Book Title: Dravyasangraha
Author(s): Kamalchand Sogani, Shakuntala Jain
Publisher: Apbhramsa Sahitya Academy
Catalog link: https://jainqq.org/explore/004046/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muni nemicanda siddhAntideva-racita dravyasaMgraha (vyAkaraNika vizleSaNa, anvaya, vyAkaraNAtmaka anuvAda) saMpAdana DaoN. kamalacanda sogANI anuvAdaka zrImatI zakuntalA jaina lnt atiitrii jiir`ii jainavidyA saMsthAna zrI mahAvIrajI prakAzaka apabhraMza sAhitya akAdamI jainavidyA saMsthAna digambara jaina atizaya kSetra zrI mahAvIrajI rAjasthAna For Personal & Private Use Only Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muni nemicanda siddhAntideva-racita dravyasaMgraha (vyAkaraNika vizleSaNa, anvaya, vyAkaraNAtmaka anuvAda) saMpAdana DaoN. kamalacanda sogANI nidezaka jainavidyA saMsthAna-apabhraMza sAhitya akAdA anuvAdaka zrImatI zakuntalA jaina sahAyaka nidezaka apabhraMza sAhitya akAdamI ICE pANujjIvI jIvI jainavidyA saMsthAna zrI mahAvIrajI prakAzaka apabhraMza sAhitya akAdamI jainavidyA saMsthAna digambara jaina atizaya kSetra zrI mahAvIrajI rAjasthAna For Personal & Private Use Only Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzaka apabhraMza sAhitya akAdamI jainavidyA saMsthAna digambara jaina atizaya kSetra zrI mahAvIrajI zrI mahAvIrajI - 322 220 (rAjasthAna) dUrabhASa - 07469-224323 prApti-sthAna 1. sAhitya vikraya kendra, zrI mahAvIrajI 2. sAhitya vikraya kendra digambara jaina nasiyA~ bhaTTArakajI savAI rAmasiMha roDa, jayapura - 302 004 dUrabhASa - 0141-2385247 prathama saMskaraNa : apraila, 2013 sarvAdhikAra prakAzakAdhIna mUlya -200 rupaye ISBN 978-81-926468-1-7 pRSTha saMyojana phreNDsa kampyUTarsa jauharI bAjAra, jayapura - 302 003 dUrabhASa - 0141-2562288 mudraka jayapura priNTarsa prA. li. ema.AI. roDa, jayapura - 302 001 For Personal & Private Use Only Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anukramaNikA - laM + OM kra.saM. viSaya pRSTha saMkhyA prakAzakIya graMtha evaM graMthakArAH sampAdaka kI kalama se dravyasaMgraha se prAkRta bhASA kaise sIkheM? saMketa-sUcI pahalA adhikAra (chaha dravya, paMcAstikAya kA nirUpaNa) dUsarA adhikAra (sAta tattva, nava padArtha kA nirUpaNa) tIsarA adhikAra (mokSamArga kA nirUpaNa) mUla pATha pariziSTa-1 (i) saMjJA-koza (ii) kriyA-koza (iii) kRdanta-koza (iv) vizeSaNa-koza (v) saMkhyA-koza (vi) sarvanAma-koza (vii) avyaya-koza pariziSTa-2 chaMda 105 sahAyaka pustakeM evaM koza 109 For Personal & Private Use Only Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ For Personal & Private Use Only Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzakIya muni nemicanda siddhAntideva-racita 'dravyasaMgraha' vyAkaraNika vizleSaNa, anvaya evaM vyAkaraNAtmaka anuvAda sahita adhyayanArthiyoM ke hAthoM meM samarpita karate hue hameM harSa kA anubhava ho rahA hai| _ 'dravyasaMgraha' jainadharma-darzana ko saMkSipta rUpa meM prastuta karanevAlI prAkRta bhASA meM racita eka mahattvapUrNa racanA hai| isameM kula 58 gAthAe~ haiM jinameM chaha dravyoM, nau padArthoM aura mokSamArga kA nirUpaNa kiyA gayA hai| yaha nirUpaNa pAramparika hote hue bhI kaI vizeSatAe~ liye hue haiM- 1. jIva kA svarUpa nizcaya-vyavahAra naya ko AdhAra mAnakara samajhAyA gayA hai| 2. samyagdarzana, samyagjJAna aura samyakcAritra kA varNana bhI nizcaya-vyavahAra naya ke mAdhyama se kiyA gayA hai| 3. dhyAna kA varNana karate samaya utkRSTa dhyAna kI rIti bhI bhalIbhA~ti samajhAI gaI hai| paNDita jayacandajI chAbar3A ne likhA hai: "isameM tIna adhikAra haiN| pahalA Sadravya, paMcAstikAya ke nirUpaNa kA adhikAra hai| usameM 27 gAthAe~ haiN| pahalI gAthA to maMgalAcaraNarUpa hai, dUsarI gAthA jIva ke nava adhikAroM ke nAmoM ke saMgraharUpa hai, bAraha gAthAoM meM jIvadravya kA nava adhikAroM se vivaraNa hai, ATha gAthAoM meM ajIvadravya kA kathana hai, phira pA~ca gAthAoM meM paMcAstikAya kA prarUpaNa hai| dUsarA sAta tattva, nava padArtha ke nirUpaNa kA adhikAra hai| isameM 11 gAthAe~ haiN| tIsarA (v) For Personal & Private Use Only Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhikAra mokSamArga ke nirUpaNa kA adhikAra hai| isameM 20 gAthAe~ haiN| ATha gAthAoM meM nizcaya-vyavahArarUpa mokSamArga kA prarUpaNa hai, gyAraha gAthAoM meM dhyAna kA vyAkhyAna hai aura graMtha kI aMtima gAthA meM svAgatA chaMda meM prAkRtarUpa meM AcArya ne apanI laghutA prakaTa kI hai| isa prakAra aTThAvana gAthAoM meM grantha samApta kiyA hai|" dravyasaMgaha meM mAtrika va varNika chaMda kA prayoga kiyA gayA hai| sattAvana gAthAoM meM mAtrika va aMtima gAthA meM varNika chaMda hai| mAtrika chaMda meM gAhA va uggAhA chaMda prayukta hue haiN| _ 'dravyasaMgraha' isa prakAra taiyAra kiyA gayA hai ki adhyayanArthI 'dravyasaMgraha' se prAkRta bhASA sIkha skeN| prAkRta bhASA ko sIkhane-samajhane kI dizA meM yaha prathama va anUThA prayAsa hai| isakA prastutikaraNa atyanta sahaja, sarala, subodha evaM navIna zailI meM kiyA gayA hai jo pAThakoM ke lie atyanta upayogI hogaa| isa pustaka meM gAthAoM kA vyAkaraNika vizleSaNa, anvaya tathA vyAkaraNAtmaka anuvAda diyA gayA hai| isake pazcAta saMjJA-koza, kriyA-koza, kRdanta-koza, vizeSaNa-koza, saMkhyAkoza, sarvanAma-koza, avyaya-koza diye gaye haiN| gAthAoM meM prayukta chaMdo ke nAma diye gaye haiM jisase pAThaka chaMda kA jJAna bhI prApta kara sakatA hai| yaha pustaka pAThakoM ke lie upayogI siddha hogI, aura pAThaka 'dravyasaMgraha' ke mAdhyama se prAkRta bhASA kA samucita jJAna prApta kara sakeMge, aisI AzA hai| ___ zrImatI zakuntalA jaina, ema.phila. ne bar3e parizrama se 'dravyasaMgraha' ko prastuta kiyA hai jisase adhyayanArthI prAkRta bhASA ko sIkhane meM anavarata utsAha banAye rakha skeNge| ataH ve hamArI badhAI kI pAtra haiN| (vi) For Personal & Private Use Only Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pustaka prakAzana ke lie apabhraMza sAhitya akAdamI ke vidvAnoM vizeSatayA zrImatI zakuntalA jaina ke AbhArI haiM jinhoMne 'dravyasaMgraha' kA vyAkaraNAtmaka anuvAda karake prAkRta ke paThana-pAThana ko sugama banAne kA prayAsa kiyA hai| pRSTha saMyojana ke lie phreNDsa kampyUTarsa evaM mudraNa ke lie jayapura priNTarsa dhanyavAdAha hai| jasTisa nagendra kumAra jaina prakAzacandra jaina DaoN. kamalacanda sogANI adhyakSa maMtrI saMyojaka prabandhakAriNI kameTI jainavidyA saMsthAna samiti digambara jaina atizaya kSetra zrI mahAvIrajI jayapura vIra nirvANa saMvat-2539 23.04.2013 For Pers(vii)rivate Use Only Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ For Personal & Private Use Only Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ grantha aura granthakAra saMpAdaka kI kalama se AcArya nemicanda siddhAntideva dvArA racita dravyasaMgraha 11 vIM zatAbdI kI kRti hai| zaurasenI prAkRta bhASA kI 58 gAthAoM meM racita yaha racanA laghu hote hue bhI sAragarbhita, maulika aura apUrva hai| yaha asaMdigdha hai ki nemicanda muni ke sammukha AcArya kundakunda kA sAhitya aura nemicandrAcArya racita gommaTasAra jIvakANDa va karmakANDa the| aisA pratIta hotA hai ki unhoMne inakA gahana adhyayana kiyA aura inase prApta jJAna ko eka sundara mAlA meM saMjokara apane vyaktigata sAdhanA ke anubhava ko isameM jor3akara dravyasaMgraha taiyAra kiyaa| nissandeha yaha grantha mokSamArga ke sAdhakoM ko dRSTi meM rakhakara hI likhA gayA hai, kintu isameM jaina adhyAtma ke sArabhUta tattva sammilita kiye gaye haiN| isameM dhyAna kA vilakSaNa pratipAdana hai| nizcaya-vyavahAra kI samajha vAdavivAda se hala nahIM kI jA sakatI hai| dhyAna se hI isake bheda ko hRdayaMgama kiyA jA sakatA hai| nizcaya-vyavahAra ko yaha grantha bahuta hI sahaja rUpa meM sAtha lekara calA hai| bhAvanirjarA meM 'bhuttarasaM' kI dhAraNA maulika hai| isa taraha se pAraMparika pratipAdana meM kucha naI AdhyAtmika dhAraNAe~ isa grantha ko uccastarIya svIkArane ke lie bAdhya karatI hai| isa grantha kA pATha karane para pUrA jaina-dharma-darzana A~khoM ke sAmane sadaiva upasthita rahegA aura sAdhaka padacyuta hone se bcegaa| lagatA hai ina bAtoM ke kAraNa hI dravyasaMgraha ko kaNThastha karanA municaryA kA hissA bana gayA hai| grantha kI inhIM mahattvapUrNa bAtoM ke kAraNa mere sujhAva para zrImatI zakuntalA jaina, ema. phila. ne prAkRta kA vyAkaraNika vizleSaNa aura isakA vyAkaraNAtmaka hindI anuvAda prastuta kiyA hai| isa prakAra ke prastutikaraNa se prAkRta bhASA isa grantha se sIkhI jA sakegI, aisI AzA hai| dravyasagraha (1) For Personal & Private Use Only Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nemicanda muni ne dravyasaMgraha meM jainadharma kI prAyaH sabhI maulika avadhAraNAoM ko sthAna diyA hai- udAharaNArtha, jIva kA svarUpa va jIvoM kA vargIkaraNa, upayoga kI dhAraNA, pudgala kA svarUpa, pradeza kI dhAraNA, karmoM kA pudgalAtmaka honA, samyagdarzana kA svarUpa, tArkika jJAna aura samyagjJAna meM bheda, paMcAstikAya kI dhAraNA, utpAda-vyaya aura dhrauvya kI dhAraNA, nizcaya aura vyavahAra kA gAthAoM meM prayoga aadi| ye sabhI avadhAraNAe~ nemicanda muni ko paraMparA se prApta huI haiM jinako unhoMne apane grantha meM sthAna dekara jainadharma ko saMkSepa meM prastuta karane meM saphalatA prApta kI hai| dravyasaMgraha ke tIna adhikAroM meM SaD dravya-sapta tattva-mokSa kI avadhAraNA ko samajhAyA gayA hai jo prastuta hai: jisake tIna kAla meM cAra prANa- indriya, bala, Ayu, zvAsa nikAlanA aura zvAsa lenA hote haiM vaha vyavahAranaya se jIva hai kintu nizcayanaya se jIva nissandeha caitanya hotA hai| varNa, rasa, gaMdha, sparza ye nizcayanaya se jIva meM nahIM hote haiM usa kAraNa se jIva amUrtika hai| vyavahAranaya se jIva karma pudgala ke baMdha se mUrtika hotA hai| aneka prakAra ke sthAvara ekendriya jIva hote haiM, jaise- pRthvI, jala, teja, vAyu, aura vnspti| do indriya se jAnanevAle, tIna indriya se jAnanevAle, cAra aura pA~ca indriyoM se jAnanevAle trasa jIva hote haiM, jaise- zaMkha aadi| jIva, pudgala, dharma, adharma, AkAza aura kAla chaha dravya hai| rUpAdi guNavAlA hone se pudgala mUrtika hotA hai kintu zeSa jIva, dharma, adharma, AkAza aura kAla amUrtika hote haiN| zabda, baMdha (baMdhana), sUkSma-sthUla saMsthAna (AkRti), bheda (Tukar3e-Tukar3e honA), tama (aMdhakAra), chAyA, udyota (prakAza), Atapa (sUrya, agni Adi kI garmI) pudgala kI paryAyeM haiN| gati meM parivartita pudgala aura jIvoM ke lie dharma dravya gati meM sahakArI hotA hai, jaise- machaliyoM ke lie jala kintu V acation International For Personal & Private Use Only dravyasagraha www.jathelibrary.org Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vaha dharma dravya ThaharI huI machaliyoM ko gati nahIM karAtA arthAt gati meM preraka nahIM hotaa| sthitiyukta pudgala aura jIvoM ke lie arthAt Thahare huoM ke lie adharma dravya sthiti meM sahakArI hotA hai, jaise- pathikoM ke lie chAyA kintu vaha adharma dravya calate hue pathikoM ko ThaharAtA nahIM hai arthAt ThaharAne meM preraka nahIM hotA / AkAza dravya - lokAkAza, alokAkAza ke bheda se do prakAra kA hai| jo jIva Adi dravyoM ko avakAza (jagaha) dene meM yogya (samartha) hai vaha lokAkAza hai usase Age alokAkAza kahA gayA hai| dravya meM pahicAnane yogya parivartana Adi kAla kA dyotaka hotA hai vaha vyavahAra kAla hai aura pahacAnane yogya parivartana kA AdhAra, paramArthakAla hotA hai| parivartana 'samaya' meM hotA hai ataH usakA AdhAra kAla dravya hI paramArtha kAla hai| AtmA ke jisa bhAva se karma ko praveza milatA hai vaha bhAvAsrava hai| jJAnAvaraNa karma Adi ke yogya jo pudgala bhAva ke sAtha-sAtha AtA hai, vaha dravyAsrava hai| AtmA ke rAga-dveSAdi bhAva se karma bAMdhA jAtA hai vaha bhAvabaMdha hai aura karma tathA AtmA ke pradezoM kA paraspara / Apasa meM praveza vaha dravyabaMdha hai| AtmA kA bhAva jo karma ke Asrava ko rokane meM kAraNa hai vaha bhAvasaMvara hai aura jo dravyAsrava ko rokane meM kAraNa hai vaha dravyasaMvara hai| AtmA ke jisa bhAva se bhogA huA sukhAtmaka aura dukhAtmaka rasa vilIna ho jAtA hai vaha bhAva nirjarA aura ucita samaya Ane para tapa dvArA pudgalakarma usa AtmA kA naSTa hotA hai vaha dravya nirjarA hai| jo saba karma ke nAza kA kAraNa AtmA kA pariNAma hai vaha bhAvamokSa hai aura karma kI AtmA se pRthaka avasthA dravyamokSa hai| vyavahAra naya se samyagdarzana, samyagjJAna aura samyakcAritra mokSa kA kAraNa hai| nizcayanaya se samyagdarzana, samyagjJAna aura samyakcAritramaya apanI AtmA hI hai| AtmA ko chor3akara anya dravya meM ratnatraya vidyamAna nahIM hotA, isalie nizcaya dravyasaMgraha For Personal & Private Use Only (3) Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ se AtmA hI mokSa kA kAraNa hotA hai| jIva Adi para zraddhA samyaktva hai| vaha samyaktva ratnatrayayukta AtmA kA svarUpa hI hai| samyaktva vidyamAna hone para tArkika doSa se rahita jJAna bhI samyak adhyAtma dRSTivAlA ho jAtA hai| azubha bhAva se nivRtti aura zubha bhAva meM pravRtti vyavahAranaya se cAritra hai| vaha cAritra vrata, samiti aura gupti se yukta hotA hai| saMsAra ke kAraNoM kA vinAza karane ke lie jJAnI ke jo bAhya (zubha-azubhAtmaka) aura aMtaraMga vikalpAtmaka kriyAoM kA nirodha hai vaha utkRSTa samyakcAritra hai| cU~ki do prakAra ke (nizcaya aura vyavahAra rUpa) mokSa ke kAraNa ko muni dhyAna meM anivArya rUpa se prApta karate haiM isalie anavarata prayAsa sahita citta se dhyAna kA khUba abhyAsa karanA caahiye| adbhuta dhyAna kI sampannatA ke lie to sthira citta karo aura usake liye iSTa-aniSTa padArthoM meM tAdAtmya karake mUrcchita mata hovo, Asakta mata hovo aura una para doSa mata thopo| kisI padArtha kA thor3A bhI dhyAna karate hue ekAgratA ko prApta karake sAdhujana niSkAma vRttivAle ho jAte haiM taba unake usa dhyAna ko nizcaya dhyAna kahA gayA hai| kucha bhI kAya kI kriyA mata karo, kucha bhI mata bolo, kucha bhI vicAra mata karo jisase AtmA AtmAmeM tRpta huA sthira ho jAtA hai| yahI sarvottama/utkRSTa dhyAna hotA hai| dravyasaMgraha meM jo pAribhASika zabdAvalI AI hai, usakI vyAkhyA karane kA hamane prayatna nahIM kiyA hai, usako paM. cainasukhadAsa nyAyatIrtha ke dvArA saMpAdita 'arhat pravacana' se, zrI brahmadeva kI TIkA se tathA zrI jayacanda jI chAbar3A kI DhU~DhArI bhASA kI TIkA se samajhA jA sakatA hai| hamArA mUla uddezya yahA~ dravyasaMgraha ke mAdhyama se prAkRta sikhAnA hai| (4) ducation International For Personal & Private Use Only www dravyasaMgraha Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyasaMgraha se prAkRta bhASA kaise sIkheM? dravyasaMgraha se prAkRta bhASA sIkhane ke lie kucha sopAna die jA rahe haiM jinako hRdayaMgama karane se Apa sarala evaM sucAru rUpa se prAkRta bhASA sIkha sakate ontc 1. laM + vio sarvaprathama Apa 'prAkRta racanA saurabha' meM se prArambhika (pRSTha vii, viii) paDha leN| dravyasaMgraha meM dI gayI saMketa-sUcI samajha leN| dravyasaMgraha meM diye gaye saMjJA-koza, kriyA-koza, kRdanta-koza, vizeSaNakoza, saMkhyA-koza, sarvanAma-koza, avyaya-koza kA adhyayana kara leN| dravyasaMgraha kI mUlagAthA evaM vyAkaraNika vizleSaNa ko paDha leN| gAthAoM ke anvaya evaM vyAkaraNAtmaka anuvAda ko vyAkaraNika vizleSaNa ke sAtha pddh'eN| saMjJA evaM sarvanAma zabdoM kI rUpAvalI ke lie 'prAkRta racanA saurabha' ke pATha 84 kA adhyayana kara leN| saMkhyAvAcI zabdoM kI rUpAvalI ke lie 'prauDha prAkRta racanA saurabha' (bhAga-1) ke pATha 4 kA adhyayana kara leN| aniyamita karmavAcya aura aniyamita bhUtakAlika kRdanta ke lie prAkRta abhyAsa saurabha' ke abhyAsa 39 evaM abhyAsa 40 kA adhyayana kara leN| aMta meM dravyasaMgraha kI gAthAoM meM prayukta chaMdoM ko samajhanA upayogI hogaa| isa prakAra adhyayana karane se Apa prAkRta bhASA ko bhalIbhA~ti sIkha 7. 8. skeNge| dravya sagrahation International For Personal & Private Use Only www.jaineli(5)rg Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMketa-sUcI prAkRta bhASA ko acchI taraha samajhane ke lie gAthA meM nihita pratyeka pada jaise-saMjJA, sarvanAma, kriyA, vizeSaNa, kRdanta Adi kA vyAkaraNika rUpa se vizleSaNa karane kA jJAna honA ati Avazyaka hai| vyAkaraNika vizleSaNa ko bhalIbhA~ti samajhane ke lie saMketa-sUcI prastuta kI jA rahI hai, jisake mAdhyama se Apa gAthAoM meM diye gaye saMketoM ko bhalIbhA~ti samajha skeNge| a - avyaya (isakA artha = lagAkara likhA gayA hai) aka - akarmaka kriyA ani - aniyamita karma - karmavAcya krivia - kriyA vizeSaNa avyaya (isakA artha = lagAkara likhA gayA hai) napuM. - napuMsakaliMga pu. - pulliMga bhUkR - bhUtakAlika kRdanta va - vartamAnakAla vakR - vartamAna kRdanta vi - vizeSaNa vidhi - vidhi vidhikR - vidhi kRdanta sa - sarvanAma saMkR - saMbaMdhaka kRdanta (6) dravyasaMgraha For Personal & Private Use Only Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saka - sakarmaka kriyA savi - sarvanAma vizeSaNa strI. - strIliMga ()- isa prakAra ke koSThaka meM mUla zabda rakhA gayA hai| *[()+()+()..... ] isa prakAra ke koSThaka ke andara + cihna zabdoM meM saMdhi kA dyotaka hai| yahA~ andara ke koSThakoM meM gAthA ke zabda hI rakha diye gaye haiN| *[()-()-()..... ] isa prakAra ke koSThaka ke andara '-' cihna samAsa kA dyotaka {[ ()+()+().....]vi} jahA~ samasta pada vizeSaNa kA kArya karatA hai vahA~ isa prakAra ke koSThaka kA prayoga kiyA gayA hai| 'jahA~ koSThaka ke bAhara kevala saMkhyA (jaise 1/1, 2/1 Adi) hI likhI hai vahA~ usa koSThaka ke andara kA zabda saMjJA' hai| 'jahA~ karmavAcya, kRdanta Adi prAkRta ke niyamAnusAra nahIM bane haiM vahA~ koSThaka ke bAhara 'ani' bhI likhA gayA hai| kriyA-rUpa nimna prakAra likhA gayA hai 1/1 aka yA saka - uttama puruSa/ekavacana 1/2 aka yA saka - uttama puruSa/bahuvacana 2/1 aka yA saka - madhyama puruSa/ekavacana 2/2 aka yA saka - madhyama puruSa/bahuvacana 3/1 aka yA saka - anya puruSa/ekavacana 3/2 aka yA saka - anya puruSa/bahuvacana dravyasagraha nternational For Personal & Private Use Only Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhaktiyA~ nimna prakAra likhI gaI hai 1/1 - prathamA/ekavacana 1/2 - prathamA/bahuvacana 2/1 - dvitIyA/ekavacana 2/2 - dvitIyA/bahuvacana 3/1 - tRtIyA/ekavacana 3/2 - tRtIyA/bahuvacana 4/1 - caturthI/ekavacana 4/2 - caturthI/bahuvacana 5/1 - paMcamI/ekavacana 5/2 - paMcamI/bahuvacana 6/1 - SaSThI/ekavacana 6/2 - SaSThI/bahuvacana 7/1 - saptamI/ekavacana 7/2 - saptamI/bahuvacana dravyasagraha Jail Education International For Personal & Private Use Only Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyasaMgraha For Personal & Private Use Only Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pahalA adhikAra (chaha dravya, paMcAstikAya kA nirUpaNa) For Personal & Private Use Only Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1. jIvamajIvaM davvaM jiNavaravasaheNa jeNa nniddittuN| deviMdaviMdavaMdaM vaMde taM savvadA sirsaa|| jIvamajIvaM davvaM jiNavaravasaheNa jeNa NiviTTha deviMdaviMdavaMda [(jIva)+ (ajIvaM)] jIvaM (jIva) 1/1 ajIvaM (ajIva) 1/1 vi (davva) 1/1 [(jiNavara)(vasaha) 3/1] (ja) 3/1 savi (NiddiTTha) bhUkR 1/1 ani [(deviMda)-(viMda)-(vaMda) vidhikR 2/1 ani (vaMde) va 1/1 saka ani (ta) 2/1 savi avyaya (sirasA) 3/1 ani jIva ajIva dravya jinavara RSabha ke dvArA jisa (jina) ke dvArA kahA gayA hai devendroM ke samUha dvArA vaMdanIya praNAma karatA hU~ unako sadA sira se savvadA sirasA anvayaM- jeNa jiNavaravasaheNa jIvamajIvaM davvaM NiddiTuM taM deviMdaviMdavaMdaM savvadA sirasA vNde| artha- jina jinavara (arihaMta) RSabha ke dvArA jIva-ajIva dravya kahA gayA hai una devendroM ke samUha dvArA vaMdanIya (RSabhadeva) ko (maiM) sadA sira se praNAma karatA huuN| dravyasaMgraha (11) For Personal & Private Use Only Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2. jIvo uvaogamao amutti kattA sdehprimaanno| bhottA saMsArattho siddho so vissa soddddgii|| kartA bhottA siddha so vaha jIvo (jIva) 1/1 vi jIvarUpa uvaogamao (uvaogamaa) 1/1 vi upayogamaya *amutti (mUlazabda) (amutti) 1/1 vi amUrtika kattA (kattu) 1/1 vi sadehaparimANo {[(sa-deha)-(parimANa) . apanI deha ke 1/1] vi} parimANavAlA (bhottu) 1/1 vi bhoktA saMsArattho (saMsArattha) 1/1 vi saMsAra meM sthita siddho (siddha) 1/1 vi (ta) 1/1 savi *vissa (mUlazabda) (vissa) 7/1 loka meM/taka soDagaI [(sa) + (uDDagaI)] [(sa) vi -(uDhagai) urdhvagati sahita 1/1] anvaya- so jIvo uvaogamao amutti kattA sadehaparimANo bhottA saMsArattho siddho vissa soddgii| artha- vaha (jIva dravya) jIvarUpa, upayogamaya, amUrtika, kartA, apanI deha ke parimANavAlA, bhoktA, saMsAra meM sthita, siddha, loka meM/taka urdhvagati sahita (hotA hai)| prAkRta meM kisI bhI kAraka ke lie mUla saMjJA zabda kAma meM lAyA jA sakatA hai| (pizalaH prAkRta bhASAoM kA vyAkaraNa, pRSTha 517) (12) dravyasagraha For Personal & Private Use Only Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3. tikkAle cadupANA iMdiyabalamAuANapANo ya / vavahArA so jIvo NicchayaNayado da cedaNA jassa / / tikkAle cadupANA iMdiyabalamAu ANapANo ya vavahArA so jIvo NicchayaNayado du cedaNA jassa ( tikkAla) 7/1 [(ag) fa-(4101) 1/2] [(iMdiyabalaM) + (Au dravyasaMgraha ANapANo ) ] [ ( iMdiya) - (bala) 1 / 1 ] [ ( Au) - ( ANapANa) 1 / 1 ] avyaya (vavahAra ) 5 / 1 savi (ta) 1 / 1 (jIva) 1 / 1 ( NicchayaNaya) 5/1 paMcamI arthaka 'do' pratyaya avyaya (cedaNA) 1/1 (ja) 6 / 1 savi tIna kAla meM cAra prANa For Personal & Private Use Only indriya, bala, Ayu, zvAsa nikAlanA aura zvAsa lenA aura vyavahAra (naya) se vaha jIva nizcayanaya se anvaya- jassa tikkAle cadupANA iMdiyabalamAuANapANo so vavahArA jIvo ya NicchayaNayado da cedaNA / artha - jisake tIna kAla meM cAra prANa- indriya, bala, Ayu, zvAsa nikAlanA aura zvAsa lenA (hote haiM) - vaha vyavahAra (naya) se jIva (hotA hai) aura (zuddha) nizcayanaya se (jIva) nissandeha caitanya (hotA hai ) / nissandeha caitanya jisake (13) Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uvaogo duviyappo daMsaNaNANaM ca daMsaNaM cdudhaa| cakkhu acakkhU ohI daMsaNamadha kevalaM nneyN|| uvaogo (uvaoga) 1/1 upayoga duviyappo {[(du)vi-(viyappa)1/1] vi}do bheda vAlA daMsaNaNANaM [(dasaNa)-(NANa) 1/1] darzana (upayoga), jJAna (upayoga) avyaya aura dasaNaM (dasaNa) 1/1 darzana cadudhA avyaya cAra prakAra kA *cakkhu (mUlazabda) (cakkhu) 1/1 acakkhU (acakkhu) 1/1 ohI (ohi) 1/1 avadhi dasaNamadha [(daMsaNaM)+ (adha)] dasaNaM (dasaNa) 1/1 darzana, adha (a) = isake bAda isake bAda kevalaM (kevala) 1/1 NeyaM (Neya) vidhikR 1/1 ani samajhA jAnA cAhiye cakSu acakSu kevala anvaya- uvaogo duviyappo daMsaNaNANaM ca daMsaNaM cadudhA cakkhu acakkhU ohI daMsaNaM adha kevalaM nneyN| artha- upayoga do bhedavAlA (hai)- 1. darzana (upayoga) aura 2. jJAna (upyog)| darzana (upayoga) cAra prakAra kA (hotA hai)- 1. cakSu (darzanopayoga) 2. acakSu (darzanopayoga) 3. avadhi (darzanopayoga) aura isake bAda 4. kevala (darzanopayoga) samajhA jAnA caahiye| prAkRta meM kisI bhI kAraka ke lie mUla saMjJA zabda kAma meM lAyA jA sakatA hai| (pizalaH prAkRta bhASAoM kA vyAkaraNa, pRSTha 517) (14) dravyasaMgraha For Personal & Private Use Only Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ NANaM aTThaviyappaM madisudiohI annaannnnaannaanni| maNapajjayakevalamavi paccakkhaparokkhabheyaM c|| jJAna ATha bhedavAlA mati, zruti, avadhi ajJAnarUpa, jJAnarUpa NANaM (NANa) 1/1 aTThaviyappaM {[(aTTha) vi-(viyappa) 1/1] vi} madisudiohI [(madi)-(sudi) (ohi) 1/1] aNANaNANANi {[(aNANa) vi-(NANa) 1/2] vi} maNapajjayakevalamavi [(maNapajjayakevalaM)+ (avi)] [(maNapajjaya)(kevala) 1/1] avi (a) = hI paccakkhaparokkhabheyaM {[(paccakkha)-(parokkha) -(bhea) 1/1] vi} avyaya manaHparyaya, kevala pratyakSa, parokSa bhedavAlA aura anvaya-NANaM aTThaviyappaM madisudiohI aNANaNANANi maNapajjayakevalaM avi paccakkhaparokkhabheyaM c| artha- jJAna (adhyAtma dRSTi se) ATha bhedavAlA (hotA hai)- mati, zruti, avadhi (ye tInoM mithyAtva avasthA meM) ajJAnarUpa (kahe gaye haiM) (aura) (ye tInoM samyaktva avasthA meM) jJAnarUpa (kahe gaye haiN)| manaHparyaya aura kevala (jJAnarUpa) hI (hote haiN)| (ye jJAna tArkika dRSTi se) pratyakSa aura parokSa bhedavAle (haiM) (avadhi, manaHparyaya aura kevalajJAna pratyakSa haiM tathA mati, zrutijJAna parokSa haiN)| dravyasaMgraha (15) For Personal & Private Use Only Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6. aTTha *cadu (mUlazabda) * NANa (mUlazabda) *daMsaNa ( mUlazabda) sAmaNNaM jIvalakkhaNaM bhaNiyaM vavahArA suddhaNayA suddhaM puNa daMsaNaM NANaM aTTha cadu NANa daMsaNa sAmaNNaM jIvalakkhaNaM bhaNiyaM / vavahArA suddhaNayA suddhaM puNa daMsaNaM NANaM / / * (3T) 1/2 fa (cadu) 1/2 vi ( NANa) 1 / 2 vi (daMsaNa) 1/2 vi ( sAmaNNa) 1 / 1 vi [ (jIva ) - ( lakkhaNa) 1 / 1] (bhaNa bhaNiya) bhUka 1 / 1 (16) (vavahAra ) 5 / 1 (suddhaNaya) 5/1 (suddha) 1 / 1 vi avyaya ( daMsaNa) 1 / 1 ( NANa) 1 / 1 ATha cAra jJAnarUpa darzanarUpa sAdhAraNa jIva kA lakSaNa kahA gayA hai For Personal & Private Use Only vyavahAra (naya) se zuddhanaya se anvaya- vavahArA jIvalakkhaNaM sAmaNNaM aTTha NANa cadu daMsaNa bhaNiyaM suddhaNayA suddhaM daMsaNaM puNa NANaM / artha- vyavahAra (naya) se jIva kA sAdhAraNa lakSaNa ATha jJAnarUpa aura cAra darzanarUpa kahA gayA hai| zuddhanaya se zuddha darzana aura (zuddha) jJAna ( jIva kA lakSaNa kahA gayA hai)| zuddha aura darzana jJAna prAkRta meM kisI bhI kAraka ke lie mUla saMjJA zabda kAma meM lAyA jA sakatA hai| (pizalaH prAkRta bhASAoM kA vyAkaraNa, pRSTha 517 ) dravyasaMgraha Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 7. vaNNa rasa paMca gaMdhA do phAsA aTTa NicchayA jiive| No saMti amutti tado vavahArA mutti bNdhaado|| paMca gaMdhA sparza *vaNNa (mUlazabda) (vaNNa) 1/2 *rasa (mUlazabda) (rasa) 1/2 (paMca) 1/2 vi (gaMdha) 1/2 (do) 1/2 vi phAsA (phAsa) 1/2 aTTha (aTTha) 1/2 vi NicchayA (Nicchaya) 5/1 (jIva) 7/1 avyaya saMti (asa) va 3/2 aka *amutti (mUlazabda) (amutti) 1/1 vi tado avyaya vavahArA (vavahAra) 5/1 *mutti (mUlazabda) (mutti) 1/1 baMdhAdo (baMdha) 5/1 jIve ATha nizcaya (naya) se jIva meM nahIM hote haiM amUrtika usa kAraNa se vyavahAra (naya) se mUrtika baMdha se anvaya- vaNNa rasa paMca gaMdhA do phAsA aTTha NicchayA jIve No saMti tado amutti vavahArA baMdhAdo mutti| ___ artha- varNa (pA~ca), rasa pA~ca, gaMdha do, sparza ATha (ye) (zuddha) nizcaya (naya) se jIva meM nahIM hote haiM usa kAraNa se (jIva) amUrtika hai| vyavahAra (naya) se (jIva) (karmapudgala ke) baMdha se mUrtika (hotA hai)| prAkRta meM kisI bhI kAraka ke lie mUla saMjJA zabda kAma meM lAyA jA sakatA hai| (pizalaH prAkRta bhASAoM kA vyAkaraNa, pRSTha 517) dravyasaMgraha (17) For Personal & Private Use Only Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 8. puggalakammAdINaM kattA vavahArado du Nicchayado / cedaNakammANAdA suddhaNayA suddhabhAvANaM / / puggalakammAdI kattA vavahArado du Nicchayado cedaNakammANAdA suddhaNayA suddhabhAvANaM [( puggalakamma) + (AdINaM) ] [ ( puggala ) - (kamma) - (Adi) 6 / 2] ( kattu ) 1 / 1 vi (vavahAra) 5 / 1 paMcamI arthaka 'do' pratyaya (18) avyaya ( Nicchaya) 5/1 paMcamI arthaka 'do' pratyaya [(cedaNakammANa) + (AdA ) ] [(cedaNa) - (kamma) 6 / 2] AdA (Ada) 1/1 (suddhaNaya) 5/1 (suddhabhAva) 6/2 pudgala karma Adi kA kartA vyavahAra (naya) se For Personal & Private Use Only aura nizcaya (naya) se anvaya-AdA vavahArado puggalakammAdINaM kattA du Nicchayado bhAvakarmoM kA AtmA zuddhanaya se zuddhabhAvoM kA cedaNakammANa suddhaNayA suddhabhAvANaM / artha- AtmA vyavahAra (naya) se pudgala karma Adi kA kartA hai aura (azuddha) nizcaya (naya) se (rAga-dveSa Adi azuddha) bhAvakarmoM kA (tathA) zuddhanaya se zuddhabhAvoM kA (kartA) hai| dravyasaMgraha Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vavahArA suhadukkhaM puggalakammapphalaM pbhujedi| AdA NicchayaNayado cedaNabhAvaM khu aadss|| vavahArA vyavahAranaya se sukha-duHkha ko suhadukkhaM puggalakammapphalaM pudgala karmoM ke phala pabhuMjedi AdA NicchayaNayado (vavahAra) 5/1 [(suha)-(dukkha) 2/1] [(puggala)-(kamma) -(pphala) 2/1] (pabhuMja) va 3/1 saka (Ada) 1/1 (NicchayaNaya) 5/1 paMcamI arthaka 'do' pratyaya [(cedaNa)-(bhAva) 2/1] avyaya (Ada) 6/1 bhogatA hai AtmA nizcayanaya se cedaNabhAvaM cetana bhAva ko Adassa nija ke anvaya- AdA vavahArA puggalakammapphalaM suhadukkhaM pazuMjedi NicchayaNayado Adassa khu cednnbhaavN| artha- AtmA vyavahAranaya se pudgala karmoM ke phala sukha-duHkha ko bhogatA hai| (azuddha) nizcayanaya se nija ke hI cetana (rAga-dveSa Adi azuddha) bhAva ko (bhogatA hai)| (zuddhanaya se zuddha bhAvoM ko bhogatA hai)| dravyasaMgraha (19) For Personal & Private Use Only Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10. aNugurudehapamANo uvasaMhArappasappado cedaa| asamuhado vavahArA NicchayaNayado asaMkhadeso vaa|| cedA aNugurudehapamANo {[(aNu) vi - (guru) vi choTe-bar3e zarIra - (deha)-(pamANa) 1/1] vi} pramANavAlI uvasaMhArappasappado [(uvasaMhAra)-(ppasappa) saMkoca-vistAra se 5/1] paMcamI arthaka 'do' pratyaya (ceda) 1/1 AtmA asamuhado (a-samuhada) 1/1 vi samudghAta ko aprApta vavahArA (vavahAra) 5/1 vyavahAra (naya) se NicchayaNayado (NicchayaNaya) 5/1 nizcayanaya se paMcamI arthaka 'do' pratyaya asaMkhadeso {[(asaMkha)-(desa) asaMkhyAta pradezavAlI 1/1] vi} avyaya tathA anvaya- asamuhado cedA vavahArA aNugurudehapamANo uvasaMhArappasappado vA NicchayaNayado asNkhdeso| artha- samudghAta ko aprApta AtmA vyavahAra (naya) se saMkoca-vistAra (guNa) se choTe-bar3e zarIra pramANavAlI (hotI hai) tathA (zuddha) nizcayanaya se (AtmA) asaMkhyAta pradezavAlI (hai)| (20) Jal Education International For Personal & Private Use Only dravyasagraha Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 11. puDhavijalateyavAU vaNapphadI vivihthaavreiNdii| vigatigacadupaMcakkhA tasajIvA hoMti sNkhaadii|| vAyu puDhavijalateyavAU [(puDhavi)-(jala)-(teya) pRthvI, jala, teja, -(vAu) 1/1] vaNapphadI (vaNapphadi) 1/1 vanaspati vivihathAvareiMdI [(vivihathAvara) + (ea)+ (iMdI)] [(viviha) vi-(thAvara) aneka prakAra ke - (ea) vi-(iMdi) 1/1] sthAvara eka indriya vigatigacadupaMcakkhA [(vigatigacadupaMca)+(akkhA)] [(viga) vi-(tiga) vi- do (indriya) se gamana (cadu) vi-(paMca) vi- karanevAle, tIna (akkha) 5/1] (indriya) se gamana karanevAle, cAra, aura pA~ca indriyoM se (gamana karanevAle) tasajIvA (tasajIva) 1/2 trasa jIva hoMti (ho) va 3/2 aka hote haiM saMkhAdI [(saMkha)+(AdI)] [(saMkha)-(Adi) 1/] zaMkha Adi anvaya- vivihathAvareiMdI puDhavijalateyavAU vaNapphadI vigatigacadupaMcakkhA tasajIvA hoMti sNkhaadii| / artha- aneka prakAra ke sthAvara eka indriya (jIva hote haiM) (jaise) pRthvI, jala, teja, vAyu, (aura) vnspti| do (indriya) se gamana karanevAle, tIna (indriya) se gamana karanevAle, cAra (aura) pA~ca indriyoM se (gamana karanevAle) trasa jIva hote haiM (jaise) zaMkha aadi| dravyasagraha For Personal & Private Use Only Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12. samaNA amaNA NeyA paMciMdiya NimmaNA pare svve| bAdarasuhameiMdI savve pajjatta idarA y|| samaNA (samaNa) 1/2 vi manavAle amaNA (amaNa) 1/2 vi amanavAle NeyA (Neya) vidhikR 1/2 ani samajhe jAne cAhiye *paMciMdiya (mUlazabda) [(paMca)+ (iMdiya)] [(paMca) vi-(iMdiya) 1/2] pA~ca indriya NimmaNA (NimmaNa) 1/2 vi mana se rahita (para) 1/2 vi anya savve (savva) 1/2 savi sabhI bAdarasuhameiMdI [(bAdarasuhama)+(ea)+ (iMdI)] [(bAdara) vi-(suhama) vi bAdara, sUkSma -(ea) vi-(iMdi) 1/1] eka indriya savve (savva) 1/2 savi *pajjatta (mUlazabda) (pajjatta) 1/2 vi paryApti se yukta idarA (idara) 1/2 vi viparIta avyaya aura sabhI anvaya- paMciMdiya samaNA amaNA NeyA pare savve NimmaNA bAdarasuhameiMdI savve pajjatta ya idraa| ___ artha- pA~ca indriya (jIva) manavAle, (aura) amanavAle samajhe jAne caahiye| anya sabhI (cAra indriya, tIna indriya, do indriya) mana se rahita (hote haiM) (aura) eka indriya (jIva) bAdara (aura) sUkSma (hote haiN)| sabhI paryApti se yukta aura (isake) viparIta (aparyApti se yukta hote haiN)| prAkRta meM kisI bhI kAraka ke lie mUla saMjJA zabda kAma meM lAyA jA sakatA hai| (pizalaH prAkRta bhASAoM kA vyAkaraNa, pRSTha 517) (22) dravyasaMgraha For Personal & Private Use Only Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 13. maggaNaguNaThANehi ya caudasahi havaMti taha asuddhnnyaa| viNNeyA saMsArI savve suddhA hu suddhnnyaa|| taha maggaNaguNaThANehi [(maggaNa)-(guNaThANa) 3/2] mArgaNAsthAna, guNasthAna se yukta avyaya aura caudasahi (caudasa) 3/2 vi caudaha havaMti (hava) va 3/2 aka hote haiM avyaya pAdapUrti asuddhaNayA (asuddhaNaya) 5/1 vi azuddhanaya se viNNeyA (viNNeya) vidhikR 1/2 ani samajhe jAne cAhiye *saMsArI (mUla zabda) (saMsArI) 1/2 vi saMsArI savve (savva) 1/2 savi sabhI suddhA (suddha) 1/2 vi zuddha avyaya parantu suddhaNayA (suddhaNaya) 5/1 zuddhanaya se anvaya- asuddhaNayA caudasahi maggaNaguNaThANehi ya saMsArI havaMti taha hu suddhaNayA savve suddhA vinnnneyaa| artha- azuddhanaya se caudaha mArgaNAsthAna (anveSaNa sthAna) aura (caudaha) guNasthAna (vikAsa sthAna) se yukta (jIva) saMsArI hote haiM, parantu zuddhanaya se sabhI zuddha samajhe jAne caahiye| prAkRta meM kisI bhI kAraka ke lie mUla saMjJA zabda kAma meM lAyA jA sakatA hai| (pizalaH prAkRta bhASAoM kA vyAkaraNa, pRSTha 517) dravyasaMgata (23) For Personal & Private Use Only Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14. NikkammA aTTaguNA kiMcUNA caramadehado siddhaa| loyaggaThidA NiccA uppAdavaehiM sNjuttaa|| NikkammA aguNA karmo se mukta ATha guNavAle kiMcUNA caramadehado kucha kama aMtima zarIra se (Nikkamma) 1/2 vi {[(aTTha) vi-(guNa) 1/2] vi} (kiMcUNa) 1/2 vi [(carama) vi-(deha) 5/1] paMcamI arthaka 'do' pratyaya (siddha) 1/2 vi [(loya)+(aggaThidA)] [(loya)-(agga)(Thida) bhUka 1/2 ani (Nicca) 1/2 vi [(uppAda)-(vaa) 3/2] __ (saMjutta) 1/2 vi siddha siddhA loyaggaThidA NiccA uppAdavaehiM saMjuttA loka ke agrabhAga meM avasthita nitya utpAda vyaya se saMyukta anvaya- NikkammA siddhA aTTaguNA caramadehado kiMcUNA loyaggaThidA NiccA uppAdavaehiM sNjuttaa| artha- karmoM se mukta siddha ATha guNavAle, aMtima zarIra se kucha kama, loka ke agrabhAga meM avasthita, nitya, utpAda vyaya se saMyukta (hote haiN)| (24) Jan Education International dravyasaMgraha For Personal & Private Use Only Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15. ajjIvo puNa Neo puggaladhammo adhamma aayaasN| kAlo puggala mutto rUvAdiguNo amutti sesA du|| puNa ajIva (jIva ke) viparIta jAnA jAnA cAhiye pudgala, dharma adharma AkAza kAla ajjIvo (ajjIva) 1/1 avyaya Neo (Nea) vidhikR 1/1 ani puggaladhammo [(puggala)-(dhamma) 1/1] *adhamma (mUla zabda) (adhamma) 1/1 AyAsaM (AyAsa) 1/1 kAlo (kAla) 1/1 *puggala (mUla zabda) (puggala) 1/1 (mutta) 1/1 vi rUvAdiguNo [(rUva)+ (AdiguNo)] {[(rUva)-(Adi) (guNa) 1/1] vi} *amutti (mUla zabda)(amutti) 1/1 vi sesA (sesa) 1/2 vi avyaya pudgala mUrtika mutto rUpAdi guNavAlA amUrtika zeSa du kintu anvaya- puNa ajjIvo puggaladhammo adhamma AyAsaM kAlo Neo puggala rUvAdiguNo mutto du sesA amutti| artha- (jIva ke) viparIta ajIva (dravya)-pudgala, dharma, adharma, AkAza (aura), kAla jAnA jAnA caahiye| pudgala rUpAdiguNavAlA (hotA hai)(ataH)mUrtika (hotA hai) kintu zeSa (dharma, adharma, AkAza aura kAla) amUrtika (hote haiN)| prAkRta meM kisI bhI kAraka ke lie mUla saMjJA zabda kAma meM lAyA jA sakatA hai| (pizalaH prAkRta bhASAoM kA vyAkaraNa, pRSTha 517) dravyasaMgraha (25) For Personal & Private Use Only Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16. saddo baMdho sumo thUlo saMThANa bheda tama chAyA / ujjodAdavasahiyA puggaladavvassa pajjAyA / / so baMdho suhumo thUlo * saMThANa (mUlazabda) * bheda (mUlazabda) *tama (mUlazabda) chAyA ujjodAdavasahiyA puggaladavvassa pajjAyA (sadda) 1 / 1 ( baMdha) 1 / 1 (suhuma) 1 / 1 vi (thUla) 1 / 1 vi (saMThANa) 1 / 1 (bheda) 1/1 (tama) 1 / 1 (chAyA) 1 / 1 [(ujjoda) + (AdavasahiyA ) ] [(ujjoda) - (Adava) - ( sahiya) 1 / 2 vi] (26) Jam Education International [ ( puggala ) - ( davva) 6 / 1] (pajjAya) 1/2 zabda baMdha For Personal & Private Use Only sUkSma sthUla saMsthAna bheda tama chAyA udyota, Atapa sahita anvaya- saddo baMdho suhumo thUlo saMThANa bheda tama chAyA ujjodAdavasahiyA puggaladavvassa pajjAyA / artha - zabda, baMdha (baMdhana), sUkSma, sthUla, saMsthAna (AkRti), bheda (Tukar3e-Tukar3e honA ), tama ( aMdhakAra ), chAyA, udyota (prakAza), Atapa (sUrya, agni Adi kI garmI) sahita - ( ye saba ) pudgala dravya kI paryAyeM ( haiM ) / pudgala dravya kI paryAyeM prAkRta meM kisI bhI kAraka ke lie mUla saMjJA zabda kAma meM lAyA jA sakatA hai| (pizalaH prAkRta bhASAoM kA vyAkaraNa, pRSTha 517 ) dravyasaMgraha Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 17. gaipariNayANa dhammo puggalajIvANa gmnnshyaarii| toyaM jaha macchANaM acchaMtA Neva so nneii|| gaipariNayANa gati meM parivartita ke lie [(gai)-(pariNaya) bhUkR 4/2 ani (dhamma) 1/1 [(puggala)-(jIva) 4/2] dhammo dharma puggalajIvANa pudgala aura jIvoM ke lie gamana meM sahakArI gamaNasahayArI toyaM jala jaise jaha macchANaM acchaMtA [(gamaNa)-(sahayAri) 1/1 vi] (toya) 1/1 avyaya (maccha) 4/2 (accha) vakR 2/2 avyaya (ta) 1/1 savi (NI) va 3/1 saka machaliyoM ke lie ThaharatI huI ko nahIM Neva vaha nneii| gati karAnA anvaya- gaipariNayANa puggalajIvANa dhammo gamaNasahayArI jaha macchANaM toyaM so acchaMtA NeI nnev| artha- gati meM parivartita pudgala aura jIvoM ke lie dharma (dravya) gamana meM sahakArI (hotA hai) jaise machaliyoM ke lie jl| (kintu) vaha (dharma dravya) ThaharatI huI (machaliyoM) ko gati nahIM karAtA (arthAt gati meM preraka nahIM hotaa)| 1. chanda kI mAtrA hetu 'i' kA 'I' kiyA gayA hai| dravyasaMgraha (27) For Personal & Private Use Only Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18. ThANajudANa adhammo puggalajIvANa tthaannshyaarii| chAyA jaha pahiyANaM gacchaMtA Neva so dhrii|| ThANajudANa adhammo puggalajIvANa ThANasahayArI chAyA [(ThANa)-(juda) bhUka 4/2 sthitiyukta ke lie ani] (Thahare huoM ke lie) (adhamma) 1/1 adharma [(puggala)-(jIva) 4/2] pudgala aura jIvoM ke lie [(ThANa)-(sahayAri)1/1 vi] sthiti meM sahakArI (chAyA) 1/1 avyaya (pahiya) 4/2 pathikoM ke lie (gaccha) vakR 2/2 calate huoM ko avyaya (ta) 1/1 savi (dhara) va 3/1 saka ThaharAtA hai chAyA jaha pahiyANaM gacchaMtA Neva nahIM vaha dhrii| anvaya- ThANajudANa puggalajIvANa adhammo ThANasahayArI jaha pahiyANaM chAyA so gacchaMtA dharaI nnev| artha- sthitiyukta pudgala aura jIvoM ke lie (arthAt Thahare huoM ke lie) adharma (dravya) sthiti (Thaharane) meM sahakArI hotA hai jaise pathikoM ke lie chaayaa| (kintu) vaha (adharma dravya) calate huoM (pathikoM) ko ThaharAtA nahIM hai (arthAt ThaharAne meM preraka nahIM hotaa)| 1. chanda kI mAtrA hetu 'i' kA 'I' kiyA gayA hai| (28) dravyasaMgraha For Personal & Private Use Only Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 19. avagAsadANajoggaM jIvAdINaM viyANa AyAsaM / jeNhaM logAgAsaM allogAgAsamidi duvihaM / / avagAsadANajogaM jIvAdINaM viyANa AyAsaM jehaM logAgAsaM allogAgAsamidi duvihaM [ ( avagAsa) - (dANa) - (jogga) 1 / 1 vi] [(jIva) + (AdINaM)] [(jIva) - (Adi) 4 / 2] dravyasaMgraha = avakAza (jagaha) dene meM yogya (samartha) (viyANa) vidhi 2 / 1 saka ( AyAsa) 2 / 1 je (a) haM (a) = (logAgAsa) 1 / 1 [(allogAgAsaM) + (idi) ] allogAgAsaM (allogAgAsa)1/1 alokAkAza idi (a) = aura (duviha) 1 / 1 vi jIva Adi (dravyoM) ke lie jAno For Personal & Private Use Only AkAza ko pAdapUrti vAkyAlaMkAra lokAkAza anvaya- jIvAdINaM avagAsadANajoggaM AyAsaM viyANa jenhaM duvihaM logAgAsa allogAgAsamidi / artha- (jo) jIva Adi (dravyoM) ke lie avakAza ( jagaha) dene meM yogya (samartha) (hai) (usa) AkAza (dravya) ko jAno / ( vaha) (AkAza dravya) do prakAra kA hai- lokAkAza aura alokaakaash| aura do prakAra kA (29) Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20. dhammAdhammA kAlo puggalajIvA ya saMti jaavdiye| AyAse so logo tatto parado alogutto|| dhammAdhammA dharma, adharma kAla kAlo puggalajIvA saMti jAvadiye AyAse [(dhamma)+(adhammA)] [(dhamma)-(adhamma) 1/2] (kAla)1/1 [(puggala)-(jIva) 1/2] avyaya (asa) va 3/2 aka (jAvadiya) 7/1 vi (AyAsa) 7/1 (ta) 1/1 savi (loga) 1/1 avyaya avyaya [(aloga)+ (utto)] (aloga) 1/1 (utta) bhUka 1/1 ani pudgala, jIva aura rahate haiM jitane AkAza meM vaha loka isalie dUsarI tarapha logo tatto parado alogutto aloka kahA gayA hai anvaya- dhammAdhammA kAlo puggalajIvA ya jAvadiye AyAse saMti so logo tatto parado alogutto| artha- dharma, adharma, kAla, pudgala aura jIva (dravya) jitane AkAza meM rahate haiM vaha loka (lokAkAza) (hai)| isalie dUsarI tarapha aloka (alokAkAza) kahA gayA hai| (30) Jail Education International dravyasaMgraha For Personal & Private Use Only Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 21. davvaparivarUvo jo so kAlo havei vvhaaro| pariNAmAdI lakkho vaTTaNalakkho ya prmttttho|| davvaparivarUvo 4, so kAlo havei [(davva)-(parivaTTa)- dravya ke badalAva se (rUva) 1/1 vi] (ja) 1/1 savi (ta) 1/1 savi vaha (kAla) 1/1 kAla (hava) va 3/1 aka hotA hai (vavahAra) 1/1 [(pariNAma)+ (AdI)] [(pariNAma)-(Adi) 1/1] parivartana Adi (lakkha) vidhikR 1/1 ani pahacAnane yogya [(vaTTaNa)-(lakkha) 1/1 vi] parivartana kA prakAzaka avyaya parantu (paramaTTha) 1/1 paramArtha (kAla) vavahAro pariNAmAdI vyavahAra lakkho vaTTaNalakkho paramaTTho anvaya- jo lakkho davvaparivaTTarUvo pariNAmAdI so vavahAro kAlo havei ya vaTTaNalakkho prmttttho| artha- jo pahicAnane yogya dravya ke badalAva se yukta parivartana Adi hotA hai vaha vyavahAra kAla (hai) parantu parivartana kA prakAzaka paramArtha (kAla) (hotA hai)| (parivartana 'samaya' meM hotA hai ataH usakA prakAzaka kAla dravya hI paramArtha kAla hai)| dravyasaMgraha (31) For Personal & Private Use Only Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22 loyAyAsapadese ikkikke je ThiyA hu ikkikkaa| rayaNANaM rAsI iva te kAlANU asNkhdvvaanni|| loyAyAsapadese [(loyAyAsa)-(padesa) 7/1] lokAkAza ke pradeza para ikkikke ThiyA eka-eka jo . sthita nizcaya hI eka-eka ratnoM ke ikkikkA rayaNANaM (ikkikka) 7/1 vi (ja) 1/2 savi (Thiya) bhUkR 1/2 ani avyaya (ikkikka) 1/2 vi (rayaNa) 6/2 (rAsi) 1/1 avyaya (ta) 1/2 savi (kAlANu) 1/2 [(asaMkha) vi-(davva) 1/2] rAsI iva samAna kAlANU asaMkhadavvANi kAlANu asaMkhyAta dravya anvaya- loyAyAsapadese ikkikke je ikkikkA kAlANU ThiyA te rayaNANaM rAsI iva hu asNkhdvvaanni| artha- lokAkAza ke eka-eka pradeza para jo eka-eka kAlANu sthita haiM ve (kAlANu) ratnoM ke Dhera ke samAna nizcaya hI asaMkhyAta dravya (haiN)| (32) dravyasaMgraha For Personal & Private Use Only Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 23. evaM chanbheyamidaM jIvAjIvappabhedado dvvN| uttaM kAlavijuttaM NAdavvA paMca atthikAyA du|| isa prakAra chaha prakAra yaha jIva, ajIva ke bheda avyaya chabbheyamidaM [(chabbheyaM)+ (ida)] chabbheyaM (chabbheya) 1/1 idaM (ima) 1/1 savi jIvAjIvappabhedado [(jIva)+ (ajIvappabheda)] [(jIva)-(ajIva)(ppabheda) 5/1] paMcamI arthaka 'do' pratyaya (davva) 1/1 (utta) bhUkR 1/1 ani kAlavijuttaM [(kAla)-(vijutta) bhUkR 1/1 ani] NAdavvA (NA) vidhikR 1/2 paMca (paMca) 1/2 vi atthikAyA (atthikAya) 1/2 avyaya davvaM uttaM dravya kahA gayA hai kAla (dravya) se rahita samajhe jAne cAhiye pA~ca astikAya parantu du anvaya- evaM idaM davvaM jIvAjIvappabhedado chabbheyaM uttaM du kAlavijuttaM paMca atthikAyA nnaadvvaa| artha- isa prakAra yaha dravya- jIva, ajIva ke bheda se chaha prakAra (kA) kahA gayA hai| parantu kAla (dravya) se rahita pA~ca astikAya samajhe jAne caahiye| dravyasaMgraha For Personal & Private Use Only www.jainelibr(33) Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24. saMti jado teNede atthitti bhaNaMti jiNavarA jmhaa| kAyA iva bahudesA tamhA kAyA ya atthikAyA y|| saMti vidyamAna haiM cU~ki jado teNede isalie atthitti asti kahate haiM (asa) va 3/2 aka avyaya [(teNa)+ (ede)] teNa (a) = isalie ede (eda) 1/2 savi [(atthi )+(iti)] atthi (a) = asti iti (a) = hI (bhaNa) va 3/2 saka (jiNavara) 1/2 avyaya (kAyA) 1/1 avyaya (bahudesa) 1/2 vi avyaya (kAya) 1/2 avyaya (atthikAya) 1/2 avyaya bhaNaMti jiNavarA jamhA kAyA iva bahudesA tamhA kAyA jinavara cU~ki kI taraha bahuta pradezI isaliye kAya atthikAyA astikAya aura anvaya- jado ede saMti teNa jiNavarA atthitti bhaNaMti jamhA kAyA iva bahadesA tamhA kAyA ya atthikAyA y| artha- cU~ki ye (dravya) vidyamAna haiM isalie jinavara (inako) 'asti' hI kahate haiN| cU~ki (ye dravya) deha kI taraha bahuta pradezI (hai) isaliye 'kAya' bhI (kahe jAte haiN)| aura (ye dravya asti aura kAya saMyuktarUpa se) astikAya (kahe gaye haiN)| Education International For Personal & Private Use Only www,dravyasagraha Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 25. hoMti asaMkhA jIve dhammAdhamme anaMta AyAse / mutte tiviha padesA kAlassego Na teNa so kAo / / hoMti asaMkhA jIve dhamAdhamme * aNaMta (mUla AyAse zabda) (aNaMta) 1/2 (AyAsa) 7/1 (mutta) 7 / 1 vi mutte * tiviha (mUla zabda ) (tiviha) 1 / 2 vi padesA (padesa) 1/2 [(kAlassa) + (ego)] kAlassego kAlassa (kAla) 16/1 ego (ga) 1 / 1 vi avyaya Na teNa so kAo ** (ho) va 3 / 2 aka (asaMkha) 1/2 vi (jIva) 7/1 [(dhamma) + (adhamme ) ] [ ( dhamma ) - (adhamma) 7 / 1] 1. avyaya (ta) 1 / 1 savi (137) 1/1 dravyasaMgraha hote haiM asaMkhyAta jIva meM dharma aura adharma meM anaMta anvaya- jIve dhammAdhamme asaMkhA padesA hoMti AyAse aNaMta mutte tiviha kAlassego teNa so kAo Na / artha - jIva (dravya) meM, dharma tathA adharma (dravya) meM asaMkhyAta pradeza hote haiN| AkAza meM anaMta (pradeza hote haiN)| mUrta (pudgala) meM tIna prakAra ke ( saMkhyAta, asaMkhyAta, anaMta pradeza) (hote haiN)| kAla kA / meM eka (pradeza hotA hai)| isalie vaha 'kAya' nahIM hai| AkAza meM mUrta meM tIna prakAra ke pradeza For Personal & Private Use Only eka nahIM isalie vaha kAya kAlakA/meM meM kisI bhI kAraka ke lie mUla saMjJA zabda kAma meM lAyA jA sakatA hai| prAkRta (pizalaH prAkRta bhASAoM kA vyAkaraNa, pRSTha 517 ) saptamI vibhakti ke sthAna para SaSThI vibhakti kA pryog| (hema prAkRta vyAkaraNa 3-134 ) (35) Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26. eyapadeso vi aNU NANAkhaMdhappadesado hodi| ___ bahadeso uvayArA teNa ya kAo bhaNaMti svvnnh|| hodi eyapadeso {[(eya)-(padesa) 1/1] vi} eka pradeza avyaya aNU . (aNu) 1/1 paramANu NANAkhaMdhappadesado [(NANA) vi-(khaMdha)- aneka skaMdha pradeza se (ppadesa) 5/1] paMcamI arthaka 'do' pratyaya (ho) va 3/1 aka hotA hai / bahudeso (bahudesa) 1/1 vi bahuta pradezI uvayArA (uvayAra) 5/1 vyavahAra se avyaya isaliye avyaya pAdapUrti (kAa) 1/1 kAya bhaNaMti (bhaNa) va 3/2 saka kahate haiM *savvaNhu (mUla zabda)(savvaNhu) 1/ vi sarvajJa deva teNa ya kAo anvaya- eyapadeso aNU vi NANAkhaMdhappadesado bahudeso hodi teNa ya savvaNha uvayArA kAo bhaNaMti / / artha- eka pradeza (pudgala) paramANu bhI aneka skaMdha pradeza se bahuta pradezI hotA hai| isaliye sarvajJa deva vyavahAra se (paramANu ko) kAya kahate haiN| prAkRta meM kisI bhI kAraka ke lie mUla saMjJA zabda kAma meM lAyA jA sakatA hai| (pizalaH prAkRta bhASAoM kA vyAkaraNa, pRSTha 517) Ahl Jalutation International For Personal & Private Use Only dravyasagraha Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 27. jAvadiyaM AyAsaM avibhaagiipugglaannuvttttiidN'| taM khu padesaM jANe svvaannuddhaanndaannrihN|| il. jAvadiyaM (jAvadiya) 1/1 vi jitanA AyA (ayAsa) 1/1 AkAza avibhAgI- [(avibhAgIpuggala)+(aNuvaTTIdaM)] puggalANuvaTTIdaM [(avibhAgI) vi-(puggala) avibhAgI pudgala (aNu)-(vaTTa--vaTTidaM-vaTTIdaM) paramANu dvArA bhUkR 1/1] AcchAdita (ta) 2/1 savi usako avyaya nizcaya hI padesaM (padesa)/1 pradeza jANe (jANa) vidhi 2/1 saka jAno savvANuTThANadANarihaM [(savva)+(aNuTThANadANa)+ (arihaM)] [(savva)-(aNu)-(TThANa)- saba aNuoM ko (dANa)-(ariha) 5/1 vi] sthAna dene meM yogya 66 anvaya- jAvadiyaM AyAsaM avibhAgIpuggalANuvaTTIdaM taM khu savvANuTThANadANarihaM padesaM jaanne| artha- jitanA AkAza avibhAgI pudgala paramANu dvArA AcchAdita (hai) use nizcaya hI saba aNuoM ko sthAna dene meM yogya pradeza jaano| uThThaddhaM ke sthAna para vaTTIdaM (vaTTidaM-vaTTIda) pATha honA caahie| chaMda kI mAtrA ke liye yahA~ dIrgha kiyA gayA hai| pizalaH prAkRta bhASAoM kA vyAkaraNa, pRSTha 679 2. dravyasaMgraha (37) For Personal & Private Use Only Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dUsarA adhikAra (sAta tattva, nava padArtha kA nirUpaNa) For Personal & Private Use Only Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28. * Asava (mUla zabda) (Asava) 1/1 * baMdhaNa (mUla zabda ) * saMvara (mUla zabda ) Nijjara' mokkho sapuNNapAvA je jIvAjIvavisesA to do vi Asava baMdhaNa saMvara Nijjara mokkho sapuNNapAvA je| jIvAjIvavisesA te vi samAseNa pabhaNAmo // samAse 2 pabhaNAmo ** 1. 2. ( baMdhaNa) 1 / 1 ( saMvara) 1 / 1 ( NijjarA ) 1 / 1 dravyasaMgraha ( mokkha) 1 / 1 [(sa) vi- (puNNa ) - (pAva) 1 / 2 ] (ja) 1/2 savi [(jIva) + (ajIvavisesA ) ] [(jIva) - (ajIva) - (visesa) 1 / 2 ] (ta) 2 / 2 savi avyaya (samAsa) 3 / 1 ( pabhaNa) va 1 / 2 saka anvaya- sapuNNapAvA Asava baMdhaNa saMvara Nijjara mokkho je jIvAjIvavisesA te vi samAseNa pabhaNAmo / artha- puNya-pApa sahita Asrava, baMdha, saMvara, nirjarA (aura) mokSa jo (padArtha) jIva aura ajIva (dravya) ke bheda ( haiM ), unako bhI (hama) saMkSepa meM kahate haiN| Asrava baMdha saMvara nirjarA mokSa puNya-pApa sahita jo For Personal & Private Use Only jIva aura ajIva (dravya) ke bheda unako bhI saMkSepa meM kahate haiM prAkRta meM kisI bhI kAraka ke lie mUla saMjJA zabda kAma meM lAyA jA sakatA hai| (pizalaH prAkRta bhASAoM kA vyAkaraNa, pRSTha 517 ) chaMda kI mAtrA kI suvidhA ke anusAra dIrgha svara ko hrasva kiyA gayA hai| (pizalaH prAkRta bhASAoM kA vyAkaraNa, pRSTha 182 ) saptamI vibhakti ke sthAna para tRtIyA vibhakti kA pryog| (39) Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 29. Asavadi jeNa kammaM pariNAmeNappaNo sa vinnnneo| bhAvAsavo jiNutto kammAsavaNaM paro hodi|| Asavadi jeNa kamma pariNAmaNappaNo viNNeo bhAvAsavo jiNutto (Asava) va 3/1 saka praveza milatA hai (ja) 3/1 savi jisase (kamma) 2/1 karma ko [(pariNAmeNa) + (appaNo)] pariNAmeNa (pariNAma) 3/1. bhAva se appaNo (appa) 6/1 AtmA ke (ta) 1/1 savi vaha (viNNea) vidhikR 1/1 ani samajhA jAnA cAhiye (bhAvAsava) 1/1 [(jiNa)+ (utto)] [(jiNa)-(utta) bhUka 1/1 jinendra ke dvArA ani] kahA huA [(kamma)+(AsavaNaM)] [(kamma)-(AsavaNa) 1/1] dravyakarma kA praveza (para) 1/1 vi (ho) va 3/1 aka hotA hai bhAvAsrava kammAsavaNaM bhinna paro hodi anvaya- pariNAmaNappaNo jeNa kammaM Asavadi sa jiNutto bhAvAsavo viNNeo kammAsavaNaM paro hodi| artha-AtmA ke jisa bhAva se karma ko praveza milatA hai vaha jinendra ke dvArA kahA huA bhAvAsrava samajhA jAnA caahiye| (jo) dravyakarma kA praveza (dravyAsrava) hotA hai (vaha) bhinna (hai)| (40) dravyasaMgraha For Personal & Private Use Only Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 30. viNyA paNa paNa jogakodhAdao'tha micchattAviradipamAda - [ (micchatta) + (aviradipamAdajogakodha) + (Adao) + (atha)] micchattAviradipamAda - [ (micchatta) - (aviradi) - jogakodhAdao'tha ( pamAda) - ( joga) - (kodha ) - (Adi) 1/2 ] atha (a) = aba aba ( viNya) vidhika 1/2 ani samajhe jAne cAhiye (paNa) 1/2 vi pA~ca (paNa) 1/2 vi pA~ca paNadasa ) *tiya (mUla zabda *cadu (mUla zabda ) mo bhedA micchattAviradipamAdajogakodhAdao'tha paNa paNa paNadasa tiya cadu kamaso bhedA du puvvassa * viSNeyA / du puvvassa / / ( cadu) 1/2 vi avyaya (bheda) 1/2 avyaya (puvva) 6 / 1 vi dravyasaMgraha ( paNadasa) 1/2 vi pandraha ( tiya) 1 / 2 vi 'ya' svArthika tIna mithyAtva, avirati pramAda, yoga, krodha (kaSAya) Adi anvaya- atha puvvassa micchattAviradipamAdajogakodhAdao bhedA viSNeyA kamaso paNa paNa paNadasa tiya du cadu / artha- aba pahale (bhAvAsrava) ke mithyAtva, avirati, pramAda, yoga, krodha ( kaSAya) Adi bheda samajhe jAne caahiye| (ve) (mithyAtva Adi) krama se pA~ca, pA~ca, pandraha, tIna aura cAra ( haiM ) / For Personal & Private Use Only cAra krama se bheda aura pahale ke prAkRta meM kisI bhI kAraka ke lie mUla saMjJA zabda kAma meM lAyA jA sakatA hai| (pizalaH prAkRta bhASAoM kA vyAkaraNa, pRSTha 517 ) (41) Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 31. NANAvaraNAdINaM joggaM jaM puggalaM smaasvdi| davvAsavo sa Neo aNeyabheo jiNakkhAdo / NANAvaraNAdINaM [(NANAvaraNa)+ (AdINaM)] [(NANAvaraNa)-(Adi) 6/2] jJAnAvaraNAdi (karmoM) joggaM jo puggalaM samAsavadi (jogga) 1/1 vi yogya (ja) 1/1 savi (pugala) 1/1 pudgala [(sama)+(Asava)] sama (a) = sAtha-sAtha sAtha-sAtha (Asava) va 3/1 aka AtA hai (davvAsava) 1/1 dravyAsrava (ta) 1/1 savi vaha (Nea) vidhikR 1/1 ani samajhA jAnA cAhiye {[(aNeya)-(bhea)1/1] vi} aneka bhedavAlA [(jiNa)-(akkhAda) jinendradeva ke dvArA bhUkR 1/1 ani] kahA gayA hai davvAsavo Neo aNeyabheo jiNakkhAdo anvaya- NANAvaraNAdINaM joggaM jaM puggalaM samAsavadi sa davvAsavo Neo jiNakkhAdo anneybheo| artha- jJAnAvaraNAdi (karmoM) ke yogya jo pudgala (bhAva ke) sAtha-sAtha AtA hai, vaha dravyAsrava samajhA jAnA caahiye| (vaha) jinendradeva ke dvArA aneka bhedavAlA kahA gayA hai| (42) dravyasaMgraha For Personal & Private Use Only Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 32. bajjhadi kammaM jeNa da cedaNabhAveNa bhAvabaMdho so / kammAdapadesANaM aNNoNNapavesaNaM idaro / / bajjhadi kammaM jeNa du cedaNabhAveNa bhAvabaMdho so kammAdapadesaNaM aNNoNNapavesaNaM iro ( bajjha ) va karma 3 / 1 saka ani bAMdhA jAtA hai karma jisase aura dravyasaMgraha (kamma) 1 / 1 (ja) 3 / 1 savi avyaya [ ( cedaNa) - (bhAva) 3 / 1] ( bhAvabaMdha) 1/1 (ta) 1 / 1 savi [(kamma) + (AdapadesANaM ) ] [(kamma) - (Ada) - (padesa) 6/2] [(aNNoNNa) vi - (pavesaNa ) 1/1] (idara) 1 / 1 vi AtmabhAva (rAga dveSAdi) se bhAvabaMdha vaha anvaya- jeNa cedaNabhAveNa kammaM bajjhadi so bhAvabaMdho du kammAdapadesANaM aNNoNNapavesaNaM idaro / artha- jisa AtmabhAva ( rAga-dveSAdi bhAva) se karma bAMdhA jAtA hai vaha bhAvabaMdha hai aura karma tathA AtmA ke pradezoM kA paraspara / Apasa meM praveza ( vaha ) anya (dravyabaMdha hai)| For Personal & Private Use Only karma tathA AtmA ke pradezoM kA paraspara / Apasa meM praveza anya (43) Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 33. payaDiTThidiaNubhAgappadesabhedA du caduvidho bNdho| jogA payaDipadesA ThidiaNubhAgA kasAyado hoti|| prakRti, sthiti, anubhAga, pradeza bheda se aura payaDiDidiaNubhAga- [(payaDi)-(TThidi)ppadesabhedA (aNubhAga)-(ppadesa) (bheda) 5/1] avyaya caduvidho (caduvidha) 1/1 vi baMdho (baMdha) 1/1 (joga) 5/1 payaDipadesA [(payaDi)-(padesa) jogA cAra prakAra kA baMdha yoga se prakRti aura pradeza 1/2] ThidiaNubhAgA sthiti aura anubhAga kasAyado [(Thidi)-(aNubhAga) 1/2] (kasAya) 5/1 paMcamI arthaka 'do' pratyaya (ho) va 3/2 aka kaSAya se hoMti hote haiM anvaya- payaDiTThidiaNubhAgappadesabhedA baMdho caduvidho jogA payaDipadesA du kasAyado ThidiaNubhAgA hoNti| artha- prakRti, sthiti, anubhAga aura pradeza bheda se baMdha cAra prakAra kA (hai)| yoga se prakRti aura pradeza (baMdha hote haiM) aura kaSAya se sthiti aura anubhAga (baMdha) hote haiN| (44) dravyasaMgraha For Personal & Private Use Only Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 34. cedaNapariNAmo jo kammassAsavaNirohaNe heduu| so bhAvasaMvaro khalu davvAsavarohaNe annnno|| cedaNapariNAmo kammassAsavaNirohaNe he [(cedaNa)-(pariNAma) 1/1] AtmA kA bhAva (ja) 1/1 savi [(kammassa)+(AsavaNirohaNe)] kammassa (kamma) 6/1 karma ke [(Asava)-(NirohaNa) 7/1] Asrava ko rokane meM (hedu) 1/1 kAraNa (ta) 1/1 savi (bhAvasaMvara) 1/1 bhAvasaMvara avyaya ataH [(davva)+(AsavarohaNe)] [(davva)-(Asava) dravyAsrava ko -(rohaNa) 7/1] rokane meM (aNNa) 1/1 savi dUsarA vaha bhAvasaMvaro khalu davvAsavarohaNe aNNo anvaya- cedaNapariNAmo jo kammassAsavaNirohaNe hedU so khalu bhAvasaMvaro davvAsavarohaNe annnno| artha- AtmA kA bhAva jo karma ke Asrava ko rokane meM kAraNa (hai) vaha bhAvasaMvara (hai)| (vaha) dravyAsrava ko rokane meM (bhI) (kAraNa) (hotA hai)| ataH dUsarA (dravyasaMvara) (hai)| dravyasaMgraha (45) For Personal & Private Use Only Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 35. vadasamidIguttIo dhammANupehA parIsahajao y| cArittaM bahubheyA NAyavvA bhaavsNvrvisesaa|| vadasamidIguttIo vrata-samiti-gupti dhammANupehA [(vada)-(samidi)(gutti) 1/2] [(dhamma)-(aNupehA) 1/2] (parIsahajaa) 1/1 dharma-anuprekSA parIsahajao parISaha ko jItanA avyaya aura cArittaM cAritra bahubheyA NAyavvA (cAritta) 1/1 (bahubheya) 1/2 vi (NA) vidhikR 1/2 [(bhAva)-(saMvara) -(visesa) 1/2] bahuta bhedavAle samajhe jAne cAhiye bhAvasaMvara ke bheda bhAvasaMvaravisesA anvaya- vadasamidIguttIo dhammANupehA parIsahajao ya cArittaM bahubheyA bhAvasaMvaravisesA nnaayvvaa| artha-vrata-samiti-gupti-dharma-anuprekSA-parISaha ko jItanA aura cAritra(ye saba) bahuta bhedavAle bhAvasaMvara ke bheda samajhe jAne caahiye| (46) dravyasaMgraha For Personal & Private Use Only Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 36. jaha kAleNa taveNa ya bhuttarasaM kammapuggalaM jenn| bhAveNa saDadi NeyA tassaDaNaM cedi NijjarA duvihaa|| bhuttarasaM jeNa jaha kAleNa avyaya ucita samaya Ane para taveNa (tava) 3/1 tapa dvArA avyaya aura [(bhutta) bhUka ani-(rasa) 1/1] bhogA huA rasa kammapuggalaM [(kamma)-(puggala) 1/1] karma pudgala (ja) 3/1 savi jisase bhAveNa (bhAva) 3/1 bhAva se saDadi (saDa) va 3/1 aka vilIna ho jAtA hai NeyA (Neya) vidhikR 1/1 ani samajhI jAnI cAhiye tassaDaNaM (tassaDaNa) 1/1 usakA naSTa cedi [(ca)+ (idi)] ca (a) = aura aura idi (a) = ataH ataH *NijjarA(mUlazabda) (NijjarA) 1/1 nirjarA (duviha) 1/2 vi do prakAra kI duvihA anvaya- jeNa bhAveNa bhuttarasaM saDadi ya jaha kAleNa ca taveNa kammapuggalaM tassaDaNaM idi NijjarA duvihA nneyaa| artha- (AtmA ke) jisa (vItarAga) bhAva se (mithyAtva avasthA meM) bhogA huA rasa vilIna ho jAtA hai (vaha) (bhAvanirjarA) (hai) aura ucita samaya Ane para aura tapa dvArA usa (AtmA) kA karmapudgala naSTa (hotA hai) (vaha) (dravyanirjarA) (hai)| ataH nirjarA do prakAra kI samajhI jAnI caahiye| prAkRta meM kisI bhI kAraka ke lie mUla saMjJA zabda kAma meM lAyA jA sakatA hai| (pizalaH prAkRta bhASAoM kA vyAkaraNa, pRSTha 517) dravyasagraha Jan Education International For Personal & Private Use Only (47) Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 37. savvassa kammaNo jo khayahedU appaNo hu prinnaamo| Neyo sa bhAvamukkho davvavimukkho ya kammapuhabhAvo / / samasta savvassa kammaNo karma ke nAza kA kAraNa khayahedU appaNo pariNAmo (savva) 6/1 savi (kamma) 6/1 (ja) 1/1 savi [(khaya)-(hedu) 1/1] (appa) 6/1 avyaya (pariNAma) 1/1 (Neya) vidhikR 1/1 ani (ta) 1/1 savi [(bhAva)-(mukkha) 1/1] [(davva)-(vimukkha) 1/1] avyaya [(kamma)-(puha) vi(bhAva) 1/1] Neyo AtmA kA nizcaya hI pariNAma samajhA jAnA cAhiye vaha bhAvamokSa dravyamokSa aura karma kI pRthaka bhAvamukkho davvavimukkho kammapuhabhAvo avasthA anvaya- savvassa kammaNo khayahedU jo appaNo pariNAmo sa hu bhAvamukkho Neyo ya kammapuhabhAvo dvvvimukkho| artha- samasta karma ke nAza kA kAraNa jo AtmA kA pariNAma (hai) vaha nizcaya hI bhAvamokSa samajhA jAnA cAhiye aura (dravya) karma kI (AtmA se) pRthaka avasthA dravyamokSa (hai)| (48) dravyasaMgraha For Personal & Private Use Only Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 38. suhaasuhabhAvajuttA puNNaM pAvaM havaMti khalu jiivaa| sAdaM suhAu NAmaM godaM puNNaM parANi pAvaM ca / / puNNaM jIvA sAdaM suhaasuhabhAvajuttA [(suha) vi-(asuha) vi- zubha aura azubha (bhAva)-(jutta) bhUka 1/2 ani bhAvoM se yukta (puNNa) 1/1 vi puNyarUpa pAvaM (pAva) 1/1 vi pAparUpa havaMti (hava) va 3/2 aka hote haiM khalu avyaya nizcaya hI (jIva) 1/2 jIva (sAda) 1/1 sAtA vedanIya *suhAu (mUlazabda) [(suha) vi-(Au) 1/1] zubha Ayu (NAma) 1/1 nAma (goda) 1/1 gotra puNNaM (puNNa) 1/1 vi puNyarUpa parANi (para) 1/2 vi anya (kammANi) pAvaM (pAva) 1/1 vi pAparUpa avyaya aura NAma godaM anvaya- suhaasuhabhAvajuttA jIvA khalu puNNaM pAvaM havaMti sAdaM suhAu NAmaM godaM puNNaM ca parANi paavN| artha- zubha aura azubha bhAvoM se yukta jIva nizcaya hI puNyarUpa (aura) pAparUpa hote haiN| sAtAvedanIya (karma), zubha Ayu, zubha nAma, zubha gotra puNyarUpa (karma haiM) aura anya pAparUpa (karma haiN)| prAkRta meM kisI bhI kAraka ke lie mUla saMjJA zabda kAma meM lAyA jA sakatA hai| (pizalaH prAkRta bhASAoM kA vyAkaraNa, pRSTha 517) dravyasaMgraha (49) For Personal & Private Use Only Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tIsarA adhikAra ( mokSamArga kA nirUpaNa) For Personal & Private Use Only Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 39. sammadaMsaNaNANaM caraNaM mokkhassa kAraNaM jANe / vavahArA Nicchayado tattiyamaio Nio appA / / sammadaMsaNaNANaM caraNaM mokkhassa kAraNaM jANe' vavahArA Nicchayado tattiyamaio Nio appA [ ( sammadaMsaNa) - ( NANa) 2/1] dravyasaMgraha (caraNa) 2 / 1 ( mokkha ) 6 / 1 (kAraNa) 1 / 1 (jANa) vidhi 2 / 1 saka (vavahAra) 5 / 1 ( Nicchaya) 5/1 paMcamI arthaka 'do' pratyaya [(ta) savi - (ttiyamaia ) 1/1 fa] ( Nia) 1 / 1 vi ( appa ) 1 / 1 samyagdarzana, samyagjJAna For Personal & Private Use Only samyakcAritra ko mokSa kA kAraNa jAno vyavahAra (naya) se nizcaya (naya) se una tIna ke samUhayukta anvaya- vavahArA sammaddaMsaNaNANaM caraNaM mokkhassa kAraNaM jANe Nicchayado tattiyamaio Nio appA / artha - vyavahAra (naya) se samyagdarzana, samyagjJAna (aura) samyakcAritra ko mokSa kA kAraNa jAno / nizcaya (naya) se una tIna (samyagdarzana, samyagjJAna aura samyakcAritra) ke samUhayukta apanI AtmA (mokSa kA kAraNa ) ( hai ) / 1. pizalaH prAkRta bhASAoM kA vyAkaraNa, pRSTha 679 apanI AtmA (51) Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 40. rayaNattayaM Na vaTTai appANaM muittu annnndviymhi| tamhA tattiyamaio hodi hu mukkhassa kAraNaM aadaa|| rayaNattayaM vaTTai appANaM muittu aNNadaviyamhi tamhA tattiyamaio (rayaNattaya) 1/1 ratnatraya avyaya nahIM (vaTTa) va 3/1 aka vidyamAna hotA hai (appANa) 2/1 AtmA ko (mua) saMkR chor3akara [(aNNa) savi - (daviya) ___anya dravya meM 7/1] avyaya isalie [(ta) savi-(ttiyamaia) una tIna ke samUha1/1 vi] (ho) va 3/1 aka hotA hai avyaya nizcaya hI (mukkha) 6/1 mokSa kA (kAraNa) 1/1 (Ada) 1/1 AtmA yukta hodi mukkhassa kAraNaM kAraNa AdA anvaya- appANaM muittu aNNadaviyamhi rayaNattayaM Na vaTTai tamhA hu tattiyamaio AdA mukkhassa kAraNaM hodi| ___ artha- AtmA ko chor3akara anya dravya meM ratnatraya vidyamAna nahIM hotaa| isalie nizcaya hI una tIna ke samUhayukta (ratnatrayayukta) AtmA mokSa kA kAraNa hotA hai| (52)cation International For Personal & Private Use Only www.dravyasagraha Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 41. jIvAdI saddahaNaM sammattaM rUvamappaNo taM tu| darabhiNivesavimukkaM NANaM sammaM khu hodi sadi jmhi|| jIvAdi para zraddhA samyaktva sammattaM svarUpa AtmA kA vaha jIvAdI [(jIva)+(AdI)] [(jIva)-(Adi) 2/2] saddahaNaM (saddahaNa) 1/1 (sammatta) 1/1 rUvamappaNo [(rUvaM)+ (appaNo)] rUvaM (rUva) 1/1 appaNo (appa) 6/1 (ta) 1/1 savi avyaya durabhiNivesavimukkaM [(durabhiNivesa) (vimukka) bhUkR 1/1 ani] NANaM (NANa) 1/1 (samma) 1/1 vi avyaya (ho) va 3/1 aka sadi (sadi) 7/1 ani jamhi (ja) 7/1 savi tArkika doSa se rahita jJAna samyaka hodi hotA hai vidyamAna hone para jisameM anvaya- jIvAdI saddahaNaM sammattaM taM rUvamappaNo tu jamhi sadi durabhiNivesavimukkaM NANaM khu sammaM hodi| ____ artha- jIvAdi para zraddhA samyaktva (hai)| vaha (samyaktva) AtmA kA svarUpa hI (hai)| jisake (samyaktva ke) vidyamAna hone para tArkika doSa se rahita jJAna bhI samyak (adhyAtma dRSTivAlA) ho jAtA hai| 1. kabhI-kabhI saptamI vibhakti ke sthAna para dvitIyA vibhakti kA prayoga pAyA jAtA hai| (hema prAkRta vyAkaraNa 3-137) dravyasaMgraha (53) For Personal & Private Use Only Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 42. saMsayavimohavinbhamavivajjiyaM appprsruuvss| gahaNaM sammaNNANaM sAyAramaNeyabheyaM tu|| saMzaya, moha, bhrama-rahita AtmA , para ke svarUpa kA saMsayavimoha [(saMsaya)-(vimoha)vibbhamavivajjiyaM (vibbhama)-(vivajjiya) bhUkR 1/1 ani] appaparasarUvassa [(appa)-(para) vi (sarUva) 6/1] (gahaNa) 1/1 sammaNNANaM (sammaNNANa) 1/1 sAyAramaNeyabheyaM [(sAyAraM)+ (aNeyabheyaM)] sAyAraM (sAyAra) 1/1 vi {[(aNeya) vi(bheya) 1/1] vi} gahaNaM jJAna samyakajJAna sAkAra aura aneka bhedavAlA avyaya aura anvaya- appaparasarUvassa saMsayavimohavibbhamavivajjiyaM gahaNaM sammaNNANaM sAyAramaNeyabheyaM tu| artha- AtmA (aura) para ke svarUpa kA saMzaya (sva-para bheda meM saMdeha) rahita, moha (sva meM mUrchA) rahita, bhrama (para meM tAdAtmya) rahita jJAna samyakjJAna (hai), (vaha samyakjJAna) sAkAra (vikalpAtmaka) aura aneka bhedavAlA (hai)| (54) dravyasaMgraha For Personal & Private Use Only Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 43. jaM sAmaNNaM gahaNaM bhAvANaM Neva kttumaayaarN| avisesidaNa aTe daMsaNamidi bhaNNae sme|| sAmaNNaM gahaNaM bhAvANaM Neva kaTumAyAraM (ja) 1/1 savi (sAmaNNa) 1/1 vi kevala honArUpa (gahaNa) 1/1 bhAna (bhAva) 6/2 padArthoM kA avyaya na hI [(kaTuM)+ (AyAraM)] kaTuM' (a) = karake karake AyAraM (AyAra) 2/1 nizcaya (vikalpa) (a-visesa) saMkR na bheda karake (aTTha) 2/2 padArthoM meM [(daMsaNaM) + (idi)] daMsaNaM (daMsaNa) 1/1 idi (a) = nizcayapUrvaka nizcayapUrvaka (bhaNNae)va karma 3/1 saka ani kahA jAtA hai (samaa) 7/1 Agama meM avisesidUNa dasaNamidi darzana bhaNNae samae anvaya- aDhe avisesidUNa Neva kaTumAyAraM bhAvANaM jaM sAmaNNaM gahaNaM samae daMsaNamidi bhnnnne| artha- padArthoM meM na (Apasa meM) bheda karake, na hI (koI) nizcaya (vikalpa) karake (una) padArthoM kA jo kevala honArUpa bhAna (hai) (vaha) Agama meM nizcayapUrvaka darzana kahA jAtA hai| anusvAra kA Agama huA hai| (hema prAkRta vyAkaraNa, 1-26) kabhI-kabhI dvitIyA kA prayoga saptamI ke sthAna para pAyA jAtA hai| (hema prAkRta vyAkaraNa, 3-135) 2. dravyasaMgraha (55) For Personal & Private Use Only Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 44. daMsaNapuvvaM NANaM chadamatthANaM Na doNNi uvuggaa| jugavaM jamhA kevaliNAhe jugavaM tu te dovi|| darzana puvvaM NANaM prAraMbha meM jJAna chadamasthoM ke nahIM . *daMsaNa- (mUlazabda) (daMsaNa) 1/1 puvvaM (a) = prAraMbha meM (NANa) 1/1 chadamatthANaM (chadamattha) 6/2 vi avyaya doNi (do) 1/2 vi uvauggA (uvaugga) 1/2 jugavaM avyaya jamhA avyaya kevaliNAhe [(kevali) vi-(NAha) 7/1] avyaya avyaya (ta) 1/2 savi dovi (dovi) 1/2 vi upayoga eka sAtha kyoMki kevalI bhagavAna meM jugavaM eka sAtha parantu AC donoM anvaya- chadamatthANaM daMsaNapuvvaM NANaM jamhA doNNi uvauggA jugavaM Na tu kevaliNAhe te dovi jugvN| artha- chadamasthoM ke (sa-rAgiyoM ke) prAraMbha meM darzana (hotA hai) (phira) jJAna kyoMki (unake) do upayoga (darzana aura jJAna) eka sAtha nahIM (hote haiN)| parantu kevalI bhagavAna meM ve (darzana aura jJAna) donoM eka sAtha (hote haiN)| prAkRta meM kisI bhI kAraka ke lie mUla saMjJA zabda kAma meM lAyA jA sakatA hai| (pizalaH prAkRta bhASAoM kA vyAkaraNa, pRSTha 517) (56) dravyasaMgraha For Personal & Private Use Only Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 45. asuhAdo viNivittI suhe pavittI ya jANa cArittaM / vadasamidiguttirUvaM vavahAraNayA du jiNabhaNiyaM / / asuhA viNivittI suhe pavittI ya jANa cArittaM vadasamidiguttirUvaM vavahAraNayA du bhiNiyaM Kho (asuha) 5 / 1 vi (viNivitti) 1 / 1 (suha) 7 / 1 vi (ufafa) 1/1 avyaya (jANa) vidhi 2 / 1 saka (cArita) 1 / 1 [(vada) - (samidi) - (gutti) - ( rUva) 1 / 1 vi] (vavahAraNaya) 5 / 1 dravyasaMgraha avyaya [(jiNa) - (bhaNa bhaNiya) bhUkR 1 / 1 saka] - azubha se nivRtti zubha meM pravRtti aura samajho cAritra vrata, samiti aura gupta se yukta vyavahAranaya se anvaya- asuhAdo viNivittIya suhe pavittI vavahAraNayA du For Personal & Private Use Only nizcaya hI jinendra deva ke dvArA kahA gayA hai cArittaM jANa vadasamidiguttirUvaM jiNabhaNiyaM / artha - azubha (bhAva) se nivRtti aura zubha (bhAva) meM pravRtti vyavahAranaya se nizcaya hI cAritra ( hai ) (tuma) smjho| (vaha cAritra) vrata, samiti aura gupti se yukta (hotA hai)| jinendradeva ke dvArA kahA gayA hai| (57) Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 46. bahirabbhaMtarakiriyAroho bhvkaarnnppnnaasttuN| NANissa jaM jiNuttaM taM paramaM smpcaaritt|| bAhya aura aMtaraMga kriyAoM kA nirodha saMsAra ke kAraNoM kA vinAza karane ke lie jJAnI ke bahirabbhaMtara- [(bahira) vi-(abbhaMtara) vi kiriyAroho -(kiriyA)-(roha) 1/1] *bhavakAraNa(mUlazabda) [(bhava)-(kAraNa) 6/2] -ppaNAsaDheM (ppaNAsa8) krivia NANissa (NANI) 6/1 vi (ja) 1/1 savi [(jiNa) + (uttaM)] [(jiNa)-(utta) bhUkR 1/1 ani (ta) 1/1 savi paramaM (parama) 1/1 vi sammacArittaM [(samma)-(cAritta) 1/1] jiNuttaM jinendra deva ke dvArA kahA gayA hai / vaha utkRSTa samyak cAritra anvaya- bhavakAraNappaNAsalR NANissa bahirabbhaMtarakiriyAroho taM paramaM sammacArittaM jaM jinnuttN| artha- saMsAra ke kAraNoM kA vinAza karane ke lie jJAnI ke bAhya (zubhaazubhAtmaka) aura aMtaraMga (vikalpAtmaka) kriyAoM kA nirodha (hotA hai) vaha utkRSTa samyak cAritra (hai) jo jinendra deva ke dvArA kahA gayA hai| prAkRta meM kisI bhI kAraka ke lie mUla saMjJA zabda kAma meM lAyA jA sakatA hai| (pizalaH prAkRta bhASAoM kA vyAkaraNa, pRSTha 517) 1. caturthI ke artha meM ahra avyaya kA prayoga huA hai| (58) dravyasaMgraha For Personal & Private Use Only Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 47. duvihaM pi mokkhaheuM jhANe pAuNadi jaM muNI nniymaa| tamhA payattacittA jUyaM jhANaM smbbhsh|| duvihaM do prakAra ke mokkhaheDaM jhANe (duviha) 2/1 vi avyaya [(mokkha)-(heu) 2/1] (jhANa) 7/1 (pAuNa) va 3/1 saka avyaya (muNi) 1/1 (Niyama) 5/1 avyaya [(payatta) vi-(citta) 5/1] mokSa ke kAraNa ko dhyAna dvArA prApta karate haiM cU~ki pAuNadi muni muNI NiyamA tamhA payattacittA niyama se isalie anavarata prayAsa-sahita citta se tuma saba dhyAna kA jUyaM jhANaM samabbhasaha (jUyaM) 1/2 savi ani (jhANa) 2/1 [(sama)+(abbhasaha)] sama (a) = khUba abbhasaha (abbhasa) vidhi 2/2 saka khUba abhyAsa karo anvaya- jaM jhANe muNI NiyamA duvihaM mokkhaheuM pAuNadi tamhA jUyaM pi payattacittA jhANaM smbbhsh| artha- cU~ki dhyAna dvArA muni niyama se do prakAra ke (nizcaya aura vyavahAra rUpa) mokSa ke kAraNa ko prApta karate haiN| isalie tuma saba bhI anavarata prayAsa- sahita citta se dhyAna kA khUba abhyAsa kro| sa 1. kabhI-kabhI tRtIyA vibhakti ke sthAna para saptamI vibhakti kA prayoga pAyA jAtA hai (he.prA.vyA. 3-135) dravya saMgraha International For Personal & Private Use Only Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 48. mA mujjhaha mA rajjaha mA dUsaha itttthnni?attttesu| thiramicchahi jai cittaM vicittjhaannppsiddhiie|| mujjhaha mA rajjaha mA mata dUsaha iNiTTaaTTe avyaya (mujjha) vidhi 2/2 aka mUrchita hovo avyaya mata (rajja) vidhi 2/2 aka Asakta hovo avyaya (dUsa) vidhi 2/2 aka doSa thopo [(iTTha)+(aNiThThaaDhesu)] [(i8) vi-(aNiTTha) vi- iSTa-aniSTa (aTTha) 7/2] padArthoM meM [(thiraM) + (icchahi)] thiraM (thira) 2/1 vi sthira icchahi(iccha) vidhi 2/1 saka cAho avyaya (citta) 2/1 citta ko [(vicitta) vi-(jhANa)- adbhuta dhyAna (ppasiddhi) 4/1] kI sampannatA ke lie thiramicchahi yadi jai cittaM vicittajhANappasiddhIe anvaya- jai vicittajhANappasiddhIe thiramicchahi cittaM iTTaNi?aDhesu mA mujjhaha mA rajjaha mA duush| artha- yadi (tuma) adbhuta dhyAna kI sampannatA ke lie (prayatnazIla ho) (to) sthira citta cAho (aura) (usake lie) iSTa-aniSTa padArthoM meM (tAdAtmya karake) mUrcchita mata hovo, Asakta mata hovo, (aura) (una para) doSa mata thopo| (60) dravyasaMgraha For Personal & Private Use Only Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 49. paNatIsasolachappaNacaudgamegaM ca javaha jjhaaeh| parameTThivAcayANaM aNNaM ca guruuvesenn|| paNatIsasolachappaNa- [(paNatIsasolachappaNacaudugaM) caudugamegaM +(egaM)] [(paNatIsa) vi-(sola) vi- paiMtIsa, solaha, (cha) vi-(ppaNa) vi- chaha, pA~ca, cAra, (cau) vi-(duga) 2/1 vi] do se yukta aura egaM (ega) 2/1 vi eka ko avyaya aura javaha (java) vidhi 2/2 saka japo jjhAeha (jjhAa) vidhi 2/2 saka dhyAo parameTThivAcayANaM [(parameTThi)-(vAcaya) parameSThI kA (artha) 6/2 vi] batalAne vAle aNNaM (aNNa) 2/1 savi anya ko avyaya gurUvaeseNa [(guru) + (uvaeseNa)] [(guru)-(uvaesa) 3/1] guru ke upadeza se anvaya- parameTThivAcayANaM paNatIsasolachappaNacaudugamegaM javaha jjhAeha ca gurUvaeseNa aNNaM c| artha- parameSThI kA (artha) batalAne vAle (maMtroM kA) arthAt paiMtIsa, solaha, chaha, pA~ca, cAra, do se yukta aura eka (akSararUpa maMtrapadoM) ko japo, dhyAo aura guru ke upadeza se anya ko bhI (japo, dhyaao)| solasa-sola yahA~ sa kA lopa huA hai| 2. jjhA--jjhAa (akArAnta dhAtuoM ke atirikta anya) svarAnta dhAtuoM meM vikalpa se a jor3A jAtA hai| 1. dravyasaMgraha (61) For Personal & Private Use Only Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 50. NaTTacadughAikammo dsnnsuhnnaannviiriymiio| suhadehattho appA suddho ariho viciNtijjo|| NaThThacadughAikammo daMsaNasuhaNANavIriyamaIo suhadehattho [(Na) bhUka ani-(cadu) vi- samApta kara die gae hai (ghAi)-(kamma) 1/1] cAra ghAtiyA karma [(dasaNa)-(suha)-(NANa) darzana, sukha, jJAna -(vIriyamaIa) 1/1 vi] vIrya se yukta [(suha) vi-(dehattha) kalyANakArI deha 1/1 vi] meM sthita (appa) 1/1 AtmA (suddha) 1/1 vi zuddha (ariha) 1/1 arihaMta (viciMta) vidhikR 1/1 saka samajhI jAnI cAhie appA suddho ariho viciMtijjo anvaya- NaTThacadughAikammo daMsaNasuhaNANavIriyamaIo suhadehattho suddho appA ariho viciNtijjo| artha- (jisake dvArA) cAra ghAtiyA karma samApta kara die gae hai (jo) darzana- sukha-jJAna-vIrya (anaMta catuSTaya) se yukta hai, kalyANakArI deha meM sthita hai (vaha) zuddha AtmA arihaMta samajhI jAnI caahie| (62) dravyasaMgraha For Personal & Private Use Only Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 51. NaTThaTThakammadeho loyAloyassa jANao dtttthaa| purisAyAro appA siddho jhAeha loysihrttho|| NaTTakammadeho loyAloyassa jANao daSTya purisAyAro [(Na)+ (aTThakammadeho)] [(NaTTha) bhUkR ani-(aTTha) vi- tyAga diyA gayA hai (kamma)-(deha) 1/1] ATha karmarUpI zarIra [(loya)+(aloyassa)] [(loya)-(aloya) 6/1] loka aura aloka ke (jANaa) 1/1 vi jAnanevAle (dachu) 1/1 vi dekhanevAle [(purisa)+(AyAro)] [(purisa)-(AyAra) 1/1] puruSAkAra (appa) 1/1 AtmA (siddha) 1/1 vi siddha (jhAa) vidhi 2/2 saka dhyAna karo [(loya)-(siharattha) - loka ke zikhara para 1/1] sthita appA siddho jhAeha loyasiharattho anvaya- NaTTakammadeho loyAloyassa jANao daTThA purisAyAro appA siddho loyasiharattho jhaaeh| ___artha- (jinake dvArA) ATha karmarUpI zarIra tyAga diyA gayA hai, (jo) loka aura aloka ko jAnanevAle, dekhanevAle, puruSAkAra AtmA haiM (ve) siddha (haiM) (tathA) loka ke zikhara para sthita haiN)| (unakA) (tuma saba) dhyAna kro| 1. jhA- jhAa (akArAnta dhAtuoM ke atirikta anya) svarAnta dhAtuoM meM vikalpa se a jor3A jAtA hai| dravyasagraha (63) For Personal & Private Use Only Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 52. daMsaNaNANapahANe viiriycaarittvrtvaayaare| appaM paraM ca juMjai so Airio muNI jheo|| daMsaNaNANapahANe pradhAna vIriyacArittavaratavAyAre appaM [(dasaNa)-(NANa)- darzana, jJAna (pahANa) 7/1 vi] [(vIriyacArittavaratava) +(AyAre)] [(vIriya)-(cAritta)-(vara) vi vIrya, zreSTha cAritra, -(tava)-(AyAra) 7/1] tapAcAra meM (appa) 2/1 svayaM ko (para) 2/1 vi para ko avyaya aura (muMja) va 3/1 saka jor3atA hai (ta) 1/1 savi vaha (Airia) 1/1 AcArya (muNi) 1/1 (jhea) vidhikR 1/1 ani dhyAna kiyA jAnA cAhiye juMjai Airio muNI jheo muni anvaya- daMsaNaNANapahANe vIriyacArittavaratavAyAre appaM ca paraM juMjai so Airio muNI jheo| artha- (jo) darzana (samyag), jJAna (samyag) pradhAna vIryAcAra, zreSTha cAritrAcAra aura tapAcAra meM svayaM ko aura para ko jor3ate haiM ve AcArya muni dhyAna kiye jAne caahiye| 04 dravyasaMgraha JA Education International For Personal & Private Use Only Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 53. jo rayaNattayajutto NiccaM dhammovadesaNe nnirdo| so uvajjhAo appA jadivaravasaho Namo tss|| rayaNattayajutto ratnatrayasahita NiccaM sadA dhammovadesaNe (ja) 1/1 savi [(rayaNattaya)(jutta) bhUkR 1/1 ani] avyaya [(dhamma)+ (uvadesaNe)] [(dhamma)-(uvadesaNa) 7/1] (Nirada) 1/1 vi (ta) 1/1 savi (uvajjhAa) 1/1 (appa) 1/1 [(jadi)-(vara) vi-(vasaha) 1/1] Nirado uvajjhAo appA jadivaravasaho dharma kA upadeza dene meM tatpara vaha upAdhyAya AtmA muniyoM meM zreSTha aura pramukha namaskAra usako avyaya Namo tassa (ta) savi 4/1 anvaya- jo rayaNattayajutto NiccaM dhammovadesaNe Nirado jadivaravasaho so uvajjhAo appA tassa nnmo| ___ artha- jo ratnatraya-(samyagdarzana, samyagjJAna, samyakcAritra) sahita (haiM), sadA dharma kA upadeza dene meM tatpara (haiM), muniyoM meM zreSTha aura pramukha haiM ve upAdhyAya AtmA (haiM), unako nmskaar| 1. 2. vasaha- samAsa ke anta meM hone se yahA~ vasaha kA artha hai prmukh| Namo' ke yoga meM caturthI hotI hai| dravya sagraha nternational For Personal & Private Use Only www.jainelibr (65) Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 54. daMsaNaNANasamaggaM maggaM mokkhassa jo ha cAritaM / sAdhayadi NiccasuddhaM sAhU sa muNI Namo tassa / / daMsaNaNANasamaggaM magaM mokkhassa jo 5 co hu cArittaM sAdhayadi NiccasuddhaM sAhU sa muNI Namo tassa' 1. [ ( daMsaNa) - ( NANa) ( samagga) 1 / 1 vi] ( magga) 2 / 1 (mokkha) 6/1 (ja) 1 / 1 savi avyaya (cArita) 2 / 1 ( sAdhaya) va 3 / 1 saka ( Niccasuddha) 2/1 vi (66) ( sAhu) 1 / 1 (ta) 1/1 savi (muNi) 1/1 avyaya (ta) savi 4 / 1 'Namo' ke yoga meM caturthI hotI hai| anvaya- jo daMsaNaNANasamaggaM mokkhassa maggaM NiccasuddhaM cArittaM sAdhayadi ha sa muNI sAhU tassa Namo / artha- jo samyagdarzana, samyagjJAna se yukta mokSa ke sAdhana samyak (sadaiva zuddha) cAritra ko pAlate haiM, nizcaya hI vaha muni sAdhu (parameSThI) (haiM), unako namaskAra / darzana, jJAna se yukta sAdhana mokSa ke jo For Personal & Private Use Only nizcaya hI cAritra ko pAlate haiM samyak (sadaiva zuddha) sAdhu vaha muni namaskAra usako dravyasaMgraha Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 55. jaM kiMcivi ciMtaMto NirIhavittI have jadA saah| labhrUNa ya eyattaM tadAhu taM tassa NicchayaM jjhaannN|| kiMcivi ciMtaMto NirIhavittI jisa kisI kA thor3A bhI dhyAna karatA huA niSkAma vRttivAlA have jadA sAhU laddhaNa (ja) 2/1 savi avyaya (ciMta) vakR 1/1 saka {[(NirIha) vi-(vitti) 1/1] vi} (hava) va 3/1 aka avyaya (sAhu) 1/1 (laddhUNa) saMkR ani avyaya (eyatta) 2/1 [(tadA)+(Ahu)] tadA (a) = taba Ahu (Ahu) 3/1 saka (ta) 2/1 savi (ta) 6/1 savi (Nicchaya) 2/1 vi (jjhANa) 2/1 ho jAtA hai jaba sAdhu prApta karake pAdapUrti ekAgratA ko eyattaM tadAhu taba kahA tassa NicchayaM usako usake nizcaya dhyAna jjhANaM anvaya- jadA sAhU jaM kiMcivi ciMtaMto eyattaM laddhaNa NirIhavittI have ya tassa taM NicchayaM jjhANaM tdaahu| artha- jaba sAdhu jisa kisI (padArtha) kA thor3A bhI dhyAna karate hue ekAgratA ko prApta karake niSkAma vRttivAle ho jAte haiM taba unake usa dhyAna ko (jinavaroM ne) nizcaya (dhyAna) khaa| 1. prAkRta bhASAoM kA vyAkaraNa, pizala, pRsstth-679| 2. prAkRta bhASAoM kA vyAkaraNa, pizala, pRSTha-7551 JOHTemational Jafft Education International For Personal & Private Use Only www.jainelibra(67) Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 56. mA vidvata yA jaMgaha mA cinAt kiMci jeSTha hor3a thi| 56. mA ciTThaha mA jaMpaha mA ciMtaha kiMvi jeNa hoi thiro| appA appammi rao iNameva paraM have jjhaannN|| mata mA ciTThaha jaMpaha ciMtaha kAya kI kriyA karo mata bolo mata vicAra karo kucha bhI jisase hotA hai kiMvi jeNa hoi thiro avyaya (ciTTha) vidhi 2/2 aka avyaya (jaMpa) vidhi 2/2 saka avyaya (ciMta) vidhi 2/2 aka avyaya avyaya (ho) va 3/1 aka (thira) 1/1 vi (appa) 1/1 (appa) 7/1 vi (raa) bhUkR 1/1 ani [(iNaM)+ (eva)] iNaM (ima) 1/1 savi eva (a) = hI (para) 1/1 vi (hava) va 3/1 aka (jjhANa) 1/1 sthira appA appammi AtmA AtmA meM tRpta huA rao iNameva yaha have sarvottama/utkRSTa hotA hai dhyAna jjhANaM anvaya- kiMvi mA ciTThaha mA jaMpaha mA ciMtaha jeNa appA appammi rao thiro hoi iNameva paraM jjhANaM hve| ___ artha- kucha bhI kAya kI kriyA mata karo, kucha bhI mata bolo, kucha bhI vicAra mata karo jisase (jisake phalasvarUpa) AtmA AtmAmeM tRpta huA sthira ho jAtA hai| yaha hI sarvottama/utkRSTa dhyAna hotA hai| prAkRta bhASAoM kA vyAkaraNa, pizala, pRsstth-679| (68) cation International For Personal & Private Use Only wwww dravyasaMgraha Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 57. tavasudavadavaM cedA jjhANarahadhuraMdharo have jmhaa| tamhA tattiyaNiradA talladdhIe sadA hoh|| tavasudavadavaM tapavAna, zrutavAna, vratavAna cedA AtmA dhyAna rUpI ratha kA jjhANarahadhuraMdharo dhuraMdhara hotA hai have jamhA tamhA tattiyaNiradA [(tava)-(suda)(vadavanta-vadavaM) 1/1 vi ani] (ceda) 1/1 [(jjhANa)-(raha)(dhuraMdhara) 1/1 vi] (hava) va 3/1 aka avyaya avyaya [(ta) savi-(ttiyaNirada) 1/2 vi] (talladdhi) 4/1 avyaya (ho) vidhi 2/2 aka cU~ki isalie una tInoM meM tallIna talladdhIe sadA usakI prApti ke lie hamezA hoo hoha anvaya- jamhA tavasudavadavaM cedA jjhANarahadhuraMdharo have tamhA talladdhIe sadA tattiyaNiradA hoh| artha- cU~ki tapavAna, zrutavAna, vratavAna AtmA dhyAna rUpI ratha kA dhuraMdhara hotA hai isalie usakI prApti ke lie hamezA (tuma saba) una tInoM (tapa, zruta, vrata) meM tallIna hoo| 1. vAna yA vAlA artha ke lie 'manta' pratyaya jor3A jAtA hai| manta jor3ate samaya 'ma' kA 'va' ho jAtA hai| manta-vanta-vaM yahA~ ma kA va na kA anusvAra tathA ta kA lopa huA hai| prAkRta bhASAoM kA vyAkaraNa, pizala, pRsstth-679| 2. dravyasagraha For Personal & Private Use Only Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 58. davvasaMgahamiNaM muNiNAhA dosasaMcayacudA sudpunnnnaa| sodhayaMtu taNusuttadhareNaM NemicandamuNiNA bhaNiyaM jN|| yo davvasaMgahamiNaM dravyasaMgraha yaha muniyoM ke svAmI . doSa samUha-rahita muNiNAhA dosasaMcayacudA sudapuNNA zruta meM pUrNa [(davvasaMgaha)+ (iNaM)] davvasaMgahaM (davvasaMgaha) 1/1 iNaM (ima) 1/1 savi [(muNi)-(NAha) 1/2] [(dosa)-(saMcaya)- (cuda) bhUkR 1/2 ani ] [(suda)-(puNNa) 1/2 vi] (sodhaya) vidhi 3/2 saka [(taNu)-(sutta)(dhara) 3/1 vi] [(Nemicanda)-(muNi) 3/1] (bhaNa-bhaNiya) bhUkR 1/1 (ja) 1/1 savi sodhayaMtu taNusuttadhareNaM zodhana kareM alpa zruta ke dhAraka NemicandamuNiNA nemicanda muni ke dvArA racA gayA (kahA gayA) bhaNiyaM anvaya- taNusuttadhareNaM NemicandamuNiNA jaM davvasaMgahamiNaM bhaNiyaM dosasaMcayacudA sudapuNNA muNiNAhA sodhyNtu| artha- alpa zruta ke dhAraka nemicanda muni ke dvArA jo yaha dravyasaMgraha racA gayA (kahA gayA) hai (usakA) doSa samUha-rahita, zruta meM pUrNa muniyoM ke svAmI (AcArya) zodhana kreN| (70) dravyasaMgraha For Personal & Private Use Only Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUla pATha 1. jIvamajIvaM davvaM jiNavaravasaheNa jeNa nniddiddheN| deviMdaviMdavaMdaM vaMde taM savvadA sirsaa|| jIvo uvaogamao amutti kattA sdehprimaanno| bhottA saMsArattho siddho so vissa soddgii|| 3. tikkAle cadapANA iMdiyabalamAuANapANo y| vavahArA sA jIvo NicchayaNayado du cedaNA jss|| uvaogo duviyappo daMsaNaNANaM ca daMsaNaM cdhaa| cakkhu acakkhU ohI daMsaNamadha kevalaM nneyN|| 5. NANaM aTThaviyappaM madisudiohI annaannnnaannaanni| maNapajjayakevalamavi paccakkhaparokkhabheyaM c|| 6. aTTha cadu NANa saNa sAmaNNaM jIvalakkhaNaM bhnniyN| vavahArA suddhaNayA suddhaM puNa daMsaNaM nnaannN|| 7. vaNNa rasa paMca gaMdhA do phAsA aTTa NicchayA jiive| No saMti amutti tado vavahArA mutti bNdhaado|| dravyasaMgraha (71) For Personal & Private Use Only Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ___8. puggalakammAdINaM kattA vavahArado du nnicchydo| cedaNakammANAdA suddhaNayA suddhbhaavaannN|| 9. vavahArA suhadukkhaM puggalakammapphalaM pbhuNjedi| AdA NicchayaNayado cedaNabhAvaM khu aadss|| 10. aNugurudehapamANo uvasaMhArappasappado cedaa| asamuhado vavahArA NicchayaNayado asaMkhadeso vaa|| 11. puDhavijalateyavAU vaNapphadI vivihthaavreiNdii| vigatigacadupaMcakkhA tasajIvA hoMti sNkhaadii|| 12. samaNA amaNA NeyA paMciMdiya NimmaNA pare svve| bAdarasuhameiMdI savve pajjatta idarA y|| 13. maggaNaguNaThANehi ya caudasahi havaMti taha asuddhnnyaa| viNNeyA saMsArI savve suddhA ha suddhnnyaa| 14. NikkammA aTTaguNA kiMcUNA caramadehado siddhaa| loyaggaThidA NiccA uppAdavaehiM sNjuttaa|| ____15. ajjIvo puNa Neo puggaladhammo adhamma aayaasN| kAlo puggala mutto rUvAdiguNo amutti sesA du|| (72) ucation International For Personal & Private Use Only wwdravyasaMgraha Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16. saddo baMdho sumo thUlo saMThANa bheda tama chAyA / ujjodAdavasahiyA puggaladavvassa pajjAyA / / 17. gaipariNayANa dhammo puggalajIvANa gamaNasahayArI / toyaM jaha macchANaM acchaMtA Neva so NeI / / 18. ThANajudANa adhammo puggalajIvANa ThANasahayArI / chAyA jaha pahiyANaM gacchaMtA Neva so dharaI / / 19. avagAsadANajoggaM jIvAdINaM viyANa AyAsaM / jehaM logAgAsaM allogAgAsamidi duvihaM / / 20. dhammAdhammA kAlo puggalajIvA ya saMti jAvadiye / AyAse so logo tatto parado alogutto / / 21. davvaparivaTTarUvo jo so kAlo havei vavahAro / pariNAmAdI lakkho vaTTaNalakkho ya paramaTTho / 22. loyAyAsapadese ikkikke je ThiyA ha ikkikkaa| rayaNANaM rAsI iva te kAlANU asaMkhadavvANi / / 23. evaM chanbheyamidaM jIvAjIvappabhedado davvaM / uttaM kAlavijuttaM NAdavvA paMca atthikAyA du|| dravyasaMgraha For Personal & Private Use Only (73) Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24. saMti jado teNede atthitti bhaNaMti jiNavarA jmhaa| kAyA iva bahadesA tamhA kAyA ya atthikAyA y|| 25. hoMti asaMkhA jIve dhammAdhamme aNaMta aayaase| mutte tiviha padesA kAlassego Na teNa so kaao|| 26. eyapadeso vi aNU NANAkhaMdhappadesado hodi| bahudeso uvayArA teNa ya kAo bhaNaMti svvnnh|| 27. jAvadiyaM AyAsaM avibhaagiipugglaannuvttttiidN| taM khu padesaM jANe svvaanntttthaanndaannrihN|| ___ 28. Asava baMdhaNa saMvara Nijjara mokkho sapuNNapAvA je| jIvAjIvavisesA te vi samAseNa pbhnnaamo|| 29. Asavadi jeNa kammaM pariNAmeNappaNo sa vinnnneo| bhAvAsavo jiNutto kammAsavaNaM paro hodi|| 30. micchattAviradipamAdajogakodhAdao'tha vinnnneyaa| paNa paNa paNadasa tiya cadu kamaso bhedA du puvvss|| 31. NANAvaraNAdINaM joggaM jaM puggalaM smaasvdi| davvAsavo saNeo aNeyabheo jinnkkhaado|| (74)cation International For Personal & Private Use Only www.dravyasaMgraha, Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 32. bajjhadi kammaM jeNa da cedaNabhAveNa bhAvabaMdho so| kammAdapadesANaM aNNoNNapavesaNaM idro| 33. payaDiTThidiaNubhAgappadesabhedA du caduvidho bNdho| jogA payaDipadesA ThidiaNubhAgA kasAyado hoti|| 34. cedaNapariNAmo jo kammassAsavaNirohaNe hed| so bhAvasaMvaro khalu davvAsavarohaNe annnno|| 35. vadasamidIguttIo dhammANupehA parIsahajao y| cArittaM bahubheyA NAyavvA bhaavsNvrvisesaa|| 36. jaha kAleNa taveNa ya bhuttarasaM kammapuggalaM jenn| bhAveNa saDadi NeyA tassaDaNaM cedi NijjarA duvihaa|| 37. savvassa kammaNo jo khayahedU appaNo ha prinnaamo| Neyo sa bhAvamukkho davvavimukkho ya kmmpuhbhaavo|| 38. suhaasuhabhAvajuttA puNNaM pAvaM havaMti khalu jiivaa| sAdaM suhAu NAmaM godaM puNNaM parANi pAvaM c|| 39. sammaiMsaNaNANaM caraNaM mokkhassa kAraNaM jaanne| vavahArA Nicchayado tattiyamaio Nio appaa|| dravyasagraha Jain EducaSn International For Personal & Private Use Only www.jainelib (75) Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 40. rayaNattayaM Na vaTTai appANaM muittu annnndviymhi| tamhA tattiyamaiu hodi hu mukkhassa kAraNaM aadaa|| 41. jIvAdI saddahaNaM sammattaM rUvamappaNo taM tu| durabhiNivesavimukkaM NANaM sammaM khu hodi sadi jmhi|| 42. saMsayavimohavibbhamavivajjiyaM appprsruuvss| gahaNaM sammaNNANaM sAyAramaNeyabheyaM tu|| 43. jaM sAmaNNaM gahaNaM bhAvANaM Neva kttumaayaarN| avisesidaNa aTe daMsaNamidi bhaNNae sme|| 44. dasaNapuvvaM NANaM chadamatthANaM Na doNNi uvuggaa| jugavaM jamhA kevaliNAhe jugavaM tu te dovi|| 45. asuhAdo viNivittI suhe pavittI ya jANa caarittN| vadasamidiguttirUvaM vavahAraNayA du jinnbhnniy|| 46. bahirabbhaMtarakiriyAroho bhvkaarnnppnnaasttuN| NANissa jaM jiNuttaM taM paramaM smmcaarittN|| davihaM pi mokkhaheuM jhANe pAuNadi jaM muNI nniymaa| tamhA payattacittA jUyaM jhANaM smbbhsh|| (76)ducation International For Personal & Private Use Only wwwdravyasaMgraharg Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 48. mA mujjhaha mA rajjaha mA dUsaha itttthnni?addhesu| thiramicchahi jai cittaM vicittjhaannppsiddhiie|| 49. paNatIsasolachappaNacaudgamegaM ca javaha jjhaaeh| parameTThivAcayANaM aNNaM ca guruuvesenn|| 50. NaTThacaghAikammo dsnnsuhnnaannviiriymiio| suhadehattho appA suddho ariho viciNtijjo|| 51. NaTThaTTakammadeho loyAloyassa jANao dtttthaa| purisAyAro appA siddho jhAeha loysihrttho|| 52. saNaNANapahANe viiriycaarittvrtvaayaare| appaM paraM ca juMjai so Airio muNI jheo|| 53. jo rayaNattayajutto NiccaM dhammovadesaNe nnirdo| so uvajjhAo appA jadivaravasaho Namo tss| 54. daMsaNaNANasamaggaM maggaM mokkhassa jo hu caarittN| sAdhayadi NiccasuddhaM sAhU sa muNI Namo tss|| 55. jaM kiMcivi ciMtaMto NirIhavittI have jadA saahuu| lakhUNa ya eyattaM tadAha taM tassa NicchayaM jjhaannN|| dravyasagraha For Personal & Private Use Only (77) Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 56. mA ciTThaha mA jaMpaha mA ciMtaha kiMvi jeNa hoi thiro| appA appammi rao iNameva paraM have jjhaannN|| 57. tavasudavadavaM cedA jjhANarahadhuraMdharo have jmhaa| tamhA tattiyaNiradA talladdhIe sadA hoh|| 58. davvasaMgahamiNaM muNiNAhA dosasaMcayacudA sudpunnnnaa| sodhayaMtu taNusuttadhareNaM NemicandamuNiNA bhaNiyaM jN|| (78) cation International For Personal & Private Use Only dravyasagraha Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa-1 saMjJA-koza liMga saMjJA zabda akkha agga acakkhu ajIva aTTha aNaMta aNu aNupehA aNubhAga atthikAya adhamma artha gA.saM. indriya akArAnta napuM. 11 agrabhAga akArAnta napuM. 14 acakSu ukArAnta pu., napuM. 4 ajIva akArAnta pu. 15, 23, 28 padArtha akArAnta pu., napuM. 43, 48 anaMta akArAnta napuM. 25 aNu/paramANu ukArAnta pu. 26, 27 anuprekSA AkArAnta strI. 35 anubhAga akArAnta pu. 33 astikAya akArAnta pu. 23, 24 adharma akArAnta pu. 15, 18, 20, 25 AtmA akArAnta pu. 29, 37, 39, 41, 42, 50, 51, 53,56 svayaM akArAnta pu. AtmA akArAnta pu. arihaMta akArAnta pu. aloka akArAnta pu. alokAkAza akArAnta pu. aloka akArAnta pu. 51 appa appa appANa ariha aloga alogAgAsa aloya dravyasaMgraha (79) For Personal & Private Use Only Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Ada Adi avagAsa avakAza akArAnta pu. aviradi avirati ikArAnta strI. Airia AcArya akArAnta pu. Au Ayu ukArAnta napuM. 3, 38 ANapANa zvAsa nikAlanA,akArAnta pu. 3 zvAsa lenA AtmA akArAnta pu. 8, 32, 40 nija Adava Atapa akArAnta pu. Adi ikArAnta pu. 8, 11, 15, 19, 21, 30, 31, 41 AcAra akArAnta pu. AkAra akArAnta pu. nizcaya/vikalpaakArAnta pu. AyAsa AkAza __ akArAnta napuM. 15, 20, 25, 27 Asava Asrava akArAnta pu. 28, 31, 34 AsavaNa praveza akArAnta napuM. 29 iMdiya indriya akArAnta pu., napuM. 3, 11, 12 ujjoda udyota akArAnta pu. 16 urdhva akArAnta napuM. 2 uppAda utpAda akArAnta pu. 14 uvaoga/uvaugga upayoga akArAnta pu. 4, 44 uvaesa upadeza akArAnta pu. AyAra uD aka (80)cation International For Personal & Private Use Only www.dravyasaMgraha Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upAdhyAya upadeza uvajjhAa uvadesaNa uvayAra uvasaMhAra eyatta ohi vyavahAra saMkoca ekAgratA avadhi karma kamma kasAya kaSAya kAa kAya kAyA kAya kAraNa kAraNa akArAnta pu. akArAnta napuM. akArAnta pu. 26 akArAnta pu. 10 akArAnta napuM. 55 ikArAnta pu., strI.4, 5 akArAnta pu., napuM. 8, 9, 29, 32, 34, 36, 37, 50, 51 akArAnta pu. 33 akArAnta pu. 25,26 AkArAnta strI. 24 akArAnta napuM. 39, 40, 46 akArAnta pu. 15, 20, 21, 23,25 ukArAnta pu. 22 AkArAnta strI. 46 akArAnta napuM. 4,5 akArAnta pu. 30 akArAnta pu. 26 akArAnta pu. 37 ikArAnta strI. 2, 17 akArAnta pu. 7 akArAnta napuM. 17 akArAnta napuM. 42, 43 kAla kAlANu kAla kAlANu kriyA kevala kiriyA kevala kodha krodha khaMdha khaya skaMdha . nAza gamana gaMdha gaI gaMdha gamaNa gati gahaNa jJAna/bhAna akA dravyasaMgraha (81) For Personal & Private Use Only Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ guNa guNaThANa gutti gupti guru cakSu goda ghAi cakkhu caraNa cAritta citta cAritra cedaNa guNa akArAnta pu., napuM. 14, 15 guNasthAna akArAnta napuM. 13 ikArAnta strI. 35,45 gurU ukArAnta pu. 49 gotra akArAnta pu., napuM. 38 ghAtiyA ikArAnta napuM. 50 ukArAnta pu., na. 4 cAritra akArAnta pu., napuM. 39 akArAnta napuM. 35, 45, 52, 54 citta akArAnta napuM. 47, 48 AtmA akArAnta pu. 10, 57 bhAva/cetana/ akArAnta pu. 8, 9, 32, AtmA AkArAnta strI. 3 chAyA AkArAnta strI. 16,18 muni akArAnta pu. 53 jala akArAnta napuM. 11 jinendra akArAnta pu. 29, 31, 45, 46 jinavara akArAnta pu. 1, 24 jIva akArAnta pu., napuM. 1, 2, 3, 6, 7, 11, 17, 18, 19, 20, 23, 25, 28, 38, 41 akArAnta pu. 30, 33 34 cedaNA caitanya chAyA jadi jala jiNa jiNavara jIva joga (82) dravyasaMgraha For Personal & Private Use Only Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jhANa ThANa Thidi NANa NAma NAha 31 NANAvaraNa Nicchaya NicchayaNaya NijjarA Niyama NirohaNa nirjarA niyama dhyAna akArAnta pu., napuM. 47, 48, 55, 56, 57 sthiti/sthAna akArAnta pu., napuM. 18, 27 sthiti ikArAnta strI. 33 jJAna akArAnta napuM. 4, 5, 6, 39, 41, 44, 50, 52, 54 nAma akArAnta napuM. 38 bhagavAna/svAmIakArAnta pu. 44, 58 jJAnAvaraNa akArAnta napuM. nizcaya akArAnta pu. 7, 8, 9, 10, 39 nizcayanaya akArAnta pu. 3, 9, 10 AkArAnta strI. 28, 36 akArAnta pu. 47 rokanA akArAnta napuM. 34 tama akArAnta pu., napuM. 16 usakI prApti ikArAnta strI. 57 tapa akArAnta pu. 36,52, 57 trasa akArAnta pu. 11 usakA naSTa honAakArAnta napuM. 36 tIna kAla akArAnta napuM. 3 teja ____ akArAnta pu. 11 jala akArAnta napuM. 17 sthAvara akArAnta pu. 11 darzana akArAnta pu., napuM. 4, 6, 43, 44, 50, 52, 54 tama talladdhi tava tassaDaNa tikkAla teya toya thAvara dasaNa dravyasaMgraha (83) For Personal & Private Use Only Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ daviya dravya dravya akArAnta pu., napuM. 40 akArAnta pu., napuM 1, 16, 21, 22, 23, davva ____37 denA akAra deha dosa doSa davvAsava dravyAsrava akArAnta pu., napuM 31, 34, 58 dANa akArAnta pu., napuM. 19, 27 dukkha duHkha akArAnta pu., napuM. 9 duraabhiNivesa ___ tArkika doSa akArAnta pu. 41 deviMda devendra akArAnta pu. . 1 desa pradeza akArAnta pu. 10, 24, 26 deha/zarIra akArAnta pu., napuM. 10, 14, 51 akArAnta pu. 58 akArAnta pu., napuM. 15, 17, 20, 25, 35, 53 paccakkha pratyakSa akArAnta napuM. paryAya akArAnta pu. 16 paNAsa vinAza akArAnta pu. padesa akArAnta pu. 22, 25, 26, 27, 32, 33 pabheda akArAnta pu. akArAnta napuM. 10 pramAda akArAnta pu. 30 payaDi ikArAnta strI. 33 paramaTTha paramArtha akArAnta pu. 21 pajjAya pradeza bheda pamANa pramANa pamAda prakRti Jail Otdation International For Personal & Private Use Only dravyasa Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ parameTThi pariNAma parimANa parivaTTa parIsahajaa parokkha pavitti pavesaNa pasappa pasiddhi pahiya praveza pANa parameSThI ikArAnta pu. __49 parivartana/bhAva akArAnta pu. 21, 29, 34, 37 parimANa akArAnta napuM. 2 badalAva akArAnta pu. 21 parISaha ko jItanAakArAnta pu. 35 parokSa akArAnta napuM. 5 pravRtti ikArAnta strI. 45 akArAnta pu., napuM. 32 vistAra akArAnta pu. 10 sampannatA ikArAnta strI. 48 pathika akArAnta pu. 18 akArAnta pu., napuM. 3 akArAnta pu., napuM. 28,38 pudgala akArAnta pu., napuM. 8, 9, 15, 16, 17, 18, 20, 27, 31,36 ikArAnta strI. 11 puNya akArAnta pu., napuM. 28 puruSa akArAnta pu., napuM. phala akArAnta pu., napuM. 9 akArAnta pu., napu. 7 akArAnta pu. 7, 16, 33 akArAnta napuM. 28 akArAnta napuM. 3 prANa pAva pApa puggala pRthvI puDhavi puNNa purisa phala sparza baMdha phAsa baMdha baMdhaNa bala baMdha bala dravyasagraha For Personal & Private Use Only Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhava saMsAra akArAnta pu. akArAnta pu. 46 9, 32, 36, 38 bhAva bhAva avasthA padArtha bhAvabaMdha bhAvamokSa bhAvasaMvara bhAvabaMdha bhAvamukkha bhAvasaMvara bhAvAsava bheda bheya/bhea bhAvAsrava magga maggaNa bheda/prakAra sAdhana mArgaNA machalI manaHparyaya maccha maNapajjaya akArAnta pu. 32 akArAnta pu. akArAnta pu. 34, 35 akArAnta pu. 29 akArAnta pu., napuM. 16, 30, 33, 35 akArAnta napuM. 5, 23, 31, 42 akArAnta pu. 54 akArAnta napuM. akArAnta pu. 17 akArAnta pu. 5 ikArAnta napuM., strI.5 akArAnta napuM. 30 akArAnta pu. 40 ikArAnta pu. 47, 52, 54, 58 ikArAnta strI. 7 akArAnta pu. 28, 39, 47, 54 akArAnta pu., napuM 22 akArAnta napuM. 40, 53 akArAnta pu., napuM. 7, 36 mati madi micchatta mithyAtva mokSa mukkha muni muNi mutti mokkha mUrtika mokSa ratna ratnatraya rayaNa rayaNattaya rasa rasa (86) For Personal & Private Use Only dravyasagraha Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ roha akArAnta pu., napuM. 57 ikArAnta pu., strI.22 rUpa akArAnta pu., napuM. 15, 21 svarUpa akArAnta pu., napuM. 41, 45 nirodha akArAnta pu. 46 rokanA akArAnta napuM. 34 lakSaNa akArAnta pu., napuM. 6 loka akArAnta pu. 19, 20 akArAnta pu. 14, 22, 51 lokAkAza akArAnta pu. 19, 22 rohaNa lakkhaNa loka loga loya loyAyAsa/ logAgAsa vaTTaNa parivartana vaNNa varNa vaNapphadi vanaspati vada vrata vaya/vaa vavahAra vyaya vyavahAra akArAnta pu., napuM. 21 akArAnta pu. 7 ikArAnta pu. 11 akArAnta pu., napuM. 35, 45, 57 akArAnta pu. 14 akArAnta pu. 3, 6, 7, 8, 9, 10, 21, 39 akArAnta pu. 45 akArAnta pu. akArAnta pu. ukArAnta pu. ikArAnta pu. 55 vavahAraNaya vyavahAranaya vasaha RSabha pramukha vAu vAyu vitti vRtti dravyasaMgraha (87) For Personal & Private Use Only Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viMda samUha bheda viyappa visesa vissa moha vimoha vibbhama viNivitti vimukkha vIriya saMkha saMgaha saMcaya saMgraha akArAnta napuM. 1 akArAnta pu. 4 bheda akArAnta pu., napuM. 28, 35 vizva/loka akArAnta pu. 2 akArAnta pu. 42 bhrama akArAnta pu. nivRtti ikArAnta strI. mokSa akArAnta pu.. 37 vIrya akArAnta pu., napuM. 52 zaMkha akArAnta pu., akArAnta pu. 58 samUha akArAnta pu., napuM. 58 saMsthAna akArAnta napuM. 16 saMvara akArAnta pu. saMzaya akArAnta pu. saMsAra akArAnta pu. zabda akArAnta pu., napuM. 16 zraddhA akArAnta napuM. 41 Agama akArAnta puM 43 saMkSepa _akArAnta pu. 28 samiti ikArAnta strI. 35, 45 samyakcAritra akArAnta napuM. 46 samyakjJAna akArAnta napuM. 42 saMThANa saMvara saMsaya saMsAra sadda saddahaNa sama samAsa samidi sammacAritta sammaNNANa (88) dravyasagraha For Personal & Private Use Only Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sammatta sammaiMsaNa sarUva sAda sAhu sirasA suda/sutta 38 sAdhu samyaktva akArAnta napuM. 41 samyagdarzana akArAnta napuM. svarUpa akArAnta napuM. sAtA vedanIya akArAnta napuM. ukArAnta pu. 54,55 sira se akArAnta napuM. 1 ani zruta akArAnta napuM. 57,58 ikArAnta strI. 5 zuddhanaya akArAnta pu. 6, 8, 13 zuddhabhAva akArAnta pu. 8 akArAnta napuM. 9, 50 kAraNa ukArAnta pu. 34, 47 sudi zruti suddhaNaya suddhabhAva sukha heda/heu aniyamita saMjJA sadi vidyamAna hone para 34, 47 dravyasaMgraha For Personal & Private Use Only Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kriyA-koza akarmaka kriyA artha gA.saM. ciMta ciTTa mujjha rajja vicAra karanA kAya kI kriyA karanA doSa thopanA mUrcchita honA Asakta honA vidyamAna honA vilIna honA 10 honA honA 13, 21, 38, 55, 56, 57 11, 25, 26, 29, 33, 40, 41, 56,57 7, 20, asa honA vidyamAna honA dravyasaMgraha (90) For Personal & Private Use Only Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kriyA-koza sakarmaka gA.saM. kriyA abbhasa artha abhyAsa karanA 4/ Ahu Asava kahA praveza milanA/AnA cAhanA iccha jaMpa bolanA jor3anA juja java japanA jANa jAnanA 27, 39, 45 49,51 jhA/jhAa dhyAna karanA NI gati karAnA dhara ThaharAnA pabhaNa kahanA bhoganA pabhuMja pAuNa prApta karanA bhaNa kahanA 24, 26 praNAma karanA vaMda viyANa jAnanA sAdhaya sodhaya pAlanA zodhana karanA dravyasaMgraha (91) For Personal & Private Use Only Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kRdanta zabda avisesidUNa muttu laddhUNa akkhAda utta cuda jutta juda Thida Thiya NiTThi pariNaya bhaNiya (92) chor3akara prApta karake artha na bheda karake kRdanta - koza kahA gayA parivartita saMbaMdhaka kRdanta kRdanta saMkR saMkR saMkR ani bhUtakAlika kRdanta bhUka ani bhUka ani bhUka ani bhUka ani bhUka ani bhUka ani bhUka ani ani kahA gayA kahA gayA rahita yukta/sahita yukta avasthita sthita samApta kara diyA gayA tyAga diyA gayA racA gayA / kahA gayA bhUkR bhUka ani bhUka ani bhUkR For Personal & Private Use Only gA.saM. 43 40 55 31 20, 23, 29, 46 58 38, 53 18 14 22 50 51 1 17 6, 45, 58 dravyasaMgraha Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhogA huA tRpta huA AcchAdita bhUkR ani bhUkR ani bhutta raa vaTTida vijutta vimukka vivajjiya rahita bhUkR ani rahita bhUka ani rahita bhUkR ani jhea NAyavva vidhi kRdanta dhyAna kiyA vidhikR ani 52 jAnA cAhiye NAdavva samajhA jAnA vidhikR cAhiye samajhA jAnA vidhika cAhiye Nea/Neya samajhA/jAnA vidhikR ani 4, 12, 15, 31, 36, jAnA cAhiye lakkha pahacAnane yogya vidhikR ani 21 vaMda vaMdanIya . vidhikR ani 1 viciMtijja samajhA jAnA vidhikR 50 cAhiye viNNea/ samajhA jAnA vidhikR ani 13, 29, 30 viNNeya cAhiye dravyasaMgraha (93) For Personal & Private Use Only Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ acchaMta gacchaMta ciMtaMta bajjhadi bhaNNae J(94) cat cation International vartamAna kRdanta ThaharatA huA vakR calatA huA vakR dhyAna karatA huA vakR bA~dhA jAtA hai kahA jAtA hai karmavAcya karmavAcya ani karmavAcya ani For Personal & Private Use Only 17 18 55 2233 43 www.jdravyasaMgraha Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSaNa-koza gA.saM. 31, 42 32 zabda ajIva aNANa aNiTTha aNu aNeya aNNoNNa abbhaMtara amaNa amutti ariha avibhAgI asaMkha asamuhada asuddhaNaya asuha ikkikka 2, 7, 15 artha ajIva (jIva rahita) ajJAna aniSTa choTA aneka paraspara/Apasa meM aMtaraMga amanavAle amUrtika yogya avibhAga asaMkhyAta samudaghAta ko aprApta azuddhanaya azubha eka-eka iSTa viparIta anya upayogamaya kartA 10, 22, 25 10 38,45 iTTa idara upayogamaya kattu dravyasaMgraha (95) For Personal & Private Use Only Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kiMcUNa kevali guru carama kucha kama kevalI bar3A aMtima chadamastha jAnanevAlA jitanA chadamattha jANaa jAvadiya 20, 27 jogga yogya jANA 39 Hulit hallella e 14 NANI Nia Nikkamma Nicca Niccasuddha Nicchaya NimmaNa aneka jJAnI apanI karma se mukta nitya samyak (sadaiva zuddha) nizcaya manarahita tatpara/tallIna niSkAma alpa tIna meM tallIna tIna ke samUhayukta sthira Nirada 53,57 NirIha taNu ttiyaNirada ttiyamaia thira 39,40 48, 56 (96) dravyasaMgraha For Personal & Private Use Only Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ thUla daThu dehattha dhara dhuraMdhara pajjatta payatta para parama pahANa puNNa puvva puha bahira bahu bAdara bhottu mutta rUva lakkha vara dravyasaMgraha sthUla dekhanevAlA deha meM sthita dhAraNa karane vAlA dhuraMdhara paryApta se yukta anavarata prayAsa - sahita anya bhinna para sarvottama / utkRSTa utkRSTa pradhAna pUrNa pahalA pRthaka bAhya bahuta bAdara bhoktA mUrta se yukta prakAzaka zreSTha 16 51 50 58 57 2 w 3 3 2 2 3 5 47 12, 38 29 42 56 46 52 58 30 37 46 24, 26, 35 12 2 15, 25 21, 45 21 52, 53 For Personal & Private Use Only (97) Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAcaya vicitta viviha vIriyamaIa sa saMjutta saMsArattha saMsArI sadeha batalAnevAlA adabhuta aneka prakAra ke vIrya se yukta sahita saMyukta saMsAra meM sthita saMsArI apanI deha yukta manavAle samyaka sarvajJa deva sahakArI sahita sAdhAraNa kevala honA rUpa sAkAra samagga samaNa samma savvaNhu sahayAri sahiya 17, 18 sAmaNNa siddha 2, 14, 51 sAyAra siddha siharattha suddha suha 51 zikhara para sthita zuddha 6, 13, 50 38, 45 zubha kalyANakArI 50 suhama/suhuma sUkSma 12, 16 sesa zeSa 15 Ja(98)ation International For Personal & Private Use Only dravyasana www.jamelibrary.org Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMkhyA-koza zabda aTTha artha ATha eka gA.saM. 5, 6, 7, 14, 51 25,49 11, 12, 26 3, 6, 11, 30, 49, 50 13 eka eya/ea cau/cadu caudasa caduvidha cAra caudaha cAra prakAra kA chaha 23,49 ti tIna 30 11 tiga tiviha tIna se gamana karanevAle tIna prakAra kA duga duviha do se yukta do prakAra kA do 19, 36, 47 7, 44 dovi donoM 44 paMca pA~ca 7, 11, 12, 23 pandraha 30 49 paNadasa paNatIsa paNa viga solasa 30, 49 paiMtIsa pA~ca do se gamana karanevAle solaha dravyasaMgraha (99) For Personal & Private Use Only Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarvanAma-koza sarvanAma zabda artha liMga gA.saM. aNNa ima anya pu., napuM. yaha pu., napuM. yaha pu., napuM. jo pu., napuM. 34, 40, 49 23, 56, 58 24 1, 3, 21, 22, 28, 29, 31, 32, 34, 36, 37, 41, 43, 46, 53, 54, 55, 58 1, 2, 3, 17, 18, 20, 21, 22, 25, 27, 28, 29, 31, 32, 34, 37, 39, 40, 41, 44, 46, 52, 53, 54, 55, vaha pu., napuM. 57 savva saba pu., napuM 12, 13, 27, 37 aniyamita sarvanAma ___jUyaM tuma saba 47 (100) dravyasaMgraha For Personal & Private Use Only Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ avyaya asthi atha adha avi iti idi iva eva evaM kaTTu kamaso khu ca artha asti kramase kiMcivi thor3A bhI kiMvi khalu dravyasaMgraha aba isake bAda hI hI aura ataH nizcayapUrvaka samAna / kI taraha hI isa prakAra karake kucha bhI ataH nizcaya hI hI nizcaya hI avyaya - koza bhI aura bhI gA. saM. 24 30 + 4 5 24 2 2 2 2 2 2 5 1 8 a 19 36 43 22, 24 56 23 43 30 55 56 34 38 27 41 4, 5, 36, 38, 52 49 For Personal & Private Use Only (101) Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cadudhA cAra prakAra kA cU~ki yadi jaba jadA jado jamhA cU~ki 24 24, 57 44 cU~ki kyoMki jaise ucita samaya Ane para 17, 18 jaha jaha kAleNa jAvadiya jugavaM 36 20, 27 jitane ekasAtha jeNa pAdapUraka jisase nahIM 25, 40, 44 Namo NANA NiccaM Neva namaskAra aneka sadA nahIM na hI nahIM vAkyAlaMkAra isalie No tatto tadA taba (102)ation International For Personal & Private Use Only wwwdvya saMgraha Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tado usa kAraNa se isalie pAdapUrti 24, 40, 47, 57 EENE aura parantu isalie nissandeha aura 24, 25, 26 3 8, 30, 32, 33 kintu parantu nizcaya hI dUsarI tarapha aura viparIta prAraMbha meM mata aura 48, 56 3, 12, 13, 20, 24, 35, 36, 37, 45 parantu 21 26,55 pAdapUrti tathA dravyasagraha (103 For Personal & Private Use Only / Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhI 26, 28 hamezA vi sadA savvadA sama sadA sAtha-sAtha khUba hon parantu nizcaya hI 22, 37, 40, 54 . aniyamita avyaya aTuM ke liye 46 (104) dravyasagraha For Personal & Private Use Only Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chaMda' chaMda ke do bheda mAne gae hai1. mAtrika chaMda 2. varNika chaMda 1. mAtrika chaMda- mAtrAoM kI saMkhyA para AdhArita chaMdo ko 'mAtrika chaMda' kahate haiN| inameM chaMda ke pratyeka caraNa kI mAtrAe~ nirdhArita rahatI haiN| kisI varNa ke uccAraNa meM laganevAle samaya ke AdhAra para do prakAra kI mAtrAe~ mAnI gaI haiM- hrasva aura diirgh| hrasva (laghu) varNa kI eka mAtrA aura dIrgha (guru) varNa kI do mAtrAe~ ginI jAtI laghu (la) (1) (hrasva) guru (ga) (s) (dIrgha) (1) saMyukta varNoM se pUrva kA varNa yadi laghu hai to vaha dIrgha/guru mAnA jAtA hai| jaise'mucchiya' meM 'cchi' se pUrva kA 'mu' varNa guru mAnA jaayegaa| (2)jo varNa dIrghasvara se saMyukta hogA vaha dIrgha/guru mAnA jaayegaa| jaise- raame| yahA~ zabda meM 'rA'aura 'me' dIrgha varNa hai| (3) anusvAra-yukta hrasva varNa bhI dIrgha/guru mAne jAte haiN| jaise- 'vaMdiUNa' meM 'va' hrasva varNa hai kintu isa para anusvAra hone se yaha guru (5) mAnA jaayegaa| (4) caraNa ke antavAlA hrasva varNa bhI yadi Avazyaka ho to dIrgha/guru mAna liyA jAtA hai aura yadi guru mAnane kI AvazyakatA na ho to vaha hrasva yA guru jaisA bhI ho banA rhegaa| 2. varNika chaMda- jisa prakAra mAtrika chaMdoM meM mAtrAoM kI ginatI hotI hai usI prakAra varNika chaMdoM meM varNoM kI gaNanA kI jAtI hai| varNoM kI gaNanA ke lie gaNoM 1. dekheM, apabhraMza abhyAsa saurabha (chaMda evaM alaMkAra) dravyasaMgraha (105) For Personal & Private Use Only Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kA vidhAna mahattvapUrNa hai| pratyeka gaNa tIna mAtrAoM kA samUha hotA hai| gaNa ATha haiM jinheM nIce mAtrAoM sahita darzAyA gayA hai ___- |'' magaNa yagaNa 555 tagaNa - ''| ragaNa jagaNa - - ___ - '|' / / '|' bhagaNa nagaNa sagaNa - / / mAtrika chaMda 1. gAhA chaMda gAhA chaMda ke prathama aura tRtIya pAda meM 12 mAtrAe~, dvitIya pAda meM 18 tathA caturtha pAda meM 15 mAtrAe~ hotI haiN| udAharaNa '|| ' ' '' jIvamajIvaM davvaM ' ' / ' / '' deviMdaviMdavaMdaM |||||' / ' ' ' jiNavaravasaheNa jeNa nniddittuN| '' ' ' |' / / vaMde taM savvadA sirsaa|| (106) dravyasaMgraha For Personal & Private Use Only Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2. uggAhA chaMda ___uggAhA chaMda ke prathama aura tRtIya pAda meM 12 mAtrAe~, tathA dvitIya va caturtha pAda meM 18 mAtrAe~ hotI haiN| udAharaNa / / / / / ' ' |'' / ' / ' '' aNugurudehapamANo uvasaMhArappasappado cedaa| / / / / ' ||' ' ' ||||' / ' / ' ' ' asamuhado vavahArA NicchayaNayado asaMkhadeso vaa|| varNika chaMda 1. svAgatA chaMda svAgatA chaMda ke pratyeka caraNa meM 11 varNa hote haiN| kramazaH ragaNa (' / '), nagaNa ( / / / ), bhagaNa ( / / ) aura aMta meM do guru (' ')| udAharaNa ragaNa nagaNa bhagaNa ga ga ragaNa nagaNa bhagaNa ga ga '|'||| ' / / 55 '|' / / 7 / / ' ' davvasaMgahamiNaM muNiNAhA dosasaMcayacudA sudpunnnnaa| 1 234 5 67 891011 123 45 67 891011 ragaNa nagaNa bhagaNa ga ga ragaNa nagaNa bhagaNa ga ga '|' / / / ' / ' ' '|' / / ||' ' sodhayaMtu taNusuttadhareNaM NemicandamuNiNA bhaNiyaM jN|| 1 234 567891011 1 2 345 6 7 8910 11 dravyasaMgraha (107) For Personal & Private Use Only Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA chaMda saMkhyA gAhA gAthA chaMda saMkhyA 22. gAhA uggAhA gAthA chaMda saMkhyA 43. gAhA gAhA gAhA uggAhA uggAhA gAhA gAhA uggAhA gAhA uggAhA gAhA gAhA gAhA gAhA gAhA gAhA 28. gAhA gAhA o n oo oi gAhA gAhA gAhA gAhA uggAhA gAhA uggAhA gAhA gAhA gAhA gAhA 12. gAhA gAhA gAhA uggAhA 34. gAhA uggAhA gAhA gAhA uggAhA gAhA gAhA o uggAhA gAhA uggAhA svAgatA uggAhA gAhA gAhA gAhA gAhA gAhA 21. gAhA IK. 39. uggAhA gAhA uggAhA 41. uggAhA gAhA 42. 1XI Jan Laudation International For Personal & Private Use Only dravyasagraha Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sahAyaka pustakeM evaM koza ____ 1. 2. 3. bRhada-dravyasaMgraha hindI anuvAdaka-paNDita rAjakizora jaina (zrI digambara jaina kundakunda paramAgama TrasTa, indaura evaM paNDita ToDaramala smAraka TrasTa, jayapura) dravyasaMgraha : hindI rUpAntarakAra - dhanakumAra jaina (jainavidyA saMsthAna, jayapura) dravyasaMgraha : sampAdaka - balabhadra jaina (kundakunda bhAratI prakAzana, naI dillI) pAiya-sadda-mahaNNavo : paM. haragovindadAsa trivikramacandra seTha (prAkRta grantha pariSad, vArANasI) apabhraMza hindI koza : DaoN nareza kumAra (DI. ke priMTavarlDa (prA.) li., naI dillI) saMskRta-hindI zabdakoza : vAmana zivarAma ApTe (kamala prakAzana, naI dillI) hemacandra prAkRta vyAkaraNa, : vyAkhyAtA zrI pyAracanda jI mahArAja bhAga 1-2 (zrI jaina divAkara-divya jyoti kAryAlaya, mevAr3I bAjAra, byAvara) prAkRta bhASAoM kA : lekhaka -DaoN. Ara. pizala vyAkaraNa hindI anuvAdaka - DaoN. hemacandra jozI (bihAra rASTrabhASA pariSad, paTanA) 5. 6. ___7. 8. dravyasaMgraha (109) For Personal & Private Use Only Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 9. prAkRta racanA saurabha : DaoN. kamalacanda sogANI (apabhraMza sAhitya akAdamI, jayapura) 10. prAkRta abhyAsa saurabha : DaoN. kamalacanda sogANI (apabhraMza sAhitya akAdamI, jayapura) prauDha prAkRta racanA saurabha, : DaoN. kamalacanda sogANI bhAga-1 (apabhraMza sAhitya akAdamI, jayapura) prAkRta abhyAsa saurabha : DaoN. kamalacanda sogANI (chaMda evaM alaMkAra) (apabhraMza sAhitya akAdamI, jayapura) 13. prAkRta hindI vyAkaraNa : lekhikA- zrImatI zakuntalA jaina (bhAga-1, 2) saMpAdaka- DaoN. kamalacanda sogANI (apabhraMza sAhitya akAdamI, jayapura) 14. Dravyasamgraha : Introduction and English Translation by Nalini Balbir, (Hindi Granth Karyalaya,Mumbai) (110)ation International (110) on botensional For Personal & Private Use Only Personal polo u wwwdravyasaMgraha Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ For Personal & Private Use Only