUjA-sthaloM, vRkSoM, vAyu, bhArata meM hI nahIM, varan vizva ke aneka kSetroM se Aja bhI khudAyI jala,pRthvI, agni, AkAza ityAdi prAkRtika tattvoM para apanA- meM mila rahI jainamUrtiyoM, maMdiroM ke avazeSoM Adike sAkSAt pratyakSaapanA dhArmika Adhipatya sthApita karane hetu prayatnazIla the, taba | pramANa nirantara prApta hone ke kAraNa, jainoM se IrSyA karane vAle una dUradraSTA jainAcAryoM ne, cAhe ve digambara rahe hoM athavA zvetAmbara, | vidvAn bhI jaina saMskRti kI prAcInatA ko nakAra nahI paaye| bhI ne apane-apane kSetroM meM apanI-apanI pratibhAnusAra vidyAoM hamArA yogadAna kI hara vidhA ke lie eka vizAla sAhitya kA saMvarddhana karake | jainAcAryoM ne jJAna-vijJAna ke kSetra meM kA~Te kI Takkara lii| saMsAra kI pratyeka jJAna-vijJAna kI zAkhAoM ko apane-apane | dharma, darzana, adhyAtma, gaNita, bhUgola, khagola, jyotiSa, vAstukalA, gogadAnoM se bhara diyaa| jaina sAdhu AdhyAtmika, anekAntavAdI, | Ayurveda, tantra-mantra, bhASA, kAvya, citrakalA,saMgItakalA ityAdi bhahiMsaka, aparigrahI aura jJAna-dhyAna taporata: meM vizvAsa karane | aneka viSayoM para uccakoTi ke sahasroM zAstroM ko racakara jainetara gale the| unakI ruci nivRtti pradhAna thii| ve AtmarasiyA the, phira AcAryoM evaM vidvAnoM ko bhI vismaya meM DAla diyaa| ina viSayoM meM mI ve vaise vAtAvaraNa meM bhI jaina siddhAnta, saMskRti, sAhitya aura | inakI upalabdhi itanI adhika maulika, khojapUrNa va gaMbhIra thI samAja ko adhika zreSTha prabhAvanAyukta evaM gauravazAlI siddha karane | ki jainetara AcArya bhI Azcaryacakita ho utthe| unakI khaNDana kI pravRtti kA lobha saMvaraNa nahIM kara pAte the| vAlI talavAra bhI inako kATa nahIM pAtI thI aura hamArI mArI tathA anya paramparAoM kI sthiti anekAntAtmaka, ahiMsAtmaka, vinamra aura gambhIra prastuti kI mAmUlI una dinoM vaidika saMskRti kA prabhAva pravRttiparaka aura pUrI sI silAI karane vAlI suI bhI unheM cubhatI thii| raha laukika hone ke kAraNa janamAnasa ko Andolita aura prabhAvita | hamArI dazA kaye hue thaa| bauddha AcArya apanI pUrI zakti se usakA mukAbalA | jainAcArya pUrI tAkata se lage rhe| jJAna-vijJAna kI ra rahe the, tabhI isa mukAbale meM ve itane adhika nikhare aura vividhatAoM se sAhitya samRddha karate rahe, bholA samAja zraddhAvazAt vakasita hue ki vaidika paramparA ke AcAryoM ko bhI unakA / usa virAsata ko surakSita rakhane kI koziza karatA rahA, kintu vaNDana karane meM bahuta zrama va samaya lagAnA pdd'aa| vaidika paramparA | kahIM hamArI nAdAnI hameM mAra gayI to kahIM ajnytaa| virodhiyoM ne 5 pAsa buddhijIviyoM kI eka lambI katAra thii| vahA~ dhurandhara | hamAre zAstroM kI holiyA~ jlaayii| hamAre sAmane AcAryoM evaM -agasta 2002 jinabhASita 15 Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAdhuoM kI zruti-paramparA ke AdhAra para jJAna ko surakSita rakhane / jJAna-vijJAna kA adhikAMza abhyudaya aba bhI sarakArI anudAnoM se kA vikalpa nahIM thaa| samAja meM vidvAn kama, vaNika adhika the| | karavAyA jA rahA hai| bauddha isa mukAbale meM lAbha le gye| unhoMne rAjyAzraya prApta kiyA | digambara paramparA kI mAnyatAnusAra zruta paramparA chinnaaura deza ke vibhinna kSetroM meM kaI vizvavidyAlaya sthApita kiye | bhinna ho gyii| mAtra kucha aMza zeSa bace haiN| zvetAmbara paramparA ne aura sampUrNa vizva para hAvI ho gye| vaidika samAja apanI samarpita ise smRti meM surakSita rakhane kA dAvA kiyA aura vizAla Agama paNDita paramparA aura rAjyAzraya ke bala para, apanI zAstrIya vidvattA, | sAhitya khar3A kara diyaa| itanA hI nahIM zvetAmbara terApaMtha ke karmakANDa aura pUjanapATha ke bala para camatkAra dikhalAte rahe aura | yugapradhAna AcArya tulasI ne eka aitihAsika bhUla ko sudhArane kA jana-samudAya ko apanI ora prabhAvita karate rhe| hama bahuta pIche | prayAsa kiyaa| lADanUM (rAja.) meM jaina vizva bhAratI vizvavidyAlaya raha gye| hamAre AcAryoM ne jo zAstra race hama unheM bacA taka nahIM | kI sthApanA karake vizva kA prathama jaina vizvavidyAlaya khar3A kara pAye, jo bacA pAye, use par3ha-likha nahIM pAye aura usake mahattva | diyaa| samAcAra patroM se jJAta huA ki bhagavAn mahAvIra ke 2600veM ko bhI nahIM samajha paaye| hama khuda nahIM samajha pAye, isalie duniyA janma mahotsava ke upalakSya meM bihAra sarakAra ne bhagavAna mahAvIra ko nahIM samajhA pAye / isalie Aja hamase hamArI pahacAna pUchI jA vizvavidyAlaya banAne kI ghoSaNA kI hai| vaha kaba khulegA? yaha rahI hai| hameM Aja korTa meM siddha karanA par3atA hai ki hama anya kaha nahIM sakate kintu usakI rUparekhA kaise honI cAhie, yaha nahIM, apitu jaina haiN| hama apane samRddha itihAsa aura vaibhava se | vicAraNIya bindu hai| anajAna hone ke kAraNa usI prakAra ro rahe haiM, jisa prakAra bacapana | zruta rakSA hetu prayAsa meM mele meM kho jAne ke bAda karor3apati bApa kA lar3akA rikzA bIsavIM sadI ke prArambha meM jaina vidyA ke paThana-pAThana ko khIMcate hue rotA hai| kyoMki usa lar3ake ko usa samaya yaha patA surakSita rakhane ke lie hamAre samAja ke karNadhAroM ne jaina vidyAlayoM nahIM hai ki vaha kisakA putra hai? yaha sthiti hamArI hai| kA zubhArambha kiyaa| madhyamA, zAstrI, AcArya kI kakSAoM meM AzA kI kiraNa paramparAgata zAstrIya viSaya par3hAkara vidvat pIr3hiyA~ taiyAra huiiN| kucha aneka saMgharSoM, utthAna-patana ke bAda jAkara eka AzA | vizvavidyAlayoM taka meM jainadarzana evaM prAkRta vibhAga khole gye| kI kiraNa jaagii| kucha jAgarUka netRtva ke kAraNa samAja meM kAphI jaina ceyara sthApita kI giiN| ina sabhI prayAsoM se jaina saMskRti ke zAstrIya paNDita ho gye| ye bhI zraddhAvazAt AcAryoM bhagavantoM dvArA | darzana-pakSa kA svarUpa to yatkiMcita nikharA aura kAphI kArya racita zAstroM ko jIvanta karane kA kAma karane lge| kucha ne | huA, kintu phira bhI jaina saMskRti ke anya mahattvapUrNa viSaya evaM samAja ko jAgRta kiyA, kucha ne jainetara vidvAnoM ke samakSa jaina | pakSa bilkula upekSita raha gaye, jinakA adhyayana-adhyApana aura siddhAntoM, saMskRti aura samRddha sAhitya ko acche DhaMga se prastuta | anusandhAna kArya bahuta Avazyaka thaa| inake binA samagra vidyA kA kiyaa| vartamAna yuga meM jainAcArya, sAdhu aura zrAvaka bhI isa dizA | kArya adhUrA hai| ina sabhI pakSoM kI pUrti hetu svataMtra jaina meM gatizIla hue haiN| unhoMne jaina zAstroM ke adhyayana-adhyApana- | vizvavidyAlaya bahuta Avazyaka hai| anusandhAna-anuvAda tathA sampAdana ke mahattva ko pahacAnA aura | jaina vizvavidyAlaya kI parikalpanA Aja apane-apane stara para sabhI ise Age bar3hAne meM lage haiN| jaina Aja jagaha-jagaha jaina vizvavidyAlaya banAne kI carcAe~ granthoM kI asmitA surakSita karane meM jahA~ eka tarapha jainetara vidvAnoM | sunatA hU~, kintu jaina vizvavidyAlaya kaisA honA cAhie,isakA kI upekSaNIya dRSTi jhelanI par3I vahIM dUsarI ora aise aneka vidyA- | koI nizcita svarUpa abhI taka dekhane meM nahIM aayaa| jaina nAma se premI brAhmaNoM ke ve RNI haiM, jinhoMne jaina zAstroM ke saMvarddhana va | to vizvavidyAlaya sthApita ho sakate haiM, kintu vahA~ bhI yadi sampAdana meM mahattvapUrNa yogadAna diyaa| vyAvasAyika yA laukika zikSA ke pAThyakrama hI lAgU raheM, to kucha bAta hai ki hastI miTatI nahIM hamArI nAmamAtra se hI kyA phAyadA? mUla bhAratIya saMskRti meM palI-pusI jaina saMskRti ne | hamAre mana meM aise hI vizvavidyAlaya kI parikalpanA bahuta janamAnasa para bharapUra prabhAva DAlA aura apanI jar3eM majabUta kii| | dinoM se bAra-bAra banatI rahI hai, jo antarrASTrIya stara kI guNavattA vaidika svara ke sAtha svara na milAne ke kAraNa jainoM ko sadA sattA | ko banAte hue pUrNa rUpa se jaina saMskRti mAtra ke prati samarpita ho| aura bahubaloM kI kopa dRSTi bhI jhelanI par3I aura Aja bhI jhelanI | kisI bhI vizvavidyAlaya meM ekamAtra jainadarzana evaM prAkRta vibhAga par3a rahI hai| sarakAra dvArA jaina paramparAgata adhyayana-adhyApana tathA | calAne se saMpUrNa saMskRti kA saMvarddhana saMbhava nahIM, samagratA jainadharma zodha para kabhI koI lambe kArya nahIM kiye gaye aura na hI unake ke vibhinna upekSita mahattvapUrNa viSayoM ke adhyayana meM hogii| eka lie anudAna diye gye| musalamAnoM ke madarasoM ke lie bharapUra | pUrNataH svAyattazAsI tathA sarakAra dvArA anudAnita jaina vizvavidyAlaya sarakArI anudAna milate haiM, bauddhoM ke zodhasaMsthAna aura | deza ke kisI bar3e zahara meM sthApita honA caahie| yaha vizvavidyAlaya vizvavidyAlaya bhI sarakArI anudAna se cala rahe haiM aura vaidika | koI dharma pracAra kA kendra na banakara mAtra zaikSaNika rUparekhA vAlA 16 agasta 2002 jinabhASita - Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kendra bane aura sarakArI anudAna se isalie ki jainadharma darzana, saMskRti evaM sAhitya bhI hamAre deza kI garimA hai| ataH vaidika, bauddha, muslima zikSaNa saMsthAnoM kI taraha hameM bhI inake saMvarddhana, saMrakSaNa hetu sarakAra se Arthika anudAna kA utanA hI adhikAra hai jitanA anyoM ko| hamAre samAja kA Taiksa Adi ke rUpa meM sarakArI khajAne bharane meM sarvAdhika yogadAna bhI hai| ataH sahI DhaMga se calAyA jAya to viziSTa anusaMdhAna tathA adhyayana ke uddezya ko lekara calane vAlA yaha jaina vizvavidyAlaya naye kIrtimAna sthApita kara sakatA hai| vizvavidyAlaya aura pAramparika mahAvidyAlayoM, pAThazAlAoM meM maulika antara yahI hotA hai ki vizvavidyAlaya pUjana, pATha, vidhAna aura pravacana Adi ke TreniMga kendra nahIM haiN| isalie yaha ho sakatA hai ki samAja ko isa vizvavidyAlaya se sIdhA-sIdhA vizeSa lAbha na dikhe, prakArAntara se yaha samAja kA aitihAsika saccA sevaka siddha ho sakatA hai| yadi hama antarrASTrIya zaikSaNika stara para jaina saMskRti kI koI sthiti prApta karanA cAhate haiM, to hameM avazya hI choTe-choTe lAbha ke lobha kA saMvaraNa karanA hI par3egA, kyoMki isa prakAra ke anya srota bahuta haiN| suprasiddha khilAr3I sacina tendulakara se yaha apekSA nahIM kI jAnI cAhie ki vaha hamAre lie tabhI upayogI hogA jaba vaha hamAre galI-muhalle meM hone vAle kheloM meM bhI bhAga le / vibhAgoM kA vargIkaraNa jaina vizvavidyAlaya saMcAlita karane meM jo pramukha uddezya hai vaha hai - ' adhyayana-adhyApana - anusaMdhAna - anuvAda aura smpaadn'| isa dRSTi se jaina vizvavidyAlayoM meM nimnalikhita vibhAgoM kA vargIkaraNa honA cAhie 1. prathamAnuyoga vibhAga- isa vibhAga meM 63 zalAkA puruSoM ke carita ke AdhAra para racita purANoM, kathA granthoM tathA unameM varNita kathAoM aura upadezoM kA adhyayana va anusandhAna ho / kathAnuyoga ke samasta granthoM kA isa vibhAga meM adhyayana-adhyApana karAyA jaay| usa para zodha kArya hoN| hastalikhita pANDulipiyoM kA sampAdana evaM prakAzana ho / 2. karaNAnuyoga vibhAga yaha vibhAga eka saMkAya ke rUpa meM bhI kArya kara sakatA hai| jisake antargata kaI vibhAga alaga-alaga viSayoM para kArya kara sakate haiN| jaise ka) jaina gaNita vibhAga isa vibhAga meM gaNita kI utpatti se lekara Aja taka kI gaNita meM jaina gaNitajJoM dvArA racita zAstroM ko kramabaddha pAThyakrama banAkara usakA adhyayana-anusandhAna kiyA jaay| jaina gaNita ke camatkAroM ko duniyA ke samakSa rakhA jAya / vaidika gaNita va Adhunika gaNita se jaina gaNita kA tulanAtmaka adhyayana ho / aprakAzita prAcIna granthoM kA sampAdana va prakAzana ho / kha) jaina bhUgola vibhAga- isa vibhAga meM jaina bhUgola kA zAstrIya va vaijJAnika tulanAtmaka anusandhAna va adhyayana ho aprakAzita graMthoM kA sampAdana va prakAzana ho / ga) jaina khagola vibhAga isa vibhAga meM jaina dRSTi se tathA anya dharmoM se tulanA karate hue adhyayana, anusandhAna ho tatha aprakAzita pANDulipiyoM ko ekatrita kara usakA saMpAdana va prakAzana kArya ho / gha) jaina jyotiSa vibhAga- isa vibhAga meM jaina jyotiSa kI tathA anya paramparA kI jyotiSa vidyA se tulanAtmaka adhyayana ho| jyotiSa, hastarekhAvijJAna, nimitta jJAna, sAmudrika zAstra ityAdi viSayoM para isa vibhAga ke antargata adhyayana-adhyApana va anusandhAna hoM / - 3. caraNAnuyoga vibhAga isa vibhAga meM zrAvaka evaM zramaNa ke AcAraparaka zAstroM kA adhyayana-adhyApana ho| isakA sabhI choTI-bar3I kakSAoM ke anurUpa suvyavasthita pAThyakrama taiyAra kiyA jAya / granthoM para zodhakArya ho / prAcIna aprakAzita pANDulipiyoM ko khojA jAya, unakA sampAdana va prakAzana ho| 4. jaina dravyAnuyoga vibhAga isa vibhAga meM bhI do upavibhAga hoNge| pahalA adhyAtma zAstra vibhAga aura dUsarA nyAyazAstra vibhaag| inase sambandhita pramukha zAstroM ko vyavasthita pAThyakrama banAkara isa vibhAga meM par3hAyA jAya tathA isa dRSTi se adhyayanaadhyApana va anusandhAna kArya bhI karAyA jaay| anya paramparAoM ke zAstroM se tulanAtmaka adhyayana bhI kiyA jaae| 5. jaina itihAsa, kalA evaM purAtattva vibhAga isa vibhAga meM jaina itihAsa ko eka naye sire se naye khoje gaye prAmANika tathyoM ke AdhAra para likhA jAya, usakA adhyayana anusaMdhAna ho / lipi vijJAna, mUrtikalA, vAstukalA, citrakalA ityAdi viSayoM para adhyayana ho tathA tatsambandhita aprakAzita granthoM kA prakAzana ho / jaina purAtattva ke sAkSyoM ko isa vibhAga meM ekatrita kiyA jaay| jaina itihAsa ke tathyoM ko durAgrahavaza tor3amaror3akara vizva meM kisI ke dvArA yadi kahIM bhI prastuta kiyA jAya, to usako yahA~ se samAdhAna mile| siMdhu ghATI sabhyatA, mohanajodar3o, har3appA saMskRti, vibhinna prAcIna zilAlekhoM ityAdi kA punaH adhyayana ho| isI vibhAga ke antargata eka vyavasthita vizAla jaina purAtattva saMgrahAlaya bhI vizvavidyAlaya meM sthApita kiyA jaay| 6. jaina saMgIta evaM nRtyakalA vibhAga isa vibhAga meM isa bAta kA prazikSaNa va anusandhAna ho ki saMgIta evaM nRtya jagat ke lie jaina saMskRti kA kyA avadAna rahA? ina viSayoM se sambandhita zAstroM kA adhyayana, sampAdana va prakAzana ho / 7. prAkRta bhASA evaM sAhitya vibhAga isa vibhAga meM sabhI prAkRta bhASAoM evaM unake sAhitya kA suvyavasthita rUpa meM adhyApana hogaa| yahA~ prAkRta vyAkaraNa sAhitya ke sabhI pahaluoM para vicAra-vimarza va anusandhAna apekSita hai| 8. apabhraMza bhASA vibhAga- isa vibhAga meM bhI bhASA evaM -agasta 2002 jinabhASita 17 Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ usake sAhitya kA adhyayana va adhyApana ho tathA anusandhAna | anusandhAna va sampAdana ko prakAzita kregaa| eka zodha pratrikA bhI kiyA jaaye| isI vibhAga se prakAzita hogii| 9. jaina yoga vibhAga-yaha vibhAga jaina paramparA dvArA inake atirikta anya vibhAga bhI AvazyakatAnusAra saMbhava pratipAdita yoga evaM dhyAna paddhatiyoM kA prAyogika va saiddhAntika | ho sakate haiM, jinakI jAnakArI jaina vidyA ke vizeSajJoM se prApta kI adhyayana kregaa| naye yuga meM yoga kI bhUmikAoM kA dhyAna karate | jA sakatI hai| yaha vizvavidyAlaya vAstava meM mahattvapUrNa ucca hue use Adhunika sandarbho meM prastuta kregaa| anya sabhI yoga zikSA kA eka viziSTa kendra hogaa| snAtakottara kakSAoM se evaM paddhatiyoM ke sAtha tulanAtmaka adhyayana hogaa| yahA~ yoga va dhyAna | javAhara lAla neharu vizvavidyAlaya, naI dillI kI taraha vyApaka se sambandhita pANDulipiyoM, graMthoM va anusandhAnoM kA sampAdana va anusandhAna kAryoM ke lie sthApita yaha vizvavidyAlaya apane Apa prakAzana apekSita hai| meM advitIya hogaa| jinhoMne kAzI hindU vizvavidyAlaya jaise vizva 10. jaina vidyA evaM Adhunika vijJAna vibhAga-isa | ke advitIya vizvavidyAlaya kI sthApanA kI aise paNDita madana vibhAga meM jaina siddhAntoM kA Adhunika vijJAna meM yogadAna va / mohana mAlavIya jI koI seTha nahIM the, na hI koI sAdhu, ve eka saMbhAvanAoM para adhyayana, anusandhAna hogaa| nayI-nayI pustakeM | saMkalpI, AtmavizvAsI vidvAn va karmaTha puruSa the| apanI bhAvanAoM likhI jAyeMgI, jisameM Adhunika vijJAna va siddhAntoM kA tulanAtmaka se na jAne kyA-kyA vipattiyA~ evaM apamAna sahakara isakI sthApanA vizleSaNa hogaa| kii| Aja yaha vizvavidyAlaya pUre vizva meM vikhyAta hai| dekhanA 11. jaina vidhi-vidhAna vibhAga- yaha vibhAga jainadharma | yaha hai ki apanA jaina samAja vizvavidyAlaya kI sthApanA karake kI sabhI paramparAoM kI pUjana paddhatiyoM, vidhi-vidhAnoM ke svarUpoM, samAja ke itihAsa kI eka bahuta bar3I kamI kI pUrti kyA kara pratiSThAoM tathA anya sabhI saMskAroM evaM kriyA-kANDoM kI zAstrIyatA pAyegA? kyA koI nayA itihAsa racA jAyegA? bahuta se logoM ke va vaijJAnikatA kA adhyayana, anusandhAna kregaa| aprakAzita graMthoM | mana meM ye bAte haiN| kitanoM ne prayAsa bhI kiye, bairisTara campata rAya kA prakAzana kregaa| jI ne aba se sattara varSa pUrva isakI kalpanA kI thii| kintu una 12. Ayurveda cikitsA vibhAga- yaha jAnakArI bahuta saba kI AzAe~ aba taka hama pUrI nahIM kara paae| hama apane kama logoM ko hai ki prAkRtika cikitsA, zuddha jar3I-bUTI dvArA | ApasI vivAdoM, kaTutAoM, manamuTAva, svArthavAditAoM auSadhi nirmANa Adi kArya, jinheM Ayurveda ke antargata ginA | padalolupatAoM, netAgirI evaM ADambara-yukta kriyAkANDoM meM rahakara jAtA hai, isa viSaya ke aneka zAstra jainAcAryoM dvArA race gye|| apanI bahumUlya zakti vyartha kharca karate rhe| isIlie hama aba Ayurveda ke kSetra ke vizeSajJa isa vibhAga se isa jJAna rAzi para | taka isa dizA meM saphala nahIM hue| hama nAkAma bhale hI rahe hoM, anusandhAna, adhyApana va adhyayana kreNge| yaha vibhAga eka kintu nAummIda nahIM haiN| yaha svapna kabhI-na-kabhI yathArtha meM prayogazAlA va eka rasAyanazAlA evaM cikitsAlaya bhI sthApita pariNata hokara rahegA aisA hameM aba bhI dRr3ha vizvAsa hai / kyoMkikaregA jisameM janasAmAnya apanA ilAja bhI karavA skeNge| "dila nA ummIda to nahIM nAkAma hI to hai| 13. anuvAda vibhAga-isa vibhAga meM sabhI pramukha jaina lambI hai g2ama kI zAma magara zAma hI to hai|" zAstroM kA aMgrejI sahita saMsAra kI kaI bhASAoM meM anuvAda jainadarzana vibhAga, darzana saMkAya, karavAyA jaayegaa| lAlabahAdura zAstrI, rASTrIya vidyApITha, 14. prakAzana vibhAga- yaha vibhAga sabhI vibhAgoM ke (mAnya vizvadyiAlaya), naI dillI-16 sAdharmI vAtsalya kendra AcArya vidyAsAgara jI mahArAja kI preraNA se dhArmika pravRtti / logoM ko milegI jo sacce deva-zAstra-guru kA zraddhAna, pratidina devake sAdharmI bhAI-bahinoM kI sahAyatA karane kI yojanA banAI hai jisameM | darzana karane kA, rAtri bhojana (anna) kA tyAga tathA sapta vyasana tyAga berojagAroM ko naukarI dilAnA evaM rojagAra meM madada karanA, bImAra karane kA niyama leNge| vyaktiyoM ko auSadhi Adi dilavAnA, apaMgoM ko sAIkila Adi icchuka bhAI-bahina nimna pate para apane prArthanA-patra bheja dilavAnA tathA paira Adi lagavAnA, garIba mahilAoM ko gRhasthI sakate haiN| calAne hetu silAI mazIna Adi dilavAnA, poliyo Adi se pIr3itoM sAdharmI vAtsalya kendra kA Aparezana Adi karAnA aadi-aadi| tathA aura jo bhI sahAyatA 5911/8, svadezI mArkeTa, sadara bAjAra, dillI-6 kara sakeMge use karane kA prayAsa kreNge| yaha sahAyatA kevala unhIM | 3671644-3631318 18 agasta 2002 jinabhASita Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anadekhA saca kavitA- nitina sonI yuvA dampatI nitina kavitA sonI ne apane anubhavoM ke AdhAra para hoTaloM ke zAkAhArI caritroM ke dUsare pahalU ko apanI lekhanI se ujAgara kiyA hai| zAkAhArI evaM mAMsAhArI donoM AhAroM kI vyavasthA vAle hoTala vijJApana to isa bAta kA karate haiM ki unake yahA~ zAkAhAra kI pRthaka vyavasthA hai, kintu unakI kathanI aura karanI kA aMtara zAkAhAriyoM ko kamoveza mAMsAhAra bhI karAtA rahatA hai aura ve isa bhrama meM bane rahate haiM ki ve jo khA rahe haiM, vaha zuddha zAkAhAra hai / lekhaka ne spaSTa kiyA hai ki donoM AhAra vAle hoTaloM meM zAkAhAra kI maryAdA vyAvahArika rUpa se saMbhava hI nahIM hai| lekhaka ne isa loka pracalita vizvAsa ko dhvasta karane kA pUrNa prayAsa kiyA hai ki donoM zailiyoM ke bhojana vAle sthAnoM para donoM zailiyA~ eka-dUsare se dUrI banAe rakhatI haiM aura zAkAhArI grAhaka ko zuddha zAkAhAra milatA hai| khAnasAmA kI vivazatAe~, bartanoM kI sImAe~ aura donoM prakAra ke AhAroM meM samAna rUpa se khAI jAne vAlI / upayoga meM Ane vAlI sAmagrI meM hone vAle tAlamela ke kAraNa vizuddha zAkAhAra aisI hoTaloM meM asaMbhava hai| nizcita hI yaha tathya jJAnavarddhaka hI nahIM, A~kheM kholane vAlA bhI hai| jahA~ taka merA anubhava hai, aise hoTaloM meM kaTTara zAkAhArI vyakti AhAra karate hI nahIM haiN| ve zAkAhArI hI vahA~ jAte haiM, jo kaTTara nahIM haiM aura jo zAkAhAra kI aupacArikatA nibhAnA bhara paryApta samajhate haiN| aMtataH hoTaleM eka vyavasAya hai, dharmAnuzAsana nahIM mAMsAhAra kA vyavasAya karane vAle se yaha apekSA rakhanA ki vaha zAkAhAriyoM kI bhAvanAoM se khela nahIM karegA, jarUrata se jyAdA bholApana hI kahA jaaegaa| lekhaka kI sarAhanA kI jAnI cAhie ki usane una tathyoM ko sabake sAmane rakhA hai, jinake bAre meM yA to zAkAhArI anabhijJa pAe jAte haiM yA anadekhA karate rahate haiM / pro. DaoN. sarojakumAra, indaura yaha kitAba jo ki mere nijI anubhavoM ke AdhAra para likhI gaI hai, samarpita hai mere svargIya pitA zrI ramezacandra jI sonI evaM svargIya mAtAjI zrImatI sumana sonI ko| isa kitAba ko pUrNa karane meM isake lekhana meM isakI parikalpanA meM, pUrA-pUrA sahayoga diyA merI patnI zrImatI kavitA sonI ne, jinake binA yaha kArya kabhI saMbhava nahIM thA / maiMne pichale eka sAla aise resTaoNreMTa meM prabaMdhana kA kArya saMbhAlA, jahA~ para zAkAhArI evaM mAMsAhArI donoM taraha kA khAnA banatA hai| apanI A~khoM ke sAmane aisA pradUSita vAtAvaraNa dekhanA eka aisA pIr3Ajanaka anubhava hai jise zabdoM meM bayAM karanA bahuta hI kaThina hai / maiM svayaM apane ko doSI mAnatA hU~, hissA mAnatA hU~, aise nArakIya vAtAvaraNa meM kArya karane ke lie| parantu kabhI-kabhI pArivArika jimmedAriyA~ aise kAma karane ko vivaza kara detI haiN| mujhe apane isa anubhava ko Apa taka pahu~cAnA isalie jarUrI lagA, kyoMki ve loga jo aise resTaoNraMTa meM khAnA khAte haiM aura socate haiM ki ve pUrNata: zAkAhArI bhojana hI grahaNa kara rahe haiM, to ve pUrNataH galata haiM / Aie aba Apako eka aise hI zAkAhArI mAMsAhArI resTaoNraMTa ke rasoIghara yAni kicana kI jhalaka dikhalAte haiM: sarvaprathama to paricita karavAte haiM kicana kI banAvaTa se jo sAmAnyataH sabhI resTaoNrenTa meM tIna bhAgoM meM ba~TI rahatI hai: 1. tandUra sekzana, 2. inDiyana sekzana, 3. cAyanIj sekzana tandUra sekzana yahA~ para zAkAhArI evaM mAMsAhArI yAni veja evaM nAnaveja tandUrI bhojana sAmagrI taiyAra hotI hai| * tandUrI roTI ke sAtha nAna kA ATA bhI lagAyA jAtA hai, jisameM khamIra uThAne ke lie aura narma va susvAdu banAne ke lie aMDe kA istemAla kiyA jAtA hai / jo Tebala taMdUra ustAda ke pAsa hotI hai vaha eka hI hotI hai, jisa para roTI kA ATA va nAnaveja ke sAre AyaTama eka sAtha rakhe rahate haiN| jaba taMdUrI murgA yA anya mAMsAhArI tandUrI AiTama banAnA hotA hai to pahale usa para makkhana va tela kA mizraNa lagAyA jAtA hai| isake lie eka Dabbe meM tela va makkhana kA mizraNa bharA hotA hai tathA eka lakar3I para kapar3A bA~dhakara mizraNa meM DAla dete haiM, jisake dvArA vaha mizraNa tandUrI murge para lagAyA jAtA hai tathA usI lakar3I va usI mizraNa kA zAkAhArI logoM kI roTI / nAna para bhI upayoga kiyA jAtA hai| kisI bhI tandUrI Diza jaise panIra TikkA, panIra pudInA TikkA, veja sIka kabAba ko taiyAra karane ke lie pahale TikkA va kabAba banAye jAte haiM, jinheM lohe kI salAkhoM meM lagAkara tandUra meM DAlA jAtA hai| yahA~ dhyAna dene yogya yaha hai ki inhIM lohe kI salAkhoM kA upayoga mAMsAhArI vyaMjana jaise tandUrI murgA, cikana TikkA, - agasta 2002 jinabhASita 19 Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tandUrI phiza ityAdi ke lie bhI kiyA jAtA hai tathA cAhe ArDara | jAtA hai| unhIM paTiyoM para rakhakara jo cAkU sabjI kATane ke kAma veja kA ho yA nAnaveja kA ina salAkhoM ko kabhI dhoyA nahIM jAtA | meM Ate haiM unhIM se maTana-cikana kATA jAtA hai aura ina cAkuoM va paTiyoM ko kabhI dhoyA bhI nahIM jAtA hai| . ina sike hue, makkhana lage tandUrI vyaMjanoM para masAlA DIpa phrIja jo prijarvezana ke lie hotA hai usameM vejalagAyA jAtA hai, jo eka bar3e bartana meM rakhA hotA hai tathA isI meM | nAnaveja donoM rakhe jAte haiN| cAhe zAkAhArI ho yA mAMsAhArI vyaMjana donoM ko lapeTa-lapeTa kara taMdUra para ustAda jina hAthoM se cikana kATate haiM, roTI kA masAlA lagAyA jAtA hai| ArDara Ane para binA hAtha dhoe, roTI bhI banA dete haiN| inDiyana sekzana sTIla kI eka bar3I Tebala jisa para kaTA huA cikana, ___ yaha rasoI kA vaha hissA hai jahA~ para sabhI sabjiyA~ va maTana rakhate haiM, usI para vakta Ane para cAvala bhI banAkara ThaMDA dAleM banatI haiN| yahA~ para eka-do bhaTTiyA~ va do TebaleM pAsa-pAsa karane ke lie phailAye jAte haiM, jisameM kaI bAra khUna va mAMsa bhI rakhI hotI haiN| mila jAtA hai| Tebala para sArA kaccA mAla jaise mAvA, panIra, dUdha, dahI, phrUTa salAda jisakA nAnaveja se koI sambandha nahIM honA krIma rakhA hotA hai| usI Tebala para mAMsAhArI khAne kI kaccI | cAhie, use bhI TesTI banAne ke lie aMDA pheMTakara milAte haiN| sAmagrI jaise aMDe, machalI, cikana rakhA hotA hai| ravivAra yA chuTTI ke dinoM meM yA pArTI hone para jaba bhIr3a bhaTTI ke yahIM pAsa hI sAre masAle rakhe hote haiN| aba yadi atyadhika hotI hai taba kicana kI saphAI, svacchatA para dhyAna na koI bhI ArDara AtA hai, cAhe vaha zAkAhArI ho yA mAMsAhArI, dete hue grAhaka ko ArDara samaya para lagAne para dhyAna hotA hai| aise kuka (rasoiyA) usako banAte samaya eka hI phrAyapAna va cammaca samaya meM kicana ko dekhanA narka kI anubhUti karane ke samAna hai kA istemAla karatA hai| kyoMki hara sthAna para nAnaveja ke avazeSa bhare par3e rahate haiN| udAharaNa ke lie baTara cikana kA ArDara hai, to kuka aise samaya kaI bAra grAhakoM ko galataphahamI meM veja kI pahale apanI bar3I cammaca se phrAIpAna meM ghI DAlegA, phira phrAIpAna jagaha nAnaveja Diza bhI laga jAtI hai| meM cikana DAlakara usI cammaca se hilAegA phira usI cammaca se pAnI kI zuddhatA bhI pramANita nahIM hotI hai kyoMki vaha TaMkiyoM meM ekatrita hotA hai jisakI sApha-saphAI mahInoM nahIM krIma, kAjUpesTa yA koI bhI masAle, jo lene haiM, lete haiM, phira banI hotI hai| grevI, jo hara sabjI yA nAnaveja ke lie ikaTThI banatI hai, usI sTApha ke sadasyoM ke anubhava ke AdhAra para yaha niSkarSa cammaca se lete haiN| baTara cikana banane ke bAda, phrAIpAna to dhulatA sAmane AtA hai ki cAhe choTA-sA resTaoNrenTa ho yA bar3A hoTala, hai para cammaca vahIM pAsa rakhe pAnI bhare tapeloM meM DAle dete haiN| veja-nAnaveja sAtha-sAtha banatA hai, to vahA~ isI prakAra kArya hotA kisI dAla ko patalA karanA ho yA grevI meM pAnI milAnA ho to isI tapele kA pAnI milAyA jAtA hai jisameM hara taraha kI dekhA jAe to galata ve loga nahIM haiM, jo aise pratiSThAnoM ke veja-nAnaveja lagI cammaca DAlate haiN| mAlika haiM yA unameM kAryarata haiM, kyoMki ve loga adhikAMzatayA cAyanIj sekzana mAMsAhArI hI hote haiM, isalie una sabake lie eka pUrNa zAkAhArI cAyanIj sekzana banAne ke lie bhI mukhyata: do bhaTTiyA~ kI bhAvanA samajhAnA kaThina kArya hai| lagI hotI haiM, evaM sAiDa Tebala kaccA mAla rakhane ke lie hotI hai| sAtha hI kicana-sTaoNpha kA kahanA hai ki bagaira aNDA yA yadi Apa spriMga rola khA rahe haiM to usako cipakAne ke cikana sTAka milAe koI vyaMjana banAte haiM, to grAhaka ko vaha lie aNDe kI jardI kA upayoga hotA hai| svAda hI nahIM AtA, jisakI Adata use varSoM se par3I huI hai| cilI panIra ke ghola va maMcuriyana ke pakor3oM meM bhI aNDe aMta meM, maiM kevala itanA hI kahanA cAhU~gA ki yaha kitAba kA istemAla hotA hai| kevala una logoM kI jAnakArI ke lie hai jo ki ajJAnatAvaza sUpa meM koI bhI grevI kI cIja banAne meM jo pAnI istemAla | aise resTaoNreMTa meM khAnA khAte haiN| hotA hai vaha cikana sTAka hotA hai| aura una logoM ke lie bhI jo kucha saccAI jAnate to haiM, (cikana ko ubAlakara usakA jo pAnI bacatA hai use | para hAI sosAyaTI va pAzcAtyatA kA nakAba or3hane ke kAraNa yaha cikana sTAka kahate haiM) saba anedakhA kara dete haiN| yadi isa lekha ko par3hakara eka bhI talane ke lie eka hI kar3hAI hotI hai jisameM zAkAhArI | pAThaka aise resTaoNrenTa (jahAM zAkAhAra evaM mAMsAhAra donoM milate jaise pApar3a, cipsa va mAMsAhArI jaise machalI, cikana donoM hI tale haiM) meM bhojana karanA baMda kara detA hai, to merA lekha likhane kA jAte haiN| uddezya saphala ho jaaegaa| sabjI kATane ke lie lakar3I ke paTiyoM ko kAma meM lAyA | 'anadekhA saca' se sAbhAra 20 agasta 2002 jinabhASita Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jijJAsA-samAdhAna paM. ratanalAla bainAr3A jijJAsA-sabase upakArI iMdriya kauna hai? artha- inameM se Adi ke chaha hRdoM meM krama se zrI, hrI, samAdhAna- zlokavArtika meM isa prakAra kahA hai-sabhI | dhRti, kIrti, buddhi aura lakSmI ye indra kI vallabhA vyantara deviyA~ indriyoM kI apekSA zrotra iMdriya isa jIva ko bahuta upakArI hai| rahatI haiN| 200 // kAnoM se upadeza ko sunakara aneka jIva hita kI prApti aura | | 3. paM. mANikacandra jI kaundeya ne tatvArthazloka vArtika ahita kA parihAra kara lete haiM, utkRSTa jJAnI yA tattvajJAnI bananA | ke paMcama khaNDa ke adhyAya-3 ke sUtra-20 "tan-nivAsinyo......" kAnoM se hI sAdhya hai| sabhI mokSagAmI jIva kAnoM se upadeza kI hindI TIkA meM zrI Adi deviyA~ vyaMtara jAti kI deviyA~ tathA sunakara dezanAlabdhi dvArA sAkSAt yA paraMparA se mukti lAbha karate | ye saba brahmacAriNI haiM aisA likhA hai| haiN| jIva ko vizeSajJa banAne vAlI zrotra indriya hI hai| yadi koI uparyukta pramANoM se spaSTa hai ki zrI,hI,dhRti Adi deviyA~ kahe ki rasanA indriya bhI to upadeza karake bahuta upakArI ho rahI | vyaMtara jAti kI haiM, bhavanavAsI nhiiN| hai| svarga yA mokSa ke upayogI padoM kA uccAraNa karanA, adhyayana jijJAsA- kyA samudghAta kAla meM kevalI bhagavAn ke karanA, jApa denA Adi rasanA indriya se hI hotA hai| usakA uttara mana-vacana-kAya ke kriyArUpa yoga se hone vAle Asrava pAyA hai ki pahale zrotra indriya se sunakara evaM viSaya para nirNaya karake jAtA hai? upadeza diyA jAtA hai| ata: rasanA to zrotra ke AdhIna huii| yadi samAdhAna uparyukta jijJAsA ke samAdhAna meM zrI koI punaH zaMkA kare ki sarvajJa ke to zrotra kI parataMtratA kA abhAva | rAjavArtikAkAra ne adhyAya 6/2 kI TIkA meM isa prakAra kahA haihote hue upadeza hotA hai| usako kahate haiM ki sarvajJa divyadhvani prazna-daMDAdi yoga meM Asravatva mAnane meM kyA doSa hai? rUpa pravacana meM rasanA iMdriya kA vyApAra nahIM hai| tIrthaMkara prakRti ke uttara-yadyapi kevalIsamudghAta avasthA meM sUkSma yoga mAnakara udaya se aura bhavyoM ke bhAgyavazAt bhagavAn ke sarva aMgoM se megha tannimittaka alpabaMdha mAnA jAtA hai, parantu eka sUtra banAne se to garjana ke samAna divyadhvani hotI hai| ata: isa pravacana meM rasanA kA kevalIsamudghAta meM sAdhAraNa yogatva aura bahubandha kA prasaMga Ane vyApAra hai hI nhiiN| ata: jIva kI parama hitakArI zrotra indriya hI | se viparItatA AtI hai| vastutaH to vargaNAnimittaka Atmapradeza parispandana rUpa mukhya yoga hI Asrava kahA jAtA hai, parantu zaMkAkAra-paM. devendra kumAra sAgara kevalIsamudghAta avasthA meM hone vAle daMDa, kapATa, pratara aura jijJAsA - zrI hrI Adi deviyA~ bhavanavAsI haiM yA vyaMtara | lokapUraNa, yoga vargaNA avalambana rUpa nahIM haiM, ata: isase Asrava jAti kI haiM? nahIM hotA arthAt daMDAdhi yoga meM Asrava nahIM mAnA hai| samAdhAna - zrI hI Adi deviyA~ vyaMtara jAti kI deviyA~ pratizaMkA-vargaNAlambana rUpa yoga nahIM hone se daMDAdhi haiN| pramANa isa prakAra haiM vyApAra kAla meM anAsrava hone se daMDAdi yoganimittakabaMdha nahIM 1. tiloyapaNNatti adhikAra-4 meM isa prakAra kahA hai- / honA cAhie parantu kevalIsamudghAta avasthA meM baMdha to mAnA hai? taddaha-paumassovari, pAsAde ceTTade ya dhididevii|| uttara-yadyapi kevalIsamudghAta meM vargaNA avalambana na hone bahu-parivArahiM judA, nniruvm-laavnnnn-sNpunnnnaa|| 1785 // | se daMDAdi yoganimittaka baMdha nahIM hai tathApi kAyavargaNA nimittaka igi-palla-pamANAU, nnaannaavih-rynn-bhuusiy-sriiraa| | AtmapradezoM meM parispandana hai ataH sUkSma kAyayoganimittaka baMdha airammA betariyA, sohammiMdassa sA devii|| 1786 // | kevalIsamudghAta avasthA meM bhI baMdha hai| artha-usa draha saMbaMdhI kamala ke Upara sthita bhavana meM | 2.zrI zlokavArtikakAra ne tattvArthasUtra adhyAya-6 ke dUsare bahuta parivAra se saMyukta aura anupama lAvaNya dhRtidevI nivAsa | sUtra kI TIkA meM isa prakAra kahA hai- sa AsravaH ityavadhAraNAt karatI hai / / 1785 // kevalisamudghAtakAle daMDakamATaprataralokapUraNakAyayogasyAstraartha- eka palya Ayu kI dhAraka aura nAnA prakAra ke | vtvtyvcdechdH| kaayaadivrgnnaalNbnsyaivyogsyaastrvtvvcnaat| ratnoM se vibhUSita zarIra vAlI ati ramaNIya yaha vyantariNI saudharmendra | tasya tdnaalNbntvaat| kathamevaM ca kevalinaH samudghAtakAle kI devakumArI (AjJAkAriNI) hai|| 1786 / / sadvedhabaMdha: syAditi cet, kAyavargaNAnimittAtmapradezaparispandasya___ 2. zrI uttarapurANa pRSTha 188 para isa prakAra kahA hai: / tannimittasya bhAvAtsa iti pratyeyaM / teSAmAdyeSu SaTsu syustAH zrI hI dhRti kiirtyH| artha- sa AsravaH / isa prakAra avadhAraNa karane se kevalI buddhilakSmIzca zakrasya vyantoM vllaabhaanggnaaH| 200 // | ke samudghAta kAla meM daMDa, kapATa, pratara, lokapUraNa avasthAoM ke -agasta 2002 jinabhASita 21 Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAyayoga ko Asravapana se rahita kara diyA hai, kyoMki kAya Adi / pramANa milate haiN| yahA~ kucha pramANa de rahe haiM:tIna prakAra kI vargaNAoM kA Alambana le rahe hI yoga ko Asrava 1. zrI sAvayadhamma dohA (racayitA-A.devasena, zrAvakAcAra kahA hai aura vaha yoga daMDa Adi avasthAoM meM una vargaNAoM kA saMgraha bhAga-1, solApura se prakAzita) kI gAthA naM. 189,196 meM Alambana nahIM krtaa| to phira kevaliyoM ke samudghAta kAla meM | isa prakAra kahA hai:sAtA vedanIya kA baMdha kisa prakAra hotA hai? gRhIta ho cukI dhUvau khebaI jiNavarahaM tasu pasarai sohgg| kAyavargaNA ko nimitta pAkara AtmapradezoM ke parispaMdana kA vahA~ itthu ma kAyau bhaMti kari teM paDivadvau saggu / / 189 // sadbhAva hai jo ki usa baMdha kA nimitta hai| artha- jo jinavara ke Age dhUpa khetA hai, usakA saubhAgya bhAvArtha- kevalI samudghAta ke yoga ko Asrava nahIM kahA | phailatA hai aura usane svarga ko bA~dha liyA, isameM kucha bhI bhrAMti jA sakatA hai, kyoMki vahA~ kAya-vacana aura mana kA avalambana mata kara // 189 / / pAkara AtmA kA pradeza pratispaMda nahIM huA hai| Arattiu diNNau jiNahaM ujjoyai samtattu / jijJAsA-sAdhu saMgha ke cAra bheda batAiye? bhuvaNubbhAsai suragirihiM suru payAhiNa diNtu| 196 // samAdhAna-svAmikArtikeyAnuprekSA (agAsa prakAzana) artha-jo jinadeva kI AratI karatA hai, usake samyaktva gAthA-391 kI TIkA meM pRSTha 290 para isa prakAra kahA hai kA udyota hotA hai| suragiri (sumeru) kI pradakSiNA detA huA sUrya sAdhu saMgha cAra prakAra kA hotA hai-1. sAmAnya sAdhuoM ko samasta bhuvana ko prakAzita karatA hai 196 // anagAra kahate haiN| 2. upazama athavA kSapaka zreNI para ArUr3ha 2. zrI praznottara zrAvakAcAra (racayitA-A.zrI sakalakIrti, sAdhuoM ko yati kahate haiN| 3. avadhijJAnI, manaHparyayajJAnI aura zrAvakAcAra saMgraha bhAga-2, solApura prkaashn| pRSTha 379, zloka kevalajJAnI sAdhuoM ko muni kahate haiN| 4.RddhidhArI sAdhuoM ko naM. 201, 202 meM isa prakAra kahA hai:RSi kahate haiN| RSiyoM ke bhI cAra bheda batAe haiN| 1. vikriyA abhyarcayanti ye dIpaiH satkarpUraghRtAdijaiH aura akSINaRddhi ke dhAriyoM ko rAjaRSi kahate haiN| 2. buddhi aura arhantaM kevalajJAnaM te bhajante sudRSTayaH / / 201 // auSadhi RddhidhAriyoM ko brahmaRSi kahate haiN| 3. AkAzagAminI artha-jo samyagdRSTi puruSa kapUra aura ghI ke bane hue dIpaka RddhidhArakoM ko devaRSi kahate haiN| 4. kevalajJAna mahAn Rddhi ke | se bhagavAn kI pUjA karate haiM, ve kevalajJAna ko avazya prApta karate dhArakoM ko paramaRSi kahate haiN| haiM / / 201 // jijJAsA- DhAI dvIpa meM kitane mleccha khaNDa haiM? candanAguru karpUrasadvyAdi dahanti ye| samAdhAna- jambUdvIpa ke bharata aura airAvata kSetra meM 5-5 jinAgre karmakASThAnoM bhasmI bhAvaM zrayanti te / / 202 / / mleccha khaNDa haiN| DhAI dvIpa meM kula 5 bharata aura 5 airAvata kSetra haiM, artha- jo bhavya bhagavAn ke sAmane candana, aguru, kapUra eka kSetra saMbaMdhI 5 mleccha khaNDa lene se sampUrNa bharata aura airAvata | Adi zreSTha dravyoM ko dahana karate haiM, inakI dhUpa banAkara khete haiM ve kSetroM ke 10x5=50 mleccha khaNDa hue| karmarUpI IMdhana ko bhasma kara DAlate haiM / / 202 // DhAI dvIpa meM kula 5 videha haiN| arthAt jambUdvIpa meM eka candropakamahAghaNTAcAmaradhvajadIpakAn / videha, dhAtakIkhaNDa meM 2 tathA puSkarArdha meM 2-5 videha hue| jhallarI tAla kaMsAla bhRddaarklshaadikaan|| 174 // pratyeka videha meM 32-32 nagariyA~ huiiN| pratyeka nagarI kI racanA datvA cAnyAni sArANi dharmopakaraNAni vai| bharata kSetra ke samAna hai arthAt pratyeka nagarI meM eka Arya khaNDa arjayanti budhA dharma dharmAdhAre jinAlaye // 175 // aura 5 mleccha khaNDa haiN| isa prakAra 5 videha kSetroM kI 160 artha- vidvAna loga dharma ke AdhArabhUta jinabhavana meM candovA, nagariyoM meM 160x5-800 mleccha khaNDa hue| inameM bharata, airAvata ghaNTA, camara,dIpaka, jhallarI, tAla, kaMsAla,bhRDAra kalaza, Adi uttamakSetra ke 50 mleccha khaNDa milAne para pUre DhAI dvIpa meM sampUrNa khaNDoM | uttama dharmopakaraNa dekara mahApuNya sampAdana karate haiN| 174-5 // kI saMkhyA 850 hotI hai| uparokta graMtha meM likhA hai ki vidvAn loga maMdira meM dIpaka zaMkAkAra- DaoN. rameza jaina, khaniyAMdhAnA lekara mahAn puNya kA saMcaya karate haiN| dIpaka kA prayoga AratI ke jijJAsA- Ajakala kucha loga dIpaka se AratI karane alAvA anya kisI kArya meM nahIM hotA, phira AratI kA niSedha evaM maMdira jI meM dhUpa khene kA virodha karane lage haiN| kyA vAstava meM kaise ho sakatA hai| dIpaka se AratI karanA, dhUpa khenA Agama viruddha hai yA Agama 3. zrI vasunandi zrAvakAcAra meM gAthA naM. 436 se 439, peja sammata, spaSTa kreN| naM. 469 para likhA hai: samAdhAna-vartamAna meM eka aisI navIna dhArA cala par3I hai dIvahiM NiyapahohAmiyakka teehidhUmarahiehiM, jo dIpaka se AratI karanA evaM dhUpa khenA Adi kA virodha karatI maMda calamaMdANilavaseNa Naccata accIhiM / / 436 / / hai, jabaki zAstroM meM AratI karanA evaM dhUpa khene ke spaSTa bahuzaH / ghaNapaDala kammaNivahavva dUra mvsaariyNdhyaarehiN| 22 agasta 2002 jinabhASita - Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jiNacaraNakamalapurao kuNijjarayaNaM subhattIe 1437 // | artha- jo manda-manda pavana jhakoroM se nRtya karate hue, kAlAyaru-Naha-caMdaha-kapyUra silhaarsaaidvvehi| / karpUra aura ghRta-taila se prajvalita dIpakoM se jinadeva ke caraNa NippaNadhUmavattIhiM parimalaya ttiyAlIhiM / / 438 / / kamaloM kI pUjA karatA hai vaha candra aura sUrya ke samAna prakAzamAna uggasihAdesiyasagga-mokkhamaggehi bhldhuumehN| zarIra ko prApta karatA hai / / 126 / / jisameM se pracura dhUmra nikala rahA dhUvijjajiNiMdapayAraviMdajuyalaM suriMdaNuyaM // 439 // hai aise zilArasa (zilAjIta) aguru Adi dravyoM se mizrita dhUpa se artha-apane prabhAsamUha se amita (agaNita) sUryoM ke | jinendra deva ke caraNoM ko sugandhita karatA hai vaha tIna loka meM samAna tejavAle, athavA apane prabhA puMja se sUrya ke teja ko bhI | parama saubhAgya ko prApta karatA hai| // 127 / / tiraskRta yA nirAkRta karane vAle, dhUma rahita, tathA dhIre-dhIre 5. zrI kavivara kizanasiMha viracita kriyAkoSa meM gAthA calatI huI manda vAyu ke vaza nAcatI huI zikhAoM vAle aura megha- 1446, pRSTha 228 para isa prakAra likhA hai:paTala rUpa karma samUha ke samAna dUra bhagAyA hai andhakAra ko aparAhna bhavikajana kariha eva, dIpahi car3hAya bahu dhUpa khev| jinhoMne aise dIpakoM se paramabhakti ke sAtha jina-caraNa kamaloM ke ihi vidhi pUjA kari tIna kAla, zubha kaMTha ucAriya jayaha mAla // 1446 / / Age pUjana kI racanA kareM, arthAt dIpa se pUjana kreN| 436 artha- aparAhna kAla meM dIpaka car3hAkara tathA dhUpa khekara 437 // pUjA kreN| isa prakAra tInoM samaya pUjA kara kaNTha se jayamAlA kA kAlAguru, ambara, candraka, karpUra, zilArasa (zilAjIta) | uccAraNa kareM 1446 // Adi sugaMdhita dravyoM se banI huI, sugandha se lubdha hokara bhramara A rahe 6. zrI dhavala pu. 8/3 meM likhA hai "caru bali-puSphahaiM, tathA jisakI U~cI zikhA mAno svarga aura mokSa kA mArga hI dikhA | | phala-gaMdha dhUva dIvAdIhi sagabhatti pagAso accaNA NAma-caru, bali, rahI haiM aura jisameM se bahuta sA dhuMA nikala rahA hai, aisI dhUpa kI | puSpa, phala, gandha, dhUpa aura dIpa AdikoM se apanI bhakti prakAzita battiyoM se devendroM se pUjita zrI jinendra ke pAdArabinda yugala ko karane kA nAma arcanA hai| dhUpita kareM, arthAt ukta prakAra kI dhUpa se pUjana kreN| 438-439 / / uparyukta pramANoM se yaha spaSTa hai ki jaina zAstroM meM dIpa 4.zrIdevasenaviracita prAkRta bhAvasaMgraha gAthA 126,127 peja | jalAne aura dhUpa khene ke pracura pramANa haiN| itanA avazya hai ki hameM naM. 451 para likhA hai: viveka sahita ye kArya karane caahie| arthAt dhUpa athavA dIpaka yA kappUratalapayaliyamaMdamarupahayaNaDiyadIvahiM / ghI, bAjAra se kharIdA huA na hokara maryAdita honA caahie| AratI pujjai jiNapayapomaM sasisUra visamataNuMlahaI 126 // | karane kA samaya sUryAsta ke lagabhaga kA hai| rAtri meM AratI nahIM sillA rasaayarumIsiyaNiggayadhUvehiM bhldhuumehiN| karanI caahie| dIpa meM ghI bhI itanA hI lenA cAhie jo AratI dhUvai jo jiNacaraNesu lahai suhavattaNaM tije| 127 // | hone taka ke lie paryApta ho| jaina pratyAziyoM kA loka sevA ayoga dvArA cayana vigata dinoM saMgha loka sevA Ayoga ke dvArA sivila | inake atirikta kucha cayanita pratiyogI aise bhI haiM jinake sarviseja (mena) ekjAminezana 2001 kA phAinala rijalTa ghoSita | nAma ke sAtha agravAla jAtIya hone se agravAla athavA agravAla kiyA gayA thaa| jAtIya gotra-mittala, jiMdala, garga, baMsala yA goyala upanAma jaina samAja ke lie yaha gaurava kA viSaya hai ki sAmAnya | jur3A hai to kisI ke nAma ke sAtha puMgaliyA,zAha, caudharI, varga se cayanita logoM meM se 6 pratiyogI ve bhI cayanita hue haiM, | nAyaka, lohiyA, kauzala, pATila, modI, seThI, lAkhAvata evaM jinake nAma jaina ke rUpa meM likhA/pahacAnA jA sakA hai| saMbhava hai | koThArI Adi upanAma yukta likhA hone se lagabhaga 20-25 inake atirikta bhI anya bhI pratiyogI jaina hoM, jinheM upanAma ke | pratiyogiyoM ke jaina hone kI AMzika saMbhAvanA bhI hai, kyoMki kAraNa pahacAnA nahIM jA skaa| cayanita jaina pratiyogiyoM ke nAma, | inameM se kucha upanAma jaina kuloM meM bhI likhe jAte haiM / ukta chaha unakI reMka ke sAtha nimna prakAra haiM meM se prathama do kA cayana AI.e.esa. pada ke liye hogA, aisA 1. abhiSeka jaina-3, 2. saurabha jena-29, 3. saMjaya kumAra | sunizcita hai| jaina-37, 4. ekatA jaina-110, 5. vaibhava bajAja-198 evaM 6. ne jina-bhASita parivAra evaM pAThakagaNoM kI ora se cayanita jaina-2021 | pratyAziyoM ko unakI saphalatA ke lie sAdhuvAda / -agasta 2002 jinabhASita 23 Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zeSAMza bAraha bhAvanA zrI maMgatarAya jI ekatva bhAvanA rUpa tumhArA, sabase nyArA, bheda jJAna krnaa| jau loM pauruSa thake na tau loM, udyama soM caranA // 13 // janme mare akelA cetana sukha-dukha kA bhogii| artha : maiM cetana hU~, maiM jJAnI hU~, yaha zarIra acetana hai, aura kisI kA kyA ika dina yaha deha judA hogii| paudgalika hai| ye zarIra aura AtmA anAdikAla se mile hue haiM, kamalA calata na paiMDa maraghaTa taka privaaraa| parantu puruSArtha karane para alaga-alaga hote haiM jaise dUdha aura pAnI apane-apane sukha ko rove pitA-putra-dArA // 10 // garma karane para alaga-alaga ho jAte haiN| he Atman ! tumhArA rUpa artha - yaha AtmA janma evaM maraNa akelA hI karatA hai, to anya saba dravyoM se alaga hai| tuma niraMtara bheda jJAna karo tathA sukha-dukha ko bhogane vAlA bhI akelA hai| anya padArtha kyA, yaha jaba taka zarIra meM zakti hai taba taka cAritra meM sadaiva udyama kro| zarIra bhI Ayu pUrNa hone para yahIM chUTa jaavegaa| usa samaya patnI bhI 'dehalI' (caukhaTa) taka hI AvegI usase bAhara na nikalegI, azuci bhAvanA parivAra ke loga zmazAna ghATa taka hI jAveMge evaM mAtA-pitA va tU nita paukhe yaha sUkhe jyoM dhovai tyoM mailI / strI jo vilApa kara rahe haiM ve saba svArtha-apane sukha ke khAtira ro niza dina kare upAya deha kA roga dazA phailii|| rahe haiN| mAta-pitA raja vIraja milakara banI deha terii| jyoM mele meM paMthIjana mila neha phireM dharate / mAMsa hAr3a naza lahU rAdhakI pragaTa vyAdhi gherI // 14 // jyoM taravara pai raina baserA paMchI A karate // artha : he Atman ! tU apane zarIra ko pratidina puSTa karatA kosa koI do kosa koI ur3a phira thaka-thaka haare| hai, parantu phira bhI yaha sUkhatA jA rahA hai| jaise hI ise dhotA hai vaise jAya akelA haMsa saMga meM koI na para mAre // 11 // hI yaha mailA ho jAtA hai| dina-rAta zarIra ko svastha rakhane kA artha : jaise mele meM rAhagIra / mitrAdi loga mila jAte haiM upAya karatA hai parantu phira bhI yaha rogI banA rahatA hai| mAtA ke evaM sneha se yahA~ se vahA~ ghUmate rahate haiM aura jaise rAtri meM vRkSa para raja aura pitA ke vIrya ke milane se yaha terI deha banI hai| yaha pakSI Akara nivAsa kara lete haiM phira ur3akara koI eka kosa, koI mAMsa, hAr3a, naza, rakta va pIpa Adi kudhAtuoM se bharI huI hai evaM do kosa taka jAte haiM phira thaka-thaka kara kahIM nivAsa karane laga pratyakSa meM hI rogoM se vyApta rahatI hai| jAte haiM, vaise hI yaha jo hamAre parivAra ke loga haiM, Aja eka sAtha kAnA paur3A par3A hAtha yaha cUsai to rove / haiM, Ayu pUrI hote hI hama maraNa ko prApta ho jAyeMge aura akelI phalai anaMta ju dharma dhyAna kI bhUmi viSai bovai|| AtmA anya paryAya meM utpanna ho jAvegI, koI kisI ke sAtha janma kesara caMdana puSpa sugaMdhita vastu dekha sArI / yA maraNa nahIM karatA hai! deha parasate hoya apAvana nizadina mala jArI / / 15 / / anyatva bhAvanA zabdArtha : kAnApaur3A-ganne kI pora jo bone para ugatI hai (sukhA gannA), par3A milA, parasate - sparza se, malajArI- mala moha rUpa mRga tRSNA jaga meM mithyA jala cmkai| bahatA rahatA hai| maga cetana nita bhrama meM uTha-uTha daur3e thaka thaka kai|| artha - yadi kAnA gannA prApta ho jAve aura use cUseM to jala nahiM pAvai prANa gamAvai bhaTaka-bhaTaka maratA / dA~toM meM darda hone se ronA A jAvegA parantu usase phala kucha bhI vastu parAI mAne apanI bheda nahIM karatA // 12 // prApta nahIM hogaa| aura yadi use jamIna meM bo deMge to bahuta se mIThe artha : jisa prakAra registAna meM, bAlU kI camaka ko pAnI ganne prApta ho jaaveNge| usI prakAra isa zarIra ko yadi dharmadhyAna rUpI mAnakara, pyAsA hirana, daur3a-daur3a kara, pAnI na milane se, thaka kara bhUmi meM bo deMge to anaMta phala rUpa anaMta catuSTaya prApta ho jaavegaa| maraNa ko prApta ho jAtA hai, usI taraha yaha saMsArI jIva bhI, moha aisA nahIM kareMge to saMsAra meM hI rote rheNge| evaM mithyAtva ke kAraNa, anya vastu ko apanI mAnatA huA tathA | kezara, caMdana, puSpa Adi jitanI bhI sugandhita vastue~ dekhI nija aura para se bheda ko nahIM jAnatA huA sukha ke abhAva meM, jAtI haiM, ve saba zarIra kA sparza karate hI apavitra ho jAtI haiN| isa bhramaNa karatA rahatA hai| zarIra se dina-rAta nava dvAroM se mala jharatA rahatA hai / isa prakAra yaha tU cetana aru deha acetana, yaha jar3a tU jJAnI / zarIra atyanta apavitra hai| isase prIti na karake, ise dharma meM mile anAdi yatana soM, bichur3e,jyoM paya aru paanii| / lagAnA caahiye| 24 agasta 2002 jinabhASita Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Astrava bhAvanA saMvara bhAvanA jyoM sarajala Avata morI tyoM Asrava karmana ko| jyoM morI meM DATa lagAvai taba jala ruka jaataa| darvita jIva pradeza gahai jaba pudgala bharamana ko| tyoM Asrava ko rokai saMvara kyoM nahiM mana laataa|| bhAvita Asrava bhAva zubhAzubha nizadina cetana ko| paMca mahAvrata samiti gupti kara vacana kAya mana ko| pApa puNya ye donoM karatA kAraNa baMdhana ko // 16 // dazavidha dharma parISaha bAisa bAraha bhAvana ko // 18 // zabdArtha : sara= sarovara, Avata= AtA hai, morI-nAlI, zabdArtha : DATa - ddhkn| darvita yoga sahita, gahai grahaNa karatA hai| artha : jisa prakAra nAlI meM Dhakkana lagA dene se AtA huA artha : jisa prakAra nAlI kA pAnI sarovara meM AtA hai isI jala ruka jAtA hai, usI prakAra Asrava arthAt Ate hue karmoM ko prakAra AtmA meM karmoM kA Asrava hotA hai| tInoM lokoM meM bharI huI rokane meM saMvara kAraNa hai| aise saMvara ko prApta karanA caahiye| pA~ca pudgala vargaNA (kArmaNa vargaNA) ko, yoga sahita AtmA ke pradeza mahAvrata, pA~ca samiti, tIna gupti, dasa dharma, bAIsa parISaha evaM grahaNa karate haiN| yaha dravyAstrava hai| prati samaya (dina-rAta) AtmA | bAraha bhAvanA ye Asrava ke rokane meM arthAt saMvara meM kAraNa haiN| meM hone vAle zubhAzubha bhAvoM ke AdhAra para bhAvAsrava hotA hai| yaha saba bhAva satAvana milakara Asrava ko khote| zubha bhAvoM se puNyAsrava aura azubha bhAvoM se pApAsrava supana dazA se jAgo cetana kahA~ paDai sote / / hotA hai| ye puNya bhAva evaM pApa bhAva hI karmoM kA baMdha karAne meM bhAva zubhAzubha rahita zuddha bhAvana saMvara paavai| bhI kAraNa haiN| DaoNTa lagata yaha nAva par3I majhadhAra pAra jAvai // 19 // pana mithyAta yoga paMdraha dvAdaza avirata jaano| zabdArtha : dhote= dUra karate, maMjhadhAra = bIca samudra meN| paMcaru bIsa kaSAya mile saba sattAvana maano| artha : uparyukta kahe gaye 57 bhAva Asrava ko dUra karate haiN| moha bhAva kI mamatA TArai para paraNata khote| | he cetAtmA ! tuma svapna avasthA se jAga jAo, kahA~ par3e ho, kahA~ kare mokhakA yatana nirAstrava jJAnI jana hote // 17 // | moha rUpI nidrA meM so rahe ho! zabdArtha : pana-pA~ca, khote dUra karane se| jisa prakAra DaoNTa lagAne se bIca samudra meM par3I nAva kinAre artha : pA~ca mithyAtva (ekAnta, viparIta, vinaya, saMzaya, | taka pahu~ca jAtI hai, usI prakAra zubha aura azubha bhAvoM se rahita ajJAna) yoga pandraha, avirati bAraha aura kaSAya paccIsa, se saba zuddha bhAvanA rUpa saMvara kI bhAvanA se, jIva saMsAra rUpI samudra se milakara Asrava ke 57 bheda ho jAte haiN| rAgadveSa Adi mamatva- | pAra ho jAtA hai| ahaMkAra ko dUra karake,para paraNati se bhI dUra rahane vAle mokSa arthakartA-ba. maheza jaina puruSArtha meM samartha jJAnI jana hI Asrava se rahita hote haiN| zramaNa saMskRti saMsthAna, sAMgAnera (jayapura) jIvana hai bAdala kI bUMda lAlacandra jaina 'rAkeza' gaMjabasaudA jIvana hai bAdala kI bUMda, kaba gira jAye re| honI-anahonI jAne kaba ghaTa jAye re // isa jIvana ke indradhanuSa kI, zobhA atishy-nyaarii| kintu svapna ke rAjapATa jyoM, vinasata lagai na baarii|| jIvana hai bAdala kI bUMda, kaba gira jAye rhe| jIvana hai...|| / khela-khala meM bItA bacapana, viSayana aMdha jvaanii| jarjara deha bur3hApA AyA, ho gai qhatma khaanii|| jIvana hai sAMsoM kI hATa, kaba uTha jAre re / jIvana hai...|| eka per3a para karane Aye, paMchI raina bseraa| vaise mila parivAra janoM ne, DAlA ghara meM dderaa|| jIvana hai pathikoM kA mela, kaba chUTa jAye re / jIvana hai... | jIvana kA ghaTa rIta rahA hai, jyoM aMjali kA paanii| jAnabUjhakara aMdha bane haiM, acche-acche jJAnI // barpha DalI sama choTA jIvana, kaba ghula jAye re| jIvana hai... // cetana rAjA khIMca rahe haiM, tana kI TUTI gaadd'ii| Ayu kA IMdhana jaba cuka jAye, ruka jAtI hai naadd'ii|| jIvana hai sAMsoM kI rela, kaba ruka jAye re / / jIvana hai...|| rahe na jIvana kabhI eka sA, sukha-dukha A~kha micaunii| kabhI nahIM socI thI aisI, ho jAtI anahonI // jIvana hai meghoM kI chA~va, kaba chaMTa jAye re / jIvana hai... // samparka sUtra - neharu cauka, galI naM. 4, gaMjabasaudA (vidizA) -agasta 2002 jinabhASita 25 Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyakti aura kRti sATha varSa ke 'sarala' meM chaH varSa kI saralatA samAI DaoN. AnaMda jaina deza ke ATha mahAna santoM kI jIvana-gAthA likhate hue| lekhanI se "sarva-hitAya" ke svara adhika milate haiM, ve sAhitya ATha vizeSa granthoM kI rUparekhA taiyAra kara dene vAle zrI sureza sarala ko jisa U~cAI se likhate haiM, jIvana ko usI U~cAI se jIte haiM, ekamAtra sAhityakAra haiM jo san 84 se aba taka kevala santoM- | sAdagI aura udAratA unake alaMkaraNa haiM, paropakAra vrt| sAdhviyoM aura adhyAtma para kalama calA rahe haiM aura deza ke deza ke aneka nagaroM ke jaina samAja dvArA samaya-samaya para sAhitya saMsAra se sarvathA navIna evaM maulika sUtroM para samAhita | unake sArvajanika abhinaMdana kiye gaye haiM, usI zrRMkhalA meM gata varSa sAhitya kA bhaMDAraNa kara rahe haiN| khaNDelA (rAjasthAna) samAja se unheM unake lekhana para yoM sva, paM. harizaMkara parasAI jI se prabhAvita hokara zrI | "svarNAbhinaMdana-patra' aura ikatIsa hajAra ru. kI rAzi se abhinaMdita sarala ne varSa 70 se 84 taka deza ke patra-patrikAoM meM sArthaka kiyA jA cukA hai| vyaMgya-lekha, vyaMgya-kavitA aura vyaMgya-kathAoM kA kramabaddha lekhana unakI aneka saccAiyA~ samaya ke zilAlekhoM para svarNAkSaroM kiyA thA, usI avadhi meM vyaMgya ko lekara unakI do pustakeM bhI | se likhI jA sakeMgI ki ve sAhitya aura jIvana meM saralatA kA raMga pAThakoM ke samakSa AI thiiN| bhara rahe haiM, ki ve apane sAhitya ko audArya aura nisvArthatA kA phira san 84 se AcArya vidyAsAgara kA sAnnidhya prApta kara | vaha dharAtala de rahe haiM jo AnevAlI pIr3hiyoM ko prakAza stambha kA lene ke bAda, sarala jI ke praur3ha-mana aura paripakva lekhanI ne | kArya karegA, ki ve sarala hoM yA kaThina parantu santa-jIvanI kI kevala santa-viSaya ko sparza kiyA aura apanI jIvana 'kathA- sugandhoM se Apluta haiM, ki ve santa-sAhitya aura santa-svabhAva ke zilpa' ke sahAre sabase pahale AcArya vidyAsAgara, phira muni jauharI haiM, ki ve mauna aura ekAnta sthala ko sajAne vAle sAdhakasudhAsAgara aura usake bAda AcArya virAgasAgara kI jIvanI likhii| puruSa haiM, ki svecchA se jIvana ko tapa meM nirata karane vAle viSapAyI krama aisA banA ki phira zAMta na baiTha sake aura dekhate-hI-dekhate | haiM, ki ve sATha varSa ke haiM para unameM cha: varSa kI saralatA samAI huI ardha-dazaka meM sva. AcArya jJAnasAgara, sva. AcArya vimalasAgarajI, | hai| unake viSaya meM manISI munipuMgava zrI sudhAsAgara jI mahArAja ne upAdhyAya guptisAgarajI, upAdhyAya jJAnasAgarajI evaM muniratna | likhA hai-"sarala vartamAna daura ke ati viziSTa kathAkAra haiM, ve taruNasAgarajI ke caritra likhe| 'santa-carita' likhate samaya ve | bhale hI sarala hoM paraMtu puraskAra unheM bhArI lekhakIya-zrama kara lene usameM apane svAdhyAya kI pUrti bhI kara lete haiN| kyoMki unakI ke bAda mile haiN| maulika sAhitya kI sarjanA meM niraMtaratA banAye kalama bhakti ke dharAtala para calatI hai| kaThinAiyoM ko svecchA se | rakhane meM kRtasaMkalpita zrI sarala ko siddha-hasta-lekhakoM kI aMgIkAra kara apane sukha-sAkhoM ko tilAMjali de saralajI nitya rASTrIya-sUcI meM zreSTha sthAna prApta hai" lekhana karma kI tapAgni se gujarate haiM aura jApa kI taraha anivArya dasa varSa taka maMca saMcAlana kA sunaharA itihAsa ghar3ane lekhana ko nita naye AyAma pradAna karate haiN| vAle sarala jI kI kathA yA kahAnI-lekhana meM jitanI svastha aba taka aThAraha prakAzita kRtiyA~ aura pA~ca aprakAzita pakar3a hai, utanI hI lekha aura vyaMgya zilpana meM hai, kavitA to grantha, sAhitya-jagata kI jholI meM, unakI kalama ke avadAna ke unake mAnasa meM hI ramI huI hai| unakI vizeSa paMkti-"jise cAra rUpa meM sthAna pA cuke hai| lagabhaga satraha varSoM se zrI sarala kisI dAne mila jAte, bhUla baiThatA vaha ur3Ana hai|" bhI spardhA, pratiyogitA, maMcabAjI, goSThIbAjI aura saMsthAbAjI se jaina-tyAgIgaNa batalAte haiM ki jaina paramparA kI dRSTi se zrI dUra, kintu sabake prati nirmala-bhAvanAe~ lekara-calanevAle, samaya sarala ke ukta ATha granthoM ne zruta-saMvarddhana meM mahAna sahayoga kiyA ke ekamAtra vyasta lekhaka haiM, jo pratidina do-tIna ghaMTe kA samaya hai| Aja bar3e-se-bar3e vidvAna kevala prAcIna graMthoM kI TIkAe~ lekhana-saMzodhana ko pradAna karake hI caina anubhUta karate haiN| muMzI likhakara apanI bhUmikA kI iti samajha lete haiM, taba sarala jI premacaMda kI lekhanI kI saralatA aura jainendra kumAra kI dArzanikatA digambara saMtoM ke carita para lekhanI calA kara apanA ajara-amara saralajI kI lekhanI kA svabhAva bana cuke haiM / ve sva. DaoN. dharmavIra bhAratI, sva. kavivara vIrendra jaina aura variSTha manISI sva. DaoN. kara rahe haiN| gata sau varSoM meM kitane AcArya hue, kama hI loga nemIcaMda jaina se bhI kama prabhAvita nahIM hue haiN| jAnate haiM, kintu AcArya zAMtisAgarajI ko sabhI jAnate haiM, kyoMki deza ke bar3e maMca aura bar3I se bar3I patrikA ke sneha prApta unakA jIvanavRtta paM. divAkara jI dvArA likhA gayA thaa| eka mAyane kara lene vAle sarala, atyanta sulajhe hae sAhityakAra haiM aura | meM zrI sarala jI divAkarajI dvArA prajjvalita kiye gaye dIpa ko saralatA ko prathama dharma-guNa mAnate haiN| apanI lekhanI se aura-aura tejavAna kara rahe haiN| nUtana dIpa bAla bhAratIya krA~ti divasa, 9 agasta 1942 ko saMskAradhAnI kara dhara rahe haiM, eka sundara dIpAvalI ghar3a rahe haiM, vaha bhI Adhunika meM janme sarala 9 agasta 2002 ko 60 varSa ke ho rahe haiN| kaheM unheM bhASA meM aura atyAdhunika zailI meN| jIvana-grantha ke 60 pRSTha bA~ca lene kA anubhava prApta hai| unakI 69, gallA bAjAra roDa, sAgara (ma.pra.) 26 agasta 2002 jinabhASita Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAkRtika-cikitsA anidrA kA prAkRtika upacAra DaoN. vandanA jaina Aja kI teja raphtAra jiMdagI meM binA bulAyA mehamAna roga | 10 taka bAhara rokeM athavA 8 (sekaNDa) zvAMsa bhareM 16 taka hai anidrA / Aja se kucha samaya pahale manuSya apane nitya karma meM | nikAleM / uparokta prayoga 50 se 100 bAra kreN|) zArIrika zrama ko jyAdA mahattva detA thA, striyA~ bhI apane gharelU | sAmAnya avasthA meM bhI sone ke pUrva hAtha paira aura sira ko kArya svayaM karatI thIM jisase unakA zarIra sugaMThita rahatA thA, para | dhokara poMcha leN| Aja kI bhAga-daur3a kI jindagI meM manuSya ko yaha socane kI kapar3e DhIle, khir3akiyA~ va rozanadAna khule hue, bistara phursata nahIM ki vaha kyA kara rhaa| pariNAma, na khAne kI sudha, na | ArAmadeha, aMdherA yA atyalpa prakAza rkheN| sone kI phikra, nIMda gaayb| jisa taraha hamAre zarIra ke lie kabhI-kabhI zAstrIya saMgIta athavA manapasaMda gIta sunane bhojana Avazyaka hai, vaise hI paryApta nIMda bhI Avazyaka hai| svastha | mAtra se nIMda Ane lagatI hai| kucha loga par3hate-par3hate bora hokara zarIra ke lie kama-se-kama 6 yA 7 ghaMTe nIMda Avazyaka hai| U~ghane lagate haiN| nIMda lAne ke lie zrama Avazyaka hai| bharapUra lakSaNa zArIrika zrama ke bAda nIMda acchI AtI hai| nIMda nahIM AnA, sira kA bhArIpana, yAdadAzta kamajora ho | nIMda kI golI lenA sarvAdhika khataranAka sAbita hotA hai| jAnA, cehare para tanAva, vajana bddh'naa| mAnasika vikSiptatA, | ye davAiyA~ nazIlI hotI haiM, jo nIMda kA bhrama paidA karatI haiM bAda meM paaglpn| ucca rakta cApa, cakkara AnA, A~khoM meM jalana va | sthAyI anidrA kA kAraNa bana jAtI haiN| bhArIpana, mAnasika asthiratA, ekAgratA kI kamI, Alasya, pramAda | prAkRtika upacAra va kAma meM mana nahIM lgnaa| jamhAI AnA aadi| 1. pratidina ThaMDe pAnI kA enimA leN| kAraNa 2. talabe, sira, peTa tathA rIr3ha kI tela/sUryatapta hare aura kabja, hArmonsa kA asthira str| bukhAra, peTa ke rog|| nIle raMga ke tela se maoNliza pratidina kreN| ucca va nimna rakta cApa / gaThiyA/damA/khA~sI, khujalI Adi zArIrika | 3. ThaMDA rIr3ha snAna-pratidina sone se pUrva rIr3ha snAna le rog| snAyu saMbaMdhI vikAra / madyapAna, dhUmrapAna, kaoNphI, cAya, | athavA rIr3ha Taba kI vyavasthA na hone para roe~dAra taulie ko ThaMDe caoNkaleTa, TaoNphI Adi kaiphIna yukta aahaar| adhika mAnasika | pAnI meM bhigokara rIr3ha ke barAbara patalI taha karake rIr3ha ke nIce parizrama, udvega, ciNtaa| nakArAtmaka vicAra, hamezA khyAlI sapane 15-20 miniTa rakhakara soyeN| bunnaa| jyAdA rAta taka jAgane ke kAraNa bhI jaivika ghdd'ii| 4. peTa para 2 miniTa garma va ThaMDA krama se hI eka hI samaya (sarakeDiyana bAyolaoNjikala klaoNka) yA ridma asta-vyasta ho | seMka 5 bAra deN| gIlI cAdara lapeMTa deN| jAtA hai| adhika khAnA/khAte hI so jAnA/ kama khAnA, upavAsa/zora 5. sarvAMga miTTI lapeTa saptAha meM do baar| TI.vI., philma Adi kA vyasana Adi aneka kAraNa haiM / vyAyAma 6. eka dina ke aMtarAla para garma pAdasnAna deN| kI kamI/bhayagrasta honA/tAmasika bhojn| 7. saptAha meM eka dina vASpasnAna / nidAna 8. pratidina A~kha tathA peTa para ThaMDI mittttii| sira para miTTI prAta: jaldI uThane kA prayAsa kareM va nitya karmoM se nivRtta | lep| hokara mArniMga vaoNka (prAtaH bhramaNa) kI Adata ddaaleN| 9. saptAha meM eka dina sarvAMga tela maoNliza ke bAda dhUpa thor3I eksarasAija zarIra ko tanAva mukta to karatI hI hai|| snaan| sAtha hI isase zarIra kI akar3ana bhI dUra hotI hai| AhAra cikitsA zavAsana/zithalIkaraNa va yoga nidrA kA abhyAsa kreN| anidrA ke rogI nAzte meM phala, bhIgA huA kizamisa, zarIra ko DhIlA karake zAMta va zithila chor3a deN| pratyeka aMga kA munakkA dUdha tathA aMkurita yA bhIgA anAja leN| bhojana meM cokarasUkSmatA se nirIkSaNa kreN| eka-eka aMga ko zithila hokara so | dAra ATe kI moTI roTI/daliyA, ubalI sabjI, salAda, dahI, jAveM tathA nIMda kI svakalpa bhAvanA se nIMda Ane lagatI hai| aMkurita yA bhIge anAja tathA chAMcha deN| salAda va sabjiyoM meM nitya subaha va rAta ko bistara para leTe hue dIrgha zvasana pAlaka, TamATara, gAjara, laukI, pattAgobhI, TiNDA deN| phaloM meM prANAyAma kA prayoga kareM (mana meM ginate hue 8(sekeNDa) taka | aMgUra, khajUra, seva, kelA, Ama, anannAsa, amarUda Adi jyAdAzvAMsa bhareM, 9-10 sekaNDa rokeM, puna: 8 sekaNDa taka nikAleM, 9- | se-jyAdA phala deN| -agasta 2002 jinabhASita 27 Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aparAhna sabjI kA sUpa leM athavA mausambI/saMtare kA juus|| meM eka choTI sI geMda rakha lI jAe to geMda ke kAraNa pITha ke sIdhe sAyaMkAlIna bhojana meM dopahara kI taraha halakA leN| | leTane meM bAdhA hogii| nIMda meM bhI karavaTa se leTanA anivArya ho sone ke pUrva mIThe phala meM khajUra, 5 kizamiza, 20 naga jaaegaa| phalataH sIdhe leTane se utpanna hone vAle kharrATedAra nIMda se munakkA khAyeM, dUdha pie~ athavA gur3a khaayeN| dAtUna kareM aura garama | mukti mila jaaegii| pAda snAna (pairoM ko garma pAnI meM DAlakara) athavA ThaMDA rIr3ha snAna yogopacAra leN| tathA dIrgha zvasana prANAyAma karate hue so jaaeN| rAtri meM mIThe mAnasika tanAva pratispardhA se baceM, yoga kareM, zakti va AhAra kI bahulatA se nIMda acchI AtI hai| vakSa sthala vikAsa/vRddhi dhRti evaM medhA zakti vikAsaka kriyA niSedha kreN| pAda hastAsana, tAr3Asana, jAnuzIrSAsana, urddhamayendrAsana, kaoNphI, cAca, samose, mirca (maide se bane padArtha), garama vajrAsana, kramAsana, uSTrAsana, pazcimottAnAsana, padmAsana, jJAna masAle, uttejaka padArtha / mAMsAhAra/dhUmrapAna va madyapAna tathA rAtri mudrA/traTika va yogamudrA, cakkI cAlana/Asana/dhanuSAsana/cakrAsana/ jAgaraNa kRtrima prakAza va dera taka jAgane se hamArI pIniyala graMthi zalabhAsana/ bhujaMgAsana/naukAsana/sarvAMgAsana/matsyAsana tathA aMta tathA sara keDiyana klaoNka asta-vyasta ho jAtI hai| nIMda lAne meM yoga nidrA kreN| ujjAyI prANAyAma tathA AnApAna satI kA vAlI prakriyAe~ belaya evaM arAjaka ho jAtI haiN| jahA~ kRtrima dhyAna kreN| anidrA kI sthiti turaMta dUra ho jAtI hai| sUryAsta ke prakAza va vidyuta nahIM hai, vahA~ ke nivAsI rAta ko bharapUra sote haiN| pUrva khAnA khAyeM, dopahara ke bhojana meM proTIna bahuta tathA zAma ko kArbohAiDreTa-bahula AhAra leN| nIMda acchI AtI hai / anidrA ke subaha brahmamuhUrta meM pakSiyoM ke saMgIta evaM tAjagI ke sAtha uTha jAte kaI rogiyoM kA saphala upacAra hamAre saMsthAna bhAgyodaya tIrtha haiN| jIvana kA bharapUra AnaMda lete haiN| prAkRtika cikitsAlaya meM kiyA gayA hai| pichale varSa zAhagar3ha kI jisa dina se kRtrima cIjoM kA nirmANa huA usI dina se eka mahilA kaI mahInoM se so nahIM pA rahI thii| hamAre saMsthAna meM hamArI baoNyolaoNjikala ghar3I asta-vyasta hone lgii| tanAva pratispardhA dUsare dina se hI gaharI nidrA lene lgii| 10 dina ke upacAra ke anidrA ke zikAra ho gye| bAda Aja taka anidrA kI zikAyata se dUra hai| kucha logoM meM kharrATedAra nIMda lene kI pravRtti hotI hai|| bhAgyodaya tIrtha, usase bacane ke lie sone se pUrva nAiTa sUTa kI pITha kI baMda jeba prAkRtika cikitsAlaya, sAgara (ma.pra.) bijauliyA (rAja.) tIrthakSetra para dharmavarSA DaoN. nAmavara siMha kA saMsthAna meM vyAkhyAna yahA~ zrI pArzvanAtha di. jaina atizaya kSetra para varSAyoga vigata 2 agasta ko deza ke suprasiddha sAhityakAra DaoN. hetu pa. pUjya muni puMgava zrIsudhAsAgara jI mahArAja, pU. kSullaka zrI nAmavara siMha dvArA bhAratavarSIya digambara jaina prazAsakIya prazikSaNa gaMbhIra sAgara jI mahArAja, pU. kSullaka zrI dhairyasAgara jI mahArAja |saMsthAna mar3hiyA jI jabalapura meM bhAvabhIne svAgata samaroha meM apane dhanyavAda bhASaNa meM saMsthAna ke prazikSArthiyoM ko preraka evaM evaM bra. saMjaya bhaiyA ke virAjita hone se apUrva dharmavarSA ho rahI mArgadarzaka udbodhana dete hue kahA ki "pIr3hiyoM ke nirmANa hetu hai| 4 agasta ko ravivArIya pravacana ke vizeSa Ayojana meM samAja ko Age AnA hogA aura Aja isa dizA meM tejI se burahAnapura se padhAre huye a.bhA.di. jaina vidvat pariSad ke maMtrI evaM kArya cala rahA hai, saMsthAna usI cintana kI pariNati pratIta hotA pArzva jyoti ke pradhAna sampAdaka DaoN. surendra 'bhAratI' kA tIrthakSetra hai| maiM saMsthAna ke svarUpa ko dekhakara abhibhUta huA huuN|" Age kameTI kI ora se zrI ghanazyAma jaina (vidhAyaka) ne sammAna |Apane prazikSArthI gaNoM ke patha ko prazasta karate hue apane kiyaa| zrI kailAzacandra jaina sarrApha (koTA) ne pArzva jyoti |bhASaNa meM kahA hai ki naI pIr3hI ko jAgarUka hokara jInA hogaa| mAsika patrikA ke jUna-julAI aMka kA vimocana kiyA, jisameM| samaya kA sajagatA ke sAtha upayoga hI Apako nirmANa meM sahAyaka cA~dakher3I ke viSaya meM yathArtha jAnakArI ghUmatA AInA zIrSaka ke | ho sakatA hai| antargata prakAzita kI gaI thii| sabhA kA saMcAlana zrI RSabha saMsthAna meM Ayojita bhAvabhIne svAgata samAroha kA saMcAlana mohIvAla (koTA) ne kiyaa| isa avasara para apane upadezAmRta |evaM svAgata bhASaNa saMsthAna pradhAnamaMtrI zrI nareza gar3hAvAla dvArA meM pU. munipuMgava zrI sudhAsAgara jI ne kahA ki hama sabako pApa|| kiyA gyaa| Ayojana meM suprasiddha zikSAvida zrI hanumAna prasAda kAryoM se virata hokara dAna Adi ke mAdhyama se tIrthakSetroM kA|| varmA, evaM pro. zrI mizra jI kI upasthiti bhI ullekhanIya thii| saMrakSaNa evaM vaMdana kara puNyArjana karanA caahiye| isa avasara para saMsthAna adhyakSa zrI gulAbacaMda jI darzanAcArya dvArA AbhAra bhojana zAlA kA zilAnyAsa mahilA maMDala ke tattvAvadhAna meM||jJApita kiyA gyaa| kiya gyaa| .. mukeza siMghaI 28 agasta 2002 jinabhASita Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ madhyapradeza zAsana kA mahattvapUrNa nirNaya prAthamika kanyA bur3hAra pAThazAlA lakheranaTolA mAdhyamika zAlA kolhuA madhyapradeza zAsana ke sAmAnya prazAsana vibhAga, bhopAla (madhyapradeza) ke patra kramAMka / ema. -19-31/1998/1/4 dinA~ka | 30-3-99 ke anusAra zAsana ne sattA ke vikendrIkaraNa nIti ke tahata jilA yojanA samitiyoM ko saMsthAoM ke nAmakaraNa karane ke lie adhikAra pratyAyojita kie haiN| zAsana se prApta adhikAra kA upayoga karate hue jilA yojanA samiti, zahaDola (madhyapradeza) ne 24 mArca evaM 22 apraila 2002 kI baiThakoM meM anumodana karake aitihAsika mahattva kA nirNaya anumodana kiyA hai| jilAdhyakSa, zahaDola (ma.pra.) ke AdivAsI vikAsa vibhAga ke nAma para jilA paMcAyata zahaDola ke mukhya kAryapAlana adhikArI ke Adeza kramAMka A.vi. / zi. sthA. 03/phA.naM. 032/2002/2979 / zahaDola, dinAMka 21-5-2002 ke anusAra ma.pra. zAsana se ghoSita svatantratA saMgrAma senAniyoM kI nAmAvalI ke AdhAra para zahaDola jile ke 49 prAthamika evaM mAdhyamika vidyAlayoM ke nAma deza kI svatantratA meM avismaraNIya yogadAna dene vAle svatantratA saMgrAma senAniyoM ke nAma para parivartita / ghoSita kie haiN| jaina samAja ke lie gauravapUrNa bAta yaha hai ki jina 49 senAniyoM ke nAma para nAmakaraNa kie gae haiM unameM 10 jaina svatantratA senAnI bhI haiN| yaha Adeza vikAsa khaNDoM kI dRSTi meM rakhakara kiyA gayA hai| jina dasa senAniyoM ke nAma para vidyAlayoM kA nAmakaraNa kiyA gayA hai, unakA vikAsa khaNDa ke sAtha nimnAnusAra nAmakaraNa kiyA gayA hai kra. saMsthA kA nAma vikAsa khaNDa ma.pra. zAsana se ghoSita sva. saM. se. ke nAma para nAmakaraNa sva. zrI rUpacandra jaina prAthamika pAThazAlA kalyANapura 1. prAthamika pAThazAlA sohAgapura kalyANapura vAsanAmAtramaivaitat sukhaM duHkhaM ca dehinAm tathA hyujayantyete, bhogA rogA ivApadi // bhAvArtha saMsArI praNiyoM ko indriyoM se prApta sukhaduHkha kalpanA mAtra haiM, vAstavika nahIM hai, isalie ye bhoga Apatti ke samaya rogoM kI taraha AkulatA paidA karate haiM / 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. prAthamika zAlA phatehapura prAthamika zAlA camarAnaTolA prAthamika zAlA baTalITolA 9. prAthamika zAlA pakarITolA iSTopadeza ke subhASita bur3hAra prAtha. zAlA besika kotamA kotamA mAdhyamika zAlA dhuravAra 10. prAthamika zAlA kolAnaTolA sohAgapura bur3hAra - buddhAra buhAra sva. zrI dharamacandra jaina prAtha. kanyA pATha. lakheranaTolA sva. zrI sumatacandra jaina mAdhyamika zAlA kolhuA sva. zrI mulAyamacandra jaina prAthamika zAlA phatehapura sva. zrI nAnakacandra jaina prAtha. zAlA camarAnaTolA sva. zrI ratanacandra jaina prAtha. zAlA baTalITolA sohAgapura sohAgapura zrI sAgaracandra jaina prAtha. zAlA kolAnaTolA ma.pra. zAsana ke nirNaya evaM zahaDola jile ke ukta nAmakaraNa parivartana Adeza ko lakSya rakhakara pradeza ke anya jiloM tathA chattIsagar3ha prAnta kA jaina samAja yadi prayAsa kare/karAe, to unake jiloM meM bhI anya svatantratA saMgrAma senAniyoM ke sAtha jaina svatantratA saMgrAma senAniyoM ke nAma para zAsakIya bhavanoM, sArvajanika sthaloM evaM pariyojanAoM ityAdi ke nAma bhI parivartita kie / karAe jA sakate haiN| ma.pra. zAsana ke ukta nirNaya ke samAna hI anya prAntoM kI sarakAroM se apane-apane prAntoM meM aisA hI niyama banAne yA bane hue niyama kA anupAlana karAne hetu anurodha kiyA jA sakatA hai / sva. zrI pannAlAla jaina prAtha. zAla pakarITolA sva. zrI hIrAlAla jaina prAtha. zAlA besika kotamA sva. zrI bAbUlAla jaina mAdhyamika zAlA dhuravAra mohena saMvRtaM jJAnaM, svabhAvaM labhate na hi / mattaH pumAn padArthAnAM yathA madanakodravaiH // bhAvArtha mAdaka kodoM ke khA lene se jaise manuSya padArthoM ko ThIka taraha se nahIM jAna pAtA, usI prakAra moha se AcchAdita jJAna bhI AtmasvabhAva ko nahIM jAna pAtA / paM. sanatakumAra, vinoda kumAra jaina rajavA~sa - agasta 2002 jinabhASita 29 Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ akhila bhAratavarSIya digambara jaina vidvatpariSad kAryakAriNI samiti baiThaka vIrazAsana jayantI- vidvata pariSad 58vA~ sthApanA divasa sampanna jaina ArkAibja eNDa lAyabrerI kI gannaura meM sthApanA ___ gannaura (sonIpata) hariyANA-yahA~ akhila bhaartvrssiiy| cA~dakher3I kSetra ke viSaya meM kie gae evaM kiye jA rahe duSpracAra kI digambara jaina vidvatpariSad kA 58vA~ sthApanA divasa-vIrazAsana | nindA karatI hai| jayantI samAroha pa. pUjya rASTrasaMta upAdhyAya zrI guptisAgara jI prastAvaka-prAcArya nihalAcaMda jaina (bInA) mahArAja evaM paMDitAcArya zrI cArukIrti bhaTTAraka svAmIjI samarthaka- DaoN. hukumacaMda pA. saMgave (solApura) (mUDabidrI) ke sAnnidhya meM apUrva dharma prabhAvanA ke sAtha zrImAn prastAva 3- kRtajJatA jJApana DaoN. phUlacandra jaina 'premI' (vArANasI) kI adhyakSatA meM di. 25 akhila bhAratavarSIya jaina vidvatpariSad. kI yaha kAryakAriNI julAI san 2002 ko zrI guptisAgara dhAma sabhAgAra, gannora (hariyANA) | samiti sarvasammati se vidvatpariSad kA 58vA~ sthApanA divasa samAroha meM manAyA gayA, jisameM DaoN. phUlacandra jaina 'premI' (vArANasI) DaoN. Ayojita karane ke lie upAdhyAya zrI guptisAgara dhAma, gannaura hukumacandra pArzvanAtha saMgave (solApura), DaoN. zItalacandra jaina (sonIpata) hariyANA ke sabhI padAdhikAriyoM ke prati hArdika kRtajJatA (jayapura), DaoN. supArzvakumAra jaina (bar3auta), paM. nihAlacandra jaina vyakta karatI hai| ukta Ayojana meM sahayoga dene hetu siddhAntaratna (bInA), DaoN. nIlama jaina (gajiyAbAda), siddhAnta ratna viduSI bra. viduSI bra. bahina sumana jI, viduSI bra. bahina raMjanA jI evaM bahina sumana jI, bra. bahina raMjanA jI, DaoN. surezacandra jaina (dillI), | viduSI DaoN. nIlama jaina (gAjiyAbAda) ke prati bhI yaha samiti DaoN. sanatakumAra jaina (jayapura), DaoN. surendra kumAra jaina 'bhAratI' | hArdika kRtajJatA vyakta karatI hai| (burahAnapura), DaoN. urmilA jaina (bar3auta), DaoN. zobhAlAla jaina kAryakAriNI baiThaka ke uparAnta sabhI sadasyoM ke varSAvAsa (jayapura), zrI narendrakumAra jaina (kharagauna), DaoN. subhASacandra sacadevA hetu virAjita paramapUjya saMtaziromaNi AcArya zrI vidyAsAgara jI (sonIpata) evaM zrImatI zAntA jaina (sonIpata) ne vIrazAsana jayantI mahArAja ke suyogya ziSya zAkAhAra savaMrdhaka parapapUjya upAdhyAya evaM a.bhA.di. jaina vidvatpariSad ke itihAsa evam kAryoM para prakAza zrI guptisAgara jI mahArAja ke caraNoM meM zrIphala arpita kara ddaalaa| zubhAzIrvAda prApta kiyA tathA tIrthaMkara bhagavAn mahAvIra janmabhUmi, isa avasara para Ayojita kAryakAriNI samiti kI baiThaka sAhitya prakAzana, vidvAnoM kI bhUmikA viSayaka vicAra-vimarza meM jo prastAva sarvasammati se gahana vicAra vimarza pUrvaka pArita | kiyaa| isa avasara para samAdaraNIya paNDitAcArya bhaTTAraka svAmI kie gae ve isa prakAra haiM jI, mUDavidrI se 'vidvatpariSad' kA saMrakSaka banane hetu nivedana prastAva 1- tIrthaMkara bhagavAn mahAvIra svAmI kI | kiyA gayA tathA unakI zubhakAmanAyeM prApta kii| janmabhUmi videha dezastha kuNDalapura hI hai| isa avasara para upAdhyAya zrI guptisAgara insTITyUTa ke a.bhA. di. jaina vidvatpariSad kI yaha kAryakAriNI samiti antargata guptisAgara dhAma, gannaura meM jaina ArkAivja eNDa lAibrerI devAdhideva tIrthaMkara mahAvIra svAmI kI janmabhUmi ke viSaya meM uThe | kI sthApanA pUjya upAdhyAya zrI ke maMgala AzIrvAda evam sAnnidhya nae vivAda para gaharI cintA vyakta karatI hai tathA samAja se apIla | meM mUDavidrI-karnATaka se padhAre hue samAdaraNIya paMDitAcArya zrI karatI hai ki zAstrokta prAcIna videhadezastha kuNDagrAma ko hI cArukIrti bhaTTAraka svAmI jI ke karakamaloM dvArA samAgata vidvAnoM, tIrthaMkara mahAvIra kI janmabhUmi mAnA jaay| viduSiyoM evaM upasthita janasamudAya ke madhya jJAna dIpa prajvalana ke prastAvaka-DaoN. ramezacandra jaina (bijanaura) sAtha kI gii| ukta lAibrerI meM pariSad ke adhyakSa DaoN. phUlacandra __ samarthaka - DaoN. surendra jaina (dillI) jaina 'premI' ne pratIka svarUpa apanI zodhakRti 'mUlAcAra eka prastAva 2- cA~dakher3I meM huI apUrva dharmaprabhAvanA kI samIkSAtmaka adhyayana' virAjamAna kI tathA samiti kI ora se anumodanA evaM duSpracAra kI niNdaa| lagabhaga 500 dharmazAstroM, zodhakRtiyoM Adi kI sthApanA kI gii| a.bhA.di. jaina vidvatpariSad kAryakAriNI samiti cA~dakher3I ukta graMthAlaya meM vidvAnoM ke kRtitva evam racanAtmaka lekhana meM tIrthakSetra para pa.pU. munipuMgava zrI sudhAsAgara jI mahArAja dvArA bhUtala uparyukta sAmagrI ke saMjone kI vyavasthA kI gaI hai| kucha hI samaya meM virAjamAna bhagavAna candra prabhu, siddha bhagavAn evaM bhagavAna bAda yaha deza kI mahattvapUrNa lAibrerI ho jaayegii| pArzvanAtha kI pratimAoM ko darzanArtha bAhara lAne se jo dharmaprabhAvanA prastutakartA -DaoN. surendra kumAra jaina 'bhAratI' huI hai usakI anumodanA karate hue pUjya munizrI evaM saMgha ke prati mantrI-a.bhA.di. jaina vidvata pariSad hArdika kRtajJatA jJApita karatI hai| isa sambandha meM virodhiyoM dvArA | ela-65, nyU iMdirA nagara, e, burahAnapura ma.pra. 30 agasta 2002 jinabhASita - Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAhitya-samIkSA samIkSya kRti kA nAma - 'jana-jana ke mahAvIra' pUjya kSu. zrI dhairyasAgara jI mahArAja ne kRti ke prAkkathana meM prakAzaka - zrI digambara jaina dharma prabhAvanA samiti, nasiyAM | likhA hai ki -"isa saMkalana ke pIche merA yahI uddezya thA ki jI, dAdAvAr3I, koTA (rAja.) janamAnasa ko 2600vIM bha. mahAvIra janma jayantI para aitihAsika preraNA evaM AzIrvAda -munizrI sudhAsAgara jI mahArAja, kSullaka jAnakArI upalabdha karAI jAe" jisameM ve saphala hue haiN| zrI gambhIrasAgara jI mahArAja evaM kSullaka zrI dhairyasAgara jI mhaaraaj| kula 23 zIrSakoM meM nibaddha sAmagrI yathArtha ke dharAtala para prApti sthAna- zrI RSabhadeva di. jaina granthamAlA, di. jaina | pramANita kI huI hai| mahAvIra kAlIna bhArata kA nakzA, sindhu ghATI mandira saMghIjI, sAMgAnera-jayapura (raaj.)| kI khudAI se prApta ajanAbha varSa (bhArata) ke pravartaka mahArAjA nAbhirAya samIkSya kRti pUjya kSullaka zrI dhairyasAgara jI maharAja | kA citra, durlabha sIla, tIrthaMkara mUrti, samavazaraNa, vizvazAnti kA (saMghastha-paramapUjya munipuMgava sudhAsAgara jI maharAja) kI sUjha- | vijJAna, duniyA ke sabase prAcInatama saMvatsara-vIra nirvANa saMvat ko bUjha evaM kuzala saMyojana/sampAdana kA supariNAma hai| bhagavAn mahAvIra | darzAnevAlA zilAlekha, jala meM jIva rAzi Adi citroM ke citrAMkana ke kI 2600vIM janma jayantI varSa 2002 ke zubhAvasara para prakAzita | | sAtha-sAtha abhipreta paricAyaka sAmagrI kuzalatA se sa~joyI gayI hai| 'jana-jana ke mahAvIra' laghukAya kRti meM aisA kucha bhI nahIM chUTA hai | bhAratIya svataMtratA Andolana ke jaina zahIda, bhagavAn mahAvIra jisase jainadharma kI prAcInatA, itihAsa bodha, purAtattva, mUrti evaM | aura unake avadAna para dezI-videzI vidvAnoM, saMta mahAtmAoM ke vAstuzilpa, adhunAtana preraka kriyAkalapApa, vizvamAnya vidvAnoM ke | vicAra isa taraha sa~joye gaye haiM ki bahulatA khaTakatI nahIM, apitu vicAra aura jainadharma tathA bhagavAna RSabhadeva se lekara bhagavAna | vividhatA kA AkarSaNa bar3hAtI hai| mahAvIra ke vaicArika cintana kI upAdeyatA siddha hotI ho| kRti kA prakAzana nirdoSa evaM nayanAbhirAma hai, jisake lie prathama pRSTha (kavara) para bhAratIya saMvidhAna kI sulikhita prakAzaka badhAI ke pAtrA haiN| isa kRti kA adhikAdhika pracAra-prasAra prathama kRti meM aMkita 24veM tIrthaMkara bhavAn mahAvIra kA tapa meM lIna | honA cAhie, tAki Ama jana jainatva ke prati yathArtha jAnakArI se mudrA vAlA citra, kavara-2 para briTiza myUjima, landana meM sthita prathama avagata ho skeN| yathArtha ke sAtha Adarza kI ora le jAne vAlI yaha tIrthaMkara RSabhadeva evaM antima tIrthaMkara bhagavAn mahAvIra kA citra, kRti jainatva kI pratiSThA bar3hAne vAlI evaM jainadharma ko janadharma banAne kavara-3 para deza-videza ke DAka vibhAga se jArI kiye gaye jaina | kI dizA meM uThAyA gayA saphala kadama hai, jisake lie pUjya kSullaka dharma sambandhI DAkaTikaToM ke citra evaM kavara-4, para bhAratIya DAka | zrI dhairyasAgara jI mahArAja ke prati kRtajJatA kA bhAva sahaja hI utpanna vibhAga dvArA bhagavAn mahAvIra 2600vA~ janmakalyANaka sambandhI | hotA hai| vivaraNikA prakAzita hai, ata: kavara hI jaina dharma kI viziSTatAoM samIkSaka-DaoN. surendra kumAra jaina 'bhAratI' ko darzAne vAlA bana gayA hai| mantrI-a.bhA.di. jaina vidvat pariSad ela-65,nyU iMdirA nagara,e, burahAnapura ma.pra. pRSTha 32 kA zeSAMza Apake nagara se prakAzita hone vAle samAcAra-patra yA | sAgara (ma.pra.) ke sAMsada evaM saMsada kI svAsthya evaM patrikAoM meM athavA unase saMbaMdhita Apake nagara ke patrakAroM ke parivAra kalyANa maMtrAlaya se saMbaMdhita samiti ke sadasya zrI vIrendra mAdhyama se unheM preSita karAkara, nagara sthita horDiMgsa para likhavA kumAra dvArA 5 julAI 2002 ko 'vArtA' nyUja ejensI ke mAdhyama se kara, pempaleTsa-sTIkarsa chapavAkara, siTI kebala para vijJapti karAkara, samAcAra-patroM meM vijJapti pracArita/preSita karAyI gayI hai| nae kendrIya sinemA haoNla meM slAiDsa banavAkara, nagara meM yA AsapAsa ke grAmoM svAsthya evaM parivAra kalyANa maMtrI zrI zatrughna sinhA ke samakSa meM padhAre jaina-vaidika sAdhu-sAdhviyoM ko jAnakArI dekara, skUla- samiti kI baiThaka meM zrI vIrendra kumAra ne sujhAva rakhA thA ki kaoNlejoM meM vyAkhyAna karAkara evaM apane paricita-riztedAroM taka zAkAhArI evaM mAMsAhArI khAdya padArthoM para hare raMga yA bhUre raMga se preSita kara, grAma-grAma taka ina cihnoM kA sahI jJAna karAyA jA cihna banAe jAne ke bAbajUda, Ama upabhoktA varga ina cihnoM se sakatA hai,isase jahA~ Ama upabhoktA varga ina mAMsAhArI khAdya abhI paricita nahIM haiN| ata: khAdya padArthoM ke paikeToM para hindI yA padArthoM yA ailopaithika davAoM kA upayoga karane se baca sakegA, aMgrejI meM spaSTa rUpa se zAkAhArI athavA mAMsAhArI khAdya bhI vahIM utpAdakoM ke dvArA cihna nahIM banAe jAne yA galata sthAna/raMga likhA jAnA anivArya kiyA jAnA caahie| vicAra-vimarza ke se banAe jAne para pradeza, jile yA nagara ke khAdya evaM oSadhi uparAnta zrI sinhA ne saMbaMdhita adhikAriyoM ko tatkAla kAryavAhI nirIkSakoM, upabhoktA phorama Adi meM zikAyata darja karAke yA hetu nirdeza die haiM ki khAdya padArthoM ke paikeToM para zAkAhArI eDavhokeTa ke dvArA una utpAdakoM ko cetAvanI yA noTisa die/dilAe | athavA mAMsAhArI khAdya likhanA anivArya kiyA jaae| jA sakate haiN| siddhodaya siddhakSetra, nemAvara se janahitArtha jArI -agasta 2002 jinabhASita 31 Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cihna dekhakara mAMsAhArI khAdya padArtha kharIdane se baceM jIva dayA, krUratA nivAraNa,zAkAhAra evaM prANIrakSA meM AsthA / dillI ke 'prosTonila' tathA 'megAmosTa' 'kaipasyUlsa, renabeksI rakhane vAlI janatA, kAryakartA evaM saMsthAoM ke athaka prayAsoM se | lebo. mumbaI ke 'revITAla' kaipasyUlsa, lUpina li. mumbaI ke kendrIya svAsthya evaM parivAra kalyANa mantrAlaya (105-e, nirmANa | 'rekoviTa' kaipa, bannera phArme I. prA. li. baigalaura ke 'seTa kAla bhavana, naI dillI) ne 'khAdya apamizraNa nivAraNa adhiniyama, 1954' | moma TebaleTsa, beragena helthakeara mumbaI ke olevona' kaipasyUlsa meM saMzodhana kie haiN| ina saMzodhanoM ke pazcAt aba 'mAMsAhArI evaM nesle kaM. kA nayA nesle serelaeNka zizu AhAra aadi| kucha khAdya evaM zAkAhArI khAdya padArthoM ke Upara eka nizcita cihna jAnakAra batalAte haiM ki ina ailopaithika kaipasyUlsa meM prANija banAnA anivArya ho gayA hai| isameM mAMsAhArI khAdya padArtha ko srota se prApta (haDDiyoM se nirmita) jileTina yA prANija srota se paribhASita karate hue kahA hai-"jisa khAdya padArtha meM eka saMghaTaka | prApta viTAminsa kA prayoga kie jAne ke kAraNa hI yaha cihna ke rUpa meM pakSiyoM, tAjA jala athavA samudrI jIva-jantuoM athavA banAyA jA rahA hai| jabaki novArTija kanjUmara heltha iM. li. mumbaI aNDoM sahita koI bhI samagra jIva-jantu yA usakA koI bhAga ke 'impekTa' nAmaka pAuDara meM phiza oNIla ke atirikta aise hI athavA jIva-jantu mUla kA koI utpAda antarviSTa hogA, to vaha | kucha anya viTAminsa milAe jAte haiN| padArtha mAMsAhArI khAdya mAnA jaaegaa| kintu isake antargata dUdha yA 20 jUna 2002 se prabhAvazIla zAkAhArI padArthoM para banAe dUdha se bane hue padArthoM ko mAMsAhArI khAdya nahIM mAnA jaaegaa|" jAne vAle hare cihna vAle niyama kA kucha utpAdakoM ne usase pahale isa paribhASA meM aNDoM ko bhI mAMsAhAra meM parigaNita kara liyA | se hI apane utpAdoM para banAnA prAraMbha kara diyA hai| yathA-nesTle gayA hai| iM. li. naI dillI ke utpAda 'maiggI-2 miniTa nUDalsa', pArale khAdya padArtha ke mAMsAhArI hone para bhUre raMga' (brAuna kalara) | biskuTa prA. li. mumbaI ke 'pArale monAko' tathA 'pArale jI' vAlA cihna na banAyA jAegA jo ki vRtta ke vyAsa se dugune | biskuTa evaM klAsika phUDsa mumbaI ke 'phana breka' nAmaka TaoNmATo kinArI vAlI bhUre raMga kI bAhya rekhA vAle varga ke bhItara bhUre raMga se bAlsa, lipTana kaM. kI tAjA cAya, priyAgolDa kaM. kI kiDsa bharA huA vRtta banA hogaa| jabaki zAkAhArI khAdya hone para vaisA | krIma, biskuTa, ke.AI.sI. phUDsa prA. li. naI dillI ke 'meksa hI pratIka cihna hare raMga (grIna kalara) se banAyA jaaegaa| cihna kI | oNreMja' phUTa pAvara ityAdi para harA cihna banA huA pAyA jAtA hai| eka jaisI saMracanA hote hue bhI bhUre raMga ke kAraNa usa kI mAMsAhArI | ina vibhinna utpAdoM para upabhoktA varga ko bhramita karane yA zAkAhArI khAdya padArtha hone kI pahacAna kI jA skegii| isa athavA cihnoM ke vAstavika jJAna/prayojana kI jAnakArI nahIM hone cihna ko mUla pradarzana painala para viSama pRSThabhUmi vAle paikeja para, kA phAyadA uThAkara kucha utpAdaka bhUre raMga ke sthAna para lAla yA sabhI prakAra ke pracAra mAdhyamoM para aba banAnA anivArya kiyA bhaTA (mejaMTA) raMga se cihna banAkara bhramita karane kA prayAsa kara rahe gayA hai, jo ki utpAdana ke nAma yA brANDa nAma ke bilkula haiN| kucha ne use mUla pradarzana painala para nahIM banAkara utpAda ke pRSTha najadIka meM pramukha rUpa se pradarzita kiyA jAnA caahie| mAMsAhArI bhAga para banAyA hai| inake atirikta pApulara bekavela, jabalapura ne khAdya padArthoM para yaha cihna banAnA 4 akTUbara 2001 se evaM zAkAhArI apane utpAda 'paoNpulara phrUTa keka' meM aNDoM kA upayoga karate hue bhI usa para na to bhUre raMga kA yaha cihna banAyA hai aura nA hI apane khAdya padArthoM para 20 jUna 2002 se anivArya ho cukA hai| utpAda ke banAne kI tathA usake upayoga ke ayogya (eksapAyara) ___ aneka utpAdakoM ne apane utpAdoM para yaha cihna banAnA hone kI tArIkha hI darja kI hai| isa prakAra upabhoktA varga ke sAtha prAraMbha kara diyA hai| yathA-'mAMsAhArI khAdya padArthoM' meM briTeniyA sarAsara dhokhebAjI kI jA rahI hai| iMDa. li. naI dillI ke 'guDa De' nAmaka phrUTa keka, Dominoz2a pijjA Ama upabhoktA ko ina cihnoM kI jAnakArI aura usake mumbaI ke aneka utpAda, phrITo le iNDiyA gur3agA~va (hariyANA) prayojana ke pracAra karane kI Aja nitAnta AvazyakatA hai| tabhI ke cikana phlevara yukta 'poTeTo cipsa' (AlU cipsa), nesle iM. vyakti ina mAMsAhArI utpAdoM kI pahacAna karake unake upayoga se li. naI dillI ke 'maigI-rica cikana sUpa pAuDara' evaM maigI baca sakatA hai| bhArata sarakAra ke asAdhAraNa rAjapatra meM 4 apraila eksTrA TesTa cikana' Adi para bhUre raMga se banA cihna dekhane meM A 2001 meM sA. kA. ni. 245 (a) nAmaka adhisUcanA 'mAMsAhArI rahA hai| itanA hI nahIM, kucha ailopaithika kaipasyUlsa, TebaleTsa evaM khAdya padArtha' ke sambandha meM evaM 20 disambara 2001 ko sA.kA., pAuDarsa ke paikeToM para bhI yaha bhUre raMga kA cihna banA huA pAyA jA ni. 908 (a) nAmaka adhisUcanA 'zAkAhArI khAdya padArtha' ke rahA hai| yathA-yUnIvarsala meDikeyara prA. li. ke utpAda 'phrI phleksa', | saMbaMdha meM prakAzita huI haiN| unake AdhAra se pracArita kI/karAyI isTovona' evaM 'primosA' kaipasyUlsa, IsTarna kaipasyU prA. li. | jA sakatI haiN| zeSa pRSTha 31 para 32 agasta 2002 jinabhASita - Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAkAhArI khAdya padArthoM para pradarzita hare raMga se banA cihna Mini Snack * RS. Maggi MASALA -Minut - TASTEMAKER inside 100% VEGETARIAN SUGGESTED GARNISHING Maggi Mini Snack PARLE MONACO READY TO EAT O BISCUITS LIGHT SALTED CLASSIC REGULAR TOMATO BALLS Rs.32 Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ raji.naM. UP/HIN/29933/24/1/2001-TC DAka paMjIyana kra.-ma.pra./bhopAla /588/2002 mAMsAhArI khAdya padArthoM evaM ailopaithika davAoM para pradarzita bhUre raMga (brAuna kalara) se banA cihna PROSTONILO legao 10 CAPSULES 10x10 CAPSULES Universal RIK DANCIRCU SH Free Flex INNIVETVOJAPTERI . LINDRAWINR 200auranipaharmacamodmummerome martertaintindianSMS MovtaryMIRISHArti wand THETRIERPRISonym s un RECOVIT UMeroSDIES BRITANNIA GOOD MUSTAMINSM. HUN HIENE HAS (REVITAL Liniversal Softgels olevon ESTOVONI GIRIEND MINS AND MINERAL Tablets of Calcium Carbonate, Vitamin D. & Minerals SETCal*Mom IMPACT, IMMUNOBOOSTER 3Striprofesulletsteach POWDER Citrus POWDER R Primosa says Magar Maggio Rich Chicken Soup EHTETaste BAR-B-QUE STYLE 10 ADKAN eautyS alicious! Chic Calde svAmI, prakAzaka evaM mudraka : ratanalAla bainAr3A dvArA ekalavya oNphaseTa sahakArI mudraNAlaya saMsthA maryAdita, jona-1, mahArANA pratApa nagara, 1 Education | bhopAla (ma.pra.) se mudrita evaM sarvodaya jaina vidyApITha 1/205, prophesarsa kAlonI, AgarA - 282002 (u.pra.) se prakAzitaww.jainelibrary.org