Book Title: Anusandhan 1993 00 SrNo 01
Author(s): Shilchandrasuri
Publisher: Kalikal Sarvagya Shri Hemchandracharya Navam Janmashatabdi Smruti Sanskar Shikshannidhi Ahmedabad
Catalog link: https://jainqq.org/explore/520501/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ><> (> >>999 morite sattAvAra jurisaMdhU ('ThANagasUtra, pa29) "mukharatA satyavacananI vighAtaka che." anusaMdhAna prAkRta bhASA ane jaina sAhitya viSayaka saMpAdana, saMzodhana, mAhitI vagerenI patrikA : 1 saMkalanakAra muni zIlacaMdravijayajI : harivalalabha bhAyANI sahAyaka : kanubhAI zeTha zrI hemacaMdrAcArya kalikAlasarvajJa zrI hemacandrAcArya navama janmazatAbdI smRti saMskAra zikSaNanidhi amadAvAda 1993 Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ auttei savAra miMyU (kANuMgasUtra, para9) "mukharatA satyavacananI vighAtaka che." anusaMdhAna prAkRta bhASA ane jaina sAhitya viSayaka saMpAdana, saMzodhana, mAhitI vagerenI patrikA : saMkalanakAra : muni zIlacaMdravijayajI : harivalalabha bhAyANI sahAyaka : kanubhAI zeTha Hiiiiiiiii 's a job, zrI hemacaMdrAcArya kalikAlasarvajJa zrI hemacaMdrAcArya navama janmazatAbdo smRti saMskAra zikSaNanidhi amadAvAda 1993 Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anusa dhAna (mAhitIpatrikA) : 1 saparka : harivallabha bhAyANI 25/2, vimAnagara, seTelAITa rADa, amadAvAda-380 015 prathama AvRtti : 1993 ki`mata : rU. 10-00 prakAzaka : kalikAlasarvajJa zrI hemacandrAcAya navama janmazatAbdI smRti sauMskAra zikSaNanidhi, amadAvAda prAptisthAna : sarasvatI pustaka bhaMDAra 112, hAthIkhAnA, ratanapALa, amadAvAda-380001 mudraka: kucanamena ha. paTela tejasa prinTasa 966, nAraNapurA jUnA gAma, amadAvAda-13 * phona H 484393 Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAkkathana prAkRta ane jaina sAhityanA viSayamAM hAla je saMzodhanakArya cAlI rahyuM hoya tene lagatI TUMkI mAhitI, keI mahattavanA muddAne lagatI noMdha athavA kaI nAnI jena kRtinuM saMpAdana, anuvAda vagere, e viSayamAM rasa dharAvanArane avAranavAra sulabha thAya tevA hetuthI eka laghu patrikA prakAzita karavAnI hema. smR. saM. zi. nidhie anukULatA karI ApI che. A patrikAmAM (1) mukhyatve gujarAtamAM (ke kavacit anyatra) jaina munivaryo, saMzodhana saMsthAo ane vidvAno dvArA je koI graMthanuM saMpAdanakArya cAlatuM hoya tene lagatI saMkSipta mAhitI (yathAprApta graMthanAma, graMthakAra, racanA samaya, hastapratasAmagrI, viSaya, bhASA, svarUpa, graMthapramANa ane graMthanA mahatva anusAra), (2) bhASA, ItihAsa, sAMskRtika paraMparA vagerene lagatA cAlI rahela saMzodhanakAryanI mAhitI, (3) keI navA saMzodhanAtmaka muddAne lagatI TUMkI noMdha-vagereno samAveza karavAnuM lakSya rAkhyuM che. amArI vinaMtIne mAna ApIne saMzodhakoe mokalelI mAhitIne AdhAre tathA saheje je jANakArI maLI zakI tene AdhAre A pahelA aMkamAM sAmagrI rajU karI che. AraMbhe TUMkI saMzodhanAtmaka che. paNa ApI che. A prayAsane upayogI banAvavAmAM je vidvAnane sahakAra maLe temanA pratye tathA Arthika prabaMdha karI ApavA mATe TrasTa pratye AbhArane bhAva vyakta karIe chIe. saMkalanakAra; Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anukramaNikA prAstAvika anveSaNa 1-21 1. "prathamAnuyoganA caudamI zatAbdI lagabhaganA be ullekha zIlacaMdrajiyajI 2. pUvaya prAkRtinA eka taddhita pratyaya vize ke. Ara. candra 3. saMbaMdhaka bhUtakRdaMtane prAkRta pratyaya phU3 ke. Ara. candra 4. hemacandrAcArye Apela traNa udAraNe vize ha. bhAyANI (1) "zamaNe bhaya "mahAvIle. (2) jiNe bhayaNamao". (3) siMhapada chaMdanuM udAharaNa. 5. keTalAka prAkRta zabdo ane prayogo ha. bhAyANI (1) nirdhAraNavAcaka kriyAvizeSaNa vase. (2) AzraryavAcaka kriyAvizeSaNa Tari. (3) niMdAvAcaka saM. gADha-. (4) saM. sana thIjeluM, thInuM. (5) prAkRta jura UMcA UThavuM. (6) Eaa "''. (7) prAkRta ekatrama "bhIru, bIkaNuM". 6. thoDAka viziSTa zabdo nArAyaNa kaMsArA 7. thoDAka apabhraMza paraMparAnA bhASAprayoga baLavaMta jAnI 8. kanasuMdarasUrikRta "sUDAbahoMterI' kanubhAI zeTha -saMzodhana-vartamAna graMtha-saMpAdana adhyayana saMkSepa, anuvAda, punarmudraNa Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anveSaNa prathamAnuyoganA caudamI zatAbdI lagabhaganA be ullekha rAjA zAlivAhananA samakAlIna jainAcArya zrIkAlikAye racelA paDhamANuAga'nA ullekha 'Avazyaka niyuIkti'-'cUrNi'-'vRtti', "paMcakalpa-bhASya'-'cUrNi'', vasudevahi'DI', 'na...dIsUtra', 'samavAyAMga' ityAdi prAcIna Agamika thAmAM tathA caritragranthAmAM aneka sthaLe prApta thAya che. A ullekhAnA AdhAre pamANuAgamAM mukhyatve tIya karAdi mahApuruSonAM caritrAnu varNana hAvAnu jANI zakAya che. mahApuruSAnAM caritranuM nirUpaNa karatA A granthamAM anuSaMge anvAnya vividha padArtho ke vicArAnu` nirUpaNa thayu' ja hoya. A padArthoM kevA hoI zake tenA anusAra ApatI ane adyAvadhi prAya: ajJAta jaNAtI e gAthAo eka hastapratimAMthI maLI AvI che. A gAthAonuM mULa sthAna zodhavAne dhyAsAdhana prayatna karyAM, paNa te sthAna hajI jAyuM nathI. koI jJAAte A sthAnane khyAla hAya athavA jaDI Ave, tA A viSaya para vadhu prakAza pADI zakAya. gAthAo A pramANe che : 1. naya-satta-Lo vAso, nAyo yIsTAra biga varksa ti paNa- phaNAI supAso, bhaNio paDhamANuorgAmi // nava ane (athavA) sAta phaNAvALA pArzva' (yakSa ?) nAga pArzva jinanI pAse khele che (pAnjinane ramADe che-zobhAve che). traNa ane (athavA) pAMca phyuA (hoya te) vaDe supArzvanAtha (jANavA, ema) prathamAnuyogamAM kahela che.' alabatta, A te jinacaritra sAthe spaSTa sabadha dharAvatA muddo gaNAya. 2. eyANa va paTThA, korai guruNA vi sUsmiMteza / vaDhamANuona-paLavA -muttamo pada niLa-DhavaLA || A (bahuprasiddha avaghu vAd vA ! Ava. ni. gA. 1432 nA anusaMdhAnamAM prastuta gAthA hAvAthI, te gAthAmAM varNavela akSa, varATaka, kASTha, pustaka, citrakama` vagere) badhAMnI pratiSThA guru dvArA sUrimaMtra vaDe karavAmAM Ave che, jema 'prathamAnuyoga' (gata ?) praNava Adi (ke prAvathI zarU thatAM ?) sUtra (maMtra ?) vaDe jinasthApanA (pratiSThA) thAya tema). Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ A gAthAnA AdhAre 'paDhamANuga'mAM jinapratiSThA jevA viSayAne paNa samAveza haze tema kalpI zakAya. A pachI A hastapratimAM, A vAta sAthe ja saMbadha dharAvatI nIcenI gAthA jovA maLe che : zu--mUtyu--triya miDavuM (?) dilamaLa guru-virahe samaya-viaLa TavA ya sura-saritI || arthAt gurunI sAkSIe ja nitya pratikramaNa karavAnu spaSTataH nirde zAyu che tethI gurunI avejImAM te (ke temanI) amRta vidhi vaDe (thayelI) sthApanA paNa guru samAna ja (jANavI) A chellI gAthA 'Avazyaka-sUtra"nI hovAnuM pratimAM lakhelu che. te parathI uparakta e gAthAo paNu 'Ava. sUtra'mAM (ke anyatra) hovAnI kalpanAthI te rIte tapAsa karI. paraMtu hajI jaDI nathI. miha viddi | e game tema, paNa A gAthAomAM AvatA 'padmamAnuga'nA tathA temAM rajU thayelA e viSayAnA nirdezane lIdhe te gAthAo ApaNA mATe mUlyavAna banI rahe che. je pratimAM A gAthAo che, te pratinA Adi-aMtanAM keTalAMka patrA nathI. paraMtu tenI lakhAvaTa, mApa, madhyamAM cheda vagere sthiti jotAM tenu svarUpa muSTipustaka prakAranuM che, ane anutADapatrakAlIna eTale ke 14mA saikAnI te prati hAvAnuM anumAna thaI zake tema che. koI abhyAsI munirAje, potAnA adhyayana vAMcana daramiyAna peAtAne rUcelA-khapatA-upayogI vividha zAstra sa`darbho A pratimAM nAMdhyA hAI, agata noMdhapothI-svarUpanI A prati che tema mAnI zakAya. AmAM kayAMka mULa sthAnano ullekha che ane ghaNAM sthaLe te nathI. zIlacandravijaya pUrvIya prAkRtAnA eka rtAdvaita pratyaya vize --da praNayanI pUrva rahelA hrasva svarane dI` svaramAM pheraphAra e a mAgadhI ane azokakAlIna pUrvI bhAratanI bhASAnI eka vizeSa lAkSaNikatA che. prA. nalinI balabIra (perisa, phrAMsa) potAnA eka saMzodhanalekhamAM (Morphological evidence for dialectal variety in Jaina Maharastri', Dialectes dans les litteratures indo-arye Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nnes" 1989, perisa-e pustakamAM prakAzita) jaNAve che ke Agama-niyukti 'AcArAMge", "dazavaikAlika" ane "gha')-sAhityanI bhASAmAM, saMskRtanA tulanAvAcaka pratyaya -ra-nuM svArthika pratyaya -*-lAgIne je-ra-evuM rUpa thAya che, te -tA-rUpe maLe che. eTale ke pUrvavatI hava svara dIrgha svaramAM badalAIne prayojAyele maLe che. jema ke vipurata, baratarA, mUrA, muduttA vagere. e lekha uparanI TippaNImAM temaNe (1) azokanA pUvI bhAratanA zilAlekhamAM, (2) "bhagavatI--sUtra' jevA ardhamAgadhI AgamagraMthamAM, tathA (3) saMskRta nATaka mRchakaTikamAM AvatA pAtra kAranI bhASAmAM AvA ja prayogo (-IT-, --- ---) maLatA hovAne nirdeza kramaza: eca. yuDarsa, e. vebara ane pizelane AdhAre karyo che. A uparathI spaSTa thAya che ke prAcIna ardhamAgadhI bhASAnA mULiyAM cheka azekakAlIna pravI' bhAratanI bhASA sudhI pahoMce che, ane ardhamAgadhInI amuka viziSTatAo niyuktionI bhASAmAM paNa UtarI AvI che. uparyukta TipaNane anurUpa prayoganAM DAMka udAharaNa nIce pramANe che : 1. azokanA zilAlekha : ritI, viMcitI, nUra. 2, "bhagavatIsUtra : rAja | che. ardhamAgadhI AgamagraMthomAM anyatra : mudata ('AcArAMga"), piThAna( viTa) ("sUtrakRtAMga), nAraMva ('sthAnAMga", "prana vyAkaraNa', jJAtAdharmakathA') ' , 4. "mRchakaTika' : vAsu , vAsudevA, purUA. " ke. Ara. candra saMbaMdhaka bhUtakRdaMtane pratyaya hemacandrAcArye potAnA prAkRta vyAkaraNamAM (8.4.439) -3 pratyaya apabhraMza bhASAnA saMbaMdhaka bhUtakRdaMtanA pratyaya tarIke noMdhyuM che. pizela hemacaMdrane TAMkIne kahe che ke (ha pa79) ke mULe e hetvarthaka pratyaya che, jene prayoga sa. bhU.ke. mATe thayo che. DaoN. ma. vi. tamAre pramANe ('hisTorikala grAmara eva apabhraMza, pR. 151). pazcimI apabhraMzanI 11 mA- 12 mA saikAnI kRtiomAM ene atyalpa prayoga jovA maLe che. Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ svayaMbhU ane puSpadatanI apabhraMza kRtiomAM A pratyaya jovA maLe nathI. paraMtu amArA adhyayana pramANe enA prayogo "vasudevahiDI" (pra. khaDa. prathama aMza)mAM maLe che. amuka jagyAe A pratyaya bhUtakRdaMta athavA to saM. bhU. 5. nA arthamAM paNa laI zakAya che, chatAM amuka jagyAe te - vALuM rUpa spaSTapaNe saM. bhU. kRdanta hovAnuM gaNavuM paDe tema che. baMne prakAranAM udAharaNa nIce ApyAM che. 1. banne prakAranA arthanI saMbhAvanAvALA prayoga : (1) nArada UmpaIu gagaNapaheNa vijanaharagaI patto ya mehaphUDa. (pR. 93, 5. 17) (2) deve ya tami harae jijau upao gagaNadesa'. (pR. 165, 5. 25) 2. spaSTapaNe saM. mU. ku. ne prayoga : (a) ...tti pabhaNika suo Die. (ema bolIne pipaTa bhI gaye." (pR. 105, paM. 12). (ba) Asiya nAraNa mahayA sadeNa....rUpiNa hIraI, daseIG bala sahi tti. (pR. 96, 5. 16). ("kamiNInuM apaharaNa thaI rahyuM che, baLa vAparIne (tene). roke-avarodhe') che. ADenA "vasudevahiMDInI bhASA paranA lekhamAM A prazyanI noMdha levAI nathI. (buleTina oNva dha skula oNva orienTala eNnDa eNphrikana sTaDIjha', 8, 319 ane pachInAM) azokanA zilAlekhamAM, laMkAnA eka abhilekhamAM ane bauddha saMskRtamAM hevarthaka kRdantanA --tuM-pratyayanuM-tu rUpa saMbadhaka bhUtakRdantanA arthamAM vaparAyeluM jovA maLe che. apabhraza sAhityamAM paNa-pratyaya saM. bhU. kRdaMtanA arthamAM prayukta thaya ja che. saMbaMdhaka bhUtakRdaMtana -La athavA te-tUna netuM ane pachI -tuM evI rIte vikAsa thaye heya ema paNa mAnavAmAM kaI bAdhA nathI. arthAta eka Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAju -nuM ane bIjI bAju -La A baMnenuM -3 rUpe parivartana thayuM ane havayaka tathA saM. bhU, ku. ekarUpa thaI gayAM. baMne pratyaya lAgatA pahelAM dhAtumAM kAra umerAya ja che. eTale - pha3 (tuM) ane - kA, - (2) bane che. tagAre che e khulAso Ape che ke saMkta saM. bhU. kR. nA - parathI -, pachI -Dha ane pachI -23 thayo e A vicAraNAnA prakAzamAM svIkArya banatuM nathI. A carcAne niSkarSa e che ke eka bAju hetvartha kRdaMtane pratyaya - ne aMtya anusvAra lupta thaIne -3 banyo. bIjI bAju saM. bhU.kR. nA pratyaya-tUjane -La, pachI -3La, -3 (-3) ane -3 e rIte vikAsa thayo. ema bane pratyaye eka bIjA sAthe bhaLI gayA. prAkRta sAhityamAM pratyAyanA sauthI jUnA prayoga "vasudevahiMDI'mAM ApaNane maLe che. prAcIna gujarAtI-rAjasthAnamAM saM. bhU. ku. ne pratyaya -Aka che, jenA parathI avA. gujamAM - pratyaya UtarI AvyA che. A ke. Ara. candra hemacaMdrAcAryo Apela traNa udAharaNe vize zamaNe bhaya mahAvIle" hemacaMdrAcArye mAgadhInAM lakSaNa ApatAM, zarUAtamAM ja jaNAvyuM che ke prAcIna jaina AgamasUtronI bhASA ardhamAgadhI hovAnuM je kahevAyuM che te ghaNuM kharuM' te (prAya:') pahelI vibhakti ekavacanamAM makArAnta nAmanA aMtya ma-kArane dU-kAra thAya che e lakSaNane dhyAnamAM rAkhIne kahevAyuM che, nahIM ke te pachI darzAvelAM sakArane sakAra, rakArane rakAra vagere lakSaNane paNa gaNatarImAM laIne (siddhahema', 8-4-287 uparanI vRtti). AmAM "dhaNuMkharuM" (prAyaH) e zabda mahattva che. zaurasenanAM lakSaNo ApatAM, 265mA sUtramAM, 'nAmanA aMtya ne, prathama ekavacanane pratyaya lAgatA pahelAM, 1 (anusvAra) thAya che."--e niyamanA udAharaNa tarIke temane maLavuM mahAvIre e zabdajUtha ApeluM che. vAsenavijayajIe te kalpasUtra'nA pahelA sUtramAMthI uddhata hevAne nirdeza karyo che. ("prAkRta vyAkaraNa', * mULa lekha aMgrejImAM gujarAta yunivarsiTInA saMzodhana sAmayika vidyAmAM (oNgasTa 1978, pR. 17-170) prakAzita. Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ udAharaNasaci, pR. 26). paraMtu e ja zabdo AgamagraMthomAM anyatra aneka sthaLe paNa maLe che. ahIM e hakIkata noMdhIe ke satra 264 nIce Apela udAharaNa mAvaM tirtha vava e paNa "kalpasUtra'mAM maLatuM hovAno vAsenavijyajIe nirdeza karyo che. A ukta baMne udAharaNe "zaurasenI'nAM udAharaNa tarIke ApelAM che, tethI evo prazna thAya ke AgamanI bhASA te ardhamAgadhI che, te temAMthI zaurasenanAM udAharaNa kema ApyAM che ? paNa satra 302 vaDe spaSTIkaraNa kareluM che : vizeSa parivartane bAda karatAM mAgadhImAM zaurasenI anusAra (tathA ratra 286 anusAra, prAkRta pramANe paNa pheraphAra thAya che--sUtra 287 uparanI vRttimAMthI paNa A bAbatanuM spaSTIkaraNa maLI rahe che. - have A saMbaMdhamAM satra 302 nIce ApeluM eka udAharaNa khAsa noMdhapAtra che. ApaNe upara satra 265nuM je udAharaNa noMdhyuM che, te ja udAharaNa ahI rAma mayarva mahAse evA rUpe ApeluM che. A udAharaNa paNa keda AgamagraMthamAMthI ja levAyAnuM ApaNe mAnI zakIe. ane te je samasyA upasthita thAya che te e che ke hemacaMdrAcAryanI samakSa AgamagraMthanI je hastaprati hatI tenI bhASAnuM svarUpa kevuM hatuM ? hemacaMdrAcArya anusAra (satra 287 uparanI vRtti) AgamonI ardhamAgadhImAM 'nAmAnta bakorane kAra thAya evA lakSaNa sivAya, kavacita mAgadhInAM anya lakSaNo, zaurasenanAM lakSaNe ane prAkRtanAM lakSaNa paNa maLe che. e rIte hemacaMdrAcAryanuM lakSaNanirUpaNa te. susaMgata ja che. paNa ApaNI pAse AmAMthI e hakIkata Ave che ke koI AgamagraMthanI hemacaMdrAcAryane upalabdha hastamatamAM saraLa mArja madArvara, te kaIka hastapratamAM rAma mayarva mahAse e pATha hatA AnA parathI eka aTakaLa evI thaI zake ke "kalpasatra jevA vadhu pracalita ane pracAramAM vadhu rahetA graMthanI mULa bhASA para uttarakAlIna parivartanone (mahArASTra, prAkRta mATe je lAkSaNika che tevA pheraphArono) prabhAva paDyo hoya paraMtu AcArAMga" jevA graMthonI tatkAlIna hastapratamAM mULa bhASAnAM lakSaNo keTaleka aMze jaLavAI rahelAM che. iMkaLa macavuM mahAvIse e udAharaNa mAgaMdhI tave. jemAM jaLavAyAM che evI, "AcAraga" jevA satranI hastapratamanA pAThane AdhAre hemacaMdrAcArye ApyuM che.' Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ' 2. 'jijJe bhAyaNamoe' prAkRta sa. mInu La thatuM hovA uparAMta ninga paNa thAya che enA udAharaNa tarIke siMhe. 8-1-102 nIce ne moJaLamatteo e udAharaNa Apyu che. vajrasenavijayajIe te saMdarbhe, tulanA mATe nIceThe jANItA bleka ApyA che ('udAharaNaci', pR. 6) : jhIne moranamAtrathI pi: trAhimAM yA ! vruti veratrAta:, pAMcAlasstrISu mArdavam || prabhAcadrasUrinA 'prabhAvakacarita'mAM (i. sa. 1278) (sa`pA. jinavijaya muni, si`. jai. gre, 13, 1940, pR. 39, padya 320) e ja zloka pAdaliptA cAya nA caritamAM Apele che. AmAM prazna e che ke A zloka mArI jANu pramANe mULe saMskRtamAM ja che. paratu hemacaMdrAcAya nA udAharaNamAM tene ekAMzaprathama caraNa-prAkRtamAM che, te darzAve che ke temane upalabdha phoIka graMthamAM te zloka prAkRtabhASAmAM hAvA joIe, kema ke udAharanA prAmANyane AdhAra te zabdo vastuta: koI graMthamAM maLatA hAya e hakIkata para rahelA che. [pUraka taidha : Do. harivallabha bhAyANInI, 'siddhihema' vyAkaraNanA sUtra 8-1-102mAM zrIhemAcAye prayojelA udAharaNa 'jhine mopramatteo' aMge, e paMkti dharAvatA mULa saMskRta zloka, koika graMthamAM prAkRta bhASAmAM hAvA joI e evI aTakaLa, taddana sAcI che. e zloka Avazyaka--cUrNi'mAM maLI AvyA che. 'Avazyaka-niyuSkti'nI 876mI gAthAmAM 'saMkSepa-sAmAyika'nuM varNana che. A prasaMge cUrNikAre eka nAnakaDI kathA nirUpI che, temAM cAra RSie ekeka lAkha zloka-pramANa cAra sahitA jitazatru rAjAte sabhaLAvavA jAya che, tyAre saMkSeparuci rAjAnA sUcanathI teo potapotAnI sa MhitAne sAra ekeka.. caraNamAM vaNa`ve che. e cAra caraNe maLIne banatA zloka te molanamAtreya: e suprasiddha zlAka ja che. 'Avazyaka-cUrNi prakAre tenu prAkRtarUpa ke rUpAMtara A rIte ApyuM che : nine mothamatto, viro pALiyA | brihastatIravissAso, paMcAlo thI maddavaM // (mudrita prati, pR. 498) Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AthI zrIhemacandrAcArya sAme Avazyaka cUrNine A saMdarbha hoya ane temAMthI temaNe 8-1-102 e sUtramAM A kano ekAMza udAharaNa lekhe mUkyo hoya te siddha thAya che. sAthe ja, nAmahaM tridavase nita-nI temanI racanAnIti paratve Adara paNa vadhI jAya che. zIlAyandravijaya) 3. siMhapada chaMdanuM udAharaNa hemacaMdrAcAryo dAnuzAsanamAM je chaMdonuM nirUpaNa karyuM che temAM ApelAM chedonA udAharaNa temaNe pite racelAM che. e udAharaNomAM te te chaMdanuM nAma paNa gUMthI lIdheluM che. apabhraMza vibhAgamAM ApeluM siMhapada nAmanA chaMdanuM udAharaNa (e dvIpadI chaMdamAM pratyeka caraNamAM 4+4+4+4, 4+4, 4+4+4+2 = 38 mAtrA hoya che) nIce pramANe che : jAvaya-rasa-raMjiya-vara-kamiNi-patha-paDibiMbihi laMchi thaI ji kira Asi saI | saMpaI haya-gaya-hirANasIha-patha-paMkia tuha riu -gharaI ti pachiyahi (7, 51.1) "tArA zatruonA je prAsAde sadAye aLatAthI raMgelAM suMdarIonAM caraNanAM pagalAMthI alaMkRta hovAnuM lekavidita hatuM, te prAsAdo have siMhanAM, hAthIone haNatAM lehIthI lAla thayelAM pagalAMnA DAghathI malina banelAM dekhAya che.' AmAM "raghuvaMza'nA seLamA sagamAM ApelA ayodhyAnI paDatInA varNanamAM AvatA eka citrane ja AdhAra lIdhe hovAnuM jaNAya che. te padya nIce pramANe che : sopAnamArge" ca yeSu rAmA, nikSiptavatyazraraNAna sarAgAna | sohata-vaMkuzirastra-digdha, vyAdhra pade tevuM nidhIte me || (16, 15) vaibhavI AvAsonI) je sapAnapati para pahelAM ramaNIonA aLatA bhInAM caraNonI raMgIna pagalIe paDatI hatI, tyAM have haraNane mArIne AvelA vAghane raktaraMgyA paMjA paDI rahyA che. baMne vaccenuM sAmya ughADe che. "siMhapada" (siMhapaya) nAma gUMthAya te rItanuM udAharaNa padya racAvA mATe hemacaMdrAcAryane "raghuvaMza'nA upayukta padyanuM avalaMbana levA mATe saMsmaraNa thayuM. tene temanA "raghuvaMzanA anuzIlananuM, kAvyarasanA bhAvakatvanuM ane tIkSNa smRtinuM sUcaka gaNI zakIe. ha, bhAyANuM Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ keTalAka prAkRta zabda ane prayoga 1. nirdhAraNavAcaka kriyAvizeSaNa vase "siddhahema 8.2.18pa nIce vare avyaya prAkRtamAM nirdhAraNavAcaka tathA nizcayavAcaka hovAnuM jaNAvyuM che. te mATe anukrame be udAharaNa ApyAM che. 1. bale puriso ghaNaMjabho khattiANaM / "kSatriyomAM kharekhara puruSa to dhanaMjaya ja. 2. ke - "nizcitapaNe e siMha che.' jeno koI sAhityakRtimAM prayoga thayAnuM prAkRta kezamAM seMdhAyuM nathI. A daSTie dharmasenagaNikRta vasudehahiMDI-madhyamakhaMDamAM eka sthAne narene prayoga thaye che tene mahatva maLe che. jUi raNu ghare -vi paTAruM mAnuna reDhiAruM ! (pR. 191, 5. 20) kharekhara, nakkI, emAM kaze zaka nathI ke keIka mANase ja emane bhaDakAvyAM che." saMdarbha evo che ke dUrathI AvatA vidyAdharakanyAonA gAyanavAdananA dhvanithI be cAIne e vanine anusaro vasudeva eka latAmaMDapamAM pahoMce che. tyAM te, bhayabhIta banIne ArAva karatI sArasajoDIne AghethI Avate zabda sAMbhaLI, uparanAM vacano bole che. emAM mANasanI upasthitinuM nirdhAraNa thAya che. ahIM eka sAthe traNa nirdhAraNutha avya vaparAyAM che e zailIlakSaNa paNa noMdhapAtra che. A prayogathI e vAta paNa spaSTa thAya che ke mutpattidaSTie vahene ghara sAthe joDI zakAya tema nathI. 2. AzcayavAcaka kriyAvizeSaNa dara siddhahema', 8-4-350 nIce Apela pahelA udAharaNa-padyamAM ri zabda aha", "adbhuta !' evA arthanA-eTale ke Azcaryadyotaka kriyAvizeSa tarIke vaparAyele maLe che. anyatra paNa tene proga aneka vAra thayA che jema ke bhAvadevasarikRta "pArzvanAthacaritra(I. sa. 1255)mAM (3.492, 8.48); dharma, kumArakta "zAlibhadracaritra' (1ra77)mAM (1.88, 2.58, 7.3), dharmaratna-prakaraNa 1. pratomAM vana ane choTANuM evA bhraSTa pATha che. ahIM temaja pRSTha 208.3mAM riTa joIe. ji eTale "kheda." ridra eTale "obhita.' Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TIkA'mAM (TAra mATu yu vega, Tari-muha-krama-nima-pAsamamAM. uta) vagere. prabhAcaMdrakRta "prabhAvakacarita'mAM te zabada saMskRtamAM paNa vaparAyAnuM udAharaNa maLe che ane nAnI-masjidattAnAM voca: mR. 185, 5. 2). haribhadrasUrikRta apabhraMza mahAkAvya neminAhacariya'mAM bIjA keTalAMka Azcaryadyotaka kriyAvizeSaNa -vapura, mAM, zuM enI sAthe dare paNa vaparAye che (padya 992). have prAkRtamAM tema ja apabhraMzamAM be svara vacce kAM to huM AvI zake. kAM to rU, paNa Ta nahI. eTale mAre apavAdarUpa gaNAya. te ja pramANe neminAriya'mAM maLate vAri-kema ke apabhraMzamAM paNa kAM to be svara vacce 3 hoya kAM to , paNa va nahIM. A vara ane vapurinuM mULa zuM haze e prazna vicAraNIya che. uparyukta neminAhacariyamAM samAna arthamAM ane samAna saMdarbhamAM kevaLa Ta ane paNa vaparAyAM che; jema ke, raMTa iMrUhuM kiM kuTatu, vadhu hari vAyaruM (padya 104). eTaluM ja nahIM, AzcaryanI utkaTatA vyakta karavA baMnenI diktine prayoga paNa temAM maLe che : kraTa seTa vana-vichitti , vaDu vadhu mUmaya mu (padya 104) mad Ta vatta-haMgojI (padya 433) AthI eTaluM te spaSTa thAya che ke kaTAre ane vadhu be ghaTakanA banelA che : kaTa viru, vadhu che. AmAMno ri je ari f (<, arere)mAM che te ja che. bAkI rahela Ta ane vadhu vize evI aTakaLa karI zakAya ke Ta (athavA sara che. ApaNe Azcarya vyakta karavA mAM vaDe je DacakArAne avAja karIe chIe tenuM ja varNarUpa heya. ane vadhu (ke vadhu) e ghaq ja hoya. sarakhA gujarAtI ugAra "bApa re!" ane tathA saMskRta prAzcaryanA mULamAM rahela mAM: 'Aha.' pratya, ugAravAcako vageremAM bIjI bhASAsAmagrInI tulanAe zvaniparivartana vaheluM thatuM hoya che. 1. harmana yAkebIe temanA vaDe saMpAdita 'sanamAracaritama (I. sa. 1921)mAM zabdasUcimAM upara ApelA saMdarbhe noMdhyA che. Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 11 3. ni'dAvAcaka saM. bAnd ,''' vardhamAnasUriSkRta 'gaNaratna-mahAddhi' (I. sa. 1341)mAM saMskRta dhAtu mArTU ( = 1 + g) 'bALavuM' eka lAkSaNika atha mAM paNa vaparAtA heAvAnu teAMdhyu che. e atha che julsane eTale ke nidAnA atha'mAM. udAharaNa tahIke jIdda Aya caGi riti evu vAkaya Apyu che (pR. 29. 1/13). AmAM e bAbata vicAraNIya che; eka te 'bALavuM ' lAkSaNika arthamAM niMdAvAcaka kaI rIte hoya. ane bIju udAharaNa vAkathamAM e kriyApada dura ane mAda sAthe vaparAyAM che. vicAratAM lAge che ke upara uSkRta kareluM'. ' vAkaya cokhkhu ApaNe atyAre gujarAtInA vyavahAramAM kara, bALane o karatI hoya tA', athavA te bayuM, pharane' evA prayAgane maLatu che. 'bALane, ene je joitu hoya te' evA prayAgAmAM ApavAnI kriyA pratye tiraskAra darzAvavA 'Apavu" ne badale 'bALavu' vaparAya che. vaLI 'baLyuM, je thAya te, mArAthI javAnuM nahIM ane'. 'baLyu, mane tA zarama Ave che', vageremAM, 'khaLavu 'te prayoga saMskRta mumbanA lAkSaNika prayAgane maLatA che. jema ke anya bovasthA ka ku Mt vayaM maTThata ('hitApadeza', 1, 68), nAdyAvi mezvavedaH vale ('uttararAma carita', cAthA aMkamAM), lajJaTasvArtha (vairAgyazataka') vagere. banyA mAMtA', 'kALamukho' (jU. guja. kAsTamuTTu), hiMdI muddanasTI vagere uparathI 'aLavu"ne nidAvAcaka atha kaI rIte vikasyA te samajI zakAya. 4. sa.... cIna thIjelu, DarI gayelu, jAmeluM, thInu 'abhidhAna ciMtAmaNiMmAM Ina ane sthAna ekAka tarIke neAMdhelA che (1499). ApelA che. amaranA nAmila'gAnuzAsana'mAM e zabdo ApelA nathI. pANinIya 'dhAtupADa"mAM thai dhAtu (pahele gaNu) gatyaka kahyo che. paratu tena traNa bhUtakRdaMta zIta 'OM...", zIta thIjI gayeluM'(jema ke zImaM dhRtapU 'dhanu ghI') ane yAna 'sa kecAyelu' (jema ke " vRzcirH ThaMDIthI sAcA jANItA che. aAva gayeleA vI'chI') mULa dhAtunA arthothI judA 'jhAkaLa' (ane hizira Rtu) jevA sAdhita zabdomAM zItatAne atha maLe che. Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ praziSTa saMskRta sAhityamAMthI zInane pravega noMdhAyo nathI. meniara viliajhanA keza anusAra vyAkaraNamAM pANinie zIna sAMpe che (6.1.24), paNa mAtra "vAjasaneyI saMhitA'mAM te hima, baraphanA arthamAM vaparAya che. Tanare sInamAMthI UtarI AvelA pAli sIna thIjeluM', kazmIrI zIna barapha noMdhyA che. zIna nahIM, paNa rajAnA praziSTa saMskRtamAM vaparAyele maLe che. vizAkhadeva (vizAkhadatta)nA "mudrAkSasamAM zara6 varNananuM eka suMdara padya che (3.7). temAM zaradaRtumAM dizAo jANe ke saritAonI jema gaganamAMthI "vahI' rahI che evI upekSA karI che. tyAM ta meghakhaMDanA pulina have krame krame saMkecAyAnuM kahyuM che ("zanaiH zyAnIbhUtA: sita-jaladharaccheda-pulinA:')- bhatRharinA "nItizatakamAM paNuM je je vastuo kRzatAne lIdhe zobhI UThe che tenI gaNanA karatAM temAM uparyuktane ja samAveza karyo che: "zaradi sarita: sthAna -pulinA: (zaradaRtumAM saMkocAyelA pulina vALI nadIo.') praziSTa saMskRta sAhityamAM ane lekabhASAomAM pAna vadhu pracalita rahyo che. e dhAtu kaThina banavuM, jAmI javuM" nA arthamAM noMdhAyo che. yAna parathI banela thILa ane thi011 prAkRta sAhityamAM vaparAyA che. "siddhahema' 8, 1,74 ane 8,2,89 vaDe thi ane thILa sadhAya che. dezanAmamAlA' 5,30mAM thiom niha, nirdaya, abhimAnI' evA arthamAM Apyo che. temAM saM. taraNa parathI thayela prA. yuddha, thaDutra "abhimAnI'mAM je jovA maLe che te ja lAkSaNika arthavikAsa thayo che. dhArmika saMjJA tarIke jena Agamika sAhityamAM thALa, thApti, cILaddhika saM. sthAna-gRha) evA ghora nidrALa mATe vaparA che. jenI cetanA atyaMta darzanAvaraNIya karmanA udayathI jaDabhUta banI gaI che. gujarAtI "thInuM" (jema ke "thInuM ghI) nA mULamAM prA. thina ane "thINuM'nA mULamAM prA. zALA che. ane saM. sthAvata parathI thayelA prA. krijharamAMthI guja. thIjavuM' bane che. saMdarbha : dharmarAja nArAyaNa gAMdhI-dhAturUpakeza' (1883). meniara-viliajha--saMskRta-Igliza DipharanarI' (1899, 1960). haragoviMdadAsa zeTha-pAIasadhahaNo ' (1963). Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vikastUrIri---abhidhAnaciMtAmaNi ("caMdrodayA' gujarAtI TIkA) (1957). Tara-kapereTiva DikazanarI oNva inDo-eriana leMgvijijha (1966). muni dulaharAja-dezI zabdakoza' (1988). viliama viknI - rUTsa, va-mejha eDa prAyamarI DeriveTivajha eNva saMskRta leMgvija' (1963). vizAkhadeva (vizAkhadatta) - mRcchakaTika. bhatRhari--nItizataka' ( dAdara kebI saMpAdita, 1948). 5, prAkRta 3433 UMcA UThavuM" "siddhahema' 8-4-67mAM 34] ne saM. 36+ sthAnA dhAvAdeza tarIke Ape che. prAkRtakomAM e dhAtune kaI sAhityika prayoga noMdhAyuM nathI. e daSTie virakavikRta "jabUsAmicariu" (IsavI. 11 mI sadIne madhya bhAga) e apabhraMzakAvyamAM maLatA tene nIce noMdhe prAga mahattva dharAve che; jabUsvAmIne je kumArikAo sAthe vivAha thayo temanA sauMdaryavarNanamAM nIcenI paMkti Ave che ? ukakukkariya sihiNa-pIvara-taDa raI-vararAyo na majaNaghaDa' (4, 13, 12) temanA UMcA UThelA sthULa stanataTa eTale mAne ratipati madanarAjanA snAnakaLaza." A rIte 3 ne "UMcA UThavuM", "ubhAravALA hevuM' evo artha samarthita thAya che. 6. prA. jeTTA DhI: gujarAtImAM pheTa mAravI" prayoga "lapATa ke dhabbo lagAvavo" evA arthamAM pracalita che. prAkRtamAM chaThThI zatAbdImAM paTTA 'TAranI DhIka' evA arthamAM vaparAya che : jo dANa vA mahain | dheTa zIMgaDu ke DhIMka mAre" (dasakAliya-sutta" para agatyasiMhanI cUrNi, pU, 105, paMkti 28. muni puNyavijaya saMpAdita, 1973, prAkRta graMtha pariSada, kamAMka 17). ka", "dha ", "thapATa' e artho paraspara saMkaLAyelA che. Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 7, prAkRta meDha "bhI2, bIkaNu" hemacaMdrAcAryanI dezanAmamAlA"mAM miTa, mena ane menA e rA. ubhI' evA arthamAM seMdhAyela che. (6.107). "siddhahemamAM prAkRta che? zabda saMskRta mera parathI rakArano DekAra thayAthI siddha thayela gaNe che. tyAM merune artha bIkaNa che ke gheTu" e saMdigdha che). eka zabdane stra ane A e laghutAvAcaka pratyaya lAgIne me anya che. mAnA mULamAM saMskRta mitra che. jenAthI bIjA bIve" evA arthane badale "je bIjAthI bIve, bIkaNa evo thaI gayo che. putrane najara na lAge te mATe tene niMdAvAcaka nAma ApavAnI prathA jANItI che. e rIte bIkaNu, gabharu' artha dharAvato saMskRta nI vizeSa nAma tarIke vaparAyela che. navamI zatAbdInA apabhraMza kavi svayaMbhUe pitAnA 'tha "svayaMbhUdamAM bhIrukavinuM gIti chaMdamAM racela eka prAkRta udAharaNa TAMka zuM che. svayaMbhUnA putra tribhuvane pitAnA adhUrA rahelA mahAkAvya "harivaMzapurANa aparanAma ' rimicariyane pUruM kareluM, temAM eka sthaLe ApelI pure nAmI kavionI sUcimAM bhIru kavinuM paNa nAma che. DaoN. rAghavane noMdhyuM che ke bhAjakRta "zRMgAraprakAzamAM, abhinavagutata "abhinavabhAratI'mAM ane rAmacakRta nATayadarpaNamAM rAsakAMka mana. uparUpakanA udAharaNa tarIke kavi "jajalata "rAdhAvipralaMbha rAsakAMkIne ulekha karelo che ane temAMthI thoDAMka uddharaNo Apela che (rAghavana, "zRMgAraprakAza, pra. (99-891). A uparathI joI zakAya che ke "bhIru' arthane prAkRta magara paNa saMskRta mInI jema vizeSa nAma tarIke paNa pracalita hato. 8. prA. tavA gAya' hemacaMdrAcArye tevA zabdane dezya zabda tarIke "gAya"nA arthamAM noMdhyuM che rahI nAmamAle", 5.1). dhanapAle gAyavAcaka prAkRta zabdomAM taMtra, vaidRTa ane Lio ApyA che (69). A badhA zabdo sAmAnyapaNe gAyavAcaka tarIke A ya: che. mULe te e zabdo te te raMganI gAyanA vAcaka hatA. taMtra, saM. yAtrA trAMbAnA raMganI', a "kALI" (sarakhAvo dUravA, guja. boLiye' rAzi rAtI" (saravALe roprita = Dhohi), rAvaTI kAbaracItarI' pILAza paDatI raDatI' (ga. "kavaLI') premAnaMde dazamaskaMdha'mAM 'haraNI, kaLI, kAbarI, kALa gAyano nirdeza karyo che. (59, 18-19) juo baLa-ce.' e noMdha, buddhi prakAza', mArca 1987, pR. 112 Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15 thoDAka viziSTa zabdo ( abhidhAnaci tAmaNi" ane "anekAthasaMgraha'. gata ) jema saMskRta sAhityanI eka paraMparA cAlI AvI che tema saMskRta koSonI paNa eka paraMparA cAlI AvelI jovA maLe che. jema pUrvasUrinA graMthamAMthI preraNA - laIne uttaravatI sAhityakAra potAnI kRti kaMDAre che ane emAM pitAnI AgavI pratibhAnA prANa pUre che, e ja rIte pUrva keSakArenA khabhe besIne uttaravatI kozakAre pitAnI pratibhAnA baLe navatara zabdasAmagrI sAMkaLI laIne abhinava racanA karatA jovA maLe che, amara, puruSottamadeva, halAyudha, medinI vagerenA pagale hemacaMdrAcAryuM paNa "abhidhAnacittAmaNi" ane "anekArthasaMgraha e che ke rayA che. emAM keTalIka navatara sAmagrI paNa sAMkaLelI jovA maLe che, je enI pUrvenA koSomAM nathI maLatI. AvI sAmagrI eTale pUrva keSakAroe amuka zabdonA je navA vikaselA arthonI noMdha na lIdhI hoya tevA zabdano arthanirdeza. dhanapAlanI 'tilakamaMjarI'mAM AvA keTalAka navatara arthomAM zabda prajAyelA jovA maLe che. zabdo te jUnA che, paNa emanI arthachaTAo jarA navatara che. mAtra hemacaMdrAcAryuM ja nAMdhelA, ane temanA pUrve thai gayelA dhanapAlanI "tilakamaMjarI'mAM prayojAyelA AvA keTalAka zabdo nIce ApyA che. keTalIka bAbatamAM e zabda prAkRta rUpamAM pracalita hoya, ane keghakAre saMbhavataH temane jJAta sAhityika prayogone AdhAre tenuM saMskRta rUpa ApeluM hoya. zabdonI sAthe kasamAM Apela saMdarbho "tilakamaMjarInI meM saMpAdita karelI ane lA. da. vidyAmaMdire prasiddha karelI AvRttinA anukrame pRddha ane paMktinA kramAMke che : maw ' (23) sthira. sara tAruM kampane puN...(a. ciM. 1455), rUdhdha cala, capala, anitya. baR : (158.14) ekIsAthe; krama vinA. yunatrano kra.: (a. ci, 1511) viparIta krama, kama vinAnuM. avara : (200.12) humale, AkramaNa. prAkaagvakSo dha cA ne 2 3. (a. ciM. 800). agravaraphranTa [avasara zi0 - 'dhADa. chalakapaTathI ekadama chApa mAravo te (apa. e vaMTa). asara : (48.20) AMsunI dhAra... aut netra rarara ! akSatra... (a. ci. 307) a azru, AMsu. Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jAtya sApha : (28.3) madirApAna pahelAMnuM dIpanakAraka bhakSya, caTAkedAra vAnagI.. 3javaMrAhyavaMkA ane bALarAta (a. ci. 907). madirA pIvAnI, prIti utpanna kare tevo bhakSya padArtha, 2 : (69.26) keLuM. Hugetu 2 (a. ciM'. 1188). kavi : (965) kapaDAnI kathaLa/thelI. samau najaITa (a. ciM. 676), fTa vastrane TukaDo. enaM rova tatulya bhUtakameva (a. ciM. 912). praNeva kathaLe, kethalI, thelI. (marAThI vivI, naraMtara, guja. kapaDAMlatAM) gUga : (101.6) coTalI, zikhA. gUET vezI rAzI rahI (a. ciM. 571), vRdA zivAyo: (anekA-2.16 6). nUer zikhA. lakarAMta pATha dhanapAlane Aga che. (sara0 mAmUrajUra "nakhazikha). .: (30.20) zuddha, uttama, jAtavAna. nAro gyAnuramAnArtha (a. ciM. 1439). mukhya pradhAna, zreSTha. (prA. rara). daukita .: pa7.21) AdarapUrvaka ApeluM. rAmRta saunama.. (a. ciM. 737). na = dAna. bheTa. (apa. kriyArUpa toya vagere). nADikA .: (45.1) ardhA muhUrtanuM (= cha ghaDI pramANu) samayanuM mApa. : mizra rArijI (a. ciM. 137). traNa ghaDI, cha kSaNa pramANa niyAmaka : (80.11) vahANane sUkAnI, potavAdo niyAmaka | ni: (a. ciM. 876). niyAjha, mima vahANa calAvavAne zaktimAna, vahANanA madhya-staMbha upara besI samudrane rasto jenAra (ja. guja. niH +3). pratizraya : (12.8) AzrayasthAna. upAzraya. sArA pratika : (a. ci. 1000). hamezanI dAnazALA, arthAta dharmAthe ApelA dAnathI calAvAtI dharmazALA (prA. vahAlaya). ghavALa : 193.10) musApharIne tabakko prasthAnaM tamanaM ghaNA minivAM ghavAbama (a. ciM. 789). prayANa, gamana (guja. "pariyANuM) : (177.5) kaMDArela (keDI), khUba avarajavarane lIdhe ghasAro pAmIne kAyama banela (mArca), yuvanAhatakuLA (a. ciM. 345) zAstrAdi tane saMskArI, arthAta vAraMvAra Avartana karavAthI khUba mAhitagAra banela vidvAna. abhyAsane ahIM lagatI arachaTAne mArganI avarajavaranA arthamAM dhanapAle sAMkaLI che. prahata Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bharataputra mAjiSTha rasvatI laJcA varSabhara vivakila zIna styAna sphAra 17 : (158.6) nRtyane sahAyaka saMgItakAra. sarvadezI : marataputra: (a. ci. 328). naTa, nATakamAM kAma karanAra kalAkAra. : (69.30) majIThiyA raraMganuM, lAla kapaDuM, maThiyuM. nAmnio hArdita: zoH (a. ci'. 1395). mAggija rAteA vaNuM. dhanapAle vizeSaNane vizeSya tarIke prayojyuM che. (sara0 prA. roja ma; guja. 'coLiyu', cALI') : (39.31) rasoDu'. sUtazAha rasavatI vAjasthAnaM mahAnattam (a. ciM 998). (apa. rasavatI, soph, hi'. sorpha rasAI dhara, rasoI', guja. 'rasAI '). : (69.16) lAMcIyApaNuM. sondAna: (a. ciM. 737) lAMca, bheTa. : (14.8) raNavAsanA hIjaDA sevaka. vaDhe rjhavara: (a. ci', 728). ghevara atapuranA rakSaka napusaka. eMdara/varSa e e vaikalpika pATha lahiyAonA kAraNe sarAyA jaNAya che; banne pracalita banyA che. : (173.24) megarAnuM phUla. ma!i thAr tri:i (a. ci. 1148). : (68.25) zINelu, namI gayeluM. zIne sthAnam (a. ci'. 1494). soma thIjelu', jemake 'thInu ghI.'1 : (31,17) TharI gayelu. jue cIna (prA. thI, guja. 'thInu'. : (30.22) pherelA hovuM, vistAra. ra Ta vistIrnam (a. ci'. 16430) hrAma vizALa, meATu. A zabdonA prathama darzAvela ardhA 'tilakama jarI'mAMnA temanA prayAganA sada" anusAranA che, jyAre pachI ApelA arthA zrIvijayakastUrasUri sa MpAdita (vi. sa. 2013) 'abhidhAnaci tAmaNikAza'ne anusarIne ApyA che. nArAyaNa kasArA 1. juo upara cIna vizenI noMdha. ha. bhA. Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ thoDAka apabhraMza paraMparAnA bhASApraga madhyakAlIna gujarAtI sAhityanA AraMbha kALanI I. sa. 1185 mAM racAyelI kRti zAlibhadrasUrikRta 'bharatezvara-bAhubali-rAsanA bhASAprayoge tapAsatAM emAM apabhraMzane prabhAva vipula mAtrAmAM daSTigocara thAya che. vyAkaraNagata ane zabdagata be-cAra udAharaNe atre prastuta karavAne upakrama che. De. harivallabha bhAyANI saMpAdita "siddhahemagata apabhraMza vyAkaraNa" (I.sa. 196 ) anusAra saMbaMdhaka bhUtakRdaMta mATenA pratyayo viva, fa, cqNu vagere vyaMjanathI zarU thatA pratyayo pUrve saMyojaka svara , p ke (pRSTha 30)nI noMdha che. e mujaba "bharatezvara bAhubali-rAsa'nI nIce ApelI AraMbhanI kaDImAM ja enAM darzana thAya che. risaha-jiNesara-paya paNaevI, sarasati-sAmaNi maNi samarevI namavi niraMtara guru-calaNi' (1). apabhraMzanuM bhaviSyakALanuM "NuMpratyayavALuM 5muM eka va.nuM rUpa paNa paMdaramI kaDImAM jovA maLe che? pahiluM tAya-pAya paNamese, rAja-siddhi rANiya-phala lese cakka-yaNa tava aNusaravuM. (15) A praNAma karIza," meLavIza, evA arthanA apabhraMzanAM bhaviSyakALanAM rUpanuM ahIM darzana thAya che. (aMya varNamAM huM ne badale jI tathA 3 ne badale mo aMda jALavavA karAya che.) vibhaktirUponI jema zabdaprayogomAM paNa apabhraMzanA anuvartananA be udAharaNe neMdhIe. bharatezvara-bAhubalirAsanI 84mI kaDInI bIjI paMktinA pUrvAdhamAM maLatI eka sIha anaI pAkharIu" ("eka to siMha ane vaLI bakhtariyA') evI kahevata sAha annaya 5khario" sumatisUrikRta apabhraMzakRti "jinadattAkhyAnamAM paNa maLe che. (siMdhI sirIjha kramAMka 20, I. sa. 1953, saMpAdaka amRtalAla bhojaka; pRSTha 28, gAthA 250). 179mI kaDInI prathama paMktinA uttarArdhamAM maLatA bIje eka zabdaprayoga "sunAsanA taraMgama tulaI' arthAta asavAra vagaranA, khAlI Asana (na) Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 19 vALA ghaDAo rakhaDe che temAMye apabhraMza kAvyomAM maLatI yuddhavarNananI paraMparA sacavAI che. paumacariphamAM A zabdaprayoga be sthaLe 1. "keriu cavahu vayaNuM suNasaNuM (42, 12, 8). (tame arthazUnya phogaTa vacana keTalAM bolaze). 2. pitta tahi suNasaNu bhIsaNuM rANuM nahiM (68, 11, 2) ( jyAM bhISaNa sUnuM araNya hatuM tyAM tene pheMkI.) [ "anusaMdhAna', pRSTha 96]. apabhraMzanA AvA baMne prakAranA prayogo "bharatezvara bAhubalirAsamAM sacavAyela che. e daSTie samagra kRti svataMtra abhyAsano viSaya banI baLavaMta jAnI pUti : apabhraMza sAhityamAM sunAvaNane prayoga be arthamAM thayela che. 1. yuddhavarNanamAM, mahAvata, savAra ke sArathinA vadhane lIdhe sUnI ke khAlI paDelI beThakavALA (gaja, azva ke rathanuM vizeSaNa). (1) varu -tura -AvALakhuM hiMuMti mera suogram | 'keTaleka sthaLe ratha, azva ane gaja raNabhUmimAM sUnI beThakavALAM thaIne bhamatA hatA (navamI zatAbdImAM svayaMbhUdevaracita apabhraMza mahAkAvya paumariya', saM. 43, kaDa. 1, paMkti 8). maLona-TUMkAk-nidravi-maMtra-jugAsana-ciMta-matta-mALa, jemAM parasparane joIne roSe bharAIne mahAvatane mArI nAkhatAM jemanI aMbADIo sUnI thaI gaI che tevA matta gaje bhIDI rahyA che.' (I. sa. 101mAM (vIrakaviracita apabhraMza kAvya "jabUmi cariya', pR. 136, saMdhi che, kaDavaka 6, paMkita 2-3). 2. suzAsana "sanuM (atha zunya, janazunya). upara che. jAnIe pelA be prayogo. ha. bhAyANI (2) Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ratnasuMdarasUrikRta "sUDAbahoMtarI athavA "rasamaMjarI jena kathA paraMparAmAM dAna, zIla, tapa ane bhAva para aneka kathAo daSTAMta lekhe racavAmAM AvI che. emAM "dIla" upara zIlavAna puruSa ane khAsa karIne zIlavatI strI upara aneka kathAo racavAmAM AvI che. phaLasvarUpa zIlo padezamalA bAlAvabodha', "dharmopadezamalAvivaraNa, upadezamalAvRtti' vagere jevA kathAsaMgraha sAMpaDe che. A kathAomAM zIlavatI strI sAthe sAthe zalabhraSTa strI ke bevaphA nArInA caritrane nirUpatI strIcaritranI kathAo paNa jovA maLe che. AmAM strI prakRtithI ja kuzIla ane kapaTI hovAnuM nirUpaNa maLe che. AvI strIcaritranI kathAne saMgraha te saMskRtamAM racAyela "zusaptati che. emAM zaka (pipaTa) dvArA kahevAtI sittera kathAo-strIcaritranI kathAo jovA maLe che. "zukasaptatinA hAla be saMskaraNa upalabdha che. eka te "sAdhAraNa (Similicior) ane bIju pariSkRta" (ornatoor). "sAdhAraNanA rtA kaI jainamuni hovAnuM anumAna karavAmAM AvyuM che. je mULagraMtha prAkRtamAM hovAnuM sUcave che. "akasaptatine ullekha hemacaMdrAcArye emanA gazAstramAM #rettattizailI, nAgaMdhaiva ema karyo che. je paNa "zRMgAraprakAzamAM paNa nidarzana nAmanA sAhitya prakAranA udAharaNa tarIke-pravAna mizra kapUra--mArI' evo ullekha karyo che. jeno ullekha hemacaMdrAcArye "kAvyAnuzAsanamAM paNa karyo che. "pariSkRta'ne kartA brAhmaNa ciMtAmaNI bhara che. eNe pUrNabhadra kRta 'paMcataMtra" (I. sa. 1199)nA jaina saMskaraNane upayoga karyo hoya ema lAge che. zaka che ke bevaphA patnIo-strIcaritra aMgenI kathAo paMcataMtrakAre A zukasatatinA koI prAcIna saMskaraNanA AdhAre racI hoya. "saptati' sAthe sAmya dharAvate anya graMtha te ajJAtakRta "siMdabAda kathA saMgraha che. jenA aneka rUpAMtare bhAta temaja bhAratetara pradezanI bhASAmAM thayAM che. A paraMparAne anusarIne madhyakAlIna gujarAtI kavi zAmaLe pitAnI barAbahAMtarI kathAgraMthanI racanA karI che. emAMthI aneka saMskRta kathAo nIkaLI gaI che. ane keTalIka navI umerAI che ke alpapramANamAM pheraphAravALI che. zAmaLa Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pUrve jainamuni ratnasuMdarasUri kRta "sUDAbahoMtarI" athavA "rasamaMjarI' (I. sa. 158ramAM prAcIna gujarAtImAM maLe che. je hajI aprakAzita che. (jenI judA judA samayanI sAteka hastaprato parathI A lekhaka dvArA saMpAdana karavAnuM kArya cAle che.) ratnasuMdarasUri' sAmAnyataH "zukasaptati" kathAne anusare che. keTalIka kathAemAM to saMskRta kathAne zabdaza: anuvAda ke punakathana che. te keTalImAM najIvA pheraphAra ke gujarAtIkaraNa thayeluM jovA maLe che. keTalIka vAra varNane paNa bIbAMDhALa UtarI AvyAM che. prasaMgonuM nirUpaNa saMkSepamAM karavAmAM AvyuM che jethI keTalIkavAra kathAsaMdarbha pakaDevo paNa muzkela thaI jAya che. zAmaLanI sUDAbahoMtarI sAthe tulanA karatAM jaNAI Ave che ke te "zukasaptati'nuM zAmaLa pUrve eka jaina sAdhunA haste thayela A prAcIna gujarAtI saMskaraNa che. zAmaLamAM jovA maLatI keTalIka kathAnA zabdaza: mULa strotarUpe kathAo ratnasuMdarasUrimAM jovA maLe che. paNa zAmaLe te keTalIka kathAo anya kathAsaMgrahamAMthI ke tatkAlIna kathA paraMparAmAMthI lAvIne potAnI 'DAbahoMtarImAM mUkI che, tema chatAM zAmaLa pUrve saMskRta 'zukasaptatinA eka jaina sAdhunA haste strIcaritraviSayaka prAcIna gujarAtImAM thayela saMskaraNa lekhe enuM mahattva che. kanubhAI zeTha Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22 saMzAdhana-vartamAna sa'pAdana anugadvAra sutra-Ni : saM. muni ja bUvijaya anuyogadvAra-sUtra haribhakiya vRti: saM. muni ja bUvijaya atimuktAvalI : hasavijayagaNi, vi. saM. 18 me zaike. sa. muni naMdighoSavijaya bhASA saMskRta. vikrama saMvata 1736 ane 1776mAM lakhAyela be hastaprata parathI saMpAdana alaMkArayukta saMskRta zlekasaMgraha. ahIM paM. dhIravijayajIgaNie taiyAra karela prathamAdazane upayoga karyo che. abhidhAna-ciMtAmaNi-nAmamAlA : vyutpatti-ratnAkara TIkA, muni devasAgara I. sa. 1630. saM. muni zrI caMdravijaya 18000 zleka pramANa. bhASA saMskRta. viSaya koza. zabdasAdhanikA. pATaNa, mAMDavI, DabhoIne bhaMDAranI hastapratone AdhAre saMpAdana. hemacaMdrAcAryanI pajJaTIkA 10,000 zleka pramANa che, jyAre A TIkA 18,000 zleka pramANa che. tethI TIkAnI viziSTatAne khyAla Ave che. pANinIya vyAkaraNanAM sUtro dvArA zabdonI sAdhanikA karI che tethI kaI vidvAnane haimavyAkaraNa tathA pANinIya vyAkaraNanuM tulanAtmaka adhyayana karavuM hoya te thaI zake. amarakeSanI rAmAzramI TIkAthI paNa sAdhanikA-vivecana AdimAM spaSTatA graMthakAre vizeSa rIte karI che. amarakoSanI kavi mukuTe racela padacaMdrikA' TIkAnI paddhati apanAvI hoya tevuM lAge che. amadAvAdanI jana citya parIpATI : lalitasAgara Adi. I. sa. 16 06. , ramaNalAla na. mahetA, kanubhAI zeTha amadAvAdanI paripATIonuM saMpAdana ane adhyayana. amadAvAdanI cha cetyaparipATI nIce mujaba prApta thAya che. (1) lalitasAgara : caityaparipATI, racanA saM. 1662. (2) pAThaka jJAnasAgaragaNi : caityaparipATI. racanA saM. 1821. (3) ratnavijya : rAjanagara-tIrthayAtrA, racAnA saM. 1892. Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 23 (4) paMDita aMbAlAla zAha : jainatIrtha sarvasaMgraha antargata bhAga-1. racanA saM. 2009. (5) lalitasUri : amadAvAda-caityaparipATI. racanA-saM. 2025. (6) nityAnaMdavijaya : bRhad amadAvAda jinamaMdiranI caityaparipATI. racanAsaM. 2035. uparyukta cha caitya paripATInuM saMpAdana ane adhyayana A graMthamAM rajU karavAmAM AvyuM che. alaMkAradampaNa : ajJAtakaka. anumAne 10me. saike saM. harivallabha bhAyANuM bhASA prAkRta. lekapramANa Azare 100 gAthA. ArAmahAkahA : ajJAtakatRka. sa. premasumana jena bhASA prAkRta. leka pramANa 298, amadAvAdanA hastapratabhaMDAranI traNa hastapratone AdhAre pAThasaMpAdana. hindI anuvAda ane adhyayana. Avazyaka-cUNi : saM. muni japUvijayajI Avazyaka-cUNi : saM. rUpendrakumAra pagAriyA Avazyaka-niyukti : sa. muni ja buvijya Avazyaka-niyukti : sa. rUpendrakumAra pagAriyA uttarAdhyana-sUtra-cUNi : saM. muni ja bUvijaya ujavAIa-sUtra (saTIka) : saM. muni ja bUvijaya RSimaMDala-paddhati-vRtti ( =maharSi kulasUtra) : bhuvanatuM gasUri. 14mA saike. saM. rUpendrakumAra pagAriyA kahAvalI : bhadrezvarasUri. I. sa. 11me sauka. saM. ramaNikabhAI zAha kaMDarIka puMDarIka saMdhi : rAjasAra-I. sa. 1647. saM. kalpanA zeTha bhASA jUnI gujarAtI. zlekapramANa 175. lAda. bhAratIya saMskRti vidyAmaMdira, amadAvAdanI ekamAtra prata UparathI saMpAdana ane adhyayana. caMdapehacariyA : siddhasUri. I. sa. 1222. saM. rUpendrakumAra pagAriyA bhASA prAkRta. ka pramANa 6,000. caMdralekhA vijaya prakaraNa : muni devacaMdra. I. sa. 13me sake. saM. muni pradyumnavijayajI Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 A eka nATaka che. AmAM pAMca aMka che. A granthanI eka mAtra nakala jesalameranA jJAnabhaMDAramAM sacavAyelI che. e tADapatranI pothI che. bIjI eka kAgaLanI piothI pATaNanA bhaMDAramAM maLe che, paNa te to A jesalameranI nakala mAtra che. kAraNa ke jesalameranI pothInI jema ja A paNa apUrNa che. Adi-anta bhAga barAbara maLe che. vacce vacce paDyo nathI, truTita che. kula nava patra nathI. jesalameranI pothI jyAM je akSare aTake che te ja akSare A kAgaLanI pithI paNa aTake che. je bhAga jesalameranI pothImAM Aje jhAMkha, ghasAI gayele maLe che, te bhAga e kAgaLanI pithImAM maLato ja nathI. A kAgaLanI pothI soLamA saikAnI lakhAyelI che. te pachI paNa pravartaka kAMtivijayajI mahArAjanA prayatnathI upayukta tADapatranI pithI uparathI lakhAyelI kAgaLanI prata maLe che. te TheTha ogaNIsamA zatakanI che. je nava patra (2 06, 26, 28, 23, 23, 244, 148, 70, 8) nathI te te bhAga granthano atyaMta rasika ane ghaTanAnI daSTie mahattvane bhAga che, ema AgaLa-pAchaLanA saMdarbhathI samajAya che. granthakAra devacandramuni kalikAlasarvajJa zrI hemacandrasUrinA ziSya che. temanA samayamAM A granthanI racanA thaI che. A granthanA prathama aMkanI prastAvanAmAM evo ullekha che ke..."zrI kupAtradevane draz variSaTA mADhakTobara, ghA zrI kumAravihAre, bAbhapAcavasthitazrImada jitanAthadevasya santotsave traividyasya zrI devcndrmune: ti: radrattAvirya nA gujarAtaSNamiti " A ullekhathI Ane racanA samaya jANI zakAya che. vaLI arNorAjanI sAthenA yuddhamAM saMpUrNa vijaya prApta karyA pachI A granthanI racanA thaI che. I. sa. 1151mAM e vijaya thayo gaNAya che. ane hemacandrAcAryane kALadhama I. sa. 1173mAM thayo che. eTale A grantha teonA sattA samaya daramyAna paNa racAyAne inkAra na karI zakAya. granthane prakAra nATakano che eTale AmAM saMskRta ane prAkRta bane bhASA prajAI che. banne bhASAmAM gadya ane padya che. prAkRtika varNane mahAkavinA kAvyamAM maLe che tevI UMcI kakSAnA che. AcArya haribhadrasUriracita samarjillAmAM AnA mULa strotanA aMze maLe che. agitAvI ane tenA mantAkSara ane temAMthI paMcaparameSThinA artha tAravavAmAM vyAkaraNanA sahAre athacamatkRtinA Thera Thera darzana thAya che. AnuM saMpAdanakArya pUruM thavAmAM che. Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -caMpakvatI-zIlapatAkA e pAI : dharmabhUSaNa. aDhAramo taike. saM. kanubhAI zeTha bhASA jUnI gujarAtI, glaeNka pramANuM 45. kAMtivijaya zAstrasaMgraha, vaDodarAnI ekamAtra hastapratathI saMpAdana ane saMzodhanAtmaka adhyayana. dazavaikAlika-vRtti : tilakAcArya. I. sa. 1228, saM. muni jInezacaMdravijaya bhASA saMskRta. leka pramANa 7000 jesalameranI tADapatrIya prata ane pATaNa tathA amadAvAdanA hastapratabhaMDAranI kAgaLanI pratonA AdhAre saMpAdana. dravyalakAra : saM. muni je bUvijaya dhamaratnAkaraDaka (svIpajJa TIkA sAthe) : vadhamAnasUri I. sa. 1116. saM. muni municaMdravijaya bhASA saMskRta. bleka pramANa 10,000 saMpAdana mATe AdhArabhUta hastaprato (1) vaDodarAnA AtmAnaMda jaina jJAnabhaMDAranI tADapatrIya prata (Azare vikramane 1ramo seka). (2) suratanA jenAnaMda pustakAlayanI hastaprata (vikrama saMvata 1970. (3) pATaNanA hemacaMdrAcArya jJAnamaMdiranI hastaprata (vikrama saMvata 1880). (4) amadAvAdanI subAjI ravacaMda jaina vidyAzALAnI hastaprata (vikrama saMvata 1954). mukhyatve upadezaka subhASito ane padyakathAnakane saraLa ane prAsAdika saMskRtamAM rajU karatA A graMthamAM mukhyatve zrAvakajIvanane upayogI 20 adhikAronuM nirUpaNa che. 1. dharma-adharmanuM svarUpa, 2. jinapUja, 3. gurubhakti, 4. popakAra, pa. saMtoSa, 6. saMsAra-asAratA, 7 zakatyAga, 8. kaSAyatyAga, 9. lekavirudatyAga, 10. dAna, 11. zIla, 12. tapa, 13. bhAva, 14. ziSTasaMga 15. vinaya, 16. viSayatyAga, 17. viveka, 18. mRdu bhASA, 19. dayA, 20. saMghapUjA. pauma5hasAcizyi : devasUri. I. sa. 1192. saM. rUpendrakumAra pagaNyiA bhASA prAkRta, pramANa 7232. Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ s' sa, muni jabUvijayajI paMcavastuprakaraNa : pATaNa jaina dhAtu-pratimAnA lekhenu' sa*pAdana : sa, lakSmaNabhAI bhAjaka prazasti-sa'graha (kAgaLanI ane tADapatrIya pratA) sa. zruti ja bhUvijaya prAkRtaprAdha : nacaMdrasUri. 13mA saukA. suni zIlaca'dravijaya. prAkRta bhASAonA adhyetAene siddhahemannadrAnAnurA mananuM nAma suvidita ja hoya. tenA AThamA adhyAyamAM hemacandrAcArya prAkRta sahita cha bhASAonu vyAkaraNa ApyuM che. prAkRta bhASA ane tenA vyAkaraNanA aitihAsika rIte ane zabdonA svarUpa, parivatane tathA vikAsane kendramAM rAkhIne vaijJAnika Dhabe thatA abhyAsa chellA thADAka dAyakAomAM pAMgaryAM che. te pUrve saikAothI tene sAdhanikAkrame, rUpasiddhinI dRSTie abhyAsa paraparAgata dhAraNe satata jaLavAyA che. A prakAranA abhyAsa pAchaLa te te bhASAmAM racAyelA sAhityane vAMcavAnI tathA sarjAtA ane sarjAyelA sAhityanI bhASAnI sAdhutA asAdhutAne parakhavAnI dRSTi mukhyatve kAma karatI haze tevuM lAge che. eTale, A dRSTine lakSyamAM rAkhIne thatA abhyAsamAM 'siddhahema'nA AThamA adhyAyanA abhyAsIone rUpasiddhimAM sugamatA rahe te hetuthI, madhyakALamAM prAkRtavruttiA tathA pravRtti jevI kRti racAI. A zRMkhalAmAM maladhAragacchanA naracaMdrasUrie racelI prAtoSa ke pratIvijra nAme vRtti noMdhapAtra che, ane te adyAvadhi amudrita che. 'kathAratnasAgara tathA 'nyAyaka lI-Tippanaka" jevA vividha prathAnA sarjaka, I. sa. 1231mAM divaMgata naracandrasUri AvRttinA AraMbhamAM ja 'siddhahemASTamI Aye siddhividhIyate" ema lakhIne, vyAkaraNa upara pAMDityapUrNa vivaraNane nahi, paNa vyAkaraNanA adhyetAonI sugamatA khAtara mAtra rUpasiddhisAdhanikA ja darzAvavAnA potAnA Azaya spaSTa karI Ape che. temaNe A pratijJA samagra kRtimAM nibhAvI pazu che. kRtinuM cokkasa racanAva tA prApya nathI, para tu "ti mAriziSya patti-tanaracandraviracitte prAjJope' evA traNeya hastapratiomAM thayelA nirdezathI, temaNe AcAya thayA pUrve A kRtinI racanA karI haze, ane te rIte vikramanA teramA zatakanI khIjI paccIzImAM haze, tema anumAna karI zakAya. A racanA thaI Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 27 vidyAthIlakSI A racanAmAM je ke aSTamAdhyAyanAM badhAM sUtromAM seMdhAyelA. badhA ja prayoga-udAharaNonI vigatavAra sAdhanikA nathI darzAvI. kartAne jyAM jyAM, je udAharaNamAM, abhyAsIone tenI sAdhanika kaThina ke guMcavADA bharelI. banaze tema bhAsyuM, tyAM tyAM lAgu paDanArAM sUtro temaNe kramabaddha TAMkyAM che. te paNa khAsa sUtro ja. bAkInI sAmAnya prakriyA te abhyAsI pite ja zodhI zake tevo temano khyAla lAge che ane te samucita paNa che. aSTama adhyAyanA cAra pAda che. cAre pAdanAM sUtro kramazaH 271, 218, 182 ane 448 che. naracaMdrasUrinI saMpAdanAdhIna prastuta kRtinI, anumAnata; vikramanA 15mA saikAmAM lakhAyelI ane amadAvAdanA saMvegI upAzrayanA graMthasaMgrahanI hastaprati (ka. 2289)mAM kula 14 patra che. temAM 1thI 4 patra prathama pada mATe, cothA patranI bIjI bAjuthI mAMDIne chaThThA patranA pUrvabhAganA amuka aMza sudhInuM doDheka patra bIjA pAda mATe, e ja pramANe chaThThI-sAtamA panA azonA saMkalanathI nIpajatA eka patra jeTale aMza trIjA pada mATe ane 7 thI 14-ema zepa lagabhaga sADA cha patro cothA pAda mATe phALavavAmAM AvyAM che. bhASA saMskRta che. pratinI lakhAvaTa mahadaMze zuddha che. akSare uttama ane pratinI sthiti bahu sArI nahi tevI-- madhyama gaNAya. amuka patro phATelAM che. badhAM rUpa ke prayoga siddha nathI karyA. paraMtu je siddha karyA che te ekadama paSTa ane mArgadarzaka Dhabe karyA che. e prayoganI sAdhanika para pUratuM dhyAna ApanAra adhyetAne bAkInAM rUponI sAdhanA phAvI jAya tevI gUthaNI. thaI che. uparokta bhaMDAranI A ja kRtinI bIjI paNa be prati prApta che, jemAM eka vi.saM. 1548mAM lakhAyelI, 21 patranI prati che, ane bIjI saMbhavataH vikramanA 15mA zatakanA uttarAdha ke 16mA zatakanA AraMbhamAM lakhAyelI lAgatI, 26 patronI prati che. A pratimAM prApta kapramANa 14pa1 hevAnuM noMdheluM jovA maLe che. graMthanA cheDe A kRtinI racanA pAchaLane pitAne Azaya spaSTa karatAM kartA jaNAve che ke - Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAnAvidhairvidhuritAM vibudhaiH svabuddhayA tAM rUpasiddhimakhilAmAlokya ziSyaiH / abhyarthito muniranujjhitasampradAyamArambhamenamakaronnaracandranAmA || A uparathI samajI zakAya che ke AThamA adhyAyanI racanA thayA pachInA DAka dAyakAmAM ja, temAM nirdiSTa prayogonI siddhi mATe vividha matAMtare prava vA mAMDyA haze, jene lIdhe abhyAsI vidyArthIone mUMjhavaNa thavA mAMDI haze ke kaI paddhati ke prakriyAne sAcI gaNavI ? AthI temanI mUjhavaNanA ukela athe, pitAnA ziSyonI abhyarthanAthI, nara drasUrie A kRtinI racanA karI che. noMdhanIya vAta e che ke teoe A racanA vakhate saMpradAya-vyAkaraNanI paraMparAgata paripATI paddhatine najaraaMdAjha nathI karI (anuzitadvAya), ane te parathI teo prAkatanI adhyayanaparaMparAnA ane sAthe sAthe pracalita banyA heya te jaTila matamatAMtaronA UMDA ane vivekI abhyAsI haze tema saheje kalpI zakAya. ane te ja kAraNe, A tArA prakAzita thaze te khaMtIlA abhyAsIene aSTama adhyAyanA paraMparAgata adhyayana mATenuM eka mAtabara sAdhana maLI raheze, tenI khAtarI bese tema che. bhakatAmara stotra : mAnatuMgasUri sa, jItendra zAha aneka hastapratone AdhAre saMpAdana ane adhyayana. mana sthirIkaraNa (svapajJavRtti-sahita) : mahendrasUri. I. sa. 1248. saM. rUpendrakumAra pagAriyA bhASA saMskRta, prAkRta. kapramANa 2300. mallinAthacaritra: haribhadrasUri. I. sa. 1255. sa. salenI joSI bhASA mukhyatve prAkRta. kavacita saMskRta ane apabhraMza. kapramANa 90 00 (6708 gAthA). mahilanAthacaritra traNa prastAvamAM vibhAjita che. prathama prastAvamAM mahilanAthane pUrvabhava ane cha avAMtarakathAo ApavAmAM AvI che. bIjA prastAvamAM mahilanAthane janma, cha rAjAone pratibaMdha ane dIkSA mahotsava temaja ATha Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kathAnakanuM nirUpaNa karAyuM che. trIjA prastAvamAM ATha kathAo tema ja mallinAthanA nivaNane prasaMga varNavAya che. mahAnizItha-sUtra : saM. rUpendrakumAra pagAriyA mUlazuddhi prakaraNa : khaMDa 2, mULa. pradyumnasUri vRtti sAthe. vRtti devendrasuri. I. sa. 11mAM saike. saM. amRtabhAI bhejaka mAhesUlavAdathalama : ajitadevasUri. I. sa. 1229. saM. muni jayasuMdara vijaya, muni mahAbedhavijya A graMthanI sauvaNikanagaramAM racanA thaI che. municandrasUriziSya ajidevasUriviracita A vAdasthaLamAM jinabiMba- pratiSThAnA adhikAranI bAbatamAM je kAMI mahoya che tenuM umUlana abhipreta che, carcAne mukhya muddo che jinabiMbapratiSThA sAbuthI (AcAryathI thAya ke nahi ? athavA zrAvake ja karavAnI hoya ke sAdhu (AcAya) paNa karI zake? prAcIna tema ja samakAlIna zAstrone AdhAre graMthakAre "sAdhuo pratiSThA kare e tathyanI prabaLa sthApanA karI che. sAdhuthI pratiSThA thAya ja nahi evuM mAnanArA pakSanI yuktiono paNa sazakta javAba vALyo che. - pravapakSIe "tilakamaMjarI", "kathAkeSa", "paMcAlaka, "upamitibhavaprapaMcA-kayA', prazamarati vagere zAstrone havAle ApIne "zrAvake ja pratiSThA karavI joIe, nahi ke sAdhue A mata puSTa karavA prayatna karyo che. uttarapakSamAM e prayatnanI niSphaLatA batAvIne "pratiSThAkalpa-paMcAzaka' vagere aneka zAstronA AdhAre sAdhukRta pratiSThAnI sthApanA karI che. pUrvapakSIe pratiSThAkAraka AcAryo upara pAMca mahAvratanA lepane AkSepa karyo che, paNa graMthakAre A AkSepano majabUta dalIle dvArA saceTa radIyA ApyA che. sAdhuone dravyastavane adhikAra nathI, e vAta zAstrasiddha-sarvamAnya che. chatAM pratiSThAmAM sAdhuo dvArA je kAMI Azika dravyastava thAya che te kaI rIte. tene paNa AcArye barAbara javAba Ape che. graMthakAre uttarapakSanI puSTimAM zrImAla, mAlavA, mAravADa, mevADa, karNATaka, lATa vagere aneka sthaLoe pUrvAcAryoe karelI pratiSThAne ullekha karyo che. tathA bhinnamAla, sAMcora vageremAM vargasaMkhyAnA ullekha sAthe pUrvAcAryonA pratiSThA leone paNa sAmAnya nirdeza karyo che. khAsa karIne kAzaheranagaramAM Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI kAlikAcAryanA nAmavALe pratiSThAlekha ane sopArAnagaramAM zrI vajasvAmiziSya (vasenasUri)ne nAmavALA pratiSThAlekhane nAmanirdeza aitihAsika daSTie rasaprada che. ane graMthakAra AcArya bhagavaMte biMbapratiSThA AcAce ja karavI joIe, e pratijJA sAthe vistRta anumAnaprayogane upavAsa karIne enuM samarthana karyuM che. rAulavela : reDA. I. sa. 12me zaike. saM. harivallabha bhAyANI madhyapradeza(dhAra)mAMthI prApta ane muMbaImAM prinsa oNpha velsa myujhiyamamAM atyAre sacavAyela eka zilA upara kotarAyeluM A eka kAvya che. enI bhASA apabhraMzanI uttarakAlIna ane arvAcIna bhAratIya-Aya bhASAnA AraMbhakALanI che. pAMca pradezanI taruNIonuM-te te pradezanI bhASAonI ane paheravezanI DIka lAkSaNikatAo sAthenuM nakhazikha-varNana ene viSaya che. riphanemicariyuM (harivaMzapurANu) : svayaMbhUdeva. I. sa.ne navame zaike. saM. rAmasiMha temara bhASA apabhraMza. zleka pramANu 18000 (112 saMdhi). pUnA, jayapura ane vizvabhAratInI hastapratonA AdhAre pAThasaMpAdana. bIjo kAMDa kurakAMDa A varSe ja prakAzita thayA che. pahele kAMDa yAdavakAMDa ekAda mAsamAM prakAzita thaze. trIjA kAMDa yuddhakAMDanuM mudraNakArya cAlu che. vasudevahiDI (madhyama khaMDa) (bhAga bIjo) dhamasenagaNi, Azare I. sa.ne ume zaike. saM. ramaNikabhAI zAha zatapadI : mahendrasUri. I. sa. 1238. saM. rUpendrakumAra pagAriyA bhASA. saMskRta-prAkRta. zAMtinAthacaritra: mANikyacaMdrasUri. I. sa. 1220. saM. sAdhvI hemaguNAzrI, sAvI divyaguNAzrI. - rAjagacchIya mANijyacaMdrasUrie bhinnamAlavaMzIya zreSThI dehaDanI prArthanAthI racanA karI. bhASA saMskRta, ATha sarga. zlekapramANu papa74. zAMtinAthanA bAra bhavana vRttAnta. hastaprata (1) DahelAne jaina upAzraya. (2) vIrabAI pAThazALA bhaDAra (pAlItANA), () hemacaMdrAcArya jaina jJAnabhaMDAra (pATaNa) vagere. sugama laghuTIkAnI racanA sAthe mULakRtinuM saMpAdana. zrAvakadharmavidhiprakaraNa (vRtti sAthe ): jinezvarasUri. I. sa. 1257. vRttikAra vAcaka lakSmItilaka. I. sa. 1261. saM. muni prazamacaMdravijaya Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 31 bhASA saMskRta, glaeNka pramANa 15331, viSaya zrAvakadharmapratipAdana. pATaNa ane lIbaDInA hastapratabhaMDAranI hastapratone AdhAre saMpAdana zrAvaka dharma ane vratanA vizada varNana sAthe lekabaddha dRSTAMtakathAo ApelI che. zreNikacaratra (dagatti, dvayAzraya mahAkAvya) : jinaprabhasUri. I. sa. 1388. saM. sAvI hemaguNazrIjI, sAdhavI divyAguNazrI, dayAkara muninI prArthanAthI graMtharacanA karI. bhASA saMskRta. saga 18. bleika pramANa 2267. kAtaMtra vyAkaraNanA sUtro anusAra prayogo ApavA sAthe zreNicaritra AlekhavAmAM AvyuM che. ghaNuM varSa pahelA sAta saga gujarAtI anuvAda sAthe jainadharma prasAraka varga (pAlItANuM) taraphathI prakAzita thayela. hastaprata : punA, surata, amadAvAda (hAjA paTelanI poLa, saMvegI upAzraya) vagere hastapratabhaMDAramAMthI prApta. mULa graMthanA saMpAdananI sAthe viSapada paranuM ajJAtartAka TippaNa prakAzita karAze. vetapatA phiyate sayA (vAkyArthavicAravAdasthAnakama) : ajitadevasUri I. sa. 1199 sa, muni jayasuMdaravijaya, | muni mahAbodhivijaya graMthanI racanA / Dakezvara ( = taDakezvara) nagaramAM thaI che. saMpUrNa vAdasthaLa vinedapUrNa carcArUpa che. "vetapatA kiyate mayA" A vAkyaprayogamAM tapaTatA zabdaprayogane khoTo TharAvavAmAM AvyuM che. taTa e ke samAsa che enI samIkSA nava vikalpathI karAI che e nava vikalpomAM samavAya tathA tAdAmya-tadutpatti saMbaMdhanI carcA paNa karI che. nava vikalponI carcA bAda 'tA" pratyayane artha bhAvAtmaka sAmAnya karavAmAM Ave te e "sAmAnyane aprAmANika TharAvavA mATe 30 vikalponI rajUAta je rIte granthakAre prastuta karI che te bIjA keI granthamAM jovA maLavI durlabha che. tyArabAda "kriyate" evA kamaNi prayogathI tapaDhatAmAM karmavanI sUcanA thAya che paNa ahIM nivatana ke vikriyArUpa karmava ghaTatuM nathI te darzAvIne vAdasthalanI samApti karAI che. samavAyAMga-sUtra : sa. muni ja bUvijaya siddhahemazabdAnuzAsana : saM. muni ja bUvijaya sItAcaritra H bhuvanatuMgari. I. sa. 14mA saike. saM. rUpendrakumAra pagAriyA sakamAlacarau : vibudha zrIdhara. I. sa. 1ramo zaike. saM. premasumana jena bhASA apabhraMza. jayapuranI ane anya eka hastapratanA AdhAre pATha- saMpAdana, hiMdI anuvAda tathA adhyayana sAthe. cha saMdhi dharAvatuM sukumAlamuninA caritanuM nirUpaNa karatuM kAvya. Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 32 munisuvratasvAmicaritra : padmaprabhasUri. I. sa. 1248. saM. muni zramaNacaMdravijaya saMskRta pAbaddha. traNa parva. lekapramANa 5586. jesalameranI tADapatrIya prata ane pATaNanI kAgaLanI hastapratane AdhAre saMpAdana. munisuvratasvAmInA pAMca kalyANakanAM varNananI sAthesAtha bAra vate ane tene lagatI kathAonuM vizada varNana. suvaNyasiddhizAstra saM. je. sI. sIkadAra bhASA saMskRta, prAkRta, rAjasthAnI, gujarAtI. lA. da. bhAratIya saMskRti vidyAmaMdiranI be tADapatrIya ane eka kAgaLanI hastaprata parathI saMpAdana. aMgrejI anuvAda ane adhyayana sahita. sUDAbahetarI ratnasuMdarasUri, I. sa. 1582 sa, kanubhAI zeTha bhASA jUnI gujarAtI. zlekapramANa 2500. lA. da. bhAratIya saMskRti vidyAmaMdira, amadAvAdanI cha hastapratonA AdhAre saMpAdana, zAmaLa bhaTTa pUrvenI ane saMskRta "kasaptati pachInI kathA paraMparAnI daSTie A kRti mahattvanI che. adhyayanapUrNa bhUmikA sAthe. adhyayana AcAya kalAprabhasAgara vikrama kI 13vI zatAbdI se 16vI zatAbdI taka aMcala ga7 (vidhipakSaga7) ke AcAryo dvArA racita prAkRta sAhityakA saMkSipta nirIkSaNa. vI. ema. kalakaNuM A Treasury of Prakrit Tales jena AgamagraMtha ane tenA paranA TIkAsAhityamAMthI prApta dRSTAMtakathAone aMgrejI anuvAda ane adhyayana. graMtha TUMka samayamAM prakAzita thaze. jayaMta koThArI madhyakAlIna gujarAtI zabdakoza. A kezanI parikalpanA mahattvAkAMkSI nathI, vinamra che. Ama te, e eka saMkalita keza che. madhyakAlIna gujarAtInI je kRtio prakAzita thaI che temAM ApavAmAM AvelA zabdakeza ja ahIM laI levAmAM AvelA che, paraMtu emAM eka mahattvanI pasaMdagI karavAmAM AvI che. je graMthamAM saMpAdakoe varNAnukramaNikA sAthe zabdaza Ape hoya ane zabdanA prayogasthAnane nirdeza karyo hoya tevA graMtho ja ahI samAvyA che. AnuM kAraNa e che ke saMpAdake e ApelA zabdArtho keTalIka vAra beTA, adhUrA ke zaMkAspada hevAne saMbhava rahe che ane A jAtanA de zabdanA prayoganA mULasthAna sudhI jaIe te ja pakaDAya. sthaLa saMkalana Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3 nahIM paNa saMzodhita zabdakeza ApavAnI nema hovAthI graMthapasaMdagImAM A maryAdA svIkArI che. Ama karatAM paNa 70 graMthanA zabdakoza levAnA thAya che, jemAM ardhA jeTalA jaina sAhityanA graMtha che. atha zaMkAspada lAge tyAM mULa sthAna sudhI jatAM ghaNe sthAne zuddhikRddhi karavAnI thaI che. eka ja zabdanA judA judA graMthomAM prApta thayelA judA judA arthoe paNa AvI cakAsaNInI bhUmikA UbhI karI che. arthonAM zuddhi-saMmArjanamAM saMpAdita graMthe pote madadarUpa thayA che te uparAMta saMskRta, prAkRta, dezya, pharasI, urdU, hiMdI, rAjasthAnI, gujarAtI vagere kozo tathA "varNakasamuccaya" jevA graMthane khUba upayoga karavAne thayuM che. saMpAdakanI pitAnI madhyakAlIna gujarAtI bhASAnI jANakArI te kAmamAM Ave ja. A rIte thayelI arthanI zuddhinuM pramANa khAsse neMdhapAtra che. dareka zabda paratve mULa graMtha ke graMthane nirdeza karyo che ane e graMthanA saMpAdake Apele artha noMdhyo che, jyAM e artha khoTa ja jaNAya che tyAM choDyo che ane zaMkAspada jaNAya tyAM ema batAvyuM che. kezanA saMpAdakane artho ApavAnA thayA che te judI nizAnIthI darzAvyA che. prakAzita graMthanA kezomAM ghaNI vAra atyAre pracalita zabdo neMdhAyA che, ne bahu sAmAnya uccArabhedathI paNa atyAranA zabdo noMdhAyA che. AvA zabdo A saMkalita kezamAM lIdhA nathI. zabdo levA na levA aMgenA keTalAka viveka karavAnA thayA che. Ama karatAM paNa kezamAM aMdAje paMdareka hajAra zabdone saMgraha thavAnI dhAraNuM che. kezanuM saMpAdanakArya pUruM thayuM che ane lesara TAIpa-seTiMgamAM enuM kajha paNa "e" varNa sudhI pahoMcI gayuM che. A zabdakeza gujarAta bahAra paNa upayogamAM levAne thaze e khyAlathI enI lipi nAgarI rAkhI che. be kalamavALAM DimAI kadanAM chasothI ATha pAnAM thavAnI gaNatarI che ane A varSanI Akhara sudhImAM ane prakAzita karavAnuM lakSya rAkhyuM che. Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ke. Ara. caddha paraMparAgata prAkRta vyAkaraNa kI samIkSA aura ardhamAgadhI prAkRta bhASA viSe vyAkaraNomAM dhvaniparivartana ane pratye viSe Avela niyamonI prAcIna zilAlekhe ane prAcIna prAta sAhityamAM maLatA prayogo sAthe sarakhAmaNuM ane temAMthI prAcIna lakSaNenI zodha. ardhamAgadhI jevI prAcIna prAkRta bhASA mATe kayA kayA pratyaya upayukta gaNAya tenI carcA. ardhamAgadhInA prAcIna graMthomAM maLatA banne prakAranAM prAcIna ane uttaravatI rUponI tAlikA paNa ApavAmAM AvI che. pustaka chapAI rahyuM che. ke. Ara. candra Study of Variants and Re-editing of Older Ardhamagadhi Texts ardhamAgadhI bhASAnA prAcInatama graMtha "AcArAMga'mAMthI udAharaNa rUpe thoDAka zabda(dasa zabda)nAM pAThAntarenuM vizleSaNa karavAmAM AvyuM che. tADapatrIya ane kAgaLanI prAcIna pratomAM zabdonA uttaravatI rUpanI sAthe sAthe prAcIna rUpa paNa maLatAM hevA chatAM upalabdha saMskaraNamAM aneka jagyAe uttaravatI rUpe svIkAravAmAM AvyA che. hastapratomAM pAThonI ekarUpatA nathI. kyAreka prAcIna te kyAreka uttaravatI (eka ja zabdanA) rUpo maLe che, bhalene pachI te hastaprata prAcIna hoya ke paravatI hoya. vaLI anya prAcIna AgamagraMthomAMthI udAharaNarUpe keTalAka zabda ane temanAM pAThAntare paNa ApavAmAM AvyAM che. AvA adhyayana uparathI jANI zakAze ke kALakrame ane kSetrAntaranA kAraNe prAcIna zabda-ranuM sthAna utaravatI rUpoe laI lIdhuM ane tethI ja prAcIna bhASAnI sthApanA mATe prAcIna AgamagraMthanuM punaH sampAdana anivArya banI jAya che. A pustaka chapAI rahyuM che. ke. Ara. candra IsibhANiyA (SibhASitAni) zabriga-saMpAdita AvRttine AdhAre AgamagraMthanI akArAdi badhA ja zabdarUpanI sUci taiyAra karavAmAM AvI che. ke. Ara. candra mahAvIra jaina vidyAlaya dvArA prakAzita thatI AgamagraMthamALAmAM prakAzita "AcArAMganA prathama zrutaskaMdhanA prathama adhyayananuM bhASika dRSTie puna: saMpAdana Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 35 kArya cAle che. vividha hastaprati tathA cUrNimAM tathA anya prAcIna Agama gra mAM maLatAM pAThAMtarane upayogamAM laIne, bhASAdaSTie je uttaravatI rUpe che, temanI jagyAe prAcIna rUpe pasaMda karIne pATha svarUpa nizcita karavAno prayAsa che. varSa jAnI samayasuMdarakRta 'priyamela tIthanI sacitra hastaprata (i. sa. 1770)nuM adhyayana. varSA jAnI prabaMdha ciMtAmaNi : ItihAsanA pariprekSyamAM. baLavaMta jAnI vastupAla, zAMtidAsa zeTha, jagaDuzA ane emAM haDALiyA viSayaka rAsakRtio ane e viSayanI arvAcIna gujarAtI kRtio, ItihAsa ane pracalita kaMThastha paraMparAnI daMtakathAonI sAmagrI ekatra karIne enA adhyayananuM kArya AraMbhya che. jagadIzacaMdra jaina History and Development of Prakrit Literature is under print. It contains the following chapters : (i) Evolution of Prakrit Language (ii) Religious Literature in Prakrit (iii) Canonical Literature of the Digambaras (iv) Canonical Literature of the Svetambaras (v) Poetical Composition in Prakrit (vi) Narrative Literature in Maharastri (vii) Prakrit in Sanskrit Dramas (viii) Works on Grammar, Prosody, Lexicography and Poetics (ix) Secular Literature (x) A Genarl Survey Containing about 700 typed pages. To be published by Munshiram Manoharlal, Delhi. (II) Special Lectures delivered in the Department of Jainology, University of Madras. They are (i) Evolution of Jainism, (ii) Jain Tradition in Tamilnadu, (iii) Research in Jainism. These lectures are being published by the University of Madras. Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (III) Special Lecturrs delivered in the University of Dharwad (Karnataka). They are : (i) Mahavira and Religion of Magadha, (ii) Extension of Jainism in South India (with special reference to Karnataka, (iii) Relevance of Mahavira's Teachings. (IV) Jain Katha Sahitya : Vividha Roopon Men (in Hindi) : Lectures delivered on behalf of the Buddhist Department of Delhi University; Shri Rajkrisna Jain Charitable Trust, New Delhi. The Lectures are still in Mss. (V) Buddha : The Light of Asia in Manuscript. lakSamaNabhAI bhojaka lADolanI pASANapratimAnA lekhenuM adhyayana. lakSmaNabhAI bhejaka ciMtAmaNi pAzvanAtha (TokarazAnI poLa, jamAlapura, amadAvAda)nA daherAsaranI pratimAne enA lekhonuM vAMcana ane adhyayana. ramaNalAla mahetA, kanubhAI zeTha : amadAvAda sthita jaina daherAsaro: eka purAtAvika adhyayana bhAratamAM vividha nagara, tIrtho AdimAM jaina kSetya ke derAsare jude jude vakhate baMdhAya che, astitva dharAve che ane tene jIrNoddhAra, visarjana Adi thayA kare che. A naisargika prakriyA satata cAle che. - bhAratIya jJAna-praNAlImAM prAcInayuga I. sa.nI sAtamI ke bAramI sadIthI pUro thayele gaNavAnI paddhati vikasatAM jANe ke A kAla pachI bhAratamAM A pravRtti baMdha thaI gaI hoya evo bhAva pravarte che. A bhAva satyathI vegaLo hovAnuM jaina ane jainetara sthApatya, zilpa Adi spaSTa karIne, A yugamAM dezakAlAnusAra taiyAra thayA karyA hovAno anubhava Thera Thera thAya che. tethI A zilpa-sthApatyanuM tenA ullekha ApatAM vAgata sAdhane sAthe adhyayana karavAthI aneka prakAranI navI mAhitI prApta thAya e anubhava thavAthI A kSetramAM anveSaNa karavAnI pravRtti zarU karavAmAM AvI che. Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 27. A pravRttinAM be aMga che. prathama aMga caityanuM sthaLa para nirIkSaNa karI tenI aitihAsika, sAmAjika, dhArmika Adi paristhitinuM adhyayana zarU karavA mATe amadAvAdamAM prayatna zarU karyo che. A prayatnane lIdhe amadAvAdamAM chellAM cAraso varSathI astitva dharAvatAM AkarSaka derAsaranuM astitva spaSTa thAya che. tathA chellAM cAraso-pAMcaso varSanA kalAnA itihAsa para vividha prakAre vadhu prakAza paDe che. tathA tenI paraMparAmAM thayelA pheraphAra, jaina vasatInA pheraphAre, sthaLAMtare AdithI amadAvAdanA ItihAsanA keTalAMka pAsAM samajAya che. paM. dalasukhabhAI mAlavaNiyA : Agama viSayaka lekhasaMgraha Agama sAhityanA vividha pAsAonI carcA karatA hindI bhASAmAM pragaTa thayelA lekhanuM saMkalana. ramezabhAI mAlavaNiyA: kaha5sutranA citra pradazita karavAnI yojanApUvakanI goThavaNI ane adhyayana kalpasUtranI sacitra hastapratamAM prApta prasaMgacitrone pradarzita karavAnI AgavI goThavaNI. eka ja citra prasaMga ne kALakramane anusarI kamabaddha zatakAnusAra rajU karavAmAM prayojana e che ke kaLAmarmajJa pratyeka samaya sAthe saMkaLAyela ane samayAnukrama sAthe upasthita kaLAmAM tenA raMge, enI sUkSmatA, suvarNanA thayelA AraMbhane, lAjava raMgenA pravezane nimiSamAtramAM samajI zake. A sAthe kathA-prasaMgane paNa avalokI zake. saMgrahAlayonA ItihAsamAM A prakAranA kramasthApanAne kadAca A sauprathama prayAsa che. citranuM adhyayana kalAsUjhathI karavAmAM AvyuM che. ramezabhAI mAlavaNiyA : jaina vastrapaTTonI janapUrvakanI goThavaNI ane adhyayana jaina paraMparAnA prApta vividha padone pradarzita karI, tenA viSayanI chaNuMvaTapUrvakanuM varNana ane adhyayana. sUrimaMtra vastrapada, sahastraphaNapArzvanAtha citrapaTa, zatru vastrapada, vividhatIthapada, paMcatIthI vastrapada, aDhIdvIpavastrapada, vadhamAnavidyApada, vagare paTTa aMge adhyayana. ramezabhAI mAlavaNiyA: jaina sacitra kathAtmaka kRtionuM adhyayana jaina kathA-paraMparAmAM prApta sacitra pithInA citra-prasaMganuM varNana ane adhyayana. dailA-mAru, sadevaMta-sAvaliMgA. madhumAlatI vagere kathAnuM adhyayana. Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 38 pArula mAMkaDa : AcArya narendrabhasUrikRta "alaMkAspadadhi' vivecanAtmaka ane tulanAtmaka adhyayana (gujarAtI anuvAda saha maMtrI vastupAlatejapAla (rAjA viradhavala)nA samayamAM vastupAlanI vinaMtIthI ane guru naracandrasUrinI AjJAthI vi.saM. 128ramAM racAyele graMthe. prastuta graMtha 8 'taraMgomAM ( = karaNemAM) vibhAjita che, jemAM saMskRta kAvyazAstranAM lagabhaga sarva ta jema ke, kAvyalakSaNa, kAvyaprakAre, dhvanibheda, zabdazaktivicAra, rasa, guNa ane zabdArthanA alaMkArenuM vivecana che. graMthamAM kArikA, pattavRtti ane udAharaNe - A kama moTe bhAge jaLavAya che. narendraprabhasUri vanisiddhAMtane anusare che chatAM temanuM valaNa samanvayavAdI jaNAya che. temanA para bhojana prabhAva paNa thoDeghaNe aMze jovA maLe che. bAkI kAvyalakSaNa, vanibhede ane alaMkArenI carcAmAM temane jheka mammaTapaka vizeSa rahyo che. kyAreka teo hemacandrane paNa anusaryA che. kArikA ane gadyakhaMDa saraLa ane rasALa zailImAM racAyAM che. svapajJavRttimAM kyAreka adhUrapa dekhAI Ave che. graMthamAM viSayanuM saMyojana khuba vyavasthita rIte thayeluM che. saMskRta kAvyazAstranA abhyAsIo mATe ane navAsavA kavine mATe AnuM adhyayana lAbhaprada bane tevuM che. ramaNalAla cI. zAha prabhAvaka sthavire bhAga-5. lalitakumAra : The History of the Gujarati Paintiag style of the sixteenth and seventeenth century The History of Gujarati Painting of the sixteenth century witnesses certain changes which gave birth to a new idiom. The Sangrahanisutra painted by Govinda at Matar in 1583 A.D. is one of the famous document to illustrate this style. But how and when this style originated and its development in the subsequent centuries are some of the issues which are being examined in the light of new evidences in the present study. The present researcher solicits information on the new documents of the 16th and 17th century from museums, bhandaras, private collections or individuals which shall be duly acknowledged. Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 39 aruNuAbena laDDA : jItendra zAha : nigra thastotramaNi majUSA. traNa bhAgamAM. 'bharaNusamAdhi' prakISNu nuM. adhyayana. prathama bhAgamAM Agamika kALathI prAk madhyakALa sudhInA zvetAmbara - digambara bhAvavAhI prAkRta stotrAne samAveza karavAmAM Avaze. A saMgrahamAM stotra uparAMta stotranA prakAro, chaMdo, bhASA, zailI, viSayavastu Adi vistRta, tulanAtmaka ane saMzodhanAtmaka abhyAsa karI vivecana karavAmAM Avaze. khIjA bhAgamAM sa`skRta stotra a MgenI vigatA ane stetrAno saMgraha karavAmAM Avaze. AmAM steAtrakartAnA samaya aMge ane saMpradAya aMge aitihAsika abhyAsa karavAmAM Avaze. A saMgrahamAM paNa kAI paNa jAtanA sAMpradAyika abhiniveza vagara uttama ane bhAvavAhI jaina stotranA samAveza karavAmAM Avaze. keTalAMka aprasiddha stotrA paNa AmAM samAvI levAmAM AvyAM che. apabhraMza stotra : hAla amane apabhraMza stotra vadhu pramANamAM upalabdha thayAM nathI. paNa jo vadhu saMkhyAmAM upalabdha thaze to alaga graMtha svarUpe anyathA prAkRta staMtranA aMte A apabhraMza stAne samAveza karI devAmAM Avaze. A pramANe snAtrasaRsprakAzita karavAnuM vicAyu che. prathama bhAgaprAkRta stotrA prAya: taiyAra che. chapAI kAma cAlI rahyuM che. traNeya bhAga taiyAra thatAM lagabhaga be varSa lAgaze. nirmalA zarmA : A critical study of Ragamala paintings Working on 'A critical study of Ragamala paintings of Gujarat, Rajasthan and central India' as a part of her Ph. D. thesis. The earliest Ragamala paintings are found on the border of Jain illustraled Kalpasutra manuscript of 14th C.C. A D. zailendra esa. zarmA : 'jaina bAyoleAjI enDa seADana bAyelAjI' zailendra esa. zarmA : jaina kAsmAleAjI enDa karanTa kAsmAle' Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrImatI pritama siMghavI : samatvayoga jaina dharma, jaina darzana aura jaina saMskRti samabhAva para AdhArita hai / isake binA jaina dharma niSprANa hai / 'AcArAMga' sUtra meM kahA gayA hai-... "samiyAe pamme AriehiM paveiyaM / " AtmA kI prazAnta nirmala vRtti hI samatA hai / vahI samyak cAritrarUpa, mokSa kA mUla hai / jaina darzana kI sAdhanA samatvayoga kI sAdhanA hai, sAmAyika kI sAdhanA hai evaM samabhAva kI sAdhanA hai / mokSa kA mArga kahIM bAhara se nahIM hai, vaha sAdhaka ke antara caitanya meM hI hai / sAdhaka ko jo kucha pAnA hai, apane andara pAnA hai / jaina darzana ne spaSTa zabdoM meM udghoSaNA kI hai ki pratyeka sAdhaka ke apane hI hAthoM meM mukti ko adhigata karane kA upAya evaM sAdhana hai | aura vaha sAdhanA kyA hai ? samyaga, darzana, samyag jJAna aura samyaka caritra / ina tInoM kA samucita rUpa hI mukti kA vAstavika upAya aura sAdhana hai / ..... maiM apanI kRtti meM samatvayoga se sambandhita jaina dharma, bauddha dharma tathA gItA meM nihita vicAroM kA tulanAtmaka adhyayana prastuta karane meM prayatnazIla hU~ | kRti meM sAmAyika, zAntarasa, anekAnta dRSTi, ratnamaya ityAdi para vizeSa adhyayana prastuta karane kA vicAra hai / zrImati prItama siMghavI : anekAntavAda Adhunika saMdarbha meM ! anekAntavAda bhAratIya darzanoM ko eka saMyojana kar3I aura jaina darzana kA hRdaya hai| yaha samanvaya, zAnti aura samabhAva kA sUcaka hai / maiM apanI pustaka meM anekAnta sambandhi Adhunika vicAroM para vizeSa bala de rahI huuN| merA yaha bhI prayatna hai ki kisa prakAra anekAnta dRSTi ke dvArA samanvaya, zAnti aura samabhAva sthApita kiyA jA sakatA hai / sAdhvI surekhAzrI : paMca parameSThI : paramAtma viSayaka jaina vicAraNA 'paMca parameSThI : paramAtma viSayaka jaina vicAraNA' isa viSaya para kiyA jA rahA yaha zodha kArya, paMca parameSThI ke apUrva rahasyoM ko udghATita kregaa| arhat, siddha, Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 41 AcArya, upAdhyAya aura sAdhu ye paMca pada jaina vicAraNA meM paMca parameSThI meM pratiSThA rakhate haiM / Aja 'parameSThI' zabda mAtra jaina dharma darzana ke lie hI rUDha ho gayA hai / jaba ki vaha jainAgamoM meM dRSTipatha meM bhI nahIM AtA / kintu brAhmaNa paramparAgata mAnya hiMdu sAhitya - veda, brAhmaNa, upaniSad, saMhitA Adi meM pracura mAtrA meM ullikhita huA hai| tatra prazna hotA hai ki 'parameSThI' zabda kisa prakAra jaina paraMparA meM rUDha ho gayA / isa prakAra ke anekAneka tathyoM ko ujAgara karatA huA yaha zodha kArya paMca padoM ke eka eka pahalU para cintana prastuta karegA / sakSepa, anuvAda, sakalana, punasu dra vagere adhyAtmasAra : mULa kartA : yazeAvijaya vAcaka. gujarAtI anuvAda : ramaNalAla sI. zAha kamaprakRti (mUlagAthA, cUrNi, TippaNuM, TIkA sahita) gujarAtI anuvAda suni dibyaratnavijaya mULakartA : zivazama`sUri. cUrNikAra, cira`tanAcA". TIkAkAra malayagiri tathA yazovijayajI TippaNukAra malayagiri tathA yazovijaya. karmAMnA baMdhana, saMkramaNa, udIraNA, ughya, sattA Adi padArthAnu vaNu na, karyAM graMtha aMge prApta sa` sAmagrIne saMgRhIta karavAnA prayAsa, munizrI nyAyavijayajIkRta jainadarzIna : aMgrejI anuvAda: nagInabhAI zAha je graMthanI bAra khAra AvRtti thaI cUkI che te graMthane aMgrejI anuvAda A kAma 1993nA aMta sudhImAM pUruM' thaI javAnI dhAraNA che. munizrI nyAyavijayajI e tattvadarzI', samanvayaMpremI, udAramanA, udAttarita jaina sAdhu thaI gayA. temaNe gujarAtI, saMskRta ane prAkRtamAM vividhaviSayaka racanAo karI che. nyAyavijayajIe pUrvAcAya vaMta vividha jainadhama mAnya tAttvika padArthone vINI vINIne vatamAna yugate samajAya te rIte nirUpyA che. eve munizrI puNyavijayajInA mata che. dhama kathAnuyAga bhAga-2 : gujarAtI anuvAda ramaNikabhAI zAha dharmAMsa'grahaNI (bhAga 2) mULakartA : haribhadrasUri, TIkAkAra : malayagiri, gujarAtI anuvAda : suni dikcaratnavijayajI Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 42 pAMca mahAvratanu vistRta vaSNuna. digaMbara Adi matAnu tarkathI kha`Dana. antamAM sarvajJasiddhinI carcA. hAla A graMtha chapAI rahyo che. mahAvIra-cariya', mULakartA : guNudrasUri 11mA zataka. gujarAtI anuvAda : pendrakumAra pagAriyA vasudeva-hiDI (madhyama khaMDa, bhAga pahelA) gujarAtI anuvAda : syAdvAdama'jarItIyA. mULa kartA : hemacaMdrAcAya . TIkAkAra malTipeSNusUri gujarAtI anuvAda : ajitazekharavijayajI. ramaNikabhAI zAha Sagdarzananu svarUpa, jainetara darzonAnu sarala ane saumya bhASAmAM kha'Dana karatA graMtha. hAla A graMtha chapAI rahyo che. (bIjI AvRtti) Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ .. 4 8 "3 ', 33 10 -93 9 10 11 5. 21 mUri chellI khIjI praNavathI 8 12 23 25 7 | 24 25 3 zuddhi vijAheragaya layii pagalIA zuddhipatra racavA sIho suvimarjI, gaTara mudda": 'pAsama' ('ane' radda karaveA,) dhvaniparivata na evA tarIke 2 2 2 2 2 11 12 .. ,, 14 "" "" "" ' 99 15 16 ', 16 ra 24 chellI 1 23 24 27 28 2 dagdha sAdhyA thINa ra 22 25 pAiasad bhejjalabha "" taMba helethI khIjI vAvo nAmamAlA' khALiyA'), sarakhAvA ciMtAmaNi' madyapAzanam nijAmau Dissaya Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ www.jainelibrar