Bandhhetubhangprakaranam

Author(s): Yashovijay Upadhyay, Shilchandrasuri
Publisher: Yashobhadra Shubhankar Gyanshala Godhra
Catalog link: https://jainqq.org/explore/001469/1

Page #1

श्रीबन्धहेतुभङ्गप्रकरणम् ॥
. 7U
12
.
1
રસૂરિ
AO०/9/0)
नगर
ARA
-
Divyaraj
Ah
कर्ता: महोपाध्याय श्रीयशोविजयजी., गणी

Page #2

SAD **HED ** HD **40**-1438
श्रीनेमि-नन्दन ग्रन्थमाला-८
श्रीवन्धहेतुभङ्गप्रकरणम् ॥
जध
प्रणेता:
न्या. न्या. महोपाध्याय श्रीयशोविजयजी गणी
NO ANSHED **GD RID
AK

Page #3

પ્રકાશક તથા પ્રાપ્તિસ્થાન : શ્રી ચરોાભદ્ર શુભ કર જ્ઞાનશાળા જૈન સે!સાયટી
ગાધરા (૫'ચમહાલ)
સંપાદક :
`, શીલચન્દ્રવિજય ગણિ
મુદ્રક ઃ
ધરણેન્દ્ર એચ. કાપડિયા ધરણીધર પ્રિન્ટર્સ,
૪૨, ભદ્રેશ્વર સાસાયટી, ગ્રાઉન્ડ લેાર, દિલ્હી દરવાજા બહાર, અમદાવાદ.
આવરણ ચિત્ર : શ્રી દિવ્યરાજ રાણા
અમદાવાદ
પ્રથમ આવૃત્તિ : સ. ૨૦૪૩, સને. ૧૯૮૭

Page #4

દ્રવ્ય સહાયઃ
આ લઘુ ગ્રંથના મુદ્રણમાં પ. પૂ. સાધ્વી શ્રીવિદ્યુ...ભાશ્રીજી - તથા સાધ્વી શ્રીશશી પ્રભાશ્રીજી મહારાજ (મહુવાવાળાં) ના સદુપદેશથી મહવાવાળાં શ્રીમતી ચંપાબેન રમણીકલાલ શાહ (અમદાવાદ) દ્રવ્યસહાય કરી શ્રતજ્ઞાનની તેમજ પ. પૂ. મહોપાધ્યાયજી મહારાજની ઉત્તમ ભક્તિ કરી છે.

Page #5

नमोनमः श्रीगुरुनेमिसूरये ॥
ભૂમિકા છે*કાર એ મહામહોપાધ્યાય શ્રીયશોવિજયજી મહારાજની એળખ છે, કહો કે મુદ્રાલેખ છે. જેથી શરૂ થતી રચના હોય તે વગર વિચાર્યું કહી શકાય કે તે ઉપાધ્યાયજીની જ રચના હશે. આ “વહેતમારા”ના મંગલ-લોકનો આરંભ પણ (૪ ) થી જ થયો છે, જે આ ગ્રન્થ ઉપાધ્યાયજી-કૃત હોવાનું સબળ પ્રમાણ બની રહે છે.
વધતુમાસ – ગત વિષયનું સંક્ષિપ્ત દશન :
ગ્રન્થના આરંભે મંગલ – પદ્યમાં કર્તા બહેતુસંગ-કથન કરવાની પ્રતિજ્ઞા રજૂ કરે છે. તે પછી મિથ્યાત્વ, અવિરતિ, કષાય અને યોગ– ૪ કર્મબંધનાં કારણે છે એમ જણાવી, કમશઃ તે ચારેયની વ્યાખ્યાઓ તથા તેના પાંચ, બાર, પચીશ (૧૬ + ૯), પંદર એમ પ૭ પેટાપ્રકારે (ઉત્તર ભેદો) તેનાં લક્ષણો સાથે આપે છે.
ત્યારબાદ સત્યાસત્ય મનોગને વિચાર છે. તે આમ તો પ્રાચીન સૂરિઓના વિચારોને જ અનુવાદ છે, છતાં તેમાં એક વાક્યમાં ઉપાધ્યાયજી મહારાજની મૌલિક્તા અને વિચારક પ્રતિભાને ઉમેષ પ્રગટી આવ્યો છે. અકબહુલ વન માટે “સરદાર એ વ્યવહારૂ પ્રયોગને પરંપરાગત રીતિએ ભાવસત્ય ઠરાવ્યા બાદ તરત તેમણે ઉમેર્યું છે. ઉત્પન્ન મિજાવવવત્ત સુ ચારૂાદરાનાં पर्याप्त्याऽन्वयबोध एव साकाङ्कत्वादसत्यमेव ।।"
ભાષાના સત્ય, અસત્ય, સત્યામૃષા અને અસત્યામૃષા એવા ચાર પ્રકારોમાંના ત્રીજા સત્યામૃષા (મિશ્ર) ભાષાપ્રકારના ઉપન્ન આદિ ૧૦ પેટાપ્રકારો આપણાં શાસ્ત્રોમાં વર્ણવાયા છે. શ્રીદશવૈકાલિક સૂત્ર-ચૂણિમાં (સાતમા વાક્યશુદ્ધિ અધ્યયનની પીઠિકા) " 'इदाणि सच्चामोसा भण्णइ, किंचि तीए सच्चं किंचि मोसति । ૧. શાસ્ત્ર -બૂf p. ૨૨૭; 2. છે. વેઢી, સતરામ
દ્વારા વિ. સં. ૨૧૮૨ માં પ્રકાશિત.

Page #6

(૨)
सा इमा दविधा, त उप्पन्नविगयमोसग० ॥ २७७ ॥ गाथा। उपण्णमीसिया.. । तत्थ उपमनमोसिया जहा कोइ भगेज एयमि નરે વાર નાતા, તઈ રાફુ અધિકn a si, નવમા કgurમતિયા ! ” – આમ વિગતે વર્ણન છે.
આ ઉત્પન્નમિત્ર વગેરે પ્રકારનાં વચનોને કેવાં ગણવા? સત્ય કે અસત્ય ? આ પ્રશ્ન ઉપાધ્યાયજી મહારાજ સમક્ષ આવ્યો, અને તેના જવાબમાં, નવ્ય ન્યાયની શૈલીમાં, નિશ્ચયનયની દષ્ટિએ, તેમણે આ વાક્ય આપ્યું છે, જે તર્કસંગત ઉત્તરની અપેક્ષા રાખતા જિજ્ઞાસુ માટે પ્રતીતિકર બની રહે છે.
એ પછી સંક્ષેપમાં ચાર મૂલ બંધહેતુઓની ગુણ ઠાણુઓમાં ચેાજના દર્શાવીને, વિસ્તારથી અને કમશઃ, તમામ ગુણઠાણઓમાં, કયાં કેટલા અને કયા કયા બંધહેતુઓ સંભવે, અને તેમાં પણ ઓછામાં ઓછાથી લઈને વધુમાં વધુ કેટલા બંધહેતુઓ જે તે ગુણઠાણે હોઈ શકે, તેનું સ્વરૂપ તથા તેના ભાંગાઓની સંખ્યા, તે ભાંગા ઉપજાવવાની રીત સાથે દર્શાવવામાં આવી છે.
એ પછી બીજા તબક્કામાં કર્તા, ૧૪ જીવથાનકોમાં બંધહેતુઓની એજના નિરૂપે છે. તેમાં સંજ્ઞીપચંદ્રિયપર્યાપ્ત-જીવસ્થાનકમાં બંધહેતુ-ભંગનું નિરૂપણ, ગુણસ્થાનેમાં બંધહેતુભંગ -નિરૂપણ કર્યું. તેમાં જ આવી ગયું એ અતિદેશ કરીને પછી સમ્યગુદષ્ટિ, સાસ્વાદન તથા મિથ્યાષ્ટિ એ ત્રણ ભેદવાળા અપર્યાપ્ત સંજ્ઞીના અંધતભંગ જણાવ્યા છે. અહી, સંસી અપર્યાપ્ત સમ્યગુદષ્ટિને ભાંગો માટેની અકથાપના છે ત્યાં, “રેવા ચોrt गुण्यन्ते जाताः पञ्चदश, तेभ्यः ‘चत्तारि अविरए चय' इत्यादिaggraingar #givણuત્ત, કાતા ઘાટ | મરાનિરીજ પલ્સરા , p. ૨૮૨)” એટલે વાકયખંડ જે હેત તો, ૪૪૦ ભાંગાનો તાળો મેળવવાનું સરળ પડી જાત. અહીં અજાણે જિજ્ઞાસુ જ્યારે અંકાભ્યાસ કરે ત્યારે ૬૦૦ નો જ આંક આવશે. પરંતુ તેણે ઉપરનો વાક્યખંડ ધ્યાનમાં લઈને જ ગણતરી કરવાની છે.
આ પછી અસંસી પચંદ્રિય અપર્યાપ્તાના તથા પર્યાપ્તાના, તેમજ ચતુરિંદ્રિયના, ત્રીદ્રિયન, દ્રિયના પર્યાપ્ત-અપર્યાપ્ત એમ

Page #7

(૩)
બે બે ભેદેના, અને બાદર તથા સૂક્ષ્મ એકેદ્રિયના પર્યાપ્ત-અપર્યાપ્ત એમ બે બે ભેદના, ત્યાં ત્યાં ઘટતાં ગુણસ્થાનકો તથા ત્યાં ઉપજતા. બંધહેતુભગ વણવ્યા છે. તેમાં પર્યાપ્ત બાદર એકેદ્રિયના ભાંગાની પ્રરૂપણુ વખતે ઔદારિક, વૈક્રિય અને વૈકિયમિશ્ર- એમ ત્રણ યોગ સમજવાના છે, તે કર્તાએ નેપ્યું નથી. જોકે તેની પૂર્વના જીવસ્થાનકમાં પણ ત્રણ યોગ હતા અને એ જ રીતે અહીં પણ ત્રણ જ છે, તેથી ભંગસંખ્યામાં ફરક પડવાને સવાલ નથી; આમ છતાં, યોગે અપર્યાપ્તાના ત્રણ તે જુદા ને પર્યાયાના ત્રણ તે જુદાએ ખ્યાલ અભ્યાસીને રહેવો જરૂરી છે.
જવસ્થામાં બંધહેતુભંગના નિરૂપણની પૂર્ણાહુતિ થવાની સાથે જ આ કૃતિને પહેલે વિભાગ સમાપ્ત થાય છે.
આ પછી શરૂ થાય છે બીજે વિભાગ. આ વિભાગ આર્યા– પદ્ય-બદ્ધ છે. આ વિભાગમાં કેટલીક ખાસ કમપ્રકૃતિએના બંધના વિશિષ્ટ બંધહેતુઓનું અન્વય-વ્યતિરેક દષ્ટિએ પ્રતિપાદન થયું છે. સામાન્યતઃ તો નિયમ છે કે યોગ તે કર્મના પ્રતિબંધ અને પ્રદેશબધનું કારણ છે, અને સ્થિતિબંધ તથા રસબંધના હેતુ કષાય છે. એ નિયમને પ્રથમ લેકમાં નિર્દેશીને, પછીનાં પાંચ પદ્યોમાં વિશિષ્ટ પ્રકૃતિના વિશિષ્ટ હેતુઓ અન્વય-વ્યતિરેકથી કેવી રીતે સંભવે છે, તેનું નિરૂપણ શરૂ થાય છે. તેમાં ૧૬ પ્રકૃતિ મિથ્યાત્વનિમિત્ત, ૩૫ પ્રકૃતિ અસંયમ (અવિરતિ) નિમિત્તે, શેષ ૬૮ પ્રકૃતિએ કષાયનિમિત્ત અને એક શાતાદનીય ગનિમિત્તે બંધાતી હોવાનું ઠરાવ્યું છે.
- સાતમા લેકમાં ઉપાધ્યાયજી મહારાજ એક મજાનો પ્રશ્ન ઊભો કરે છે ઃ ૮ અન્યત્ર સાતવેદનીયાદિ-કમ પ્રકૃતિએને બંધ, મિથ્યાત્વાદિ ચારે હેતુઓથી થતો હોવાનું કહ્યું છે, ને અહીં તો ફક્ત યોગપ્રત્યયે જ બંધ થાય એમ જણાવ્યું છે; તો એમાં તથ્ય શુ?” અને આ પ્રશ્નનો મૌલિક જવાબ પણ, એ જ લોકના ઉત્તરાર્ધમાં, પોતે જ આપી દે છે: “સાસુ નreforfજવ વિરામચિ aોદ્ધશા ” અહીં ઉપાધ્યાયજી મહારાજે “તૃણારણિમણિન્યાય” ને સંભાર્યો છે. આ ન્યાય એમ કહે છે 3- "तार्णवहिनं प्रति तृणस्य, आरणवहिनं प्रत्यरणे, मणिजन्य

Page #8

(૪)
वह्निनं प्रति मणेश्च कारणत्वम् । न तु वह्निनत्वावच्छिन्नं प्रति तृणादेः कारणत्वं, परस्पर व्यभिचारात् । एवं यत्र कार्यकारणभावबाहुल्यं, कार्यतावच्छेदक च नाना, तत्रास्य प्रवृत्तिः ॥ भुवनेश છૌજિ-ન્યાયત્તાદ્દો-( માં. ૧૯૬૬, મુવ રૃ. ૨૪૬-૪૭ ) ” આના ભાવ આમ તે સ્પષ્ટ છે, છતાં પ્રસ્તુત સંદર્ભોમાં આને ભાવ એવા બેસે છે કે, કયાંય તૃણુ-તણખલાંને સળગાવીને તેને અગ્નિ પેદા કરાય, ત્યાં અરુણિકાષ્ટ દ્વારા પણ અગ્નિ પ્રગટાવવામાં આવે, અને ત્યાં જ ઉત્તેજક (સૂર્યકાંત) મણુિજન્ય અગ્નિ પણ ઉદ્ભવે; આ સોગામાં ત્યાં ત્રણ જાતના અગ્નિ થયા અને તે ત્રણેનાં કારણે પણ અલગઅલગ-ત્રણ થયાં; એમાંનુ એકે કારણ અન્ય અગ્નિનું કારણ ગણાય કે અને નહિ. આમ છતાં, ત્યાં ઘેાડી વારમાં જ તૃણજનિત અગ્નિ હાલવાઈ જાય, ને અરણિકાષ્ઠના અગ્નિ પણ બૂઝાય, ત્યારે પણ જો ત્યાં પેલા મણિ હાય, તે તનિત અગ્નિ તા રહે જ છે; જો મણિને પણ ત્યાંથી ખસેડી લેવાય, તે ત્યાં અગ્નિને તદ્દન અભાવ પ્રવતી શકે ખરા. આથી સ્પષ્ટ થાય છે કે ત્યાં પ્રગટેલા ત્રણે અગ્નિનાં કારણેા અલગ અલગ-ત્રણ હેાવા છતાં, અન્ય કારણાની નાબૂદી પછી પણ ત્યાં પ્રવર્તતા અગ્નિનું કારણ મણિ જ છે, અને તે અગ્નિનુ અન્વય-વ્યતિરેકી કારણ એ
જગ્યાએ ડરે છે.
આ જ પ્રકારે સાતવેદનીયના મધ અંગે પણ વિચારીએ તે, ૧. જ્યાં કર્મના ચારેચાર બહેતુએ મેજૂદ હેાય ત્યાં સાતવેદ નીયના બંધમાં તે ચારે કારણ અને; ૨. જ્યાં ત્રણ ખ'હેતુ હાય ત્યાં તે ત્રણ કારણરૂપ બને; ૩. જ્યાં એ બહેતુ રહે ત્યાં તે એ કારણુ બને; ૪. અને જ્યાં જ્યારે અન્ય ત્રણ હેતુએ ન રહે ને માત્ર ચેાગ જ રહી જાય, ત્યારે ફક્ત તે-યેણ જ સાતવેદનીય– બંધમાં કારણ અને. અહીં તર્કની દૃષ્ટિએ વિચારીએ તેા ૪, ૩, ૨ કે ૧ મહેતુઓને લીધે જ્યારે જ્યારે સાતવેદનીય મધાતું રહ્યું ત્યારે ત્યારે ત્યાં સત્ર ‘ યાગ ’ ની ઉપસ્થિતિ તે રહી જ; બીજી રીતે, ખીજાં બધાં કારણેા દૂર થતાં ગયાં ત્યારે પણ છેવટે તે યેાગ જ રહે છે, ને તે રહે ત્યારે તે બધાય છે, પણ તે પણ નહિ રહે ત્યારે તે નહિ બંધાય. આ અપેક્ષાએ વિચારતાં સાતવેદનીયના અધના અવ્યભિચારી અને અન્વય-વ્યતિરેકી હેતુ ફક્ત યાગ જ

Page #9

સંભવે છે, માટે ઉપાધ્યાયજી મહારાજે જો તુ સાથે એમ કહ્યું જણાય છે. અને છતાં, પિતાની આ વાતને પૂર્વાચાર્યોના કથનથી વિપરીત કઈ કહી દે તે અગાઉ જ, તેઓ સ્વયં નrઅઘિાઇ ને ટાંકીને પૂર્વાચાર્યોની વાત સાથે પોતાના વિધાનની સંગીત અને સાપેક્ષતા છતી કરી આપે છે. આ પ્રશ્નની આ રીતની ચર્ચા પંચસંગ્રહની વૃત્તિઓમાં જોવા મળી નથી, તે સેંધવું જોઈએ. (અન્યત્ર ક્યાંય હોય તો ખબર નથી).
૮ થી ૧૪ આયમાં એક બીજો સવાલ ઊભે કર્યો છે. તીર્થકર નામકર્મના બંધમાં સમ્યક્ત્વ અને આહારકદ્વિકના બંધમાં સંયમ હેતુ છે એ વાતમાં કોઈ કે આપત્તિ ઊભી કરી છે કે સમ્યફત્વના ત્રણ મુખ્ય ભેદો પૈકી, જે ઔપશમિક સમ્યકત્વ જિનનામબધહેતુ હોય તો, ૧૧મે ગુણઠાણે પણ તે બંધાવું જોઈએ; ક્ષાયિક સમ્યક્ત્વ જે બંધહેતું હોય તે સિદ્ધ ભગવાનને પણ જિનનામ બંધાવું જોઈએ, ને ક્ષાયોપથમિક સમ્યક્ત્વ જે બંધનું કારણ હાય, તે આઠમા ગુણઠાણાના પહેલા જ ભાગે જિનનામને બંધવિ છેદ થઈ જવો જોઈએ. જ્યારે તમે તો પશમ સમ્યક્ત્વનો વિચ્છેદ આઠમાના પ્રથમ ભાગે માને છે, ને જિનનામને બંધવિચ્છેદ આઠમાના છઠ્ઠા ભાગે થવાનું સ્વીકારો છે, અને એ, ઉપર કહ્યું તેમ, બરાબર નથી. સાર એ કે સમ્યકત્વ-કઈ પણ જાતનું જિનનામના બંધનું કારણ બની શકે નહિ. એ જ રીતે સંયમ પણ આહારકદ્વિકના બંધનું કારણ નહિ બની શકે. કેમકે જે સામાન્યતઃ સંયમ જ તેના બંધમાં કારણ હોય તો છ ગુણઠાણે પણ તેનો બંધ થ જોઈએ, અને અપ્રમત્ત સંયમ તો છે, ત્યાં પણ આહારકદ્ધિક બંધાવું જોઈએ. તેમ થતું તો નથી.
આ જિજ્ઞાસાનું સમાધાન કરતાં કર્તા ૧૪મા પદ્યમાં સમજાવે છે કે ભાઈ, આ ત્રણ પ્રકૃતિના પણ ખરા બંધહેતુઓ તે કષાય છે, અર્થાત્ કષાયવિશેષે જ છે. સમ્યક્ત્વ ને સંયમ તો માત્ર તેમાં સહકારી કારણરૂપે જ ભાગ ભજવે છે. અને આ કષાયવિશે ક્રમશઃ ચેથા અને સાતમા ગુણસ્થાનકથી લઈને અપૂર્વકરણના છઠ્ઠા ભાગથી પૂર્વલી કે છઠ્ઠા ભાગ સુધીની જ સ્થિતિમાં વતે છે, એટલે તેટલા ગાળામાં યથાયેગ્યપણે આ ત્રણ કર્મો બંધાઈ શકે છે, અન્યત્ર કે અન્યથા નહિ. આ જ વાતને વિશદ કરતાં ૧૭ મા

Page #10

(૬)
પદ્યમાં કહે છે કે, એ કષાયવિશેષ સમ્યક્ત્વાનુગત બનીને, સલ જગતનો ઉદ્ધાર કરવાની વાસનાથી વાસિત બન્યા થકા પ્રશસ્ત બને, અને તેથી તે જિનનામ–બંધમાં કારણરૂપ બની જાય.
આ પછી ૧૮ થી ૨૨ ગાથાઓમાં જિનનામ કેણ / કયારે બાંધે તેનું, તથા ગણધર અને મુંડકેવળી કેણ બને, કેવી ભાવનાથી બને, તેનું સ્વરૂપ નિરૂપ્યું છે.
આ બધું શકા-સમાધાન-નિરૂપણ તે પંચસંગ્રહ-વૃત્તિમાં પણ મળે છે. પરંતુ ૨૩ મી આર્યામાં ઉપાધ્યાયજી મહારાજ નવી જ વાત લાવ્યા છે, ને એ આ :પ્રણિધિ, પ્રવૃત્તિ, વિનય, સિદ્ધિ અને વિનિયોગ એ પાંચેય આશયેની શુદ્ધિના માધ્યમથી ચારિત્રની શુધ્ધતા સાધવા દ્વારા થયેલા એટલે કે શુધ્ધ કે પ્રશસ્ત બનેલા કષાયવિશેષ આહારકદ્વિકના બંધમાં કારણ બને છે.
આ પછી વધુ એકવાર ઉપાધ્યાયજીની નયવિવેક દષ્ટિને ચમકારો આવે છે. ૨૪ મા પદ્યમાં સવાલ આવ્યો કે ભલા, સમ્યકત્વ અને સંયમ પણ જે કષાયસહગત હોય તો જ જિનનામાદિના બંધમાં હેતુ બને, એકલાં-સ્વતંત્રરૂપે ન બની શકે, તો એ બને ગુણોએ શેા અપરાધ કર્યો કે એમને સ્વતંત્ર કારણું બનવાની સ્વતંત્રતા નથી મળતી?
આનો જવાબ વાળતાં ૨૫ મા પદ્યમાં ઉપાધ્યાયજી મહારાજ કહી દે છે કે ભાઈ નિશ્ચયનય–દષ્ટિએ જોઈએ તો સમ્યક્ત્વ ને સંયમ કદી બંધનાં હેતુ બની જ ન શકે, એ બે તે મેક્ષનાં હેતુ છે ! ને તેથી જ જિનનામ–આહારદ્ધિકના બંધહેતલેખે કષાયોને મૂક્યા છે, આ બેને નહિ. (મોક્ષના હેતુ હોય તે બંધના હિત કેવી રીતે બને?) અને છતાં સામાન્યતઃ સમ્યક્ત્વને જિનનામના અને સંયમને આહારદિકના બંધમાં કારણ તે મનાય છે તેનું શું ? આનો ખુલાસો આપતાં જણાવ્યું કે એ તો વ્યવહારનયદષ્ટિએ સમજવું જોઈએ. જેમ, બાળે છે અગ્નિ, છતાં કેઈ કહે કે ઘી બળે છે, તો તે વ્યવહારૂ–ઔપચારિક પ્રવેગ ગણાય, તેવું અહીં આ બેના સંબંધમાં પણ સમજવું જોઈએ; અલબત્ત, આ દષ્ટિ શુદ્ધનયાનુગ્રહીત વ્યવહારનયની છે. અને આ નય તો આ ત્રણ પ્રકૃતિઓનો બંધ કરાવી દે. એ સમ્યક્ત્વ અને સંયમનો અતિશય છે, એમ સમજે છે.

Page #11

(૭)
એમ જુદી જુદી–પરસ્પર વિરુદ્ધ વાત આવતાં જ મૂંઝવણ સજઈઃ એકવાર કહેવું કે બધનું કારણ ન બની શકે; કેમ કે મેક્ષનું કારણ છે, ને પછી તરત જ કહેવું કે આ ત્રણ કર્મોના બંધ હેતુ બનવું એ સમ્યકત્વ ને સંયમની વિશેષતા છે; આ કેવી અસંગત વાત છે !
આનું સરસ સમાધાન આપતાં ઉપાધ્યાયજી મહારાજ કહે છે કે નયના ભેદે વિધાનભેદ થવે, એ કોઈ દોષ નથી. એક જ વિધાનને જુદા જુદા નની નજરે જોઈએ, તો તેમાં જુદી જુદી નયાપેક્ષાએ જુદા જુદા અર્થો નીકળી શકે છે, તેથી એને દોષ ન કહેવાય. આ વાતના સમર્થનમાં ઉપાધ્યાયજી મહારાજ મજાનો દાખલ આપે છે. શ્રી પાર્શ્વનાથ પ્રભુના સ્થવિરોને–સંતાનીય શિવ્યાને ધર્મસ્વરૂપ પૂછતાં તેમણે ચાતુર્યામ વગેરે પ્રકારના જુદા ધર્મનું પ્રતિપાદન કર્યું હોય (ને મહાવીર પ્રભુના માર્ગના સ્થવિરે પંચયામ પ્રકારના પ્રતિક્રમણ ધર્મનું પ્રરૂપણ કરશે), તો તેથી જેમ વ્યાહ કરવાને નથી; બલકે અપેક્ષાભેદે એ પણ મોક્ષમાગજ છે એમ સમજી એ છીએ, તે જ પ્રકારે અહી પણ નભેદે નિરૂપણભેદ થાય તેમાં વ્યાહ કરવાને નથી. (ઘાäરાથવિવિઘાનાં ઉમેર ga” એ વાકયનો અહીં કરેલ અથ અગ્ય હોય તો તજજ્ઞો સાચા અથ પ્રત્યે ધ્યાન દોરે એવી વિજ્ઞપ્તિ છે.)
ર૯ મી કારિકામાં વળી તદ્દન નવી-જુદી જ વાત આવે છે. એમાં કહ્યું કે કેટલાક આચાર્યોના અભિપ્રાય પ્રમાણે તો યુગમાં જ તરતમભાવને કારણે કાંઈક વિશેષતા આવે છે, જેને લીધે જિનનામકર્માદિ પ્રકૃતિઓ બંધાય છે. અને એ ગવિશેષને લીધે આ કર્મો બંધાવારૂપ ફળવિશેષ પ્રાપ્ત થતું હોવાથી જ યુગમાં તજનક તારતમ્ય કે વિશેષતા હોવાનું સિદ્ધ થાય છે.
આ ૨૯ મી કરિકામાં ચોથા ચરણમાં “વરનuસ્તક” એમ મૂળ આદશમાં વાંચવા મળે છે. અહીં એક માત્રા (અક્ષર) ખૂટતી હોવાથી કિ અવ્યય ઉમેર્યો તો છે, પરંતુ તે સ્થાને ન દ ને બદલે હોય તો વધુ ઉચિત ને મને રમ લાગે છે, ને અથધ્વનિને પકડવા માટે પણ નનુ વિશેષ અગત્યને જણાય છે. આથી દિ () માં મૂક્યા પછી પ્રશ્નચિહ્ન મૂકયું છે; નિર્ણય થઈ શક્યો નથી. વસ્તુતઃ આ કારિકાનો વિશદ અથ હજી સમજ જરૂરી લાગે છે. ઉપાધ્યાય

Page #12

(૮)
6
જી મહારાજની, એમના મનમાં રમતા અસંખ્ય સંદર્ભોનું અનુસ`ધાન લઇને ઊગેલી પાક્તિને, · આના અર્થ આમ જ છે’ એ રીતે ગમે ત્યાં જોતરવી, તે પણ યાગ્ય નથી.
૨૯ કારિકાઓરૂપ, આ ગ્રંથના, બીજો વિભાગ અહીં પૂર્ણ થાય છે. અને એ સાથે જ બહેતુઓનુ નિરૂપણ પણ પૂરૂ થાય છે. મૂલ આદર્શોમાં છેલ્લી કારિકા ને ૩૦ એમ આંક આપ્યા છે, પણ તે લેખક દોષ છે. વાસ્તવમાં ૧ થી ૨૯ કારિકા જ છે. ઉદ્ધરણાત્મક ગાથાઆને અંક આપ્યા જ નથી, તે પણ નેાંધવું ઉચિત છે.
આ પછી શરૂ થાય છે ત્રીજો વિભાગ. આમાં ૧ થી ૪૩ કારિકાએ આર્યાનિબદ્ધ છે. એમાં, બાંધેલાં કર્મોના ઉદય સાધુને પરીષહરૂપે થતા હોઈ, ૨૨ પરીષહોનુ સ્વરૂપનિરૂપણ છે. દરેક પરીષહનું સ્વરૂપ, તેનાં કારણેા, તેને સહન કરવાની રીતિ તથા કયેા પરીષહ કયા કમાં અન્તત–વગેરે સ્વરૂપ આ બ્લેાકેામાં નિરૂપવામાં આવ્યું છે. આ સ‘પૂ. વર્ણીન પચસંગ્રહ-વૃત્તિને અનુસરતુ છે.
આ પછી ત્રીજો વિભાગ તેમજ ગ્રંથ પણ પૂર્ણ થાય છે. આ ગ્રંથના સમગ્ર વિષયના જિજ્ઞાસુએ ૫'ચસ ગ્રહના અન્યહેતુઢારની વૃત્તિનું અવલેાકન કરવું જોઇએ. અશુદ્ધિ સાધન વિશે —
-
આ લઘુગ્રન્થના ઉપલબ્ધ એકમાત્ર પ્રસ્તુત આદશ માં અણુદ્ધિએ પાર વિનાની છે. ઠેર ઠેર-ડગલે ડગલે અશુદ્ધિઓ જોવા મળે છે. અહી તૈયાર કરવામાં આવેલી વાચનામાં અક્ષરાની કે શાબ્દિક ગણાય તેવી અશુદ્ધિએ મહદંશે સુધારીને જ મૂકી છે. બધી અશુદ્ધિએ લખીને ( ) માં શુદ્ધ મૂકવા જઇએ તેા પુસ્તક વાંચવુ... એ પણ કંટાળે ઉપજાવનાર બની રહે, તેથી જ આમ કરવું ઉચિત ધાયું છે. આમ છતાં, જ્યાં જ્યાં મહત્ત્વની અશુદ્ધિએ હતી, ત્યાં પહેલાં મૂળ અશુદ્ધે પાડ મૂકીને પછી ( ) માં પાઠ આપ્યા છે. દા.ત. પૃ. ૯ માં “ સ્થયિ ત ( ? ચેન્નનત્તિ ) ”, તથા પૃ. ૨૧ માં “ સુઃ"તી ( ? જીમન્નતિ )” વગેરે.
પૃ. ૬ માં ચેાથી પક્તિમાં [ ]માં કરેલા ઉમેરા યથામતિ કર્યાં છે. તેની યથા તાના નિ ય તજજ્ઞા કરે. પૃ. ૧૧ માં ૧પ-૧૬ ૫ક્તિગત ~~~ ચિહ્નાંન્તત પાઠ આઇમાં ન હતા. ભાંગા ગણતાં ખ્યાલ આવવાથી એ બે પ`ક્તિએ ત્યાં બ્રેકેટમાં ઉમેરી છે. પૃ. ૧૪ માં પણ

Page #13

(૯)
એ જ રીતે ૨૪-૨૫–૨૬ મી પતિઓગત [ ] ચિહનાન્તર્ગત પાઠ નવ ઉમેર્યો છે. પૃ. ૨૧ માં છેલેથી પહેલી પંક્તિમાં પણ ચોથી કારિકાના બીજા ચરણને ખંડિત અંશ ઉમેરવાના થયો છે. પ્ર. ૧૭ માં અંક સ્થાપનામાં પણ ખૂટતો અંક બ્રેકેટમાં મૂકે છે. | પૃ. ૩ માં પંક્તિ ૬-૭ માં, આદર્શ પ્રતિમાં આ પાઠ મેં વાંચ્યું: “માઘરાવવોચત્ર મિશ્રાવિઝન ” ઈત્યાદિ. સંશોધનને અનુભવ નહિ. “સિદ્ધ નિશ્ચિતનાએ ન્યાયને અનુસરવાની ટેવ વગેરે કારણે મેં અહીં વોચત્ર ને અશુદ્ધ માનીને ત્યાં વાSચત્ર હોઈ શકે તેવી કલ્પના કરી. એ જ રીતે પૃ. ૨૨ માં ૭ મી કારિકાના પ્રથમ ચરણમાં “નતુ રિચાતી” આમ પાઠ આદર્શ પ્રતિમાં હતો. મેં તેને સુધાર્યોઃ “agriાચથતી ત:)”
પરંતુ આ બે સ્થાને, બીજા સંદર્ભમાં જ, પૂજ્યપાદ મુનિરાજ શ્રી જબૂવિજ્યજી મહારાજને દેખાડયા, ત્યારે તેમની તીવ્રતમ મેઘાશક્તિનો ચમકારો મેં અનુભવ્યું. તેમણે ઉપરોક્ત બન્ને સ્થળ માટે ઊહાપોહ કરીને મને સૂચવ્યું: “વત્ર છે ત્યા “વાર’ વાંચવું ઠીક લાગે છે. દશવૈકાલિકમાં પ્રાયઃ “ઉત્પન્ન મિશ્ર” આદિ પ્રકારો અને તેનાં “ રાજા જ્ઞાતા:” એવાં ઉદાહરણ છે, તે સાથે સંબંધ સંભવે છે. અને ૭ મી કારિકામાં “agrfજતા” વાંચવું જોઈએ. એથી અર્થ પણ સંગત થાય છે અને ત્યાં પ્રજા યેલ સ્ત્રીલિંગ પણ સુસંગત થાય છે. લેખકના દોષથી તાતા કે ત્રકે –ા બધાં અક્ષરો સમાન લખાય છે. તેથી આવું બને.
મૂળ હસ્તપ્રતિ સામે નહિ; માત્ર મારો લખેલે ઉતારો જ સામે હતે; અને આને બીજે કઈ સંદર્ભ પણ ન હતું, છતાં પૂજ્ય શ્રી જબૂવિજ્યજી મહારાજે આ સુધારા સૂચવ્યા, તે વાત તેમના અનુભવના ઉંડાણની તથા વિશાળ અવગાહન અને તે બધાં દ્વારા સિદ્ધ થયેલી વિલક્ષણ પ્રજ્ઞાની સૂચક છે. આ રીતે પ્રસ્તુત લઘુ ગ્રંથને તેમની દૃષ્ટિનો લાભ પણ મળે છે.
આ પ્રતિ પૂજ્ય મુનિરાજ શ્રી પુણ્યવિજયજી મહારાજના હાથમાં ને તેમની નજર તળે ફરી ગઈ હોવાથી, પ્રતિમાં કયાંક કયાંક તેમણે ઈડી પેનથી શુદ્ધિ કરી છે. દા.ત. પ્ર.૧૭ પરની પંચસંગ્રહની ગાથામાં, મૂલ આદશમાં કાળા’ શબ્દ લખવો રહી ગયો છે, તે ત્યાં માજિનમાં તેમણે નોંધે છે. અન્ય પણ બે એક સ્થળે ભૂલ શોધેલી છે.

Page #14

(૧૦) મિશ્ર ગુણસ્થાનકમાં બંધહેતુની વિચારણા ચાલી, ત્યારે એમાં આરંભમાં જ અંક સ્થાપના કરી છે, એ અંકે મૂળ પ્રતિમાં ૨૦૪ ૨ ૨ ૧ ૬ એમ પંક્તિબદ્ધ નથી, પરંતુ
૦
જ જ ક
જ
આમ ઊભી લીટીમાં છે. તેથી એ પૃષ્ઠની–લખાણની ચાર પંક્તિઓ માં, લખાણમાં ભંગ પાડે તે રીતે આ અકે લેખકે લખ્યા છે. આવું જ પૃ. ૧૭ માં આવતી અંકસ્થાપનાનું પણ સમજવું. આ ગ્રંથની શોધને ઈતિહાસ
પ્રસ્તુત વધતુમાજનr એ મહોપાધ્યાય શ્રી યશોવિજયજી મહારાજની કૃતિ છે, એવું શોધવાને અને સિદ્ધ કરવાને સૌ પ્રથમ યશ પ. પૂ. આગમપ્રભાકર મુનિરાજ શ્રી પુણ્યવિજયજી મહારાજને ફાળે જાય છે, એ અહીં સહર્ષ નોંધવું જોઈએ. ઘણું કરીને વિ.સં. ૨૦૨૧-૨૨ માં, ખંભાતના શ્રી વિજયનેમિસૂરિ જ્ઞાનશાળાના ગ્રંથભંડારમાંની અપ્રગટ કે વિરલ એવી ૬૫ હસ્તપ્રતિઓ તરફ તેઓનું ધ્યાન ગયું. તેમણે પરમપૂજ્ય આચાર્ય મહારાજ શ્રી વિજયનન્દન સૂરીશ્વરજી મહારાજ પાસે તે પ્રતિઓની માગ કરતાં તેઓશ્રીએ પણ સૌહાર્દપૂર્વક તે પ્રતિઓ મોકલાવી આપી. તે તમામ પ્રતિઓની શ્રી આગમપ્રભાકરજી મહારાજે માઈક્રોફિલ્મ લેવરાવી. તે પ્રસંગે આ પ્રતિ તરફ તેઓનું ધ્યાન વિશેષરૂપે ખેંચાયું–તેના આરંભના છે થી શરૂ થતા કલેકને કારણે. પછી તેમણે તે પ્રતિનું અંતિમ પૃષ્ઠ જોતાં, તેમાં ઉપાધ્યાયજી મહારાજે સ્વહસ્તે લખેલ એક પબ્લિકાકલેક, જેના ઉપર કાળી મરીનો કૂચો ફેરવવામાં આવ્યો હોવા છતાં, બારીકીથી નિહાળતાં તેના હસ્વ રુ, દીર્ઘ છું તથા કાના–માત્રા વગેરેની લંબાઈ વગેરેને કારણે તે સ્વયં ઉપાધ્યાયજી મહારાજના જ હસ્તાક્ષર હોવાનું તેમની અનુભવી નજરે શોધી કાઢ્યું. વધુમાં તે કલેક પણ તેમની પાસેની ઉપાધ્યાયજી-કૃત ગ્રંથની અન્યાન્ય પ્રતિઓમાં આ જ રીતે ઉપાધ્યાયજી મહારાજના સ્વહસ્તે લખા

Page #15

( ૧૧ )
ચેલેા વિદ્યમાન હતા, ને તેની સાથે મેળવતાં તેઓને આ બાબતની સા ટકા ખાતરી મળી ગઈ.
આ આખીયે વાત, આભારની તથા હની અપાર લાગણી સાથે, તેઓએ પૂજ્ય આચાર્ય શ્રી વિજયનન્દનસૂરીશ્વરજી મહારાજ ઉપરના પેાતાના તત્કાલીન એક પત્રમાં લખી છે. એમાં તેઓએ એ શ્લાક પણ નોંધ્યા છે, જેનુ ચેાથું ચરણ તે પત્ર લખતી વેળા તેઓને યાદ ન આવતાં તે ખાકી રાખેલું. એ પૂરા લેાક આ પ્રમાણે છેઃ स्तंभतीर्थ पुर रत्नमेघजी - नंदनो जयतसीति नामभृत् । ग्रंथ संततिमिमां प्रतापसी - भ्रातृयुक् सुकृतधरली (रो व्यली)
હિવત્ ॥॥ અર્થાત્ સ્તંભતીર્થો –ખંભાતના શ્રાવકરત્ન મેઘજીના સુકૃતધર પુત્ર જયતસીએ પેાતાના પ્રતાપસી નામે ભાઇ સહિતે આ ગ્રંથ સંતતિ ( ઘણા ગ્રંથે) લખાવી છે.
આ જ લાક ઉપાધ્યાયજી મહારાજના ‘ઐન્દ્રસ્તુતિચતુર્વિ’શતિકા’ નામના અને “પાત જલયેાગદશન-વૃત્તિ” નામના ગ્રંથેાની પ્રતિઓના અંત ભાગમાં પણ તેઓશ્રીના સ્વહસ્તે લખાયેલા જોવ મળે છે. (આ એ પ્રતિએ અમદાવાદના શ્રી લા. દ. ભા. સં. વિદ્યા મન્દિરમાં છે.) તે ઉપરથી સમજાય છે કે આ શ્ર્લોકનિર્દિષ્ટ શ્રાવક જયતસીએ ઉપાધ્યાયજી મહારાજના ઘણા ગ્રંથેાની નકલા લખાવી હશે અને તે દરેક ગ્રંથના અંતે પેાતાની મહારછાપ રૂપે તથા શ્રુતભક્ત શ્રાવકરત્ન જયતસીના ગુણુસ્મરણ રૂપે આ લાક ઉપાધ્યાયજી મહારાજે લખ્યા હશે.
પ્રસંગેાપાત્ત, અહીં જ સમજી લેવુ ઘટે કે એ તમામ નવા લખાતા લખાયેલા ગ્રંથે! વાંચી જઈ ને શેાધવાને અવકાશ ઉપા ધ્યાયજી મહારાજને નહિ રહેતા હેાય એવુ, પ્રસ્તુત ચÜહેતુમ પ્રરળના આદેશમાં રહી ગયેલી અઢળક અશુદ્ધિઓને જોતાં કહી
શકાય.
પૂજ્ય મુનિરાજ શ્રી પુણ્યવિજયજી મહારાજે તેા માઇક્રાફિલ્મ લેવરાવવા ઉપરાંત પ્રેસ કોપી પણ કરાવી અને તે છપાવવાનું પણ નક્કી કરેલું, એવા નિર્દેશ ઉપર્યુકત પત્રમાં સ્પષ્ટ છે. પરંતુ તે પ્રેસ કાપી કે અત્યારે મને મળી શકી નથી.

આ ગ્રંથની લીધી હતી, પણ તેમના માઇક્રાફિલ્મ

Page #16

(૧૨) કમનસીબની વાત તો એ છે કે આ ગ્રંથની હસ્તપ્રતિના અંત ભાગમાં ખુદ ઉપાધ્યાયજી મહારાજના હાથે લખાયેલા લેક ઉપર કેઈકે મશીન-કાળી શાહીનો કૂચડો ફેરવી દીધો છે, અને એ રીતે ઉપાધ્યાયજી મહારાજ પ્રત્યે પ્રબળ દ્વેષભાવ પ્રગટ કર્યો છે. તેજસ્વી મનુષ્યને યુગે યુગે દુર્જન તરફથી શેષવાનું જ રહે છે, એમ આ દાખલો લઈને કહી શકાય. વસ્તુતઃ આજે પણ ઉપાધ્યાયજી મહારાજ જેવા મહાપુરુષને અવર્ણવાદ બેલનારા તથા લખનારા પામરાત્માઓ કયાંક કયાંક જોવા મળી આવે છે, એ ઉપરના વિધાનને સબળ પુષ્ટિ આપનારી બાબત છે.
આ ગ્રંથની હસ્તપ્રતિ સ્વાધ્યાયાથે ધીરવા બદલ, ખંભાતની તપાગચ્છાધિપતિ આચાર્ય શ્રી વિજયનેમિસૂરીશ્વરજી–જ્ઞાનશાળાના વ્યવસ્થાપકને આભાર સહિત ઉલ્લેખ કર ઉચિત સમજુ છું.
ન્યાયવિશારદ ન્યાયાચાર્ય મહાપાધ્યાય શ્રી યશોવિજયજી ગણિની ત્રિશતાબ્દીના આ વર્ષે, તેમના જ રચેલા પરંતુ અજ્ઞાતઅપ્રાપ્ય એવા આ ગ્રંથને, યથામતિ શોધીને–વ્યવસ્થિત કરીને વિદજજનેના કરકમલમાં શ્રીગુરુકૃપાએ મૂકવાનો અવસર મળે છે, તે જીવનને ધન્ય અવસર છે. ઉદ્ધરણે તથા ઉદાહરણે :
આ લઘુગ્રંથમાં સાક્ષીરૂપે લેવાયેલાં, અન્ય ગ્રંથનાં ઉદ્ધરણે આ પ્રમાણે છે: પ્રઝાંક અવતરણ
મૂળ સ્થાન ૧૨ (?) પર સ્થિર ન રદ ! પરં? .
શિવેણુ જ વનત્તિ ૩ સપ્તતિકાચૂર્ણિ ૨૨ (૨) યાદ હો રાહુત્તિ છે ,
(૩) રરરર ગુorદાળને સુo || વાંચતં દેતુ ના. ૨૪ ૨૨ (૪) ત્રણ મિનિમિત્તા ] » » » ૨૨ ૨૨ (૧) જતુમ બિછવિ ને ઘણીતિ નાથા વરૂ
અને બેંધપાત્ર ઉદાહરણે કે ન્યાયે આ પ્રમાણે છે: ૨૨ (૨) તૃoriefબળિવતા
જિ: ૨ २३ (२) पापित्यस्थविरप्रतिवमानां विमेद इव ॥ २६

Page #17

(૧૩) પ્રાંતે, પ. પૂ. ગુરુ ભગવંત આચાર્ય મહારાજ શ્રી વિજય સૂર્યોદયસૂરીશ્વરજી મહારાજની કૃપાથી આ પ્રકરણ ગ્રંથનું યથામતિ સંપાદન કરીને વિદ્વાન સમક્ષ રજૂ કરી રહ્યો છું. આમાં ક્યાંય કાંઈ પણ ક્ષતિ રહી હોય તો તે પ્રત્યે સુજ્ઞજને ધ્યાન દોરે એવી વિજ્ઞપ્તિ સાથે વિરમું છું.
–શીલચન્દ્રવિજય
વિ. સં. ૨૦૪૩ માગશર શુદિ ૩ તા. ૪-૧૨-૧૯૮૬ ભાવનગર.

Page #18

श्रीशङ्केश्वरपार्श्वनाथाय नमो नमः ।।
नमो नमः श्रीगुरुनेमिसूरये ॥ न्यायविशारद - न्यायाचार्य - महोपाध्याय
श्रीयशोविजयजीगणिभिः प्रणीतं
प्रकरणम् ऐ नमः ॥ ऐन्द्रवृन्दनतं नत्वा
वीरं तत्त्वार्थदेशिनम् । स्वान्योपकृतये बन्ध
हेतुभङ्गान् प्रचक्ष्महे ॥१॥ तत्र मिथ्यात्वाऽविरतिकषाययोगा बन्धहेतवः । तत्त्वार्थाऽश्रद्धानं मिथ्यात्वम् । तत् पञ्चधा, आभिग्रहिकमनाभिग्रहिकमाभिनिवेशिकं सांशयिकमनाभोगं चेति । तत्रेदमेव दर्शनं शोभनं नान्यदित्येवंरूपेण कुदर्शनाभिग्रहेण निवृत्तमाभिग्रहिकम्, यथा बोटिकादिकुदर्शनग्रहः । तद्विपरीतमनाभिग्रहिकं, यथा सर्वाणि दर्शनानि शोभनानीत्यभ्युपगमः । न चेदमंशे विपर्ययाविपर्ययरूपत्वात् सम्यमिथ्यात्वं स्यात् ; सींशविपर्ययाविपर्ययरूपत्वाभावाद् भेदान्तरं वा स्यादिति शङ्कनीयम् । विषर्ययमात्रस्यैव मिथ्यात्वलक्षणत्वात् , सींशतत्त्वरुचिरूपस्यैव च सम्यक्त्वलक्षणत्वात् । ____ अभिनिवेशो जानतोऽतिस्वमतिकल्पनया तत्त्वविप्लवस्तेन निर्वृत्तमाभिनिवेशिकं यथा गोष्ठामाहिलादीनाम् । भगवदुक्तं धर्मास्तिकायादि सत्यं नवेत्यादिसंशयेन निर्वृत्तं सांशयिकम् । आभोगेन सदसत्परिभावनलक्षणेन रहितमनाभोगं, तच्चैकेन्द्रियादीनाम् ।

Page #19

अविरतिः षट्कायवधान्तःकरणेन्द्रियानियमभेदाद् द्वादशधा । तत्र कायवधः पृथिव्यादिविषययतनाऽभावः । अन्तः करणाद्यनियमश्वानिवारिता स्वस्वविषयप्रवृत्तिः।
___ कपायाः पोडशकषाय-नवनोकषायभेदैः पञ्चविंशतिधा । तत्र क्रोधमानमायालोभाश्चत्वार एव कषाया अनन्तानुबन्ध्य[प्रत्याख्यान-] प्रत्याख्यानावरण-संज्वलनभेदैः पोडश भवन्ति । तत्राऽनन्तं संसारमनुवघ्नन्तीत्यनन्तानुवन्धिनः । एषां च संयोजना इति द्वितीयमप्यस्ति नाम, संयोज्यन्तेऽनन्तै वर्जन्तवा यैस्ते संयोजना इति व्युत्पत्तेः । न विद्यते स्वल्पमपि प्रत्याख्यानं येषामुदयात्तेऽप्रत्याख्यानः (नाः)। प्रत्याख्यानं सर्व विरतिरूपमात्रियते यैस्ते प्रत्याख्यानावरणाः । परीषहोपसगनिपाते सति चारित्रिणमपि सं-ईपज्ज्वलयन्तीति संज्वलनाः ।
कपायैः सहचारिणी नोकपायाः । नाशब्दस्य साहचर्यवाचित्वात् । कैः कपायैः साहचर्य मिति चेदाद्यैादशभिः, तत्क्षयानन्तरमेव ता(ना)कपायक्षपणाय क्षपकस्य प्रवृत्तेः । ते च वेदत्रिक-हास्यादिषट्कभेदानवधा । पुंवेदः स्त्रीवेदा नपुंसकवेदश्चेति वेदत्रिकम् । हास्यरत्यरतिभयशोकजुगुप्सा हास्यादिषट्कम् ।
योगः(गाः)पञ्चदश । चतुर्की मनोवचसी सप्तधा च काययोग इति । तत्र मनः सत्यमसत्यं सत्यासत्यमसत्यामृषा चेति चतुर्की । तत्र वस्तुप्रतिष्ठासया जिनमतानुसारेण यद्विकल्पतेऽस्ति जीवः सदसद्रूप इत्यादि, तदाराधकत्वात् सत्यं परिभाषितम् । यत्र जिनमतोत्तीर्ण विकल्प्यते 'नास्ति जीव' इत्यादि, तदसत्यम्, विराधकत्वात् । धवखदिरपलाशादिमिश्रेषु बहुष्वशोकवृक्षेष्वशोकवनमेवेदमितिविकल्पनपरं सत्या

Page #20

सत्यम् । अत्र हि कतिपयाशोकवृक्षाणां सद्भावात् सत्यताऽन्येपामपि धवादीनां सद्भावादसत्यता । व्यवहारनयमतापेक्षया चैव मुच्यते, परमार्थतस्त्वभिप्रेतान्यनिषेधादसत्यमेवेदम् । अशोकप्राधान्यविवक्षया भावसत्यमेव वा । उत्पन्न मिश्रादिवचनं तु सङ्ख्याशब्दानां पर्याप्त्याऽन्वयबोध एव साकाङ्क्षत्वादसत्यमेव । वस्तुप्रतिष्ठासामन्तरेण स्वरूपमात्रपालोचनपरं 'हे देवदत्त ! घटमानये' त्यादिविकल्पकं मनोऽसत्यामृषम् । इदं हि न यथोक्तलक्षणं सत्यं नापि मृषेति । इदमपि व्यवहारनयमतापेक्षया द्रष्टव्यं, तत्त्वतस्तु विप्रलिप्सादिपूर्वकं असत्येऽन्तर्भवति, अन्यत्तु सत्ये ।
इत्थमेव वचोऽपि चतुर्दाऽवसेयम् ।
काययोग औदारिक क्रियाहारक-तत(तत्त)न्मिश्र ३ कार्मणयोगभेदात् सप्तविधः । तत्रोदारं तीर्थकरादिशरीरापेक्षया प्रकृत्या बृहत्प्रमाणं वा । उदारमेवौदारिकम् । औदारिकमिश्रं नरतिरश्चामपर्याप्तावस्थायां केवलिनः केवलिसमुद्घातावस्थायां वा । विविधा विशिष्टा वा क्रिया विक्रिया तस्यां भवं वैक्रियम् । तच्च द्विधा - औपपातिकं लब्धिप्रत्ययं वा (?च)। आयं देवनारकाणां द्वितीयं नरतिरश्वाम् । वक्रियमिश्रं देवनारकाणामपर्याप्तावस्थायाम् । नरतिरश्चां च वैक्रियप्रारम्भकाले । तत्परित्यागकालेऽपीति केचित् । जिनद्धिदर्शनादिहेतोल ब्धिविशेषवशादाहियत इत्याहारकम् । तच्च वैक्रियादत्यन्तशुभं स्वच्छस्फटिकशिलाभम् । आहारकमिश्रमाहारकस्य प्रारम्भकाले । तत्परित्यागकालेऽपीति केचित् । कमैव कार्मणम् । तच्च जन्तोर्गत्यन्तरसंक्रान्तौ साधकतमम् । अस्ति चाऽन्यत्तैजसमपि शरीरं यद्भुक्ताहारपरिणमनहेतुर्विशिष्टतपोलब्धिकस्य तेजोलेश्या

Page #21

विनिर्गमहेतुश्च, परं तत् कार्मणेन सहाऽव्यभिचारीति तद्योगः पृथग् न गृहीतः।
तदेवमुक्ता मिथ्यात्वाद्यवान्तरभेदाः । अथ मिथ्यात्वादयो मूलभेदा गुणस्थानेष्वभिधीयन्ते ।
तत्र मिथ्यादृष्टिगुणस्थाने चतुःप्रत्ययो बन्धस्तत्र मिथ्यात्वाविरतिकपाय[योग]लक्षणानां चतुर्णामपि हेतूनां सत्त्वात् । मिश्रे सासादनेऽविरतसम्यग्दृष्टौ च मिथ्यात्वाभावात् त्रिप्रत्ययकः । देशविरते किञ्चिन्न्यूनत्रिप्रत्ययकः, तस्य त्रसासंयमाभावात् । प्रमत्तादारभ्य सूक्ष्मसम्पराय यावद् द्विप्रत्ययकः, प्रमत्तादीनां मिथ्यात्वाऽविरत्यभावात् । उपशान्तमोहादित्रये केवलयोगप्रत्ययः, अयोगी तु अवन्धक इत्युक्ता गुणस्थानेषु बन्धहेतुमूलभेदाः । अथ तेष्वेव यथासम्भव तदवान्तरभेदा उच्यन्ते । -
तत्र मिथ्यादृष्टिगुणस्थाने आहारकद्विकरहिताः पञ्चपञ्चाशद्वन्धहेतवः । आहारकद्विक तु संयमवतामेव भवतीति न तत्र तत्सम्भवः । सासादने मिथ्यात्वापगमात् पञ्चाशत् । सम्य ग्मिथ्यादृष्टौ त्रिचत्वारिंशत् , यतोऽत्रानन्तानुबन्ध्युदयाभावः, न चात्र परलोकगमनसम्भवि कार्मणौदारिकमिश्रवैक्रियमिश्रसम्भवः, “न सम्ममिच्छो कुणइ काल " मिति वचनेनास्य परलोकगमननिषेधात् । ततः पञ्चाशतः सप्तकापनयने त्रिचत्वारिंशदेव भवन्तीति । अविरतसम्यग्दृष्टौ पट्चत्वारिंशत् । यतोऽस्य परलोकगमनसम्भवेन प्रागपनीतं योगत्रयं लभ्यते । देशविरतावेकोनचत्वारिंशत् । येनात्र प्रत्याख्यानकषायोदयो न च त्रसासंयमः, सङ्कल्पजात्तस्मानिवृत्तेरारम्भेऽपि यतनया प्रवर्तमानत्वेन तन्निमित्तस्य त्रसासंयमस्य सतोऽप्यविवक्षणात् ।

Page #22

पृथिव्यादावीदृशारम्भरक्षाविषयविवेकेन यतनाया अभावान्न तदसंयमनिवृत्तिः । नापीह कार्मणौदारिकमिश्रसम्भवः । ते हि यथाक्रमं भवापान्तरालगतौ परभवोत्पदे(त्पाद )काले च लभ्येते, न च तदानीं देशविरतिसम्भव इति षट्चत्वारिंशतः सप्तापनयनादि हैकोनचत्वारिंशद्वन्धहेतव उपपद्यन्त इति । अविरत्येकादशक-प्रत्याख्यानावरणचतुष्टयापनयनादाहारकद्विकोदयाच प्रमत्ते पविंशतिः । अप्रमत्तस्य लब्ध्यनुपजीवनादाहारकवक्रियारम्भाऽसम्भवादाहारकमिश्र-चैक्रियमिश्रे न सम्भवत इति पइविंशतेई यापनयनाचतुर्विशतिः। अपूर्व करणे वक्रियाहारके अपि न भवत इति द्वाविंशतिः । हास्यादिषटकस्याऽपूर्व करणे व्यवच्छेदादनिवृत्तिवादरे पोडश । वेदत्रयस्य क्रोधादित्रयस्य चाऽनिवृत्तिबादरे व्यवच्छेदात् सूक्ष्मसम्पराये दश । लोभस्य सूक्ष्मसम्पराय एव व्यवच्छेदादुपशान्तमोहे नव । क्षीणमोहेऽप्येत एव नव । सयोगिजिने सप्त, आद्यान्तौ वाग्-मनोयोगी कार्मणझौदारिकमि च । तत्र कार्मणौदा- : रिकमिश्रे समुद्घातावस्थायाम् । अयोगिनि नैकोऽपि बन्धहेतुः। तदेवमुक्ताः सम्भवमात्रेण मिथ्यात्वाद्यवान्तरभेदा गुणस्थानेषु । अथैत एव यावन्तो यस्मिन् गुणस्थानके जघन्य [मध्य] मोत्कृष्टपदेष्वेकदा प्राप्यन्ते तस्मिंस्तावन्त उच्यन्ते ।
तत्र मिथ्यादृष्टौ जघन्यपदे युगपद्भाविनो बन्धहेतवो दश, उत्कृष्टपदेऽष्टादश, मध्यमास्त्वेतदन्तर्गताः । एवमुत्तरत्रापि मध्यमभावना कार्या । सासादने जघन्यपदे दश, उत्कृष्टपदे सप्तदश । मिश्राऽविरतयोर्जधन्यतो नव, उत्कपतः पोडश । देशविरते जघन्यपदेऽष्टौ, उत्कृष्टपदे चतुर्दश । यतित्रिके जघन्यतः पञ्च उत्कः तः सप्त । अनिवृत्तिबादरे जघन्यतो

Page #23

द्वावुत्कर्षतस्त्रयः । सूक्ष्मसम्परायेऽजघन्योत्कृष्टौ द्वौ । शेषाणामेकैकः ।
9
तत्र मिथ्यादृष्टौ दश तावदिमे - पञ्चानां मध्ये एकतमं मिथ्यात्वं यदै ककायं हन्ति तदै ककायघातः, यदा तु द्वावन्यतमौ हन्ति तदा द्विकघातः, एवं त्रिकादिघाता अप्यूाः । एतेषां पण्णां वातभेदानां मध्ये एकोऽन्यतमो वातभेदः पञ्चानामक्ष (क्षा) णामन्यतमस्याक्षस्याऽसंयमः । हास्यरत्योररतिशोकयोवान्यतरस्य युगलस्योदयः । त्रयाणां वेदानामन्यतमस्यैकस्य वेदस्योदयः । अनन्तानुबन्धिवजनां कपायाणामन्यतमस्य च क्रोधादित्रिकस्य । क्रोधमानमायालोभा हि युगपन्नोदयमायान्ति, किन्तु क्रमेणैव । केवलमेकस्मिन्नप्रत्याख्यानादिके क्रोधादित्रि के उदीयमाने शेषा अपि क्रोधादय उदयमायान्ती - त्यन्यतमक्रोधादित्रिकग्रहणम् । तथा दशानां योगानामन्यतमो योगः । आहारकद्विकं यत्र न भवत्येव । अनन्तानुबन्धिनामनुदय एव च दश बन्धहेतुभेदाः संभवन्ति । तदनुदयश्च यः सम्यग्दृष्टिः प्रथमतोऽनन्तानुबन्ध्युगलनं कृत्वैव विश्रान्तो, न मिथ्यात्वादिक्षयाय तथाविधसामग्र्य भावादुद्युक्तवान् ततःकालान्तरे मिध्यात्वं गतस्तत्प्रत्ययतो भूयोऽप्यनन्तानुबन्धिन उपचिनोति । तेषु चोपचीयमानेषु प्रतिसमयं शेषचारित्रमोहप्रकृतिदलिकं संक्रमयति । संक्रमय्य चाऽनन्तानुबन्धितया परिणमयति । ततो यावन्न संक्रमावलिका [न]तिक्रामति तावत्तस्य मिथ्यादृष्टेरपि सतो [ ऽनन्तानुबन्ध्यनुदयो ? ] भवति । अनन्तानुबन्ध्युदयाभावे च मिध्यादृष्टेर्मरणं सत्कमादिग्रन्थेषु प्रतिषिद्धं ततो भवान्तरगमनसम्भविनो वैक्रियमिश्रौदारिक मिश्रकार्मणकाययोगा न भवन्तीति दशानां योगा

Page #24

नामन्यतमो योग इत्युक्तम् । अनन्तानुबन्धिभयजुगुप्साश्च विकल्पितोदया इति तदुदयाभावे जघन्यपदे दश बन्धहेतवः। अत्र मिथ्यात्वमवान्तरभेदापेक्षया पञ्चधा । ते च पञ्चापि भेदा एकैकस्मिन् कायघाते सम्भवन्तीति षट् पञ्चभिर्गुण्यन्ते जाता त्रिंशत् । ते चैकैकस्मिन् इन्द्रियाऽसंयमे प्राप्यन्ते; इन्द्रियाऽसंयमाश्च पञ्च, मनोऽसंयमस्त्वेतदन्तर्गतत्वादेव न पृथग विवक्षितः; ततः त्रिंशता पञ्च गुण्यन्ते, जातं सार्द्धशतम् । इदं च सार्द्ध शतमेकैकस्मिन् युगले प्राप्यते इति सार्द्धशतेन द्वे गुण्यते, जातानि त्रीणि शतानि । अमूनि चैकैकस्मिन् वेदे सम्भवन्ति, वेदाश्च त्रय इत्येतैत्रिभिः शतैस्त्रयो गुण्यन्ते, जातानि नव शतानि । तानि चैकैकस्मिन् क्रोधादित्रिके प्राप्यन्ते, क्रोधादयश्च चत्वार इति चत्वारो नवभिः शतैर्गुण्यन्ते, जातानि पत्रिंशच्छतानि । तानि च प्रत्येकमेकैकस्मिन् योगे सम्भवन्ति, योगाश्च दशेति दश षत्रिशच्छतैर्गुण्यन्ते, जातानि षट्त्रिंशत्सहस्राणि । एतावन्तो दशानां बन्धहेतूनां भङ्गाः ।
त एव प्रागुक्ता दश भयप्रक्षेपादेकादश । तत्र च भङ्गाः प्रागुक्तप्रमाणाः -३६००० । अथवा जुगुप्साप्रक्षेपादेकदे(काद) श । अत्रापि भङ्गास्तु (स्ता) वन्त एव ३६००० । अथवाऽनन्तानुबन्ध्यन्यतमक्रोधादिप्रक्षेपादेकादश । अनन्तानुबन्ध्युदये च योगास्त्रयोदश भवन्तीति कपायगुणनतो लब्धानि षत्रिंशच्छतानि त्रयोदशभिर्गुण्यन्ते, जातानि षट्चत्वारिंशत्सहस्राण्यटशताधिकानि । अथवा षण्णां कायघातानामन्यतमः कायघात इति यत् प्रागुक्तं तदिह न गृह्यते, किन्तु पृथिव्याद्यन्यतमकायवधद्वयं प्राणिभेदेन तद्वयपरोपणभेदाश्रयणादित्येकादश भवन्ति । षण्णां च पदानां द्विकसंयोगे भङ्गाः पञ्चदश ।

Page #25

ततो मिथ्यात्वभेदैः पञ्चभिः पञ्चदश गुण्यन्ते, जाता पञ्चसप्ततिस्तया पञ्चेन्द्रियाणि गुण्यन्ते, जातानि त्रीणि शतानि पञ्चसप्तत्यधिकानि । तैयुगलद्विकं गुण्यते, जातानि सप्त शतानि पञ्चाशदधिकानि । तैस्त्रयो वेदा गुण्यन्ते, जातानि द्वाविंशति शतानि पश्चाशदधिकानि । तैः कषायचतुष्टयं गुण्यते, लब्धानि नव सहस्राणि । तानि चैकैकस्मिन् योगे प्राप्यन्त इति तैर्दशानां या (यो) गानां गुणने जातानि नवतिसहस्राणि । सर्वसङ्ख्यया मिथ्यादृष्टावेकादशवन्धहेतुभङ्गानां द्वे लक्षे अष्टाशीतिसहस्राणि २८८००० ।
त एव पूर्वोक्ता दश बन्धहेतयो भयजुगुप्साप्रपाद् द्वादश । तत्र भङ्गाः प्राग्वत् पटत्रिंशत्सहस्राणि । अथवाऽनन्ता नुबन्धि-भयप्रक्षेपावादश, [अनन्तानुवन्ध्युदये च योगास्त्रयोदशेत्यत्र भङ्गाः षट्चवारिंशत्सहस्राण्यष्टशताधिकानि । यद्वाऽनन्तानुवन्धि-जुगुप्साप्रक्षेपाद् द्वादश, अत्राप्येतावन्त एव भङ्गाः ४६८०० । अथवा कायत्रयवधग्रहाद् द्वादश । पण्णां च पदानां त्रिकसंयोगे विंशतिभङ्गास्ततः पञ्चभिमिथ्यावभेदै (:) कायवथा विंशतिगुण्यन्ते, जातं शतं; तेन पञ्चेन्द्रियाऽसंयमगुणने पञ्च शतानि; तैयुगलद्विकगुणंते(णने)न सहस्रं तेन वेदत्रयगुणने सहस्रत्रयं; तेन कषायचतुष्टयगुणने द्वादश सहस्राणि; तैर्योगदशकताडने जातं लक्षमेकं विंशतिसहस्राधिकम् । अथवा कायद्वयवध-भयप्रक्षेपाद् द्वादश । तत्र भङ्गा नवतिसहस्राणि । एवं जुगुप्सा-कायद्वयवधेऽपि प्रक्षिप्ते ज्ञेयम् । अथवाऽनन्तानुवन्धी(न्धि) - कायद्वयवधप्रक्षेपे द्वादश । तत्र च कषायताडनलब्धानां नवसहस्राणां त्रयोदशयोगैर्गुणने भङ्गसङ्ख्या लक्षमेकं सप्तदश च सहस्त्राणि । सर्वसङ्ख्यया द्वादशहेतुभङ्गाः पञ्च लक्षाः षट्चखारिंशत्सहस्राणि पट्शतानि च ।

Page #26

___ पूर्वोक्तेषु दशसु बन्धु(न्ध)हेतुषु भय-जुगुप्सा-ऽनन्तानुबन्धिप्रक्षेपात् त्रयोदश भवन्ति । अनन्तानुवन्ध्युदये च योगास्त्रयोदशेति प्राग्वल्लब्धानि षट्चत्वारिंशत्सहस्राण्यष्टौ च शतानि । यदा कायचतुष्टयवधपरिग्रहा(त् ) त्रयोदश। षण्णां च पदानां चतुष्कसंयोगे भङ्गाः पञ्चदशेति पञ्चदशाद्यङ्कताडने नवतिसहस्राणि भङ्गाः । अथवा भय-कायत्रयवधप्रक्षेपे त्रयोदश । त्रिकसंयोगे च भङ्गा विंशतिरिति प्राग्वल्लब्धं विंशतिसहस्राधिकं लक्षम् । एवं जुगुप्साकायत्रयवधेऽपि प्रक्षिप्ते द्रष्टव्यम् । यद्वाऽनन्तानुवन्धि-कायत्रयवधपरिग्रहे त्रयोदश । तत्र भङ्गा लक्षं पट्रपञ्चाशत्सहस्राधिकम् । यद्वा जुगुप्सा-भयकायद्वयंव(यव)धप्रक्षेपे त्रयोदश । तत्र भङ्गा नवतिसहस्राणि । त(भ)या -ऽनन्तानुवन्थि-कायद्वयवधप्रक्षेपाढा त्रयोदश । तत्र भङ्गानां लक्षं सप्तदशसहस्राधिकम् । एवमनन्तानुबन्धि-जुगुप्सा-कायद्वयवधपरिग्रहेऽपि । संख्या(ख्य)या त्रयोदशवन्धहेतुभगा अष्टौ लक्षाः पट्पञ्चाशत्सहस्राणि चाष्टशताधिकानि ।
त एव दश बन्धहेतवः कायपश्चकवधपरिग्रहे चतुदश भवन्ति । पण्णां च कायानां पञ्चसंयोगे भङ्गाः षट् । ततोका(ऽङ्का)नां गुणने भङ्गाः षत्रिंशत्सहस्राणि । अथवा कायचतुष्टयवध-भयपरिग्रहे चतुर्दश । षण्णां च चतुष्कसंयोगे भङ्गाः पञ्चदशेति पञ्च (?) पञ्चदशाधङ्कमेने(ताडने)भङ्गा नवतिसहस्राणि । एवं कायचतुष्टयवध-जुगुप्सापरिग्रहेऽपि । यद्वा कायचतुष्टयवधाऽनन्तानुबन्धिपरिग्रहे चतुर्दश । अनन्तानुबन्ध्युदये च योगास्त्रयोदशेति भङ्गा लक्षमेकं सप्तदश च सहस्राणि । यहा कायत्रयवध-भय-जुगुप्सोपादानाचतुर्दश । कायत्रयसंयोगे च भङ्गा विंशतिरिति लब्धं प्राग्यद्विशत्युत्तरं लक्षम् [विंशतिसहस्रोत्तरं लक्षम् ] । यद्वा कायत्रयवध-भया

Page #27

ऽनन्तानुबन्धिग्रहणातुच्चतुर्दश । तत्र भगानां षट्पञ्चाशत्सहस्राधिक लक्षम् । एवं कायत्रयवध-जुगुप्साऽनन्तानुबन्धिपरिग्रहेऽपि । अथवा कायद्वयवध-भय-जुगुप्सा-ऽनन्तानुवन्धिपरिग्रहे चतुर्दश । तत्र भङ्गानां प्राग्वत् सप्तदशसहस्रोत्तरं लक्षम् । सर्वसङ्ख्यया चतुर्द शबन्धहेतुभगा अष्टा लक्षा द्वयशीतिश्च सहस्राणि ।
त एव दश षट्कायवधोपादाने पञ्चदश भवन्ति । ' षण्णां च कायानां पटकसंयोगे भङ्ग एकः । ततः पञ्चैकाद्य
ताडने भङगाः षट् सहस्राणि । यदि वा भयको(का)य पञ्चकवधपरिग्रहे पञ्चदश । तत्र प्राग्वद् भङ्गाः पत्रिंशत्सहस्राणि । एवं जुगुप्सा-कायपञ्चकवधपरिग्रहेऽपि । अथवा कायपश्चकवधाऽनन्तानुबन्ध्युपादाने पञ्चदश । तत्र योगाः त्रयोदशेति भङगानी (?ङ्गाः) पट्चत्वारिंशत्सहस्राण्यष्टौ च शतानि । यद्वा कायचतुष्टयवध-भय-जुगुप्सापरिग्रहे पञ्चदश । तत्र भङ्गा नवतिसहस्राणि । कायचतुष्टयवध--भयाऽनन्तानुवन्धिप्रक्षेपाहा पञ्चदश । तत्र भङ्गानां सप्तदशसहस्रोत्तरं लक्षम् । एवं काय चतुष्टयवध-जुगुप्साऽनन्तानुवन्धिप्रक्षेपेऽपि । कायत्रयवध-भयजुगुप्सा-ऽनन्तानुबन्धिप्रक्षेपेऽपि पञ्चदश । तत्र भङ्गानां पट्पञ्चाशत्सहस्राधिक लक्षम् । सर्वसत्यया पञ्चदशवन्धहेतुभङ्गानां लक्षपट्कमष्टचत्वारिंशच्छताधिकम् ।
त एव दश कायषट्कवध-भयप्रक्षेपात् पोडश । तत्र भङ्गाः पट्सहस्राणि । एवं कायप(क)वध-जुगुप्साप्रक्षेपेऽपि । षट्कायवधाऽनन्तानुबन्धिप्रक्षेपेऽपि षोडश । तत्र भङ्गा अष्टसप्ततिशतानि । कायपश्चकवध-भय-जुगुप्साप्रक्षेपे वा षोडश ! तत्र भङ्गाः पत्रिंशत्सहस्राणि । यद्वा कायपञ्चकवध-भया-5 नन्तानुबन्धिप्रक्षेपे षोडश । तत्र भङ्गाः पट्चत्वारिंशत्सहस्राण्यष्टौ

Page #28

च शतानि । एवं कायपश्चकवध-जुगुप्साऽनन्तानुबन्धिप्रक्षेपेऽपि । यद्वा कायचतुष्टयवध-भय-जुगुप्साऽनन्तानुबन्ध्युपादाने षोडश । तत्र भङ्गानां सप्तदशसहस्राधिक लक्षम् । सर्वसङ्खयया पोडशबन्धहेतुभङ्गा द्वे लक्षे षट्षष्टिसहस्राणि चत्वारि शतानि ।
त एव दश कायषट्कवध-भय-जुगुप्साग्रहणे सप्तदश स्युः । तत्र भङ्गाः षटू सहस्राणि । यद्वा षट्कायवध-भिया] नन्तानुबन्धिग्रहणे सप्तदश । तत्र भङ्गाः प्राग्वदष्टसप्ततिशतानि । एवं षट्कायवध-जुगुप्सा-ऽनन्तानुवन्धिप्रक्षेपेऽपि । अथवा कायपञ्चकवध-भय-जुगुप्सा-ऽनन्तानुबन्धिप्रक्षेपे सप्तदश । तत्र भङ्गानां षट्चत्वारिंशत्सहस्राण्यष्टौं च शतानि । सर्वसङ्ख्यया सप्तदशबन्धहेतुभङ्गानामष्टषष्टिसहस्राणि चतु:शताधिकानि ।
त एव दश षट्कायवध-भय-जुगुप्सा-ऽनन्तानुवन्धिप्रक्षे[प]ऽष्टादश । तत्र भङ्गानामष्टसप्ततिशतानि । सर्वसङ्ख्यया मिथ्यादृष्टौ बन्धहेतुभङ्गाश्चतुशिल्लक्षाः सप्तसप्ततिसहस्राणि षट्शतानि च । भाविता मिथ्यादृष्टौ वन्धहेतुभङ्गाः ॥ अथ सासादने भाव्यन्ते । -
तत्र च त्रिभिवदैत्रयोदश योगा गुण्यन्ते, जाता एकोनचत्वारिंशत् । तत एकरूपमपसार्यते; यतः सासादनभावं प्राप्तस्य नपुंसकवेदोदये वैक्रियमिश्रः काययोगो न सम्भवति वैक्रियमिश्रो हि काययोगः कार्मणेन सह विवक्षितः, स च नपुंसकवेदोदये नरकभवोत्पत्तौ प्राप्यते, नान्यत्रसासादनभावं प्राप्तश्च नरकंन] यातीति स्थिता अष्टत्रिंशत् । ते पइभिः कायवधैगुण्यन्ते, जातमष्टाविंशं शतद्वयम् । तत् पञ्चभिरिन्द्रियाऽसंयमैगुण्यते, जातान्येकादशशतानि चत्वारिंशदधिकानि ।

Page #29

૧૨
तानि युगलद्विकेन गुण्यन्ते, जातानि द्वाविंशतिशतान्यशीत्यधिकानि । तानि कषायचतुष्टयेन गुण्यन्ते, जातानि विंशत्यधिकान्येकविंशति(?न्येकनवति )शतानि । एतावन्तो दशवन्धहेतूनां सासादने भङ्गाः ।
त एव दश बन्धहेतवः कायद्वयवधपरिग्रहादेकादश । तत्र पण्णां कायानां द्विकसंयोगे भङ्गाः पञ्चदश, तान् कायवधस्थाने स्थापयित्वोक्तक्रमेणाङ्कताडने द्वाविंशतिसहस्राण्यष्टशताधिकानि लभ्यन्ते । अथवा त एव दश भयप्रक्षेपादेकादश, तत्र भङ्गाः प्राग्वदेकनवतिशतानि विंशत्यधिकानि । एवं जुगुप्साप्रक्षेपेऽपि । सवसङ्खयगैकादशबन्धहेतूनां भङ्गा एकचत्वारिंशत्सहस्राणि चत्वारिंशदधिकानि ।
__त एव दश कायत्रयवधपरिग्रहे द्वादश । त्रिकसंयोगे च भङ्गा विंशतिरिति तदन्धितोक्ताङ्कताडने लब्धानि त्रिंशत्सहस्राणि चतुःशताधिकानि । अथवा भयकायद्वयवधोपादाने द्वादश, तत्र भङ्गा अष्टशताधिकानि द्वाविंशतिसहस्राणि । एवं कायद्वयवध-जुगुप्साप्रक्षेपेऽपि । यद्वा भय-जुगुप्माप्रक्षेपाद् द्वादश, तत्रैकविंशति (नवति) शतानि विंशत्यधिकानि। भङ्गानां च सर्पसङ्ख्यया द्वादशवन्धहेतुभङ्गाः पञ्चाशीतिसहस्राणि विशं च शतम् ।
त एव दश कायचतुष्टयवधपरिग्रहे त्रयोदश । चतुष्कसंयोगे च भङ्गाः पञ्चदशेति प्राग्वद् गुणने भङ्गा द्वाविंशतिसहस्राण्यष्टौ च शतानि । अथवा भयकायत्रयवधप्रक्षेपात् त्रयोदश । तत्र भङ्गानां त्रिंशत्सहस्राणि चतुःशताधिकानि । एवं कायत्रयवध-जुगुप्साप्रक्षेपेऽपि । यद्वा कायद्वयवध--भय-जुगुप्साप्रक्षेपे त्रयोदश। तत्र भङ्गा द्वाविंशतिसहस्राण्यष्टौ च

Page #30

शतानि । सर्वसङ्ख्यया त्रयोदशबन्धहेतुभङ्गाः चतुःषष्टिशताधिकं लक्षम् ।
ते चैव दश कायपञ्चकवधग्रहणे चतुर्दश । पञ्चकसंयोगे च भङ्गाः षड्, इति तद्युक्तप्रागुक्ताङ्काभ्यासे भङ्गानामेकनवतिशतानि विंशत्यधिकानि । अथवा कायचतुष्टयवध--भयप्रक्षेपे चतुर्दश । तत्र भङ्गानां द्वाविंशतिसहस्राणि शताष्टकं च । एवं कायचतुष्टयवध-जुगुप्साप्रक्षेपेऽपि । कायत्रयवध-भय-जुगुप्साप्रक्षेपे वा चतुर्दश । तत्र भङ्गास्त्रिंशत्सहस्राणि चत्वारि च शतानि । सर्वसङ्ख्यया चतुदशवन्धहेतुभङ्गाः पञ्चाशीतिसहस्राणि विशं च शतम् ।
त एव दश कायषट्रकवधप्रक्षेपे पञ्चदश । पटसंयोगे चैक एव भङ्गः, ततः प्रागुक्तविधिना भङ्गाः पञ्चदशशतानि विंशत्यधिकानि । अथवा कायपञ्चकवध-भयप्रक्षेपे पञ्चदश । तत्र भङ्गा एकनवतिशतानि विंशत्यधिकानि । एवं कायपञ्चकवध-जुगुप्साप्रक्षेपेऽपि । यद्वा कायचतुष्टयवध-भय-जुगुप्सा प्रक्षेपात् पञ्चदश । पण्णां चतुष्कसंयोगे च भङ्गाः पञ्चदशेति तद्युक्तप्रागुक्ताङ्कताडने भङ्गा द्वाविंशतिसहस्राण्यष्टौ च शतानि । सर्वसङ्ख्यया पञ्चदशवन्धहेतुभगा द्विचत्वारिंशत्सहस्राणि पष्टयधिकानि च पञ्च शतानि ।
त एव दश कायपट्कवध-भयप्रक्षेपे पोडश । तत्र पञ्चदशशतानि विशानि (?विंशत्यधिकानि) भङ्गानाम् । एवं कायकषटकवध-जुगुप्साप्रक्षेपेऽपि । अथवा कायपञ्चकवध भय-जुगुप्साप्रक्षेपे पोडश । पण्णां च पञ्चकसंयोगे भङ्गा एकनवतिशतानि विंशत्युत्तराणि । सर्वे पोडशबन्धहेतुभङ्गा द्वादशसहस्राणि पष्टयधिकशताधिकानि (शतानि)।

Page #31

त एव दश कायषट्रकवध-भय-जुगुप्साप्रक्षेपात् सप्तदश । तत्र भङ्गाः पञ्चदशशतानि विशत्युत्तराणि । सर्वसङ्ख्यया सासादने बन्धहेतुभङ्गा लक्षत्रय त्र्यशीतिसहस्राणि चत्वारिंशच्च । भाविताः सासादने बन्धहेतुभङ्गाः ।
अथ मिश्रे ते भाव्यन्ते । तत्र सासादनो [दिता ] दशाऽनन्तानुवन्ध्युदयरहिता जघन्यतो नव पर्यवस्यन्ति । योगाश्चात्र दश; मिश्रे मरणाभावेन वैक्रियमिश्रौदारिकमिश्रकामणकाययोगाऽसम्भवात् । तत इयमङ्कस्थापना १०, ४, ३, २, ५, ६ । अमीषामङ्कानामभ्यासे जातानि द्विसप्ततिशतानि । एतावन्तः सम्यगमिथ्यादृष्टेर्नवबन्धहेतु भङ्गाः ॥ त एव नव कायद्वयवधप्रक्षेपे दश । द्विकसंयोगश्च पञ्चदशभेद इति तद्युक्तोक्ताङ्कगुणने जातान्यष्टादशसहस्राणि । अथवा भयप्रक्षेपाद् दश । तत्र भङ्गाः प्राग्वद् द्विसप्ततिशतानि । एवं जुगुप्साप्रक्षेपेऽपि । सर्वसङ्ख्यया देशबन्धहेतुभङ्गा द्वात्रिंशत्सहस्राणि चत्वारि च शतानि ॥ त एव नव कायत्रयवधप्रक्षेपादेकादश । त्रिकसंयोगे षण्णां विंशतिभङ्गा इति तद्युक्तोक्ताङ्कताडने भङ्गाश्चतुर्विशतिसहस्राणि । यद्वा कायद्वय वध-भयप्रक्षेपादेकादश । तत्र षण्णां द्विकसंयोगे पञ्चदशभेदनिष्पत्तेरष्टादशसहस्राणि भङ्गानाम् । एवं कायद्वयवध-जुगुप्साप्रक्षेपेऽपि । अथवा भय-जुगुप्साप्रक्षेपादेकादश । तत्र भङ्गा द्विसप्ततिशतानि । सर्वसङ्ख्ययैकादशबन्धहेतुभङ्गाः सप्तषष्टिसहस्राणि शतद्वयाधिकानि ।
त एव नव कायचतुष्टयवधप्रक्षेपे द्वादश । त्रिकसंयोगे च विंशतिर्भङ्गा इत्यत्र भङ्गानां चतुर्विंशतिसहस्राणि ।
[अत्रैवं पाठः सम्भाव्यतेः- त एव नव कायचतुष्टय

Page #32

૧૫
वधप्रक्षेपे द्वादश । १एण्णां च चतुःसंयोगे भङ्गाः पञ्चदशेति तद्युक्तोक्ताङ्कताडने जातान्यष्टादशसहस्राणि भङ्गानाम् । यद्वा कायत्रयवध-भयप्रक्षेपे द्वादश। त्रिकसंयोगे च विंशतिभङ्गा इत्यत्र भङ्गानां चतुर्विंशतिसहस्राणि । ] एवं कायत्रयवध-जुगुप्साप्रक्षेपेऽपि । यदि वा कायद्वयवध-भय-जुगुप्साप्रक्षेपाद् द्वादश । तत्र भङ्गानामष्टादश सहस्राणि । सर्वसङ्ख्यया द्वादशवन्धहेतुभङ्गाश्चतुरशीतिसहस्राणि ।
त एव नव कायपञ्चकवधप्रक्षेपे त्रयोदेश । पञ्चभिः पण्णां योगे भङ्गाश्च पडिति भङ्गानामिह द्विसप्ततिशतानि । यहा कायचतुष्टयवध-भयप्रक्षेपात् त्रयोदश । तत्र चतुष्कसंयोगीयपञ्चदशभङ्गभङ्गानामष्टादेशसहस्राणि । एवं कायचतुष्टयवध जुगुप्साप्रक्षेपेऽपि । अथवा कायत्रयवध-भय-जुगुप्साप्रक्षेपे त्रयोदश । पण्णां त्रिकसंयोगे च विशतिर्भङ्गा इतीह भङ्गानां चतुर्विशतिसहस्राणि । सर्वे त्रयोदश[बन्ध] हेतुभङ्गाः सप्तषष्टिसहस्राणि द्वे च शते ।
त एव नव कायषड्वधप्रक्षेपे चतुर्दश। षट्रकसंयोगे चैक एव भङ्ग इत्युक्ताङ्काभ्यासजभङ्गानां द्वादशशतानि । यद्वा कायपञ्चकवध-भयप्रक्षेपे चतुर्दश । तत्र पञ्चकसंयोगे षड्भङ्गलाभाद् भगा द्विसप्ततिशतानि । एवं कायपञ्चकवध-जुगुप्साप्रक्षेपेऽपि । यद्वा कायचतुष्टयवध-भय-जुगुप्साप्रक्षेपाचतुर्दश) षण्णां चतुष्कसंयोगेच भङ्गाः पञ्चदशेत्यष्टादशसहस्राणीह भङ्गाः। सर्वे चतुदशवन्धहेतुभङ्गास्त्रयस्त्रिंशत्सहस्राणि पट् च शतानि ।
त एव नव कायषड्वध-भयप्रक्षेपे पञ्चदश । षट्रकसंयोगे भङ्गैक्याद् भङ्गानामत्र द्वादश शतानि । एव कायषट्रकवध-जुगुप्साप्रक्षेपेऽपि । अथवा कायपञ्चकवध-भय-जुगु

Page #33

૧૬
प्साप्रक्षेपे पञ्चदश । तत्र षण्णां पञ्चकसंयोगे भङ्गपट्रकमिति भङ्गानां द्विसप्ततिशतानि। सर्वसङ्ख्यया पञ्चदशहेतुभङ्गाः पण्णवतिशतानि।
__ त एव नव कायषट्कवधभय-जुगुप्साप्रक्षेपे पोडश । भङ्गाश्चात्र द्वादश शतानि । सर्व सङ्कलनया मिश्रे वन्धहेतुभङ्गा लक्षत्रयं चतुर्विशतिशतानि च । भाविताः सम्यगमिथ्यादृष्टौ बन्धहेतुभङ्गाः ॥
अथाऽविरतसम्यग्दृष्टौ नवाद्याः पोडशान्तास्ते भाव्यन्ते । -अत्र नव प्राग्वदेव, परं योगास्त्रयोदश भवन्ति । परलोकगमनस्याप्यत्र सम्भवात् । ते त्रिभिर्वे दैस्ताड्यन्ते, जाता एकोनचत्वारिंशत् । ततो रूपचतुष्टयमपसायते; यतोऽविरतसम्यग्दृष्टेः स्त्रीवेदोढ़ये वेक्रियमिश्र-कार्मणकाययोगौ न भवतः; वैक्रियमिश्रकाययोगिषु स्त्रीवेदिषु मध्येऽविरतसम्यग्दृष्टेरुत्पादाभावात् । उक्तं च सप्ततिकाचूर्णी वैक्रियमिश्रयोगे कार्मणयोगे चैतस्य वेदद्वारे भङ्गचिन्तायाम् :
“एत्थ इत्थिवेदो ण लब्भइ । कहं ? । इथिवेअगेसु ण उववज्जइत्ति कउ ।"
प्रायोवृत्त्या चैतदुक्तं, स्त्रीवेदिष्वपि कदाचित्तदुत्पादाद् ; उक्तं च सप्ततिकाचूर्णावेव- "कयाइ होज्ज इथिवेअगेसुत्ति।"
तथा स्त्रीवेदोदये नपुंसकवेदोदये चौदारिकमिश्रो न भवति; तिर्यग्मनुष्येषु स्त्रीवेद-नपुंसकवेदिषु मध्येऽविरतसम्यग्दृष्टेरुत्पादा[ भावात् । तदपि प्रायोवृत्त्योक्तं, तेन न मल्लिस्वाम्यादिभिर्व्यभिचारः । तत एकोनचत्वारिंशतश्चतुटयापनयने पञ्चत्रिंशदवशिष्यते (न्ते)। तैः कायवधपटकगुणने दशोत्तरं शतद्वयम् । तेनेन्द्रियाऽसंयमपञ्चकगुणने पञ्चाशदधिका

Page #34

१७
दशशती । तया युगलद्विकगुणने जातान्येकविंशतिशतानि । तैः कपायचतुष्टयगुणने चतुरशीतिशतानि । एतावन्तो नववन्धहेतवः ( हेतुभङ्गाः ? )।
त एव नव कायद्वयवधप्रक्षेपे दश । पण्णां द्विकसंयोगे भङ्गाः पञ्चदशेति तान् कायस्थानेऽवस्थाप्योक्ताङ्कताडने एकविंशतिसहस्रास्तत्र भङ्गाः । अथवा भयप्रक्षेपे दश । तत्र भङ्गाः प्राग्वचतुरशीतिशतानि । एवं जुगुप्साप्रक्षेपेऽपि । सर्वसङ्कलने दशबन्धहेतुभङ्गाः सप्तत्रिंशत्सहस्राण्यष्टौ च शतानि ।
त एव नव कायत्रयवधप्रक्षेपादेकादश । षण्णां त्रिकसंयोगे च विशतिर्भङ्गा इत्यत्र भङ्गानामष्टाविंशतिसहस्राणि । अथवा कायद्वयवध-भयप्रक्षेपे एकादश । तत्र भङ्गा एकविंशतिसहस्राणि । एवं कायद्वयवध-जुगुप्साप्रक्षेपेऽपि । यद्वा भयजुगुप्साप्रक्षेपादेकादश । तत्र कायस्थाने पडेवेति भङ्गाश्चतुरशीतिशतानि । सर्वसङ्ख्ययैकादशबन्धहेतुभङ्गा अष्टसप्ततिसहस्राणि चत्वारि शतानि च ।
त एव नव कायचतुष्टयवधप्रक्षेपे द्वादश । तत्र चतुकसंयोगे भङ्गाः पञ्चदशेति तयुक्तप्रागुक्ताङ्कगुणने भङ्गानामेकविंशतिसहस्राणि । अथवा कायत्रयवध-भयप्रक्षेपे द्वादश । तत्र कायस्थाने विंशतिरिति प्राग्वद् भङ्गा अष्टाविंशतिसहस्राणि । एवं कायत्रयवध-जुगुप्साप्रक्षेपेऽपि । यद्वा कायद्वयवध-भय-जुगुप्सा प्रक्षेपाद् द्वादश । तत्र कायस्थाने पञ्चदशेति प्राग्वद् भङ्गानामेकविंशतिसहस्राणि । सर्वसङ्ख्यया द्वादशवन्धहेतुभङ्गा अष्टनवतिसहस्राणि ।
त एव नव कायपञ्चकवधप्रक्षेपात् त्रयोदश । पण्णां पञ्चकसंयोगे च पडिति भङ्गा इह चतुरशीतिशतानि । यद्वा

Page #35

૧૮
काय चतुष्टयवध-भयप्रक्षेपात् त्रयोदश । तत्र कायस्थाने पञ्चदशेति भङ्गानामेकविंशतिसहस्राणि । एवं कायचतुष्टयवधजुगुप्साक्षेपेऽपि । अथवा कायत्रयवध - [ भय ] जुगुप्साप्रक्षेपे [योदश । ] तत्र कायस्थापने ( स्थाने) विंशतिरिति प्राज्ञद् भङ्गा अष्टाविंशतिसहस्राणि । सर्वे त्रयोदशबन्धहेतुभङ्गा अष्टसप्ततिसहस्राणि चतुःशताधिकानि ।
त एव नव कायषट्कवधप्रक्षेपाच्चतुर्दश । तत्र कायस्थाने षटुकसंयोगीयो भङ्ग एक इति प्राग्वदङ्कगुणने भङ्गाचतुर्दशशतानि । अथवा कायपञ्चकवधभयप्रक्षेपाच्चतुर्दश । तत्र पञ्चकसंयोगे भङ्गषट्कमिति प्राग्वद् भङ्गानां चतुरशीतिशतानि । एवं कायपञ्चकवध - जुगुप्साप्रक्षेपेऽपि । यहा कायचतुष्टयवध भय - जुगुप्साप्रक्षेपाच्चतुर्दश । अत्र चतुष्कसंयोगे भङ्गाः पञ्चदशेति प्राग्वदङ्कताडने भङ्गा एकविंशतिसहस्राणि । सर्वमीलने चतुर्दशबन्धहेतुभङ्गा एकोनचत्वारिंशत्सहस्राणि द्वे च शते ।
तएव नव कायषट्कवध - भयप्रक्षेपात् पञ्चदश । अत्र षट्कसंयोगे भक्यात् प्राग्वदङ्काभ्यासे भङ्गाचतुर्दश शतानि । एवं कायषड्वधजुगुप्साप्रक्षेपेऽपि । यद्वा कायपञ्चकवध-भयजुगुप्साप्रक्षेपे पञ्चदश । अत्र पञ्चकसंयोगे षड्भङ्गया भङ्गानां चतुरशीतिशतानि । सर्वे पञ्चदशबन्धहेतुभङ्गा एकादशसहस्राणि शतद्वयं च ।
तेष्वेव नवसु कायषटुकवध-भय- जुगुप्साप्रक्षेपे षोडश । तत्र भङ्गाश्चतुर्दशशतानि । सर्वसङ्घययाऽविरतसम्यग्दृष्टौ भङ्गानां लक्षत्रयं द्विपञ्चाशत्सहस्राण्यष्टौ च शतानि । भाविता अविर - तसम्यग्दृष्टौ बन्धहेतुभङ्गाः ॥
अथ देशविरतेऽष्टादयश्चतुर्दशान्तास्ते ख्याप्यन्ते । तत्र

Page #36

देशविरते कायवधाः पञ्च, त्रसकायवधप्रत्याख्यानात् । योगाचैकादश, कार्मणौदारिकमिश्राहारकद्विकानामसम्भवात् , इत्यप्रत्यारव्यानवर्जेष्वष्टसु बन्धहेतुषु कायवधपञ्चकं पञ्चभिरिन्द्रिथाऽसंयमैगुण्यते, जाता पञ्चविंशतिः। सा युगलद्विकेन गुण्यते, जाता पश्चाशत् । तया वेदत्रिकं गुण्यते, लब्धं सार्द्धशतम् । तत् कपायचतुष्टयेन गुण्यते, जातानि षट् शतानि । तान्येकादशभिोगेर्गुण्यन्ते, जातानि षट्पष्टिशतानि । एतावन्तोऽष्टबन्धहेतुभङ्गाः ।
त एवाऽष्टौ कायद्वयवधप्रक्षेपान्नव । पञ्चानां च कायानां द्विकसंयोगे भङ्गा दशेति कायस्थाने दशस्थापनया प्राग्वदङ्कगुणने भङ्गानां त्रयोदशसहस्त्री द्विशती च । अथवा भयप्रक्षेपानव । तत्र कायस्थाने पञ्चैवेति भङ्गानां षट्पष्टिशतानि । एवं जुगुप्साप्रक्षेपेऽपि । सर्वे नवबन्धहेतुभङ्गाः चतुःशताधिकषड्विंशतिसहस्राणि ।
त एवाऽष्टौ कायत्रयवधप्रक्षेपाद् दश । पञ्चानां त्रि(क) संयोगे च दशभङ्गीति भङ्गानामिह त्रयोदशसहस्री द्विशती च । अथवा काय[द्वय]वध-भयप्रक्षेपाद् दश । अत्र पश्चानां द्विसंयोगे भङ्गा दशेति भङ्गानां त्रयोदशसहस्री द्विशती च । एवं कायद्वयवध-जुगुप्साप्रक्षेपेऽपि । एवं भय-जुगुप्साप्रक्षेपाद् दश । तत्र कायस्थाने पञ्चवेति भङ्गानां षट्रषष्टिशतानि । सर्वसङ्ख्यया दशबन्धहेतुभङ्गाः षट्चत्वारिंशत्सहस्राणि शतद्वयाधि-- कानि ।
त एवाऽष्टौ कायचतुष्टयवधप्रक्षेपादेकादश । अत्र पञ्चानां चतुष्कसंयोगे पञ्च भङ्गाः प्राप्यन्त इति प्राग्वद् गुणने भङ्गाः षट्षष्टिशतानि । [अथवा कायत्रयवध-भयप्रक्षेपादेकादश । अत्र

Page #37

कायभङ्गा दशेति प्राग्वद् भङ्गानां त्रयोदशसहस्री द्विशती च । एवं कायत्रयवध-जुगुप्साप्रक्षेपेऽपि । ] अथवा कायत्र(द्व)यवध -भय-जुगुप्सोपादाने एकादश । अत्रापि कायस्थाने दशैवेति भङ्गानां त्रयोदशसहस्री द्विशती च। सर्वसङ्ख्ययैकादशवन्धहेतुभङ्गाः षट्चत्वारिंशत्सहस्राणि शतद्वयाधिकानि ।
त एवाऽष्टौ कायपञ्चकवधग्रहणे द्वादश । तत्र पञ्चानां पञ्चसंयोगे भङ्ग एक इति प्राग्वदङ्काभ्यासे भङ्गानां त्रयोदशशतानि विंशत्युत्तराणि । यद्वा कायचतुष्टवध[भय] प्रक्षेपाद्वादश। तत्र पश्चानां चतुष्कसंयोगे भङ्गाः पञ्चेति प्राग्वदङ्काभ्यासे भङ्गानां षट्पष्टिशतानि । एवं कायचतुष्टवध-जुगुप्साक्षेपेऽपि । अथवा कायत्रयवध-जुगुप्सा-भयप्रक्षेपे द्वादश । तत्र पश्चानां त्रिकसंयोगे दशेति त्रयोदशसहस्री द्विशती च भङ्गानाम् । सर्वसङ्कलने द्वादशबन्धहेतुभङ्गाः सप्तविंशतिसहस्राणि सप्तशतानि विंशतिश्च ।
त एवाऽष्टौ कायपञ्चकवध-भयप्रक्षेपात् त्रयोदश । अत्र पञ्चानां पञ्चकसंयोगे भङ्ग एक इति भङ्गानां त्रयोदशशतानि विंशतिश्च । एवं कायपञ्चकवध-जुगुप्साप्रक्षेपेऽपि । यद्वा कायचतुष्टयवध-भय-जुगुप्सोपादाने त्रयोदश । तत्र कायस्थाने पञ्चेति भङ्गानां पटूपष्टिशतानि । सर्वसङ्ख्यया त्रयोदशबन्ध.. हेतुभगा द्विनवतिशतानि चत्वारिंशञ्च ।
त एवाऽष्टौ कायपञ्चकबध-भय-जुगुप्साप्रक्षेपाचतुर्दश । तत्र कायस्थाने एक इति भङ्गास्त्रयोदशशतानि विशतिथ । सर्वसङ्ख्यया देशविरतबन्धहेतुभङ्गा लक्षमेकं त्रिपष्टिसहस्राणि पटूशती चाऽशीत्यधिका । उक्ता देशविरते बन्धहेतुभङ्गाः ॥
. अथ ते प्रमत्ते प्रोच्यन्ते । तत्र द्वयोरन्यतरद् युग

Page #38

त्रयाणामन्यतमो वेदश्चतुर्णामेकतमः संज्वलनः, कार्मणौदारिकमिश्ररहितानां त्रयोदशानामन्यतमो योग इति जघन्यतः पञ्च वन्धहेतवः। मिथ्यात्वाऽविरतिभेदश्च कोऽप्यत्र नाऽस्ति । ततस्त्रिभि दैत्रयोदश योगान् गुणवेजाता एकोनचत्वारिंशत् । ततो रूपट्टयमपनीयते, स्त्रीवेदोदये आहारकाहारकमिश्राऽसम्भवात् ; स्त्रीणां दृष्टिवादाध्ययनप्रतिषेधात् । ततः स्थिताः शेषाः सप्तत्रिंशत् , तैयुगलहिकं गुण्यते, जाताश्चतुःसपतिः । तैश्चत्वारः कपाया गुण्यन्ते, जातं पण्णवत्यधिकं शतद्वयम् । ‘एतारन्तः प्रमत्ते पञ्चवन्धहेतुभङ्गाः ।
त एव भयप्रक्षेपात् पड्। भङ्गाः तत्र तावन्त एव २९६ । एवं जुगुप्सोपादानेऽपि । त एव पञ्च भय-जुगुप्साप्रक्षेपात सप्त । भङ्गास्तत्र तारन्त एव २९६ । सर्वे प्रमत्तसंयते बन्धहेतुभङ्गा एकादश शतानि चतुरशीतिश्च । भाविताः प्रमत्ते संयते वन्धहेतुभङ्गाः ॥
अथाऽप्रमत्ते भाव्यन्ते । तत्र जघन्यतः पञ्च । त्रयाणामन्यतमो वेदः, काभगौदारिकमिश्र-वैक्रियमिश्राहारकमिश्ररहितानामेकादशानामन्यतमो योगः, द्वयोरन्यतरद् युगलं, चतुर्णामन्यतमः संज्वलनश्चेति । अत्र त्रिभिर्वे दैोगा एकादश गुण्यन्ते, जातात्रयस्त्रिंशत् । तत एकं रूपमपनीयते, स्त्रीवेदोदये आहारकयोगाऽसम्भवात् ; स्थिता द्वात्रिंशत् । ते युगलद्वयेन गुण्यन्ते; जाताश्चतुःषष्टिः । ते कषायचतुष्टयेन गुण्यन्ते, जातं षट्पञ्चाशं शनद्वयम् । इयन्तोऽप्रमत्ते पञ्च बन्धहेतुभङ्गाः ।
त एव पञ्च भयेन सह पड्। भङ्गास्तावन्त एव २५६ । अथवा जुगुप्सया सह पडू, भङ्गास्तावन्त एव २५६ । सर्वे

Page #39

૨૨
S
पबन्धहेतुभङ्गाः शतानि पञ्च द्वादशोत्तराणि । त एव पञ्च जुगुप्सा - भयप्रक्षेपे सप्त । भङ्गास्तावन्त एव २५६ | सर्वे'sप्रमते बन्धहेतुभङ्गाचतुर्विंशत्यधिकं सहस्रम् | भाविता अप्रमत्ते बन्धहेतुभङ्गाः ||
अथ चाsपूर्वकरणे ते भाव्यन्ते । तत्र च वैक्रियाssहारकयोरप्यसम्भवाद् योग नेव ( योगा नव ) । तत्र त्रयाणामन्यतमो वेदो नवानामन्यतमो योगो द्वयोरन्यतरद् युगलं चतुर्णामन्यतरः संज्वलन इति जघन्यतोऽमी पञ्च बन्धहेतवः । as dearer योगन केन गुणने सप्तविंशतिर्भङ्गाः । तैर्युगलद्वयगुणने चतुःपञ्चाशत् । तैः कपायचतुष्टयगुणने द्वे शते षोडशोत्तरे | इयन्तोऽपूर्वकरणे पञ्चवन्धहेतुभङ्गाः ।
त एव पञ्च भयप्रक्षेपात पट । भङ्गास्तत्रापि तावन्त एव २१६ | एवं जुगुप्साप्रक्षेपेऽपि २१६ । सर्वे पवन्धहेतुभङ्गाचत्वारि शतानि द्वात्रिंशच्च । त एव [ पञ्च] भयजुगुप्साक्षेपे सप्त । भङ्गाः प्रागुक्तमानाः २१६ । सवसङ्कलनयाsपूर्वकरणेऽष्टौ शतानि चतुःषष्टिभङ्गाः । निगदिता अपूर्व - करणे वन्धहेतुभङ्गाः ॥
अथाsनिवृत्तिवादरे ते निगद्यन्ते । तत्र जघन्यपदे द्वौ बन्धहेत् । चतुर्णामन्यतमः संज्वलनो नवानामन्यतमो योगश्रेति । अत्र चतुर्णां नवभिर्गुणने पत्रिंशद् भङ्गाः । उत्कृष्टपढ़े यो बन्धहेतवः । तत्र द्वौ प्रागुक्तावेव तृतीयस्त्वन्यतमो वेदः | अनिवृत्तिवादरो हि यावत् पुंवेद-संज्वलनचतुष्करूपप्रकृतिपञ्चकवन्धकस्तावद्वेदोदयोऽपि तस्यास्तीति । ततः पट्त्रिंशद् वेदत्रयेण गुण्यन्ते, जातमष्टोत्तरं शतम् । सर्वेऽप्यनि वृत्तिवादरे भङ्गाचतुश्चत्वारिंशं शतम् ॥

Page #40

२3
सूक्ष्मसम्पराये एक एव किट्टीकृतसंज्वलनलोभाख्यः कफये, योगाश्च सम्भविनो नवेति नवैव भङ्गाः ।।
उपशान्तमोह-क्षीणमोहयोश्च नवैव योगा बन्धहेतवः । एकदा चैक एव योग इति नवैव भङ्गाः ॥
सयोगिनो योगाः सप्त सम्भव [न्ति] इति सप्तैव भङ्गाः ॥
सर्वगुणस्थानेषु भङ्गसङ्ख्या षट्चत्वारिंशल्लक्ष(क्षाः? ) द्वयशीतिसहस्राणि सप्त सहस्राणि (शतानि) च सप्तत्यधिकानि ४६८२७७० । तदुक्तं पञ्चसङ्ग्रहे
“सव्वगुणठाणगेमु विसेसहेऊण इत्तिया संखा ।
छायाललक्ख-बासी-सहस्स सयसत्त सत्तरि य॥"
यदि चैकद्वयादयो जीवघातभेदा न गृह्यन्ते, किन्त्वेकद्विकादिधातभेदा एव, तदैकादिषडन्तवधेषु षट्-पञ्चदश-पडेकसंयोगजभेदसम्भवान्मिथ्यात्वभेदानां पञ्चानां कायबंध(वय)भेदत्रिषष्टया गुणने त्रिशती पञ्चदेशोत्तरा । तस्याः पञ्चभिरि'न्द्रियाऽसंयमैर्गुणने पञ्चदशशती पञ्चसप्तत्युत्तरा । तस्या युग लद्वयेन गुणने त्रिसहस्री शतमेकं च पञ्चाशदुत्तरम् । तद्राशेस्त्रिभिर्वेदैर्गुणने नवसहस्री चतुःशती पञ्चाशञ्च । तद्राशेश्चतुर्भिः कपायैर्गुणने सप्तत्रिंशत्सहस्राण्यष्ट शतानि च । तेषां दशभियोगैर्गुणने लक्षत्रयमष्टसप्ततिसहस्राणि च । इत्येतावन्तो मिथ्यादृष्टौ नववन्धहेतुभङ्गा भवन्ति । अग्रे च भय-जुगुप्साऽनन्तानुबन्धिसंचारणे द्वादशान्ता एव भेदा विश्रामन्ति । एवमग्रेऽपि यथायथमभ्यूह्यम् । तदेवमुक्ता गुणस्थानेषु युगपद्भाविबन्धहेतुभङ्गसङ्ख्या ॥
अथ जीवस्थानेषु युगपद्भाविबन्धहेतुभङ्गसङ्ख्या पूर्वोक्त

Page #41

૨૪
दिशाऽभिधीयते । तत्र संज्ञिपञ्चेन्द्रियः पर्याप्तो गुणस्थानग्रहणेनैव गृहीतः । अपर्याप्ता(प्त)संज्ञिनश्च जघन्यतश्चतुर्दश बन्धहेतव उत्कृष्टतोऽष्टादश । तत्र जघन्यतश्चतुर्दश सभ्यग्दृष्टेरमी-पटकायवथ एकः, संज्ञिपर्याप्तव्यतिरिक्तानां सर्वेषां सर्वदा पट्कायववस्याऽविशिष्टस्य प्रतिपादनात् । कथं तर्हि मिथ्यादृष्टयादिष्वेतद्भङ्गप्ररूपणा कृता, पडपि कायान् प्रति सर्वदा तेषामप्यविरतत्वात ? । नैप दोपः । संज्ञिनो हि समनस्काः ; ततस्तेषां भवत्येतादृशः कदाचित्तीव-तीव्रतरः परिणामविशेषः "अयमेको घात्य इभौ द्वौ घात्याविमे त्रयो घात्या" इत्यादिः । तदपेक्षयैककहिकादिसंयोगतो भङ्गनरूपणा घटते । इह तु मनोरहितत्वात् पटकायवध एव विशेषतो ग्राह्य इति । तथा पञ्चानां मध्येऽन्यतम इन्द्रियाऽसंयमो द्वयोरन्यतरद् युगलं त्रयाणामन्यतमो वेदः, अनन्तानुबन्धिवर्जानां कपायाणामन्यतमक्रोधादित्रिकम् । योगाश्चात्र सम्भाविनः पञ्चः संज्ञिनोऽपर्याप्तस्य सम्यग्दृष्टेमिथ्यादृष्टेवा शरीरपर्याप्तेरांक कार्मणौदारिकमिश्रवैक्रियमिश्ररूपाणां त्रयाणामेव योगानां, शरीरपर्याप्तेरूद्धर्व तु शेषपर्याप्त्यपेक्षयाऽपर्याप्तस्य देव-नरकापेक्षया वैक्रियस्य तिर्यगमनुष्यापेक्षया चौदारिकस्य सम्भवात् ; ततः पञ्चानां योगानामन्यतमो योगः । अङ्कस्थापनाः- ४, २, ५, [५] ३, १। अमीपां चाऽङ्कानां परस्पराभ्यासे जातानि चत्वारिंशदधिकानि चत्वारि शतानि । एतावन्तः संज्ञिनोऽपर्याप्तस्य सम्यग्दृष्टेश्चतुर्दशवन्धहेतुभङ्गाः । त एव चतुर्दश भयप्रक्षेपात् पञ्चदश । तत्रापि तावन्त एव भङ्गाः ४४० । एवं जुगुप्साप्रक्षेपेऽपि ! त एव चतुर्दश भय-जुगुप्साप्रक्षेपात् पोडा । तत्रापि तावन्त एव भङ्गाः । सर्व सङ्ख्ययाऽविरतसम्यग्दृष्टेः

Page #42

૨૫
संज्ञा(झ्य)पर्याप्तस्य बन्धहेतुभङ्गाः सप्तदशशतानि पष्टयधिकानि ।
सासादनस्य संज्ञा(झ्य)पर्याप्तस्य योगाः कार्मणौदारिकमिश्रवैक्रियमिश्ररूपास्त्रय एव । न च सासादनभावेऽपि शरीरपर्याप्त्या पर्याप्तस्याऽन्यपर्याप्तिभिरपर्याप्तस्यौदारिक वैक्रिययोगावपि किं न स्त इति शङ्कनीयम् । शरीरपर्याप्तिसमाप्तिवेलायां सासादनत्वाऽयोगात् ; तस्या अन्तर्मुहूर्तेन परिसमाप्तेः । संज्ञिव्यतिरिक्तानां सासादनत्वस्य चाऽपर्याप्तावस्थायां पडावलिकामात्रकालमेव सम्भविनस्तदागेवाऽपगमाज्जधन्यपदेऽप्यस्य बन्धहेतवः पञ्चदश, अनन्तानुवन्धिप्रक्षेपात् । तत्र वेदत्रिकेण योगत्रिकं गुण्यते, जाता नव । ततः सासादेने रूपमेकमपनेयमुक्तमिति स्थिता अष्टौ । तैः पञ्चेन्द्रियाऽसंयमा गुण्यन्ते, जाताश्चत्वारिंशत् । तैयुगलद्विकं गुण्यते, जाता अशीतिः । तैः कषायचतुष्टयगुणने जातानि त्रीणि शतानि विंशत्यधिकानि । एतावन्तः संज्यपर्याप्तस्य सासादनस्य पञ्चदशबन्धहेतुभङ्गाः । त एव पञ्चदश भयप्रक्षेपात् षोडश, भङ्गास्तावन्त एव । एवं जुगुप्साप्रक्षेपेऽपि । उभयक्षेपे सप्तदश, भङ्गास्तावन्त एव । सर्वे संज्यपर्याप्तसासादनस्य बन्धहेतुभङ्गा द्वादशशतान्यशीत्यधिकानि ।
मिथ्यादृष्टेः संझ्यपर्याप्तस्य जयन्यपदे बन्धहेतवः षोडश; मिथ्यात्वप्रक्षेपात् । अत्र च मिथ्यात्वमेकमेव, त्रयोदशानामपि जीवानामेकस्यैवाऽनाभोगिकमिथ्यात्वस्य भणनात् । योगाश्च पञ्चेति वेदत्रयेण योगत्रय(? पञ्चक)गुणने जाताः पञ्चदश । तैरिन्द्रियाऽसंयमपञ्चकगुणने पञ्चसप्ततिः । तया युगलद्विकताडने सार्द्ध शतम् । तेन कपायचतुष्टयगुणने पट् शतानि । एता

Page #43

वन्तो मिथ्यादृष्टेः संध्यपर्याप्तस्य षोडशबन्धहेतुभङ्गाः । त एव षोडश भयप्रक्षेपात् सप्तदश । तत्रापि तावन्त एव भङ्गाः । एवं जुगुप्साक्षेपेऽपि । उभयप्रक्षेपेऽष्टादश । तत्रापि त एव भङ्गाः । सर्वसङ्ख्यया चतुर्विंशतिशतानि ।।
संध्यपर्याप्ते एतदेव गुणस्थानत्रयं भवति, नाधिकम् । तद्भाविनः सर्वे भङ्गाश्चत्वारिंशदधिकानि चतुःपञ्चाशच्छतानि ।
__ असंज्ञिपञ्चेन्द्रियस्याऽपर्याप्तस्य मिथ्यात्व-सासादनलक्षणं गुणस्थानद्वयं सम्भवति । बादरैकेन्द्रिय-विकलेन्द्रियाऽसंक्षिपञ्चेन्द्रियाणामपर्याप्तानामेतद्गुणस्थानद्वयस्यैव प्रतिपादनात् । तत्राऽपर्याप्ताऽसंज्ञिपञ्चेन्द्रियस्य सासादनत्वे जघन्यपदे पञ्चदश बन्धहेतवः। षट्कायवधोऽन्यतरेन्द्रियाऽसंयमोऽन्यतरयुगलमन्यतमवेदोऽनन्तानुवन्ध्याद्यन्यतमक्रोधादिचतुष्टयं कार्मणौदारिकमिश्रयोरन्यतरो योगश्चेति । अत्र प्राग्वन्मिथोऽङ्कानां गुणने भङ्गानां द्विशती चत्वारिंशदधिका । भयप्रक्षेपाज्जुगुप्साप्रक्षेपाहा षोडशसूभयप्रक्षेपाच्च सप्तदशस्वपि प्रत्येकमियन्त एव भङ्गाः । सर्वसङ्ख्यया सासादने नवशती पष्टयधिका ।
मिथ्यादृष्टित्वे च मिथ्यात्वप्रक्षेपाज्जघन्यपदे पोडश, योगाश्च तत्र त्रय इति प्राग्वदानां गुणने भङ्गानां त्रिशती षष्टयधिका । सैव भयक्षेपाज्जुगुप्साक्षेपाद्वा सप्तदशसु, उभयप्रक्षेपादष्टादशस्वपि चेति सर्वसङ्ख्यया मिथ्यादृष्टित्वे भङ्गानां चतुर्दशशती चत्वारिंशदधिका । सर्वसङ्कलनया गुणस्थानद्वयेऽपर्याप्ताऽसंज्ञिपञ्चेन्द्रियस्य बन्धहेतुभङ्गाश्चतुर्विशतिशतानि ।।
पर्याप्तस्याऽसंज्ञिपञ्चेन्द्रियस्य मिथ्यात्वलक्षणमेकमेव गुणस्थानम् । पर्याप्ताऽपर्याप्तसूक्ष्म-पर्याप्तवादरैकेन्द्रिय-विकलेन्द्रियाऽसंज्ञिपश्चेन्द्रियेष्वेकस्यैव गुणस्थानकस्य प्रतिपादनात् । ततो

Page #44

२७.
ऽस्य जघन्यपदे षोडश बन्धहेतवः - मिथ्यात्वं षट्कायवधः पश्चानामन्यतम इन्द्रियाऽसंयमो द्वयोरन्यतरद् युगलं अनन्तानुबन्ध्याद्यन्यतमक्रोधादिचतुष्टयं त्रयाणामन्यतमो वेदो द्वयोरौदारिकाऽसत्यामृषाभाषारूपयोोगयोरन्यतरो योगः । अत्र प्राग्वदगुणने भङ्गानां चत्वारिंशदधिका शतद्वयी । सैव भयक्षेपाज्जुगुप्साक्षेपाद्वा सप्तदशसु, उभयक्षेपादशादशस्वपि च, सर्वसङ्ख्यया पर्याप्ताऽसंज्ञिपश्चेन्द्रियस्य नवशती षष्टयधिका ॥
__चतुरिन्द्रियस्याऽपर्याप्तस्य सासादनस्य जवन्यपदे पञ्चदश बन्धहेतवः । षट्कायवधश्चतुर्णामिन्द्रियाऽसंयमानामेकोऽसंयमो युगलमन्यतरद् वेद एक एव नपुंसकाख्यः । यद्यपि संज्ञिपञ्चेन्द्रियव्यतिरिक्ताः सर्वेऽपि नपुंसका एव, तथाप्य संज्ञिपञ्चेन्द्रियाः स्त्रीपुंसलिङ्गाकारमात्रमधिकृत्य स्त्रीवेदे पुंवेदेऽपि च प्राप्यन्त इति तत्र त्रयो वेदा गृहीताश्चतुरिन्द्रियादीनां तु बाह्यस्त्रीपुंसलिङ्गाकारमात्रमपि न विद्यत इतीह नपुंसकवेद एव ग्राह्यः । अनन्तानुबन्ध्यादीनामन्यतमक्रोधादिचतुष्टयं कार्मणौदारिकमि(श्र)योरन्यतरो योगः । ततोऽङ्कताडनया जाताश्चतुःपष्टिः पञ्चदशवन्धहेतुभङ्गाः । एत एव भयप्रक्षेयाज्जुगुप्साप्रक्षेपाहा पोडशसु, उभयप्रक्षेपात् सप्तदशस्वपि च । सर्वसङ्ख्यया चतुरिन्द्रियापर्याप्तस्य सासादनस्य द्विशती षट्पञ्चाशदधिका ।
मिथ्यादृष्टेदपर्याप्तचतुरिन्द्रियस्य जघन्यपदे पोडश, मिथ्यात्वप्रक्षेपात् । योगाः कामणौदारिकमिश्रौदारिकरूपास्त्रयः । ततोऽङ्कताडने भङ्गाः पण्णवतिः । इयन्त एव भयक्षेपाज्जुगुप्साक्षेपाद्वा सप्तदशसूभयक्षेपादष्टादशस्वपि च । सर्वाग्रं चतुरशीत्यधिकं शतत्रयम् । गुणस्थानकद्वयेऽपि सर्वसङ्कख्ययाऽपर्या

Page #45

૨૮
सचतुरिन्द्रियस्य बन्धहेतुभङ्गाः षट्शतानि चत्वारिंशच्च ॥
पर्याप्तचतुरिन्द्रियस्य जघन्यपदे पोडश बन्धहेतवःमिथ्यात्वं पटुकायवधश्चतुर्णामिन्द्रियाऽसंयमानामेक इन्द्रियाsसंयमो द्वयोरन्यतरद् युगलं अनन्तानुबन्ध्यादीनामन्यतमक्रोधादिचतुष्टयं नपुंसकवेद औदारिकाऽसत्यामृषाभाषयोरन्यतरो योगश्चेति । तत्र प्राग्वदङ्कगुणने भङ्गाचतुःषष्टिः । एत एव भय क्षेपाज्जुगुप्साक्षेपाद्वा सप्तदशसूभयक्षेपादष्टादशस्वपि च । सर्वे पर्याप्तचतुरिन्द्रियभङ्गा द्वे शते पटपञ्चाशदधिके । सर्वसङ्ख्यया चतुरिन्द्रियाणां बन्धहेतुभङ्गाः पण्णवत्यधिकान्यष्टौ शतानि ।
त्रीन्द्रियस्याsपर्याप्तस्य सासादनस्य जघन्यपदे पञ्चदशबन्धहेतवस्ते च प्राग्वद् वाच्याः । नवरमंत्र त्रयाणामिन्द्रियासंयमानामन्यतमो ग्राह्यः । ततोऽङ्कताडने भङ्गा अष्टचत्वारिंशत् । तावन्त एव भयप्रक्षेपाज्जुगुप्साक्षेपाढा पोडशम्भयप्रक्षेपात सप्तदशस्यपि च । सर्वेऽपि श्रीन्द्रियापर्याप्तस्य सासादनस्य बन्धहेतुभङ्गाद्विनवंत (द्विनवत्युत्तरं ) शतम् ।
मिथ्यादृष्टेरपर्याप्तस्य त्रीन्द्रियस्य जयन्यपदे षोडश aarat मिध्यात्वप्रक्षेपात् । योगाचात्र कार्मगौदारिक [मिश्रौदारिक] रूपास्त्रयः । ततः प्राग्वदङ्कगुणने भङ्गा द्विसप्ततिः । तावन्त एव भयक्षेषाज्जुगुप्साक्षेपाद्वा सप्तदशसूभयक्षेपादष्टादशस्वपि च । सर्वेऽपि मीलिता द्वे शते अष्टाशीत्यधिके । गुणस्थानकद्वयेऽप्यपर्याप्तत्रीन्द्रियस्य सर्वसङ्ख्यया बन्धहेतुभङ्गाश्चत्वारि शतान्यशीत्यधिकानि ॥
पर्याप्तत्रीन्द्रियस्य जवत्यपदे पोडश बन्धहेतवः । तत्र भङ्गा अष्टचत्वारिंशत् । तावन्त एव भयक्षेपाज्जुगुप्साक्षेपाद्वा

Page #46

सप्तदशसूभयक्षेपादष्टादशस्वपि च । सर्वे पर्याप्तत्रीन्द्रियबन्धहेतुभगा द्विनवतं शतम् १९२ । सर्वसङ्ख्यया त्रीन्द्रियेषु भङ्गा द्विसप्तत्यधिकषट्शतानि ॥
द्वीन्द्रियाऽपर्याप्तस्य सासादनस्य जयन्यपदे पञ्चदश बन्धहेतवस्ते च प्राग्वन्नवरमत्र द्वयोरिन्द्रियाऽसंयमयोरन्यतरोऽसंयमो वक्तव्यः । तत्र प्राग्वदङ्कानां गुणने जाता द्वात्रिंशत् । तावन्त एव भयक्षेपाज्जुगुप्साक्षेपाद्वा षोडशम्भयक्षेपात् सप्तद शस्वपि च । सर्वसङ्ख्यया द्वीन्द्रियाऽपर्याप्तसासादनस्य बन्धहेतुभङ्गा अष्टाविंशं शतम् ।
मिथ्यादृष्टेरपर्याप्तद्वीन्द्रियस्य जघन्यपदे पोडश बन्धहेतवो मिथ्यात्वप्रक्षेपात् । योगाश्चात्र त्रय इति प्राग्वदङ्कगुणनेऽष्टचत्वारिंशत् । इयन्त एव भयक्षेपाज्जुगुप्साक्षेपाहा सप्तदशम्भयक्षेपादष्टादशस्वपि च । सर्वे मीलिता द्विनवतं शतम् । गुणस्थानद्वये द्वीन्द्रियाऽपर्याप्तस्य त्रिशती विंशत्यधिका ॥
पर्याप्तद्वीन्द्रियस्य जयन्यपदे पोडश बन्धहेतवस्ते च प्राग्वन्नवरमौदारिकाऽसत्यामृषाभाषयोरन्यतरोयोग इह वाच्यः। ततः प्राग्वदङ्कताडने लब्धा द्वात्रिंशत् । इयन्त एव भयक्षेपाज्जुगुप्साक्षेपाद्वा सप्तदशसूभयक्षेपादष्टादशस्वपि च भङ्गाः। सर्वे पर्याप्तद्वीन्द्रियबन्धहेतुभङ्गा अष्टाविंशं शतम् । सर्वे द्वीन्द्रियहेतुभङ्गाश्चत्वारि शतान्यष्टचत्वारिंशदधिकानि ॥
बादरैकेन्द्रियस्याऽपर्याप्तस्य सासादनस्य जघन्यपदे पञ्चदश बन्धहेतवस्ते च प्राग्वन्नवरमत्रैकः स्पर्शनेन्द्रियाऽसंयमो वक्तव्यः । ततः प्राग्वदकानां गुणने भङ्गाः पोडश । इयन्त एव भयस्य जुगुप्साया वा क्षेपे षोडशसूभयक्षेपे सप्तदशस्वपि च । सर्वे मिलिताश्चतुःषष्टिः । ............. ................

Page #47

३०
मिथ्यादृष्टेरपर्याप्तबादरैकेन्द्रियस्य जघन्यपदे पोडश बन्धहेतवो मिथ्यात्वप्रक्षेपात् । नवरमत्र कार्मणौदारिकमिश्रौदारिकामन्यतमो योग इति वक्तव्यम् । ततः प्राग्वदङ्कगुणने भङ्गाश्चतुर्विशतिः । इयन्त एव भयस्य जुगुप्साया वा क्षेपे सप्तदशनुभयक्षेपेऽष्टादशस्वपि च । सर्वे समुदिताः षण्णवतिः ।।
पर्याप्तवादरैकेन्द्रियस्य जघन्यतः पोडश बन्धहेतुभङ्गाः (हेतवः) तत्र भङ्गाश्चतुर्विंशतिः । इयन्त एव भयस्य जुगुप्साया वा क्षेपे सप्तदशसूभयक्षेपादष्टादशस्वपि च। सर्वे समुदिताः षण्णवतिः । सर्वसङ्ख्यया बाद रैकेन्द्रियाणां भङ्गानां द्विशती षट्पञ्चाशदधिका ॥
सूक्ष्मैकेन्द्रियस्याऽपर्याप्तस्य जघन्यपदे षोडश [बन्धहेतवः] । तत्र भङ्गाश्चतुर्विंशतिः । तावन्त एव भयस्य जुगुप्साया वा क्षेपे सप्तदशसूभयक्षेपादष्टादशस्वपि च । सर्वे समुदिताः षण्णवतिः ।
पर्याप्तसूक्ष्मैकेन्द्रियस्य जघन्यपदे षोडश । ते चाऽपर्याप्तवदेव । परमिह योग औदारिकरूप एक एव वाच्यस्ततो भङ्गा अष्टौ । तावन्त एव भयस्य जुगुप्साया वा क्षेपे सप्तदशसूभयक्षेपेऽष्टादशस्वपि च । सर्वे मिलिता द्वात्रिंशत् । सर्व सङ्ख्यया सूक्ष्मैकेन्द्रियाणां बन्धहेतुभङ्गा अष्टाविंशौं शतम् ।।
तदेवमुक्ता गुणस्थानेषु [जीवस्थानेषु च बन्धहेतुभङ्गाः॥
हेतुत्वमिह प्रकृति-प्रदेशसामान्य एव योगानाम् । स्थिति-र[स]सामान्ये तु, प्रोक्तं कुशलैः कषायाना(णा)म् ॥१॥ व्यतिरेकान्वयदृष्टेः प्रकृतिविशेषे तु हेतुभेद इति । प्रकृतीनां षोडशकं मिथ्यात्वनिमित्तकं प्रोक्तम् ॥२॥

Page #48

जातिचतुष्टय-नरकत्रिक-मिथ्यात्वानि हुण्डसेवाते । स्थावरचतुष्कमातप-तृतीयवेदाश्च षोडशकम् ॥३॥ मनुज-स्त्यानद्वित्रिक ३[मपि तिर्यत्रिक]मनाद्यचरमानि । संस्थानक४संहनना४न्युद्योतादासुखगती (?शुभखगति) च ॥४॥ नींचैर्गोत्रौदारिक-युगलकपायाष्टकाङ्गनावेदाः । वज्रर्षभमिति पञ्च-त्रिशदिहाऽसंयमनिमित्ताः ॥५॥ बध्यन्ते[च]कपायै-रवशिष्टाः प्रकृतयोऽष्टषष्टिरिह । योगैस्तु सातवेद्यं तथैव नियमोपलम्भेन ॥६॥ उक्तं च पञ्चसङ्ग्रहे - “सोलस मिच्छणिमित्ता बज्झइ पणतीस अविरईए उ । सेसा उ कसाएहिं जोगेहि य सायवेयणियं ॥" चतुरादिप्रत्ययती(ता), सीतां(साता)दौ यातु भाषिताऽन्यत्र । सा तु तृणारणिमणिवद् विकल्पमाश्रित्य बोद्धव्या ॥७॥ तथा चोक्तं षडशीतिके - " चतुमिच्छमिच्छअविरइ-पच्चइया सायसोलपणतीसा । जोगविण तिपचईया-हारगजिणव[ज्ज] सेसाउ ॥" तीर्थकराऽऽहारकयो-बन्धे सम्यक्त्वसंयमौ हेतू । इति वस्तुस्थितिरत्रा-ऽनुपपत्तिं भावयन्ति परे ॥८॥ सम्यक्त्वमौपशमिकं तीर्थंकरनामबन्धहेतुश्चेत् । तद्धन्धस्तद्भावात् स्यात्तर्युपशान्तमोहेऽपि ॥९॥ क्षायिकसम्यक्त्वं चे-जिननाम्नो बन्धकं तदा बन्धः। सिद्धानामपि तस्य प्रसज्यते तद्वतां सततम् ॥१०॥ क्षायोपशमिकमीश-मिदमिति चेत्तीपूर्वकरणस्य । प्रथमसमयेऽपि हि भवे-तद्वन्धस्य व्यवच्छेदः ॥११॥

Page #49

૩૨.
क्षायोपशमिकदर्शन-विच्छेदो ह्याधसमयभावीष्टः । जिननाम्नो बन्धस्य त्वपूर्वकरणस्य षष्ठांशे ॥१२॥ तन्न किमपि सम्यक्त्वं जिननाम्नो बन्धकारणं घटते । कारणमाहारकयुग-बन्धस्य न संयमोऽप्येवम् ॥१३॥ सामान्येन तथात्वे तस्य भवेत् स प्रमत्तदमिनोऽपि । ग्राह्येऽप्रमत्तभावे त्वपूर्वषड्भागपरतोऽपि ॥१४॥ अत्र वदन्त्यनयोरपि कषायस(भे)दा हि कारणं मौलम् । सम्यक्त्वसंयमौ पुन-रेपां सहकारितां धत्तः ॥१५॥ ते चारभ्य चतुर्थाद् गुणाश्रयात् सप्तमाच्च वर्तते(न्ते)। नियता भेदा अर्वागपूर्वकरणस्य पष्ठांशात् ॥१६॥ सम्यक्त्वानुगतास्ते बन्धाय स्युः प्रशस्ततां नीताः । सकलजगदुदिधीर्षा-दिसङ्गतास्तीर्थकरनाम्ना(?म्नः) ॥१७॥ तथा हि-लोचनलाभसमानं सम्यक्त्वं प्राप्य चिन्तयति धीमान् । मोहांगकरे(मोहान्धकार) गहने संसारे के न दुःखार्ताः ? ॥१८॥ सत्त्वा भ्रमन्ति सत्य-प्यस्मिन् सद्धर्मतेजसि हताशाः । कृच्छ्रादस्मादेनांस्तदनेनोत्तारयामीति ॥१९॥ करुणादिगणोपेतः परार्थकरणप्रवर्द्धमानमनाः । स तथैव चेष्टमानः परार्थकृत्तीर्थकृद् भवति ॥२०॥ यस्तु स्वजनादिगतं ध्यायत्येव तथाऽनुतिष्ठति च । सावधिकपरार्थरतः स तु धीमान् गणधरो भवति ॥२१॥ स्वयमेव निर्यियासति भवनैर्गुण्योपलम्भतो यस्तु । स तु मुण्डकेवली स्या-दात्मैकार्थप्रवृत्तिगुणः ॥२२॥ प्रणिधिप्रवृत्तिविघ्नजय-सिद्धिविनियोगचरणशुद्धिभवाः । वन्ध (न्धं?) कपायभेदाः कुर्वन्त्याहारकयुगस्य ॥२३॥

Page #50

33
ननु च विशेषाश्रयणे संयमसम्यक्त्वयोः क इव मन्तुः । यत सकषायेविष्टो नेटः सम्यक्त्वसंयमयोः १ ॥ २४ ॥ सत्यं निश्चयनयतो हेतुर्मोक्षस्य नैव बन्धस्य । तेन जिनाssहारकयो - बन्धकतेष्टा कषायेषु ||२५|| व्यवहारनये खिष्टं संयमसम्यक्त्वयोरपि तथात्वम् । येन घृतं दहतीतिवदुपचारस्तत्र सम्भवति ॥ २६॥ शुद्धनयानुगृहीत व्यवहारनयस्य चेदमाकूतम् । स्त्रैरी त्वयमाश्रयते ऽतिशयं सम्यक्त्वसंयमयोः ॥२७॥ नयभेदाद् वाग्भेदो न च दुष्यति कोऽपि शास्त्रकाराणाम् । पापत्य स्थविर - प्रतिवचनानां विभेद् इव ||२८|| योगेष्वव विशेषं वाञ्छन्त्यन्ये तु तारतम्येन । फलभेदात्तद्भेदा-न [ हि ? ] वचनोपग्रहस्तत्र ॥ २९ ॥ उक्ता बन्धहेतवः ||
*
*
बद्धस्य कर्मणः स्यादुदय ( : ) तस्मात् परीषहा दमिनः । उपतिष्ठन्त इतीमे कीर्त्यन्ते ये यथारूपाः ॥ १ ॥ क्षुदुदन्योष्णं शीतं शय्यारोगौ वधस्तृणस्पर्शः । चर्या मलदंशौ चे-त्येकादश वेदनीयभवाः ||२॥ निरवद्याहारस्या - sलाभे क्षुद्वेदनाऽतिरेकेऽपि | स्वाध्यायध्यानभृत- स्त्यजतश्चाऽकालभिक्षेच्छाम् ||३|| अन्यूनयतो योगा- नगृहणतोऽनेषणीयपिण्डं च । यददेन्यात् क्षुत्सहनं क्षुधापरीषहजयः स मतः || ४ || एवमुदन्याविजयी - sप्युष्णपरीषहजयस्तु तस्य मतः । यो निश्छायाटव्यां गच्छन् ग्रीष्मे महाभीष्मे ||५|| शुष्कगलतालुरसनो -ऽप्यतिदाहहतस्तपोविशेषेण । प्राणिदयाधृतबुद्धि-र्जलावगाहादि नानुते ||६||

Page #51

उ४
पतति महत्यपि शीते त्यक्त्वाऽकल्प्यांशुकः समयविधिना। कल्प्याम्बरपरिभोगी खगवदक्लप्तालयविशेषः ।।७।। शीताभि[नि] संपी(पा)ते-ऽप्यनभीप्सिततत्प्रतिक्रियोपायः । संसहते यच्छीतं शीतपरीषहजयः स मतः ।।८॥ खरविषमकर्क रेषु क्षितिप्रदेशेषु सुमृदुपट्टे वा।। निद्रा विधिनाऽनुभव-नोपेत्यरति रतिं वा यत् ।।९।। शय्यापरीपहजयः स मुनेच प्रतिक्रियाचरणम् । रोमेऽपि समयविधिना रोगपरीषहजयः स मतः ॥१०॥ प्राक्तनकर्मफलमिदं नैष तपस्वी करोति मे किमपि । बाध्यमनेन शरीरं न तु दर्शनदृवचरित्राणि ।।११।। इति वधकेऽप्यविकृतथी-निहन्यमानोऽपि मुद्गरशराद्यैः। समतां बिभर्ति यो वध-परीपहस्तेन विजितः स्यात् ।।१२।। गच्छस्य तदितराणां परिभोगो ह्यशुषिरस्य दीदः । समनुज्ञातस्तदुपरि शेते संस्तीर्य यो विधिना ॥१३॥ आस्तीर्य तृणं वा य-चौरहतोपकरणे(णो) मुनिः शेते । तस्य तृणस्पर्शपरी-पहविजयस्तदधिसहनेन ॥१४॥ निःसङ्गस्य पवनवत् परिभावितबन्धमोक्षतत्वस्य । नवकल्पविहारकृतो विरुद्धमार्गच परिहरतः ॥१५॥ यत्कण्टकादिदुःखे-ऽप्यस्मरणं यानवाहनादीनाम् । चर्यापरीषहजयः स मुनेः संयमरथस्थस्य ॥१६॥ आमरणादस्नान-व्रतभाजः स्वेदवलितमलराशेः । यन्मलपीडासहनं तदपनयननिर्विकल्पस्य ॥१७॥ स मलपरीषहविजयः कर्ममलापनयनाय बद्धमतेः । दर्शन-मो(?)बोध-चरित्रा-मलसलिलस्नानशुद्धस्य ॥१८॥ दंशग्रहणं घातक-सत्त्वसमूहोपलक्षणं तेन । दंशमशकादिदंशे-ऽप्यकुर्वतस्तद्वपुर्वाधाम् ॥१९॥

Page #52

૩૫
अनिवारयतो व्यजना - दिना च ताननपगच्छतः स्थानात् । यत्तत्पीडासहनं दंशपरीषहजयः स मुनेः ॥ २० ॥ प्रज्ञाज्ञाने चाद्ये परीपहावष्टमे त्वलाभोत्थः । कर्मणि चतुर्दशैते छद्मस्थानामरागाणाम् ॥ २१ ॥ नहि सूक्ष्मसम्पराये परीपहाः केsपि मोहनीयभवाः । इत्ययमरागमध्ये ग्राह्यो लोभांशसवेऽपि ॥२२॥ तत्राङ्गपूर्वतर्क-व्याकरणाध्यात्मशास्त्रनिपुणस्य | भानीवार्कस्य पुरो मम सर्वे निःप्रभा अन्ये ॥ २३ ॥ इत्यस्य ज्ञानमद - स्याऽधिकपुरुषोनताधिया दलनम् । प्रज्ञापरीपहजयः साधारध्यात्मशुद्धस्य ||२४|| सहमानोऽप्याक्षेपं योऽज्ञोऽपि सुदुः करे रतस्तपसि । ज्ञानफलेऽविचिकित्सः सोऽज्ञानपरीषह ( हैं ) जयः (जयति) || २५॥ योsलाभेऽपि न दीनो लाभादपि वरमलाभमेव तपः । ध्यायति निरुत्सुकमतिः सोऽलाभपरीषहं जयति ॥ २६ ॥ अष्ट निपद्या याच्या कोशावरविवेशा च नग्नत्वम् । सत्कारोऽदर्शनमिति मोहाद रागिव्वखिलसत्ता ( : ) ॥२७॥ भय - मान - क्रोधाsरति - वेद - जुगुप्साश्च लोभ- हग़मोहौ । क्रमतोsट हेतवोsमी प्रो काष्ट (?) परीषहोत्पत्तौ ॥२८॥ अनुतिष्ठन्निजनियमं शून्यागारस्मशानशैलादौ । अभयो भैरवशब्दाद् भवति निषद्यापरीपहजित् ॥ २९ ॥ निषीदन्त्यस्यामिति च्युतप्ता (त्पत्त्या) निपद्याशब्देनोपाश्रयो गृह्यते ॥ विधिनैव वा (या) चमान - स्तपोरतो दीनतादिपरिहारी । यो लाघवमदसोढा स भवति याच्ञापरीषहजित् ॥३०॥ श्रृण्वन् प्रभुरपि मिथ्यादृशामवज्ञावचांस्यतिकटुनि । htriantrकलय - नाक्रोशपरीषहं जयति ॥३१॥
1
१. “ प्रोक्तास्तत्परिषहोत्पत्तों " इत्येव यदि कल्प्यते, तदा सम्यक
स्यात् ॥

Page #53

38
विषमक्षेत्रादिकृता-मरति सूत्रोपदेशतो निघ्नन् । धर्मारामरतः सन् मुनिररतिपरीपहे (इं?) जयति ॥३२॥ एकान्ते नवयौवन-मदिरामदघूर्णमाननयनासु । दोमू लदर्शनोल्लस-दुन्नतकुचकलशलीलासु ॥३३॥ अशुचीनां पिण्डोऽसा-विति निर्मलभावनां दधत् कवचम् । विफलयति यः स्मरशरान् स संवृतः स्वीपरीषहजित् ॥३४॥ वासोभिरसर्वतनु-प्रावरणैरल्पमूल्यपरिजीणैः । नाग्न्यपरीपहसहनं भवति ममत्वोज्झितमुनीनाम् ।।३५।। नन्वेवमौपचारिक-नाग्न्यात् तादृक् परीषहजयोऽपि ? । न, क्षुत्परीषहजयो-पमयाऽकल्प्याऽग्रहेऽदोषात् ।।३६।। सत्कारो वस्त्राद्यै-नतिप्रशंसादिना पुरस्कारः । तदकरणे दुःप्रणिधानवर्जकस्तत्परीषहजित् ।।३७।। पापस्थानेभ्योऽहं विरतो निस्सङ्गमार्गचारी च । तदपि सुरनारकादीन् न प्रेक्षे पुण्यपापभुजः ॥३८।। तत् प्राचामतिशयगी-बूथेति दर्शनपरीषहो भावः । अशुभो भवेत् प्रदेशो-दितमिथ्यात्वप्रभावेन(ण) ॥३९॥ सोढयो(व्यो)ऽसौ नेहा-ऽभ्यायान्ति सुधाभुजः परमसुखिनः । जिन-गणधरादिविरहात् कार्याऽभावान्मनुजलोके ॥४०॥ प्राकृतदुरितनिगडिता निरन्तरं तीव्रवेदनाग्रस्ताः । गमनागमनाशक्ता न नारका अपि समायान्ति ॥४१॥ न च दुःखमानुभावात् संहननतपोषिशेषवैकल्यात् । ज्ञानातिशयोऽस्त्यधुना स्थानस्थान् येन तान् पश्येत् ॥४२॥ प्राचां तूत्तमशक्तिः संहनन-तपो-धृतिप्रकर्षेण । आसीत् सर्व तेषां घटमानं तदितिभावनया ।।३।। इति श्रेयः ।।
समाप्तमिदं बन्धहेतुभङ्गप्रकरणम् ।। श्रीः ।।

Page #54

શુદ્ધિપત્રક
ભૂમિકામાં ४ाहित
शुद्ध
२१
30
له
३१ ચેથી
२२ भी ११
१४-१५ 30-31
૧૫-૧૬ ૫'ક્તિગત | પ્રેકેટમાં મૂકેલા →-विहान्तगत એ એ પુક્તિઓ એ પંક્તિઓ १४
१८-२० '२४-२५-२६भी यति मागतो अश२६ सभा .
31 * છેલ્લેથી પહેલી પંક્તિમાં’ એ અ'શ રદ્દ સમજવા
२४
MY
في ا
२१
ع
ا
१७
ن
)
१७
८30 ૧૦ ૧૨ પુસ્તકમાં
१७
vvvvvvvv ७४ 0 59 FERRY
१२
एवं
१०
गुण्यते
गुण्येते यदा
यद्वा न्थि
न्धि त्रिभिवदै
त्रिभिवे दै सर्घ
सर्व कायक
काय
यद्वा चतुष्ट
चतुष्टय युग " षट् पञ्चदश-विंशति-पञ्चदश-षडेक "सम वाय सभ्यग्दृष्टे
सम्यग्दृष्टे दपर्याप्त
रपर्याप्त जघत्य
जघन्य रिकामन्यतमो रिकाणामन्यतमो विधिना
विथिना
२०
युगल
२3
३४ १३ 3
२७
२४

Page #55

Page #56
############################ ******* ************ સારદ સાર દયા કરે આપે વચન - સુરંગ તુ તૂ હી મુજ ઉપરે જાપ કરત ઉપાંગ ################## ### #### ############# ###### - વાચક " જશ”