Book Title: Anekant 1949 07
Author(s): Jugalkishor Mukhtar
Publisher: Jugalkishor Mukhtar
Catalog link: https://jainqq.org/explore/527268/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ makAnata ekanAkarSantI zlathayantI vastutattvamitaroga / antena jayati jainI nItirmandhAnanetramiva gopii|| guNamurabya vidhi-dRSTi ubhayAnubhaya-dRSTi anekAntaryAtmakA nipadhA'nubhaya-hoSTa dAvAra ubhyaanubhy| vidheyana tattva vAdinI tatva niSedha-dRSTi Saini niSedhyAnubhava tattva anekAntAtmaka vastutattva niyedhya tattva vidhyanubhayaSTi ubhaya-dRSTi (kramArpitA) pra anumaya dRSTi sahArpinA) .PDESDC ubhayatattvaH vidhyaanubhy| / tatva yApakSA rAtabharArupAna (5) anubhaya. tattva 640 sAmyavasthA vidheyaM vArya cA'nubhayamubhayaM mizramapi tadvizeSaiH pratyeka niymvissyaishyaa'primitaiH| sadA'nyo'nyApekSaH sakalabhuvanajyeSaguruNA tvayA gItaM tattvaM bahunaya-dhivakSataravazAt / / kriya rahatA. Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sacI 1 zrIvIra-stavana-[bha0 amarakIrti ... 28 ahArakSetrake prAcIna-mUrtilekha-[paM0 govinda2 anekAnta-rasa-laharI-paM0 jugalakizora 3 // dAsa nyAyatIrtha " " 24 3 yuktikA parigraha-[DA. vAsudevazaraNa 4. bhagavAna mahAvIra, jainadharma aura bhArata / / -zrIlokapAla .... .... 26 4 zrIpaNDitapravara daulatarAmajI aura unakI | 10 vIra-zAsana-jayantI-[lA0 jinezvaraprasAda 34 sAhityika-racanAe~-[paM0 paramAnanda jaina hai 11 prAptakI zraddhAkA phala-[zrI 105 kSullaka 5 kavi padmasundara aura di0 zrAvaka rAyamalla ___ gaNezaprasAdajI varNI .... .... 35 -[zrIagaracanda nAhaTA ... .. 16 | 16 | 12 sAhitya-paricaya aura samAlocana 6 kisake viSayameM maiM kyA jAnatA hU~ ? -paramAnanda jaina zAstrI . 38 -[lA0 jugalakizora kAgajI . "" 2013 sampAdakIya ... " 7 kalpasUtrakI eka prAcIna lekhaka-prazasti 14 dillImeM vIra-zAsana-jayantIkA apUrva samAroha / -[DA0 vAsudevazaraNa agravAla ... 22 / -[paramAnanda zAstrI ... TA. pR03 . grAhakoMko Avazyaka-sUcanA . * anekAntake premI grAhakoMse nivedana hai ki anekAntakI pahalI kiraNa vI0 pI0 se nahIM bhejI jArahI hai| ataH kiraNa pahu~cate hI apanA vArSika mUlya pA~ca rupayA manIArDarase nimna patepara bhejanekI kRpA kreN| jo sajjana manIArDarase pezagI mUlya nahIM bhejeMge unake pAsa anekAntakI agalI kiraNa pA~ca rupayA cAra-.. AnekI vI0 pI0 se bhejI jAvegI / vI0 pI0 pahu~cate hI chur3AnekI kRpA kreN| nivedaka : mainejara anekAnta' Thi0 rAyasAhaba ulphatarAya bilDiMga, ___7/33 dariyAgaMja, dehalI vIrasevAmandirako prApta sahAyatA anekAntakI gata 11-12 vI kiraNameM prakAzita / 101) bA0 anantaprasAda jI jaina, injIniyara, paTanA sahAyatAke bAda vIrasevAmandirako jo sahAyatA | 25) zrI vIracanda kodarajI gAMdhI, phalTaNa (satArA) prApta huI vaha nimna prakAra hai aura usake liye| 11) hakIma phUlacandajI, rur3akI ji0 sahAranapura dAtAra mahodaya dhanyavAdake pAtra haiM : (ci0 rAjendrakumArake vivAhopalakSameM) 200) bA0 siddhakaraNa nihAlakaraNajI seThI, AgarA, | 10) bA0 basantIlAlajI jaina, jayapura / . (lAyabrerIkI sahAyatArtha) | 347) -adhiSThAtA 'vIrasevAmandira anekAntake vijJApana-reTa eka varSakA chaha mahInekA ekabArakA | ' eka varSakA chaha mahInekA ekabArakA : pUre pejakA... 150) 80) 15) cauthAI pejakA 50) 30) 6) Adhe pejakA 80) 50) 10) / sa0 sampAdaka : darabArIlAla koThiyA, nyAyAcArya For Personal & Private Use Only Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ OM ahama *** * tattva-sacAtaka zvatatva-prakAzaka, * vArSika mUlya 5)* Terrervezaakecrezmera * eka kiraNakA mUlya // ) * baELAMMAR nItivirodhadhvaMsIlokavyavahAravartakaH samyak / paramAgamasya bIja bhuvnaikgururjytynekaantH|| ** varSa 10 kiraNa 1 . vIrasevAmandira (samantabhadrAzrama ), 7/33 dariyAgaMja, dehalI zrAvaNa, vIra nirvANa-saMvat 2475, vikrama saMvat 2006 julAI 1646 zrIvIra-stavana [yamakASTaka stotra ] [yaha stotra abhI hAlameM 16 jUnako paMcAyatImandira dehalIke zAstra-bhaMDArako dekhate hue upalabdha huA hai / isameM yamakAlaMkArako liye hue vIra bhagavAnake stavana-saMbaMdhI ATha padya haiM / antake do padya prazastyAtmaka haiM aura unameM stotrakAra amarakIrtine apanA aura apanI isa racanAkA saMkSipta paricaya diyA hai, jisase mAlUma hotA hai ki 'isa stotrake racayitA bhaTTAraka amarakorti vidyAnandake ziSya the, parazIlavAdiyoM athavA paramatavAdiyoMke madakA khaNDana karanevAle the, unhoMne paramAgamakA adhyayana kiyA thA, zabdazAstra aura yukri (nyAya) zAstrako adhigata kiyA thA aura vidvAnoMka liye devAgamA'laMkRti nAmaka granthakI racanA kI thii| unakA yaha vIrarUpa yamakASTaka stotra maMgalamaya hai, jo bhavyajana sadA (bhAvapUrvaka) isa stotrakA pATha karatA hai vaha bhAratImukhakA darpaNa bana jAtA hai-sarasvatI devI sadA hI usameM apanA mukha dekhA karatI hai athavA yoM kahiye ki sarasvatI kA mukha usameM pratibimbita huA karatA hai / yaha racanA bar3I sundara gambhIra tathA par3hane meM atipriya mAlUma hotI hai| aSTaka padyoMke pratyeka caraNameM eka eka zabda ekase adhikavAra prayukta huA hai aura vaha bhinna bhinna arthako liye hue hai itanA hI nahIM balki eka hI padameM aneka arthoMko bhI liye hue hai, jinheM sAthameM lagI huI TIkA-dvArA spaSTa kiyAgayA hai aura jo prAyaH svopajJa jAna paDatI hai, yahI isa yamakarUpa kAvyAlaMkArakI vizeSatA hai, jise isa stotrameM bar3I khUbIke sAtha citrita kiyA gayA hai| pratyeka aSTaka padyakA cauthA caraNa 'vIraM stuve vizvahitaM hitaM hitam' rUpako liye hue hai, jisameM TIkAnusAra yaha batalAyA hai ki 'maiM usa vIrakA stavana karatA hU~ jo vizvake liye hita rUpa hai, vizvajanoMkA vRddha hai yA sAre vizva athavA vizva ke saba padArtha jisake liye hitarUpa-pathyarUpa haiM-koI virodhI nahIM-athavAdravya-guNa-paryAyarUpa, cetana acetanarUpa, mUrta-amUrtarUpa aura deza-kAlAdike antaritarUpa jo sarvavastusamUha hai vaha vizva, use yugapat For Personal & Private Use Only Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anekAnta [varSa 10 sAkSAt jAnatA hai (hito'bhigacchati) aura hita jo mokSa tathA mokSakA kAraNa kriyAkalApa use prApta (hitaM gatam) huzrA hai athavA hitakArI jo indrabhUtyAdi gaNadhara unake prati bhI hitarUpa hai-hitaprada hai| sAtha hI 'vIra' zabdake arthameM yuktise vRSabhAdi anya tIrthaGkaroMkA bhI samAveza kiyA hai aura isa taraha vIra bhagavAnake isastavanameM anya jaina tIrthaGkaroMke stavanako bhI sammilita kiyA hai| amarakIrti nAmake aneka vidvAn prAcArya tathA bhaTTArakAdi hogaye haiN| jaise eka amarakIrti ve jinheM vi0 saMvat 1247 meM banakara samApta hue SaTakarmopadeza nAmake apabhraMza granthameM 'mahAkavi' likhA hai| dUsare amarakIrti ve jinake ziSya mAghanandI vratI aura praziSya bhogarAja (saudaagr)the| bhogarAjane zaka saMvat 1277 (vi0 saM0 1412) meM zAntinAthakI pratimA pratiSThita karAI thii| tIsare amarakIrti ve jo kalikAlasarvajJa bhaTTAraka dharmabhUSaNake ziSya the ullekha zaka saM0 1211 meM likhe gaye zravaNabelagolake zilAlekha na0 115(274) meM AyA hai / cauthe amarakIrti ve jo vAdI vidyAnandake ziSya the aura jinakA ullekha nagaratAlukAke zilAlekha naM. 46 meM AyA hai (E. C. Part II) / ye vidyAnandake ziSya cauthe amarakIrti hI isa stotrake kartA jAna par3ate haiM aura isaliye inakA tathA isa stotrakI racanAkA samaya vikramakI 16vIM zatAbdI samajhanA caahie| isa stotrameM stotrakArane apanI jisa 'devAgamAlaMkRtiH nAmakI racanAkA ullekha kiyA hai vaha abhI taka apane dekhane meM nahIM AI, usakI khoja honI caahiye| vaha bahudhA bar3e vidyAnandasvAmIkI 'AptamImAMsAlaMkRti nAmaka aSTasastrI granthako sAmane rakhakara kucha vizeSarUpameM likhI gaI hogii| [jagatI] : -sampAdaka] ' vidyA''spadA''hantya-padaM padaM padaM pratyagra-satpadma-paraMparaM param / heyetarAkAra-budhaM budhaM budhaM vIraM stuve vizva-hitaM hitaM hitam // 1 // divyaM vaco yamya sabhA sabhAsabhA nipIya pIyUSamitaM mitaM mitam / babhUva tRptA sasuga'surA surA vIraM stuve vizvahitaM hitaM hitam // 2 // , zatru-pramA'nyairajitA jitA jitA guNAvalI yena dhRtA'dhRtA dhRtA / saMvAdinaM tIrthakaraM karaM karaM vIraM stuve vizvahitaM hitaM hitama // 3 // mayUkha-mAleva mahA mahA mahA-lokopakAraM svitaa'vitaa'vitaaH| vibhAti yo gandhakuTI kuTIkuTI vIraM stuve vizvahitaM hitaM hitam / / 4 / / sA'rAga-saMstutya-guNaM guNaM guNaM sabhAjayiSNu sazivaM zivaM zivam / lakSmIvatAM pUjyatamaM tamaM tamaM vIraM stuve vizvahitaM hitaM hitam // 5 // siddhArtha-sannandanamA''namA''namA''naMdAdvavarSe dyu sadA''sadA sadA / yasyopariSTAt kusumaM sumaM sumaM vIraM stuve vizvahitaM hitaM hitam / / 6 / / pratyakSamadhyaidacitaM citaM citaM yo meyamartha sakalaM kalaMkalam / vyapeta-doSA''varaNaM raNaM raNaM vIraM stuve vizvahitaM hitaM hitam // 7 // yukatyA''gamA'bAdhigiraM giraM giraM citrIyitAkhyeyabhara bhara bharam / saMkhyAvatAM cittaharaM haraM haraM vIraM stuve vizvahitaM hitaM hitam / / 8 / / adhyeSTA''gamamadhyagISTa paramaM zabdaM ca yuktiM vidAM cakre yaH para-zIla-vAdi-mada-bhidde vAgamA'laMkRtim / vidyAnanda-bhuvA'marAdiyazasA tenA'munA nirmitaM vIrA''hatparamezvarasya yamaka-strotrA'STakaM maMgalam / / bhAraH kRtaM stotraM yaH ptthedymkaa'ssttkm| sarvadA sa bhavedbhabyo bhAratI-mukha-darpaNa: // 10 // iti bhaTTAraka-zrIamarakIrti-kRtaM yamakA'STakaM strotraM samAptam ||shriiH|| For Personal & Private Use Only Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anekAnta-rasa-laharI [isa stambhake nIce lekha likhaneke liye sabhI vidvAnoMko sAdara AmantraNa hai| lekhoMkA lakSya vahI honA cAhiye jo isa stambhakA prArambha karate hue vyakra kiyA gayA thA arthAt lekhoMmeM anekAnta-jaise gambhIra viSayako aise manoraMjaka DhaMgase sarala zabdoM meM samajhAyA jAya jisase bacce taka bhI usake marmako AsAnIse jAna sakeM, vaha kaThina durbodha evaM nIrasa viSaya na rahakara sugama-sukhabodha tathA rasIlA viSaya bana jAya-bAtakI bAtameM samajhA jAsake aura janasAdhAraNa sahajameM hI usakA rasAsvAdana karate hue use hRdayaGgama karane, apanAne aura usake AdhAra para tattvajJAnameM pragati karane, prApta jJAnameM samIcInatA lAne, virodhako miTAne tathA loka vyavahArameM sudhAra karaneke sAthasAtha anekAntako jIvanakA pradhAna aGga banAkara sukha-zAntikA anubhava karanemeM samartha ho skeN| -sampAdaka ] ___ usase ApakA yaha dasa hajArakA dAnI bar3A dAnI bar3A aura choTA dAnI hai / isa taraha 10 hajArakA dAnI ekakI apekSAse usIdina adhyApaka vIrabhadane dUsarI kakSAmeM bar3A dAnI aura dUsarekI apekSAse choTA dAnI hai, jAkara usa kakSAke vidyArthiyoMkI bhI isa viSayameM tadanusAra pA~ca lAkhakA dAnI bhI ekakI apekSAse jA~ca karanI cAhI ki ve bar3e aura choTeke tattvako, bar3A aura dUsarekI apekSAse choTA dAnI hai| jo kaI dinase unheM samajhAyA jArahA hai, ThIka samajha adhyApaka-hamArA matalaba yaha nahIM jaisA ki gaye haiM yA ki nahIM athavA kahA~ taka hRdayaMgama kara tuma samajha gaye ho, dUsaroMkI apekSAkA yahA~ sake haiM, aura isaliye unhoMne kakSAke eka sabase koI prayojana nahIM / hamArA pUchanekA abhiprAya sirpha adhika catura vidyArthIko pAsameM bulAkara pUchA itanA hI hai ki kyA kisI taraha ina donoM dAniyoM____eka manuSyane pA~ca lAkhakA dAna kiyA hai aura meMse pA~ca lAkhakA dAnI dasa hajArake dAnIse choTA aura dasa hajArakA dAnI pA~ca lAkhake dAnIse bar3A dUsarene dasa hajArakA; batalAo, ina donoMmeM bar3A dAnI kauna hai ? dAnAma dAnI ho sakatA hai ? aura tuma use spaSTa karake batalA sakate ho? vidyArthIne caTase uttara diyA-'jisane pA~ca _ vidyArthI-yaha kaise hosakatA hai ? yaha to usI lAkhakA dAna kiyA hai vaha bar3A dAnI hai|' isapara taraha asaMbhava hai jisa taraha pattharakI zilA athavA adhyApakamahodayane eka gaMbhIra prazna kiyA lohekA pAnIpara tairnaa| 'kyA tuma pA~ca lAkhake dAnIko choTA dAnI aura ___ adhyApaka-pattharakI zilAko lakar3IkI slIdasa hajArake dAnIko bar3A dAnI kara sakate ho ?' para yA moTe takhtepara phiTa karake agAdha jalameM vidyArthI-hA~, kara sakatA huuN| tirAyA jAsakatA hai aura lohekI luTiyA, naukA adhyApaka-kaise ? karake batalAo ? . athavA kanasTara banAkara use bhI tirAyA jAsakatA vidyArthI-mujhe sukhAnanda nAmake eka seThakA hai| jaba yuktise patthara aura lohA bhI pAnIpara taira hAla mAlUma hai jisane abhI dasa lAkhakA dAna sakate haiM aura isaliye unakA pAnIpara tairanA sarvathA diyA hai, usase ApakA yaha pA~ca lAkhakA dAnI asaMbhava nahIM kahA jAsakatA, taba kyA tuma yuktise choTA dAnI hai / aura eka aise dAtArako bhI maiM dasa hajArake dAnIko pA~calAkhake dAnIse bar3A siddha * jAnatA hU~ jisane pA~ca hajArakA hI dAna diyA hai, nahIM kara sakate ? For Personal & Private Use Only Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anekAnta [varSa 10 ___yaha sunakara vidyArthI kucha gaharI soca meM par3a gayA vezI hotI hai| aisI sthitimeM yaha ThIka hai ki dAnakA aura usase zIghra hI kucha uttara na bana sakA / isa- choTA-bar3Apana kevala dAnadravyakI saMkhyApara nirbhara para adhyApaka mahodayane dUsare vidyArthiyoMse pUchA- nahIM hotA, usake liye dUsarI kitanI hI bAtoMko 'kyA tumameMse koI aisA kara sakatA hai ? ve bhI dekhanekI jarUrata hotI hai, jinheM dhyAnameM rakhate hue socate-se raha gye| aura unase bhI zIghra kucha uttara dravyakI adhika saMkhyAvAle dAnako choTA aura alpa bana na par3A ! taba adhyApakajI kucha kar3akakara bole- saMkhyAvAle dAnako khuzIse bar3A kahA jA sakatA ___'kyA tunheM tatvArthasUtrake dAna-prakaraNakA smaraNa hai| ataH aba Apa kRpAkara apane donoM dAniyoMkA nahIM hai ? kyA tumheM nahIM mAlUma ki dAnakA kyA kucha vizeSa paricaya dIjiye jisase unake choTelakSaNa hai aura usa lakSaNase girakara dAna dAna nahIM bar3epanake viSayameM koI bAta ThIka kahI jA ske| rahatA ? kyA tumheM una vizeSatAoMkA dhyAna nahIM .. adhyApaka-hameM pA~ca pA~ca lAkhake dAnI cAra hai jinase dAnake phalameM vizeSatA-kamI-vezI AtI seThoMkA hAla mAlUma hai jinameMse (1) eka seTha ThAkA hai aura jinake kAraNa dAnakA mUlya kamobeza ho : " DAlacanda haiM, jinake yahA~ lAkhoMkA vyApAra hotA jAtA athavA choTA-bar3A bana jAtA hai ? aura kyA hai hai aura pratidina hajAroM rupaye dharmAdAke jamA hote tuma nahIM samajhate ki jisa dAnakA mUlya bar3A-phala haiM, usI dharmAdAkI rakamameMse unhoMne pA~ca lAkha rupaye bar3A vaha dAna bar3A hai, usakA dAnI bar3A dAnI hai| eka sAmAjika vidyA-saMsthAko dAna diye haiM aura aura jisa dAnakA mUlya kama-phala kama vaha dAna unake isa dAnameM yaha pradhAna-dRSTi rahI hai ki usa choTA hai, usakA dAnI choTA dAnI hai-dAnadrabyakI samAjake premapAtra tathA vizvAsapAtra baneM aura lokasaMkhyApara hI dAnakA choTA-bar3Apana nirbhara nahIM meM pratiSThA tathA udAratAkI dhAka jamAkara apane vyApArako unnata kareM / (2) dUsare seTha tArAcanda ____ ina zabdoMke AghAtase vidyArthi-hRdayake kucha haiM, jinhoMne blaika mArkeTadvArA bahuta dhana saMcaya kiyA kapATa khula gaye, usakI smRti kAma karane lagI hai aura jo sarakArake kopa-bhAjana bane hue theaura vaha jarA camakakara kahane lagA sarakAra unapara mukadamA calAnA cAhatI thii| unhoMne _ 'hA~, tatvArthasUtrake sAtaveM adhyAyameM dAnakA eka uccAdhikArIke parAmarzase pA~calAkha rupaye lakSaNa diyA hai aura una vizeSatAoMkA bhI ullekha 'gAMdhI mImoriyala phaMDa' ko dAna diye haiM aura isase kiyA hai jinake kAraNa dAnake phalameM vizeSatA unakI sArI Apatti Tala gaI hai / (3) tIsare seTha AtI hai aura usa vizeSatAkI dRSTise dAnameM bheda rAmAnanda haiM, jo eka bar3I milake mAlika haiM jisameM utpanna hotA hai arthAt kisI dAnako uttama-madhyama 'vanaspati-ghI' bhI pracura parimANameM tayyAra hotA hai / jaghanya athavA bar3A-choTA Adi kahA jA sakatA unhoMne eka uccAdhikArIko guptadAnake rUpameM pA~ca hai| usameM batalAyA hai ki 'anugrahake liye sva-para lAkha rupaye isaliye bheMTa kiye haiM ki vanaspatighIkA upakArake vAste-jo apane dhanAdikakA tyAga kiyA calana banda na kiyA jAya aura na usameM kisI jAtA hai use 'dAna' kahate haiM aura usa dAna meM vidhi. raMgake milAnekA Ayojana hI kiyA jAya / (4) cauthe seTha vinodIrAma haiM, jinheM 'rAyabahAdura' tathA dravya, dAtA tathA pAtrake vizeSase vizeSatA zrAtI hai-dAnake DhaMga, dAna meM diye jAnevAle padArtha, dAtAra 'AnarerI majisTraTa' bananekI prabala icchA thI / kI tatkAlIna sthiti aura usake pariNAma tathA anugrahArtha svasyA'tisargo dAnam // 38 // pAnevAlemeM guNasaMyogake bhedase dAnake phalameM kamI- vidhi-dravya dAtR-pAtra-vizeSAttadvizeSaH / / 36 // For Personal & Private Use Only Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kiraNa 1]. anekAnta-rasa-laharI unhoMne jilAdhIza ( kalakTara ) se milakara una pahu~cAI jAtI hai / isase kitane hI kuTumboMkI AkujilAdhIzake nAmapara eka haspatAla (cikitsAlaya) latA miTakara unheM abhayadAna mila rahA hai| (4) kholaneke liye pA~ca lAkhakA dAna kiyA hai aura ve cauthe sajjana gavarnameMTake peMzanara bAbU sevArAma haiM, jilAdhIzakI saphAriza para rAyabahAdura tathA aoNna- jinhoMne gavarnameMTake sAtha apanI peMzanakA dasa rerI majisTreTa banA diye gaye haiN| hajAra nakadameM samajhautA kara liyA hai aura usa isI taraha hameM cAra aise dAnI sajjanoMkA bhI sArI rakamako una samAjasevakoMkI bhojanavyavasthAke hAla mAlUma hai jinhoMne dasa dasa hajArakA hI dAna liye dAna kara diyA hai jo niHsvAthabhAvasa samAja kiyA hai / unameMse (1) eka to haiM seTha dayAcanda, sevAke liye apaneko arpita kara denA cAhate haiM jinhoMne nagarameM yogya cikitsA tathA davAIkA koI parantu itane mAdhana-sampanna nahIM hai ki usa dazAmeM samucita prabandha na dekhakara aura sAdhAraNa garIba bhojanAdikakA kharca svayaM uThA sake / isase samAjajanatAko unake prabhAvameM duHkhita evaM pIDita pAkara meM niHsvArtha sevakoMkI vRddha hogI aura usase kitanA apanI nijakI kamAImeMse dasa hajAra rupaye dAnameM hI sevA evaM lokahitakA kArya sahaja sampanna ho nikAle haiM aura usa dAna kI rakamase eka dharmArtha sakegA / bAbU sevArAmajIne svayaM apaneko bhI zuddha auSadhAlaya sthApita kiyA hai jisameM garIba samAjasevAke liye arpita kara diyA hai aura apane rogiyoMkI sevA-zuzruSApara vizeSa dhyAna diyA jAtA dAnadravyake sadupayogakI vyavasthAmeM lage hue haiN| hai aura unheM davAI muphta dI jAtI hai / seTha sAhaba aba batalAo dasa-dasa hajArake ina cAroM auSadhAlayakI suvyavasthApara pUrA dhyAna rakhate haiM dAniyoMmeMse kyA koI dAnI aisA hai jise tuma aura aksara svayaM bhI sevAke liye auSadhAlayameM pA~ca-pA~ca lAkhake ukta cAroM dAniyoMmeMse kisIse pahu~ca jAyA karate haiN| (2) dusare seTha jJAnAnanda bhI bar3A kaha sako ? yadi hai to kauna-sA hai aura haiM, jinheM samyagajJAna-vardhaka sAdhanoMke pracAra aura vaha kisase bar3A hai ? prasArameM bar3A Ananda AyA karatA hai / unhoMne vidyArthI-mujhe to yaha dasa-dasa hajArake cAroM apanI gADhI kamAImeMse dasa hajAra rupaye prAcIna hI dAnI una pA~ca-pA~ca lAkhake pratyeka dAnIse bar3e jainasiddhAMta-granthoMke uddhArArtha pradAna kiye haiM aura dAnI mAlUma hote haiN| usa dravyakI aisI suvyavasthA kI hai jisase uttama adhyApaka-kaise ? jarA samajhAkara btlaao| siddhAMta-grantha barAbara prakAzita hokara lokakA hita vidyArthI-pA~ca lAkhake prathama dAnI seTha DAlakara rahe haiN| (3) tIsare sajjana lAlA vivekacanda haiM, candane jo dravya dAna kiyA hai vaha unakA apanA jinheM apane samAjake berojagAra (AjIvikArahita) dravya nahIM hai, vaha vaha dravya hai jo grAhakoMse munApheke vyaktiyoMko kaSTameM dekhakara bar3A kaSTa hotA thA aura atirikta / dharmadAke rUpameM liyA gayA hai, isaliye unhoMne unake duHkhamocanArtha apanI zuddha na ki vaha dravya jo apane munAphemeMse kamAImeMse dasa hajAra rupaye dAna kiye haiN| isa dAnake liye nikAlA gayA ho / aura isadravyase berojagAroMko unake yogya rojagArameM lagAyA lie usameM saikar3oM vyaktiyoMkA dAnadravya zAmila jAtA hai-dukAneM khulavAI jAtI haiM, zilpake sAdhana haiN| ataH dAnake lakSaNAnusAra seTha DAlacanda usa juTAye jAte haiM, naukariyA~ dilavAI jAtI haiM aura dravyake dAnI nahIM kahe jAsakate - dAnadravyake vyavajaba taka AjIvikAkA koI samucita prabandha nahIM sthApaka hosakate haiM / vyavasthAmeM bhI unakI dRSTi baiThatA tabataka unake bhojanAdikameM kucha sahAyatA apane vyApArakI rahI hai aura isaliye unake usa For Personal & Private Use Only Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anekAnta [varSa 10 dAnakA koI vizeSa mUlya nahIM hai-vaha dAnake ghaTita nahIM he tA aura isaliye vaha dAnakI koTimeM ThIka phaloMko nahIM phala sakatA / pA~ca lAkhake dAnI hI nahIM AtA-guptadAna kaisA ? vaha to spaSTa rizvata zeSa tIna seTha to dAnake vyApArImAtra haiM-dAnakI athavA ghUsa hai, jo eka uccAdhikArIko lobhameM . koI spiriTa, bhAvanA aura AtmopakAra tathA paropa- DAlakara unake adhikAroMkA durupayoga karAne aura kArako liye hue anugraha dRSTi unameM nahIM pAI jAtI apanA bahuta bar3A lokika svArtha siddha karaneke liye aura isalie unake dAnako vAstavameM dAna kahanA dI gaI hai aura usa svArthasiddhikI utkaTa bhAvanAmeM hI na cAhiye / seTha tArAcandane to blaikamArkeTa isa bAtako bilkula hI bhulA diyA gayA hai ki dvArA bahutoMko satAkara kamAye hue usa anyAya- vanaspatighIke pracArase lokameM kitanI hAni horahI haidravyako dAna karake usakA badalA bhI apane Upara janatAkA svAsthya kitanA gira gayA tathA giratA calanevAle eka mukadameko TalAneke rUpameM cukA liyA jAtA hai aura vaha nitya naI kitanI va kitane prakArahai aura seTha vinodIrAmane badalemeM 'rAyabahAdura' kI bImAriyoMkI zikAra hotI jAtI hai, jina sabake tathA 'AnarerI majisTraTa' ke pada prApta kara liye haiM kAraNa usakA jIvana bhArarUpa horahA hai / usa seThane ataH paramArthika dRSTise unake usa dAnakA koI mUlya sabake dukha-kaSToMkI orase apanI A~kheM banda karalI nahIM hai| pratyuta isake, dasa-dasa hajArake una cAroM haiM-usakI taraphase bUr3hA maro cAhe javAna use apanI dAniyoMke dAna dAnakI ThIka spiriTa, bhAvanA tathA hatyAse kAma ! phira dAnake aMgasvarUpa kisIke sva-parakI anugrahabuddhi Adiko liye hue haiM aura anugraha-upakArakI bAta to usake pAsa kahA~ phaTaka isaliye dAnake ThIka phalako phalane vAle samyaka sakatI hai ? vaha to usase kosoM dUra hai| mahAtmAdAna kahe jAneke yogya haiN| isIse maiM unake dAnI gAndhI jaise santapuruSa vanaspatighIke virodhameM jo seTha dayAcanda, seTha jJAnAnanda, lA0 vivekacanda kucha kaha gaye haiM use bhI usane ThukarA diyA hai aura aura bAbU sevArAmajIko pA~ca-pA~ca lAkhake dAnI usa adhikArIko bhI ThukarAneke liye rAjI kara liyA cAroM seThoM DAlacanda, tArAcanda, rAmAnanda hai jo bAta-bAtameM gAMdhIjIke anuyAyI honekA dama aura vinodIrAmase bar3e dAnI samajhatA huuN| inake bharA karatA hai aura dUsaroMko bhI gAMdhIjIke AdezAdAnakA phala hara hAlatameM una tathAkathita dAniyoMke nusAra calanekI preraNA kiyA karatA hai / aisA DhoMgI, dAna-phalase bar3A hai aura isaliye una dasa-dasa dambhI, bagulA-bhagata uccAdhikArI jo tuccha lobhameM hajArake dAniyoMmeMse pratyeka dAnI una pA~ca-pA~ca par3akara apane kartavyase cyuta, pathase bhraSTa aura lAkhake dAniyoMse bar3A dAnI hai| apane adhikArakA durupayoga karaneke liye utArU / sunakara adhyApaka vIrabhadrajI apanI prasa- hojAtA hai vaha dAnakA pAtra bhI nahIM hai| isataraha natA vyakta karate hue bole-'parantu seTha rAmAnanda- paramArthika dRSTise seTha rAmAnandakA dAna koI dAna jIne to dAna dekara apanA nAma bhI nahIM cAhA, nahIM hai| aura na lokameM hI aise dAnako dAna kahA unhoMne guptadAna diyA hai aura guptadAnakA mahatva jAtA hai / yadi dravyako apanese pRthaka karake adhika kahA jAtA hai, phira tumane unheM choTA dAnI kisIko de dene mAtrake kAraNa hI use dAna kahA kaise kaha diyA ? jarA unake viSayako bhI kucha jAya to vaha sabase nikRSTa dAna hai, usakA uddezya spaSTa karake btlaao| burA evaM lokahitameM bAdhaka honese vaha bhaviSyameM vidyArthI-seTha rAmAnandakA dAna to vAstavameM ghora duHkhoM tathA ApadAoMke rUpameM phlegaa| aura koI dAna hI nahIM hai-usapara dAnakA koI lakSaNa isaliye pA~ca-pA~ca lAkhake ukta cAroM dAniyoMmeM seTha For Personal & Private Use Only Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kiraNa 1] anekAnta-rasa-laharI rAmAnandako sabase adhika nikRSTa, nIce darajekA aura na samAna phalake abhoktA honese hI unheM tathA adhama dAnI samajhanA caahiye| bar3A-choTA kahA jA sakatA hai| isa dRSTise ukta _ adhyApaka-zAbAsa ! mAlUma hotA hai aba tuma dasa-dasa hajArake cAroM dAniyoMmeMse kisIke bar3e aura choTeke tattvako bahuta kucha samajha gaye ho| viSayameM bhI yaha kahanA sahaja nahIM hai ki unameM hA~, itanA aura batalAo ki jina cAra dAniyoMko ___ kauna bar3A aura kauna choTA dAnI hai / cAroMke alagatumane pA~ca-pA~ca lAkhake dAniyoMse bar3e dAnI bata lAla hAniyoMse baDe TAnI bata- alaga dAnakA viSaya bahuta upayogI hai aura una lAyA hai ve kyA dasa-dasa hajArakI samAna rakama- sabakA apane apane dAna-viSayameM pUrI dilacaspI ke dAnase parasparameM samAnadAnI haiM, samAna pAI jAtI hai |'phlke bhoktA hoMge aura unameM koI parasparameM bar3A- adhyApaka vIrabhadrajIkI vyAkhyA cala hI rahI choTA dAnI nahIM hai ? thI, ki itanemeM ghaMTA baja gayA aura ve yaha kahate vidyArthI uttarakI khojameM mana-hI-mana kucha hue uTha khar3e hue ki 'dAna aura dAnIke bar3e-choTesocane lagA, itanemeM adhyApakajI bola uThe- panaka viSayameM Aja bahuta kucha vivecana dUsarI 'isameM adhika socanekI bAta nahIM, itanA to spaSTa kakSAmeM kiyA jA cukA hai| use tuma mohanalAla hI hai ki jaba adhika dravyake dAnI bhI alpa dravya- vidyArthIse malUma kara lenA, usase rahI-sahI kacAI ke dAnIse choTe hojAte haiM aura dAnadravyakI saMkhyA kara tumhArA isa viSayakA jJAna aura bhI para hI dAna tathA dAnIkA bar3A-choTApana nirbhara paripuSTa ho jAyagA aura tuma ekAntA'bhinevezake nahIM hai taba samAna dravyake dAnI parasparameM samAna cakkarameM na par3a sakoge / adhyApakajIko uThate aura eka hI darjeke hoMge aisA koI niyama nahIM ho dekhakara saba vidyArthI khar3e ho gaye aura bar3e vinItasakatA-ve samAna bhI ho sakate haiM aura asamAna bhii| bhAvase kahane lage ki 'Aja Apane hamArA bahuta isa taraha unameM bhI bar3e da saMbhava hai ' bar3A ajJAnabhAva dUra kiyA hai| abhI taka hama bar3e au vaha bheda tabhI spaSTa ho sakatA hai jabaki sArI pari- choTake tattvako pUrI tarahase nahIM samajhe the. sthiti sAmane ho arthAt yaha pUrI taurase mAlUma ho lAinoMdvArA-sUtrarUpameM hI kucha thor3A-sA jAnna pAye ki dAnake * samaya dAtArakI kauTumbika tathA tha, aba Apane vyavahArazAstrako sAmane rakhakara Arthika Adi sthiti kaisI thI, kina bhAvoMkI hameM usake ThIka mArgapara lagAyA hai, jisase aneka bhUleM dUra hoMgI aura kitanI hI ulajhaneM suljhegii| isa bhArI preraNAse dAna kiyA gayA hai, kisa uddezyako lekara ghara upakArake liye hama ApakA AbhAra kina zabdoMmeM tathA kisa vidhi-vyavasthAke sAtha diyA gayA hai aura vyakta kareM vaha kucha bhI samajhameM nahIM AtA / hama jinheM lakSya karake diyA gayA hai ve saba pAtra haiM, kupAtra haiM yA apAtra athavA usa dAnakI kitanI Apake Age sadA natamastaka rheNge| upayogitA hai / ina sabakI tara-tamatApara hI dAna vIrasevAmandira kaimpa, 1 tathA usake phalakI tara-tamatA nirbhara hai aura dehalI usIke AdhArapara kisI prazasta dAnako prazastatara tA0 15-6-16 | jugalakizora mukhtAra ! yA prazastatama athavA choTA-bar3A kahA jA sakatA hai| jinake dAnoMkA viSaya hI eka-dUsarese bhinna hotA 1 dekho, lekha naM0 3 'bar3A dAnI kauna 'anekAnta varSa hai. unake dAnI prAyaH samAna phalake bhoktA nahIM hote 6, ki0 4 / For Personal & Private Use Only Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuktikA parigraha (zrIvAsudevazaraNa agravAla ) pakSapAto na me vIre na dveSaH kpilaadissu| haiN| sabhI eka mAtRbhUmike vicAra-tantuoMse rasa yasya syAd yuktimadvAkyaM tasya kAryaH prigrhH|| grahaNa karake pallavita hue haiM / jaina sAhityakA .. bhaMDAra abhI hAla meM khulane lagA hai / usameM saMskRtizrIharibhadrasUrikA yaha vAkya hamAre naye mAnasa- kI jo aparimita sAmagrI milatI hai usase bhAratIya jagatkA toraNavAkya banAyA jAsakatA hai / 'mujhe itihAsakA hI gaurava bar3hatA hai| saca to yaha hai ki mahAvIrakI bAtakA pakSapAta nahIM, kapila ke sAtha mAratabhUmi aneka dharmoM kI dhAtrI hai / vicAroMkI vaira nhiiN| jisake vAkyameM yukti hai, usIkA grahaNa svatantratA yahAMkI vizeSatA hai / islAma dharmake karanA mujhe iSTa hai|' liye bhI bhAratakI yahI dena hai / anya dezoMmeM rASTrI__ 'anekAnta' ke dasaveM varSake nava prakAzanake samaya ya saMskRtikA sarvApahArI lopa karake islAma phailA, merI hArdika abhilASA hai ki jaina-samAja apane pUrvajoM- kintu bhAratabhUmimeM usake nAkhUnI paMje ghisa gaye kI hRdayasambandhI udAratAko pUrI taraha apanAve / yaha aura usane anya dhoMke sAtha mila-julakara rahanekA yuga kevala udAra vyaktike liye hai / saMkIrNatAko samajhautA kiyaa| isase usa dhamakA bhI kalyANa lekara jInevAle samAjakA anta ho cukA hai| apane huA aura antatogatvA bhAratabhUmike sAtha usakA dharma aura samAjake viSayameM jAnakArI prApta karo eka samanvayAtmaka pahalU sAmane AyA / isI mAnasa aura dUsaroMke prati sahiSNutA, sahRdayatA, udAratA, pRSThabhUmimeM pichale kaI-so varSoM taka hindUdharma aura samavAya aura sammAnakA bhAva rakkho-yahI varta- islAma saMskRtika kSetrameM Age bar3hate rhe| dUsare dharma mAna kAlake sabhya susaMskRta vyaktikA lakSaNa hai, to hindUdharmake sAtha anAyAsa hI prIti-baMdhanameM yahI eka sajjana nAgarikakA Adarza honA cAhiye / ba~dha ske| Aja bhAratakI rASTrIya AtmA dharmoMke . prAyaH hama kachuvekI taraha aMgoMko sameTakara samanvayakI grAhaka hai / hameM dharma aura saMskRtika saMkIrNa bana jAte haiN| dUsare dharmoMkI prazaMsA sunakara prati udAsIna honekI jarUrata nahIM hai / balki dharmake hamAre manakI paMkhur3I nahIM khiltii| apanI stuti sadAcAraparAyaNa mArgase jIvanakA samanvaya aura sunakara hama harSita hote haiM aura yahI socate haiM ki aikya prApta karanA Avazyaka hai / yahI dRSTikoNa dUsaroMse hameM apane dharmake liye hI zlAghAke zabda bhaviSyake liye surakSita hai / jaina, bauddha, hindU, IsAI milate rheN| yaha sthiti acchI nhiiN| isa samaya aura musalamAna jo apaneko samanvaya aura udAmanuSyako bahuzruta honekI AvazyaktA hai / jainadharma, ratAke sA~cemeM nahIM DhAla sakate unake liye yaza aura bauddhadharma, hindUdharma, sabhI bhAratIya saMskRtike aGga jIvanake varadAna atyanta parimita haiM / / nyU dehalI, tA. 23-6-1646 For Personal & Private Use Only Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gaurava-gAthA zrI paMDitapravara daulatarAmajI aura unakI sAhityika racanAe~ [ lekhaka-paNDita paramAnanda jaina zAstrI ] @@@@@@@ ndI sAhityike jaina vidvAnoMmeM jAnA huaa| AgarA meM usa samaya AdhyAtmika (r) (r) paM0 daulatarAmajIkA nAma bhI vidvAna paM0 bhUdharadAsajIkI, jinheM paM0 daulatarAmajI cha (r) ullekhanIya hai| Apa 5 vIM ne bhUdharamala' nAmase sambodhita kiyA hai adhyAtmaEnload zatAbdIke uttarArdha aura 16vIM zalIkA pracAra thA / paM0 bhUdharadAsajI AgarA meM @ zatAbdIke prArambhake pratibhA- syAhagaMjameM rahate the| aura zrAvakocita SaTakoM meM sampanna vidvAna the / saMskRta pravINa the| tathA syAhagaMjake mandirameM hI ve zAstra bhASApara ApakA acchA adhi 2 inakA adhika pracalita nAma paMDita bhUdharadAsa thA, . kAra thaa| khAsakara jaina purANa yaha 18vIM zatAbdIke pratibhA sampanna kavi the / inhoMne granthoMke viziSTa abhyAsI aura TIkAkAra the| inake samvat 1781 meM jinazataka aura saM0 1786 meM pArzvapitAkA nAma AnandarAma thaa| aura yaha jayapura parANa kI racanA kI hai| ina donoM racanAaoMki atirikta sTeTake vasavA' nAmaka grAmake rahane vAle the / inakI jAti khaMDelavAla aura gotra kAzalIvAla thaa| paMDita AdhyAtmika padasaMgraha bhI inhIMkA banAyA huA hai jo prakAzita ho cukA hai| ye tInoM hI kRtiyA~ bar3I sundara jIke makAnake sAmane jina mandira thA aura Asa aura sarala haiN| inakI kavitA bhAvapUrNa sarala tathA manamohaka pAsa prAyaH jainiyoMkA hI nivAsa thA / aura ve jina hai| inake sivAya 'kaliyugacarita' nAmake granthakA aura pUjana, zAstrasvAdhyAya, sAmAyika tathA tattvacarcAdi bhI patA calA hai jo saM0 1757 meMAlamagIra (zrIraGgadhArmika kAryoMmeM saMlagna rahate the / parantu rAmacandra jeba) ke rAjyameM likhA gayA hai| jaisA ki usa pustakake mumukSake saMskRta 'puNyAsrava kathAkoSa'kI TIkA prazasti nimna padyoM se prakaTa hai:ke anusAra paM0 daulatarAmajIko apanI prArambhika avasthAmeM jainadharmakA vizeSa parijJAna na thA aura na samvat sattarahasai sattAvana jeTha mAsa ujiyArA / usa samaya unakI vizeSa ruci hI jainadharmake prati thI tithi mAvasa aruNAma prathama hI vAraju maMgalavArA // "kintu usa samaya unakA jhukAva mithyAtvakI ora ho rahA kisI bIca unakA kAraNavaza AgarA kahI kathA bhUdhara sukavi AlamagIrake raaj| para sleza kA eka kasvA hai jo Aja bhI nagara mulakapura para base dayA dharmake kAja // usI na ra hai| yaha dehalI se ahamadAbAda jAne para isa samaya usa granthakI prati sAmane na honese yaha vAlI eNDa sI0 AI0 Ara0 relavekA sTezana nizcaya karanA kaThina hai ki una grantha inhIM paM. bhUdharadAsa zAstramaNDAra bhI hai jo dekhane yogya hai| kI kRti hai yA anya kisI dUsare bhuudhrdaaskii| For Personal & Private Use Only Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 ] anekAnta pravacana kiyA karate the| AdhyAtma granthoMkI sarasa samApta huI / isake bAda kisI samaya paNDita carcAmeM unheM vizeSa rasa AtA thaa| usa samaya daulatarAmajI udayapura gae / udayapurameM paNDitajI zrAgaremeM sAdharmI bhAiyoMkI eka zailI thI jise jayapurake tatkAlIna rAjA savAI jayasiMha aura unake AdhyAtma zailIke nAmase ullekhita kiyA jAtA thaa| putra mAdhavasiMhajIke vakIla athavA mantrI the aura aura jo mumukSu jIvoMko tattvacarcAdi satkAryoMmeM unake saMrakSaNakA kArya bhI Apa hI kiyA karate the| apanA pUrA yoga detI thii| yaha AdhyAtmazailI vahA~ usa samaya udayapurameM rANA jagatasiMha jI kA rAjya vikranakI 17vIM zatAbdIse barAbara calI rahI thI thA, unakI paNDitajI para vizeSa kRpAdRSTi rahatI usIkI vajahase AgarAvAsI loka-hRdayoMmeM jainadharma thii| aura ve unheM apane pAsa hI meM rakhate the| jaisA kA prabhAva aGkita horahA thaa| usa samaya isa zailI ki unakI saM0 1768 meM racita 'adhyAtma bArahakhar3I' meM hemarAja, sadAnanda, amarapAla, vihArIlAla, kI prazasti ke nimna padyoM se prakaTa hai:phatecanda, caturbhuja aura RSabhadAsake nAma / vasuvA kA vAsI yahai anucara jaya ko jAni / . . khAsataurase ullekhanIya haiN| unameM se RSabhadAsajIke upadezase paMDita daulatarAmajIko jainadharma maMtrI jayasuta ko sahI jAti mahAjana jAni / / kI pratIti huI thI aura vaha mithyAtvase haTakara jaya ko. rAkheM rANa pe rahe udayapura mAMhi / samyaktvarUpameM pariNata ho gaI thii| isIse paMDita jagatasiha kRpA kareM rAkhe apane pAMhi // jIne bhagavAna RSabhadevakA jayagAna karate hue unake usake atirikta saM02765 meM racita 'kriyAkoSa dAsako sukhI honekI kAmanA vyakta kI hai| jaisA kI prazasti meM bhI ve apane ko jayasutakA mantrI aura ki unake puNyAsravakathAkoSaTIkA prazastigata - jayakA anucara byakta karate haiM / cUMki rANA nimna do padyoMse spaSTa hai: 2-saMvata satrahasau vikhyAta, tApari dhari sattari aru saat| RSabhadAsa ke upadezasauM hameM maI paratIta / bhAdava mAsa kRSNa pakha jAni, tithi pAMce jAnoM paravAni / / ravisutako pahalo dina joya, aru suruguru ke pIche hoya / bAra hai gani lIjyau sahI, tA dina grantha samApata shii|26| RSabhadeva jayavaMta jaga sukhI hohu tasudAsa / / 3-san 1726 (vi0 saM0 1786) meM jayapura nareza savAI jayasiMhajI mAdhosiMha aura unakI mAtA candraka vari jugdaas|| ko lekara udayapura gaye haiM aura unake liye 'rAmapurA' kA paMDita daulatarAmajIko AgaremeM rAmacandra mumukSu paraganA dilAyA gayA hai| dekho rAjapUtAnekA itihAsa ke puNyAsrava kathAkoSa' nAmake kathA granthako sunanekA caturtha khnndd| avasara milA thA aura jise sunakara unheM atyaMta isase mAlUma hotA hai ki savAI jayasiMhajIne isI samaya san 1726 (vi0 saM0 1786) meM paM0 daulatarAmasukha huA, tathA usakI bhASA TIkA bnaaii| ukta jIko bhI udayapura rakkhA hogA, isase pUrva ve jayapura yA kathAkoSakI yaha bhASA TIkA vi0 saM0 1777 meM anyatra rahakara rAjya kArya karate hoNge| 4-"zrAnanda suta jayasutako mantrI, . 1. dekho puNyAtrava-TIkA-prazasti / jayako anucara jAhi kahaiM / / For Personal & Private Use Only Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI paMDitapravara daulatarAmajI aura unakI sAhityika racanAe~ jagatasiMhajI dvitIyakA rAjya saMvat 1760 se 1808 oMkA vistRta varNana diyA huA hai| aura dUsarA taka rahA hai| ataH paNDitajIkA saM0 1768meM jagata- grantha 'adhyAtma bArahakhar3I' hai jise unhoMne saMvat siMhajIkI kRpA kA ullekha karanA samucita hI hai| 1768 meM samApta kiyA thA / isa granthakI prazasti kyoMki ve vahAM saM0 1765 se pUrva pahuMca cuke the| meM usa samayake udayapura nivAsI kitane hI sAdharmI pariDatajIne vahAM rAjakAryoMkA vidhivat saMcA- sajjanoMkA nAmollekha kiyA gayA hai jisase paNDita lana karate hue jaina granthoMkA acchA abhyAsa kiyA jIke prayatnase tatkAlIna udayapurameM sAdharmI sajjana aura apane dainika naimattika kAryoMke sAtha gRhastho- goSThI aura tattvacarcAdikA acchA samAgama evaM cita devapUjA aura guru upAsanAdi SaTkarmoMkA bhI prabhAva hogayA thaa| adhyAtmabArahakhar3I kI prazasti bhalIbhA~ti pAlana kiyaa| sAtha hI vahA~ke jainiyoMmeM meM diyehue sAdharmI sajjanoMke nAma isa prakAra haiM:dhArmika saMskAroMkI dRr3hatA lAneke liye zAstra svA- pRthvIrAja, caturbhuja, manoharadAsa, haridAsa, vakhatAdhyAya aura paThana-pAThanakA kArya bhI kiyaa| jisase varadAsa, karNadAsa aura paNDita cImA ina sabakI usa samaya vahAMke strI-puruSoMmeM dharmakA khAsA pracAra preraNA evaM anarodhase ukta granthakI racanA kI gaI hai ho gayA thA / aura ve apane Avazyaka kartavyoMke jaisAki granthaprazastigata nimna padyoMse mAlUma hotA sAtha svAdhyAya, tattvaciMtana aura sAmayikAdi kAryoM hai:kA utsAhake sAtha vidhivat anuSThAna karate the| . isake atirikta unhoMne vahA~ rahate hue prAcArya udiyApura meM rucidharA kaiyaka jIva sajIva / vasunandIke upAsakAdhyayana ( vasunandIzrAvakAcAra) pRthvIrAja catubhujA zraddhA dharahiM atIva // 5 // kI eka TabbA TIkAkA nirmANa bhI kiyA thA jise dAsa manohara ara harI dvai vakhatAvara karNa / unhoMne vahA~ke nivAsI seTha velajIke anurodhase kevala kevala rUpakoM, rAbai ekahi sarNa // 6 // pUrNa kiyA thaa| yaha (TabbA TabA TIkA kaba banI, yaha ThIka mAlUma cImA pariData Adi le, manameM dhariu vicAra / nahIM ho skaa| para jAna par3atA hai ki isakA nirmANa bArahakhar3A hA bhAtta.maya, jJAnarUpa AvakAra // 7 // * bhI saM0 1808 se pUrva hI huA hai, kyoMki isake bhASA chandani mAhi jo, akSara mAtrA leya / bAda unakA udayapura rahanA nizcita nahIM hai| prabhake nAma bakhAniye, samujhe baha ta saneya // 8 // - isake sivAya Upara ullikhita una donoM granthoM / iha vicAra kara saba janA, ura dhara prabhu kI bhakti / kA bhI praNayana kiyA jinameM 'kriyAkoSa' saM0 1765 kI racanA hai aura usameM jaina zrAvakoMkI 53 kriyA- bola dolatarAma sauM kari saneha rasa vyakti // 6 // 1-dekho rAyamallakA paricaya, vIravANI aGka 2 / 2-udayApurameM kiyau vakhAna, daulatarAma Ananda suta jaan| vAMcyo zrAvaka vRtta vicAra, vasunandI gAthA avikAra // bole seTha belajI nAma, suna napa maMtrI daulatarAma / TabA. hoya jo gAthA tano, puNya upajai jiyako dhno|| sunike daulata vaina suvaina, mana bhari gAyo mAraga jaina / -TabA TIkA prazasti / 3-saMvata satrahasau aTThANava, phAgunamAsa prasiddhA / zukla pakSa dutiyA ujayArA, bhAyo jagapati siddhA // 30 // jabe uttarAbhAdra nakSatrA, zuklajoga zubhakArI / bAlava nAma karaNa taba varatai, gAyo jJAna vihArI // 3 // eka muhUrata dina jaba car3hiyo, mIna lagana taba siddhA / bhagatimAla tribhuvana rAjAkauM, bheMTa karI parasiddhA // 32 // -adhyAtma bArahakhar3I For Personal & Private Use Only Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - anekAnta bArahakhar3I kariye bhayA, bhakti prarUpa aruup| kA uttarAdhikAra prApta huaa| inake sattArUr3ha ho jAne para sambhavataH sambat 1808 yA 1806 meM paM0 adhyAtamarasakI bharI, carcA rUpa surUpa // 10 // " daulatarAmajI udayapurase jayapura Agae hoMge; kyoMki isa taraha paNDita daulatarAmajIkA adhikAMza unakA vahAMkA kAryakrama prAyaH samApta ho gayA thaa| samaya dharma dhyAnapUrvaka sajana goSTImeM yA granthake aura jinake ve mantrI the ve bhI aba jayapurAdhIza the, adhyayana, manana, grantha nirmANa yA TIkAdikAryameM taba mantrIkA udayapura meM rahanA kisI taraha bhI vyatIta hotA thaa| paNDitajIkA hRdaya udAra aura sambhava pratIta nahIM hotA / ata: paM0 daulatarAmajI dayAlu thA, unakA rahana sahana sAdA thA, unakI udayapurase jayapurameM Akara hI rahane aura kArya karane pavitra bhAvanA jainadharmake amara tattvoMkI zraddhA evaM lage hoNge| samvat 1821 kI bra0 rAyamallajIkI AsthAse sarAbora thii| isa taraha rAjyAdikAryoMke patrikAse jJAta hotA hai ki usa samaya usameM padmaniyamita samayase bacA huA zeSa samaya prAyaH tattvo- purANa kI 20 hajAra zloka pramANa TIkAke banajAne ciMtana aura sAmAyikAdi kAryoke anuSThAnameM vyatIta kI sUcanA dI huI hai, itanI bar3I TIkAke nirmANa hotA thaa| paMDitajIkA khAsa guNa yaha thA ki ve meM kamase kama cAra-pAMca varSakA samaya lama jAnA kucha apane uttaradAyitvakA pUrA pUrA dhyAna rakhate the aura adhika nahIM hai| TIkAkA zeSa bhAga bAdameM likhA kAryako nirvighna sampanna karane meM apanA pUrA yoga gayA hai, aura isa taraha vaha TIkA vi0 samvat dete the| isIse rAjakAryameM unakA mahattvapUrNa sthAnaH 1823 meM samApta huI hai| yaha TIkA jayapurameM hI thA, aura rAjya-kAyakatooMke sAtha maitrI-sambandha brahmacArI rAyamalla kI preraNA evaM anurodha se bana bhI thaa| usa samaya jayapurake rAjakIya kSetrameM adhi-' gaI hai, usIse TIkAkArane brahmacArI rAyamallakA kA~za jaina U~ce U~ce padoMpara pratiSThita the aura rAjya nimna zabdoM meM ullekha kiyA hai| ko sarvaprakArase sampanna banAnemeM apanA saubhAgya rAyamalla sAdharmI eka, jAke ghaTameM sv-pr-vivek| mAnate the| isa taraha udayapurameM kArya karate hue unheM kAphI samaya ho cukA thA, udayapurase ve kaba jayapura dayAvAna guNavantasujAna, paraupamArI prmnidhaan|| / aaye| isa sambandhameM nizcaya pUrvaka to kucha nahIM isa padyase brahmacArI rAyamallake vyaktitvakA kahA jA sakatA / para itanA jarUra mAlUma hotA hai kitanA hI paricaya mila jAtA hai aura unakI vivekaki ve saMvat 1806 yA 1808 taka hI udayapurameM zIlatA, kSamA aura dayA Adi guNoMkA paricaya rahe haiM, kyoMki savAI jayasiMhake suputra mAdhavasiMha bhI prApta ho jAtA hai| paM0 ToDaramalajIne unheM jIke bAlaka ho jAnepara saMvat 1806 yA 1807 meM vivekase dharma kA sAdhaka batalAyA hai| ve vivekI / jayapura kI rAjagaddIke uttarAdhikArakA vivAda chir3A kSamAvAna, bAlabrahmacArI, dayAlu aura ahiMsaka the, taba jayapura nareza IzvarIsiMhajIko viSapAna dvArA unameM mAnavatA TapakatI thI, ve jainadharmake zraddhAnI the| dehotsarga karanA par3A thA; kyoMki IzvarIsiMhajImeM aura usake pavitratama pracArakI abhilASA unakI usa samaya itanI sAmarthya nahIM thI ki ve mevAr3A- ragaragameM pAI jAtI thI aura ve zaktibhara usake dhIza rANA jagatasiMhajI aura mahArASTra netA holkara pracArakA prayatna bhI karate the| prAcIna jainagranthoMke ke samakSa vijaya prApta kara sakeM / ataeva unheM maja- rAyamalla sAdharmI eka, dharma sadhaiyA sahita viveka / bUra hokara AtmaghAtake kAyameM pravRtta honA pdd'aa| sonAnA vidha preraka bhayo, taba yahu uttama kAraja thayauM / IzvarIsiMhajIke bAda mAdhavasiMhajIko jayapura -labdhisAra prazasti / For Personal & Private Use Only Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI paNDitapravara daulatarAmajI aura unakI sAhityika racanAe~ uddhAra ke sAtha unakI hindI TIkAoMke karAne tathA unheM anyatra bhijavAne kA prayatna bhI karate the / samayasArAdi adhyAtmagranthoMkI tattvacarcA meM unheM bar3A rasa AtA thA, aura ve usase Anandavibhora ho uThate the / saM0 1821 kI likhI eka nimaMtraNa patrikA se unakI karttavyaparAyaNatA aura laganakA sahaja hI AbhAsa ho jAtA hai / ve vidvAnoMko kAryake liye svayaM prerita karate the aura dUsaroMse bhI preraNA dila vAte the / unakI preraNAke phalasvara madhuraphala lage usase pAThaka paricita hI haiN| padmapurANa TIkA- puNyAsravakathAkoSa, kriyAkoSa, adhyAtma bAraha khar3I aura vasunaMdike upAsakAdhyayanakI TabbA TIkAke atirikta pA~ca yA chaha TIkA graMtha aura haiM jo ukta paMDita daulatarAmajIkI madhura lekhanIke pratiphala haiN| Aja paMDitajI apane bhautika zarIrameM isa bhUtala para nahIM haiM, parantu unakI amara kRtiyA~ 'jainadharma pracAra kI bhAvanAoMse ota-prota haiM, unakI bhASA bar3I hI sarala tathA manamohaka haiM / ina TIkA graMthoM kI bhASA DhUMDhAr3a deza kI tatkAlIna hindI gadya hai jo brajabhASA ke prabhAvase prabhAvita hai, usameM kitanA mAdhuyeM aura kitanI saralatA hai yaha unake anuzIlanase sahaja hI jJAta ho jAtA hai / unnIsavIM zatAbdI kI unakI bhASA kitanI parimArjita aura muhAvaredAra hai yaha usake nimna udAharaNa se spaSTa "he deva ! he vijJAnabhUSaNa ! atyaMta vRddha avasthAkarihIna zakti jo maiM so merA kahA aparAdha ? mo para Apa krodha karo so maiM krodhakA pAtra nAhIM, prathama avasthA viSai mere bhuja hAthIke suDa samAna hute, urasthala prabala thA ara jAMgha gajabandhana tulya hutIM, ra zarIra dRr3ha hutA aba karmanike udayakari zarIra atyaMta zithila hoya gyaa| pUrva U~cI nIcI dharatI rAjahaMsa kI nyAI ulaMgha jAtA, mana 13 vAMchita sthAna pahuMca jAtA / aba asthAnakase uTha bhI nahIM jAya hai / tumhAre pitAke prasAdakariM meM yaha zarIra nAnAprakAra lar3AyA thA so aba kumitra kI nyAI duHkha kA kAraNa hoya gayA, pUrve mujhe vairInike vidArane kI zakti hutI so aba lAThI ke avalambanakari mahAkaSTase phirU~ / balavAna puruSanikari khIMcA jo dhanuSa vA samAna vakra merI pITha ho gaI hai ara mastakake keza asthisamAna zveta 'hoya gaye haiM aura mere dAMta gira gaye, mAno zarIra kA AtA dekha na sakeM / he rAjan ! merA samasta utsAha vilaya gayA, aise zarIrakara koI dina jI U~hU~ so bar3A Azcarya hai / jarAse atyaMta jarjara merA zarIra sAMjhasakAre vinaza jAyagA / mohi merI kAyAko sudha nAhIM to aura sudha kahAM se hoya / pake phala samAna jo merA tana tAhi kAla zIghra hI bhakSaNa karegA, mohi mRtyu kA aisA bhaya nAhIM jaisA cAkarI cUkane kA bhaya hai, ara mere ApakI AjJA hI kA avalaMbana hai aura avalambana nAhIM, zarIrakI azaktitA kari vilaMba hoya tAke~ kahA karU~ / he nAtha merA zarIra jarAke adhIna jAna kopa mata karo kRpA hI karo, aise vacana khojeke rAjA dazaratha sunakara vAmA hAtha kapolake lagAya cintAvAna haoNya vicAratA bhayA, aho ! yaha jala kI budabudA samAna asAra zarIra kSaNabhaMgura hai ara yaha yauvana bahuta vibhramako dharai saMdhyA ke prakAza samAna anitya hai ajJAna kA kAraNa hai, vijalIke camatkAra samAna zarIra ra sampadA tinake artha atyaMta du:kha ke sAdhana kama yaha prANI kareM hai, unmatta strIke kaTAkSa samAna caMcala, sarpake pharaNa samAna viSake bhare, mahAtApake samUhake kAraNa ye bhoga hI jIvanakau~ Thage haiM, tAtaiM mahA Thaga haiM, yaha viSaya vinAzIka, inase prApta huA jo duHkha so mUDhoM ko sukharUpa bhAsai hai, ye mUDha jIva viSayoM kI abhilASA kareM haiM aura inako manavAMchita viSaya duSprApya haiM, viSayoMke sukha dekhane mAtra manojJa haiM, ara inake phala tikaTuka haiM, For Personal & Private Use Only Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 anekAnta viSaya indrAyaNake phala samAna haiM, saMsArI jIva haiM haiM bar3A Azcarya hai, je uttamajana biSayoM ko viSatulya jAnakari tajaiM haiM ara tapa kareM haiM te dhanya haiM, aneka vivekI jIva puNyAdhikArI mahAutsAhake dharaNahAre jinA zAsana ke prasAdase aaa prApta bhaye haiM, maiM kaba ina viSayoM kA tyAga kara sneha rUpa kIcase nikasa nivRtti kA kAraNa jinendrakA mArga aruuNgaa| maiM pRthvIkI bahuta sukhase pratipAlanA karI, ara bhoga bhI manavAMchita bhogera putra bhI mere mahA-parAkramI upaje / aba bhI maiM vairAgyameM vilamba karU to yaha bar3A viparIta hai, hamAre vaMza kI yahI rIti hai ki putra ko rAjalakSmI dekara vairAgyako dhAraNa kara mahAdhIra tapa karaneko vanameM praveza kre| aisA cintavana kara rAjA bhogati udAsacitta kaI eka dina gharameM rahe / " - padmapurANa TIkA pR0 265-6 isameM batalAyA gayA hai ki rAjA dazarathane kisI atyaMta vRddha khojeke hAtha koI vastu rAnI kekaIke pAsa bhejI thI jise vaha zarIra kI asthi ratAvaza dera se pahuMcA sakA, jabaki vahI vastu anya rAniyoMke pAsa pahale pahuMca cukI thI / ataeka head ne rAjA dazarathase zikAyata kI, taba rAjA dazaratha usa khoje para atyaMta kruddha hue, taba usa khojene apane zarIra kI jarjara avasthAkA jo paricaya diyA hai usase rAjA dazarathako bhI sAMsArika bhogoMse udAsInatA ho gaI, isa taraha ina kathA purANAdi sAhityake adhyayanase AtmA apane svarUpa kI ora sanmukha ho jAtA hai / Uparake uddharaNase jahA~ isa graMthakI bhASAkA sAmAnya paricaya milatA hai vahA~ usakI madhuratA evaM rocakatAkA bhI AbhAsa ho jAtA hai| paMDita daulatarAmajIne pAMca chaha graMthoMkI TIkA banAI hai| para una sabameM sabase pahale puNyAtravakathAkoSakI aura sabase bAdameM harivaMzapurANakI TIkA banakara samApta huI hai arthAt saM0 1777 se lekara saM 1826 taka 52 varSakA antarAla ina donoM TIkA graMthoM ke madhya kA hai| isa TIkA graMtha kA mUla nAma 'padmacarita' hai / usameM suprasiddha paurANika rAma, lakSmaNa aura sItA ke jIvana kI jhAMkI kA anupama citraNa kiyA gayA hai| isake kartA AcArya raviSeNa haiM jo vikrama kI AThavIM zatAbdIke dvitIya caraNa meM ( vi0 saM0 733 meM ) hue haiN| yaha graMtha apanI sAnIkA eka hI hai / isa graMthakI yaha TIkA zrI brahmacArI rAyamallake anurodhale saMvat 1823 meM samApta huI hai / yaha TIkA jainasamAjameM itanI prasiddha hai ki isakA paThanapAThana prAya: bhAratavarSa ke vibhinna nagaroM aura gAvoM meM jahA~ jahA~ jaina vastI haiM vahAMke caityAlayoM meM aura apane gharoMmeM hotA hai / isa granthakI lokapriyatA kA isase bar3A subUta aura kyA ho sakatA hai ki isakI daza daza pratiyA~ taka kaI zAstrabhaMDAroMmeM dekhI gaI haiN| sabase mahatvakI bAta to yaha hai ki isa TIkA ko sunakara tathA par3hakara aneka sajjanoM kI zraddhA jainadhamameM sudRr3ha huI hai aura anekoM kI calita zraddhA ko dRr3hatA bhI prApta huI hai| aise kitane hI udAharaNa diye jA sakate haiM jinhoMne isa TIkA granthake adhyayanase apane ko jainadharma meM ArUr3ha kiyA hai / una sabameM sva0 pUjya bAbA bhAgIrathajI varNI kA nAma khAsataura se ullekhanIya hai jo apanI Adarza tyAgavRttike dvArA jainasamAjameM prasiddhi ko prApta ho cuke haiN| Apa apanI bAlyAvasthAmeM jainadharmake prabala virodhI the aura usake anuyAyiyoM taka ko gAliyA~ bhI dete the; parantu dillImeM jamunA snAna ko rojAnA jAte samaya eka jainasajjana kA makAna jainamaMdira ke samIpa hI thA, ve pratidina prAta:dina Apane use khar3e hokara thor3I dera sunA aura kAla padmapurANa kA svAdhyAya kiyA karate | eka 1 saMvat zraSTAdarA satajAna, tAUpara teIsa khAna | zuklapakSa naumI zanivAra, mAghamAsa rohiNI rikhisAra // For Personal & Private Use Only Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI paMDitapravara daulatarAmajI aura unakI sAhityika racanAe~ 4 manakara bar3I prasannatA huI, aura vicAra kiyA ki brahmacArI rAyamalla kA nAma to ullekhanIya hai hI, yaha to rAmAyaNa kI hI kathA hai maiM ise jarUra kintu unhoMne anya sajjanoMse bhI preraNA karAI hai| sanUMgA aura par3hane kA abhyAsa bhI karUMgA, usa ratanacanda meghaDiyA, paMDita ToDaramalajIke haricanda dinase ve rojAnA use sanane lage aura thor3A thor3A aura gumAnIrAya nAmake donoM putroM bAlabrahmacArI par3hane kA abhyAsa bhI karane lge| yaha saba kArya devIdAsajI, jinhoMne AcArya narendrasenake siddhAntaunhIM sajjanake pAsa kiyA, aba ApakI ruci par3hane sAra granthakI TIkA saM0 1338 meM banAkara samApta tathA jainadhamakA paricaya prApta karanekI huI aura kI hai, aura jayapura rAjyake tatkAlIna suyogya use jAnakara jainadharmameM dIkSita ho ge| ve kahate the dIvAna ratanacandajI ina sabake anurodhase yaha TIkA ki maiMne padmapurANakA apane jIvana meM kaI bAra saM0 1824 meM samApta huI hai| svAdhyAya kiyA hai vaha bar3A mahatvapUrNa grantha hai| paM0 ToDaramalajIke asamayameM divaMgata hojAne isa taraha na mAlUma ukta kathA grantha aura usakI isa TIkAse jainadharmakA prabhAva tathA logoMkI zraddhAkA se 'puruSArthasiddhyupAyakI unakI adhUrI TIkAko bhI kitanA saMrakSaNa evaM sthirIkaraNa huA hai / isI Apane ukta ratanacandajI dIvAnake anurodhase saM. taraha paM0 daulatarAmajI kI anya AdipurANa, hari 1827 meM pUrNa kiyA hai aura isake bAda harivaMzapurANa vaMzapurANakI TIkAe~ haiM jo ki usI madhura evaM kI TIkA ukta rAyamallajIkI preraNA tathA anya prAMjala bhASA ko liye hue hai aura jinake adhyayana sAdharmI bhAiyoMke anurodhase saM0 1826 meM rAjA se hRdaya gadgad ho jAtA hai aura zraddhAse bhara jAtA pRthvIsiMhake rAjyakAlameM samApta huI hai / isake hai / isakA pradhAna kAraNa TIkAkAra kI Antarika sivAya paramAtma-prakAzakI TIkA kaba banI aha bhadratA, nirmalatA, suzraddhA aura niSkAma sAhitya kucha mAlUma nahIM ho skaa| bahuta saMbhava hai ki vaha sevA hai| paMDitajIke TIkA granthoMse nasamAjakA inase pUrva banI ho| ina TIkA granthoMke atirikta bar3A upakAra huA hai, aura unase jainadharmake pracAra zrIpAlacaritakI TIkA bhI inakI banAI huI batalAI meM sahAyatA bhI milI hai| jAtI hai parantu vaha mere dekhane meM aba taka nahIM AI, padmapurANakI TIkAke eka varSake bAda prAdi isIse yahA~ usa para koI vicAra nahIM ho skaa| purANakI TIkA bhI pUrNa huI jise ve pahalese kara rahe vIra sevA mandira, sarasAvA the| isa TIkAke banAnekA anurodha karane vAloMmeM tA016-6-4 For Personal & Private Use Only Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kavi padmasuMdara aura di0 zrAkka rAyamalla [ lekhaka - zrI agaracanda nAhaTA ] ->*<<< kavi padmasundarakA paricaya maiMne anekAntake varSa 4 08 meM diyA thaa| usake pazcAt anekAnta varSa 7 aM0 5-6 meM zrIyuta paM0 nAthUrAmajI premI kA eka lekha "paM0 padmasundarake do grantha " zIrSaka prakAzita huA' hai / isa lekha meM Apane bhaviSyadatta caritra aura rAyamallAbhyudaya grantha kA paricaya deneke sAtha sAtha ina granthoM kA nimoNa jina udAra caritra vidyApremI di0 zrAvaka agravAla - goilagotrIya caudharI rAyamalake anurodhase huA hai unake vaMzakA bhI paricaya, jo ki ina granthoM kI prazastiyoM meM pAyA jAtA hai diyA hai| para premIjIko prApta bhaviSyadatta caritra pratikA aMtima patra nahIM milanese ukta prazasti adhUrI raha gaI thii| kucha dina hue mujhe tIrthayAtrAke pravAsameM pAlaNapurake zvetAmbara jainabhaMDAra ke avalokana kA suavasara prApta huA thA / vahA~ padmasundarakI pArzvanAtha caritra kI prati upalabdha huI thI, jisake aMta meM bhI vahI prazasti pUrNa prApta huI hai| ataH isa lekha meM use prakAzita kiyA jArahA 1 - prastuta lekhameM Apane padmasundarajIke di0 pAMDe honekI kalpanA kI thI para yaha likhate samaya unheM merA lekha smaraNa nahIM rahA isIliye kI thI / jaba maiMne Apako apane lekha par3hane ko sUcita kiyA to uttarameM Apane usakA saMzodhana kara liyA / 2 - isakA racanA kAla abhItaka nizcita nahIM thA, vinTara nIjane Indian Literature V. II. P. 516 meM isakA samaya 1622 likhA thA para mujhe isakI 1616 kI likhita prati upalabdha honese maiMne isakA ullekha apane pUrva lekhameM kiyA thA para pAlaNapurakI pratise vaha saM0 1612 nizcita ho jAtA hai / " hai / premIjI dvArA prakAzita prazastimeM bhaTTAraka paramparAke kucha nAma chUTa gae haiM evaM kahIM 2 pATha bhI azuddha chapA hai / usakA bhI isa prazastise saMzodhana ho jAtA hai evaM pArzvanAthacaritrakA racanA kAla mI jo abhI taka ajJAta thA, nizcita ho jAtA hai / lekhana prazastise eka aura bhI mahatvapUrNa bAtakA patA calatA hai vaha yaha hai ki premIjIkA prakAzita puSpikA lekha saM0 1615 ke phAlguna sudI 7 budhavArakA hai usameM rAyamallake 3 putroM kA ullekha hai. aura yaha prazasti saM0 1617 caitra vadI 10 kI likhita hai usameM Apake 5 putroMkA ullekha hai arthAt ina 2 varSoMmeM unake 2 aura putra bhI ho cuke the / ina putroMmeM se prathama putrakI patnIkA hI isameM ullekha haiM ataH anyaM putra avasthA meM choTe the, jAna par3atA hai| prApta puSpikA lekhake anusAra bhaTTAraka paraMparA evaM rAyamallakI vaMzaparamparAkI tAlikA isa prakAra jJAta hotI hai / kASThA saMgha, mAthurAnvaya puSkaragaNa bhaTTAraka -- uddharasena devasena vimalasena dharmasena bhAvasena sahasrakIrti guNakIrta For Personal & Private Use Only yazakIrti malakIrti guNabhadrasUri bhAnukIrti kumArasena Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kiraNa 1] kavi padmasundara aura di0 zrAvaka rAyamalla caudharI rAyamallakI vaMza paramparA agrotAnvaya-goyalagotra caudharI chAjU 1 hAlhA 2 bUDhaNu 3 narapAlu 4 narasiMghu 5 bhojA (patnI madanAhI) 1 nAnU 2 Rtvicanda . 3 sahaNapAlu (patnI oDharahI (patnI gAlhAhI 2 rAmAhI) 1 sukhamalu 2 pahAr3amalu 3. jasamalu (patnI pokhaNahI) 1 rAyamalla bhavAnIdAsa (patnI mANikahI) (patnI 1 UdhAhI 2 mInAhI) 1 amIcanda' 2 udaisiMdhu 3 sAlivAhaNu 4 dhamadAsa 5 anantadAsa (jeThamalahI) : mere pUrva lekhake pazcAt padmasundarajIkA 'akabara - tadvat sAhi ziromaNIkabarakSmApAlacUDAmaNezAhi zRGgAra darpaNa' grantha bIkAnera rAjakI gaMgA ori- mAnyAH paMDitapadmasundara ihAbhUt paMDita vAtajit / / yanTala sIrIjase prakAzita ho cukA hai usameM Ayehue kavi padmasundarakA akabarase kitanA paramparAgata varNanake anusAra isa pranthakA racanA kAla prAyaH saM0 evaM ghaniSTa sambandha thA kavi RSabhadAsa hIravijaya 1617 (arthAt akabarake rAjyArohaNake samayake laga- sarirAsameM Apake sambandhameM akabarake muhase bhagakA hI ) nizcita hotA hai evaM mere vidvAna mitra nimnokta paricaya (hIravijayasarijI) ko dilami. DA0 dazaratha zamAne granthakI lekhana prazastike vAtAhainimnokta zloka dvArA padmasundarase akabarakA sambandha kahi akabara mA saMyamI heto, padamasundara tarunAma / paramparAgata' siddha kiyA hai arthAt akabarakA jainadharma cAra dhvajA dharatoposArameM, paMDita prati abhirAma / ke prati AkarSaNa usakI bAlyAvasthA se hI siddha jyotiSa vaidyaka mAM te pUro, siddhAntIparamANa / hotA hai, kyoMki pahmasundarake pragurukAsambandha bAbara aneka grantha teNi pote kIdhA, jItI nahIM ko jANa / aura humAyu ke sAtha pahale se calA A rahA thaa| kAli te paMDita paNa gudaryo, akabara kahi dukha thAi / vaha zloka isa prakAra hai: kyAkari . na cale kachu hamakA, eto bAta khudAi / . "mAlo bAbara bhUbhujo'vajayarATU tadvat humAUM nRpo .... arthAt padmasundarake svargavAsase akabarako 'spartha pratImanAH sumAnyamakarodAnandarAmAbhidha bar3A duHkha huA thA aura padmasundarajI jyotiSa Apake kathanAnusAra to prakavarake udAratA, dayA, vaidyaka evaM siddhAntake pUre paNDita the unhoMne anekoM sarvadharma samabhAva Adikara guNoMke vikAzameM isa jaina- grantha banAye aura 4 dhvajAyeM unake Azramapara vidvattA vidvAnkA paramparAgata sambandha bhI kAraNa ho sakatA hai| sUcaka phaharAtI thiiN| Jain Education Interational For Personal & Private Use Only Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18 anekAnta [varSa 10 . mA. .. ApakI vidvattAkA patA to rAyamallake liye zrAvakakI evaM zvetAmbara vidvAnake sAtha di0 zrAvaka racita uparyukta granthase bhI lagatA hai Apake kitane kI Adara bhAvanAkA sundara Adarza hameM rAjamallake acche evaM Azu kavi the yaha bhI inake racanAkAlake chaMdovidyA padmasundarajIke grantha traya upasthita karate nirdezase hI siddha hotA hai / saM0 1614 ke kAtika haiM / Aja to isa Adarzako apanAnekI bar3I sudI 5 ko Apane 'bhaviSdattakathA' kI racanA kI bhArI AvazyakatA hai| aura saM01615 ke jeTha sadI 5 ko rAyamallAbhyudaya aba pAzvanAthacaritrakI racanA evaM lekhanakI grantha banA DAlA aura kucha mahInoMmeM hI saM0 1615 prazasti dIjAtI hai| isakI nakala pAlaNapura bhaMDArase ke mArga zIrSa zuklA 14 ko pArzvanAthakAlana bhI karake bhejane kI kRpA pUjya buddhi munijI mahArAjane racA gayA arthAt 1 varSa bhI pUrA nahIM ho pAyA ki kI hai etadartha maiM ApakA AbhArI huuN| Apane 3 granthoM kI racanA kara DAlI / Apake anya pArzvanAtha caritra granthoM kA ullekha maiM apane pUrva lekhameM kara cukA hU~, zrAdi-vizuddha siddhAMta manaMtadarzanaM, usake pazcAt "rAjapraznIya nATya padabhaMjikA" sphuraccidAnaMda mahodayoditam / nAmaka eka aura grantha bIkAnera sTeTakI anUpa vinidracaMdrojvalakevalaprabhaM, saMskRta lAyabra rImeM upalabdha huA hai| praNomi caMdraprabhatIrthanAyakam // 1 // samrATa akabarase itanA gaharA sambandha hone para namadamakirITajyotirudyatetisAhiH bhI usakI vidvat sabhAke. sabhAsadoMkI sUcI meM sphuradavagamamagnAnaMtasaMvittilakSmIH / / ApakA nAma na honA akhara rahA hai para mere vidvAna mana iva zucidehaM dehavansAnasaMstAmitra, DA0 dazarathazarmAne AineakabarImeM dIgara tsakalasukhavibhUtyai cArucaMdraprabho'yam // 2 // sacIko dhyAnase par3hakara isa zaMkAkA bhI nivAraNa ugrAyotakavaMzajaH zucimatistasvArthavidyApaTukara diyA hai unake kathanAnusAra AineakabarI yasyAbhijJamatallikAbhiranizaM goSThI sphuTaM rocate / / Aina 30 meM ( Blockman P. 537-547) 140 mAnyo rAjasabhAsu sajanasamAzaMgArahAro bhuvi, vidvAna sabhAsadoMkI sUcI dIgaI hai usameM 33 hindU zrI jaineMdrapadadvayArthanirataH zrIrAyamallo'bhavat // 3 // the| unameM 5 vibhAga the jinameMse prathama vibhAgameM tenAbhyarthanayA'tithi savinayaM tejAH puraH sthaH satAM, "paramindara" nAma A jAtA hai yaha urdU lipikI mAnyaH saMsadi padmasundarakavi SaTUtarkasakrAMtadhIH vicitratAke kAraNa padmasundarakA bigar3A huA kAvyaM zrIzru tapaMcamIphalakathA saMdarbhagarbha mama, . nAma hI pratIta hotA hai| zru tyarthaM kriyatAM sukomalamatastaJca damArabhyate // 4 // __ jainaitihAsake liye yaha mahatvapUrNa bAta hai ki samrATa akabarake pitA aura prapitA humAyu evaM aMta-AnaMdohaya parvataikataraNe rAnaMdameroguroH, bAbarase bhI padmasundarajIke pragurU AnaMdarAma sanmA ziSyaH paMDita maulimaNiH zrIpadmameruguruH / (?) tacchiSyottamapadmasundara kaviH zrIpArzvanAthAhvayaM, nita the evaM AineakabarImeM padmasundarajIkA nAma prathamazreNIke vidvAnoMmeM pAyA jAtA hai| __kAvyaMnavyamidaM cakAra sarasAlaMkAra saMdarbhitam / / vaMze'protakanAmnigoilamahAgotra pavitrIkRtI, padmasundarajIkA caudharI rAyamallajIse jo. vikhyAto narasiMhasAdhurabhavatsiho nraannaamiv| . dharma prema pAyA jAtA hai vaha bhI hamAre liye anu- zraddhAlurjinapAdapaMkajarato rAjJAM sadassustuto, .... karaNIya Adarza hai / di0 vidvAnake sAtha zvetAmbara dAtAjJAvRziromaNiH sukRtinAmagresaraH sammataH // 4 // For Personal & Private Use Only Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kiraNa 11 tadIyaputrau nayazIlazAlinau, dhArmika khyAta guNo babhUvataH / jineMdra gurvAgamabhaktibandhurau, krameNa nAnu sahaNa samAhvayau // 66 // tayostu nAnvAkhya iti sphuTaujasA, digaMtavizrAntayazAH sphuradguNaH / vadAnyamAnyo jinapAdapaMkaja -- dvayArcanaikapravaNo babhUva saH // 67 // kavi tadaMjo'nnUnnRpasaMsadistutaH, zazAMka kundadya utikIrttibhAsuraH / prasiddhanAmA jinabhakinirbharo, babhAra pAtraSvatidAnazauMDatAm // 68 // vizuddhasiddhAntasudhArasAyane, sunavyakAvye rasiko mahAnabhUt / jigezagurvAgamapUjyapUjakaH, sa rAyamallo vinayena ye paTuH // 66 // prakArayadyaH sabalArhatAM sphureMcaridRbdhaM navakAvyamAditaH / idaM ca sAlaMkRtisUkrisUcitaM, sa pArzvanAthAhvayakAvyamAdirAH // 70 // padmasundara yadarjitaM vittamihAsapAtrasAyadIyacitta kila dharmatatvasAt / vaco yadIyaM sphuTamAsa satyasat, sarAyamalla bhuvinandatAJciram // 76 // sahodarastasya vAMmUtrabhAva naistataH zrananyasAmAnyaguNaH sphurataraH tathAhyamIcandrasutena tujoyAkhyena ca sAlivAhanA kanIyAn vinayena bandhuraH / ade vikramarAjyataH aura di0 zrAvaka rAyamalla prakRSTasauhArdanidhiH satAM mataH // 72 // sAdhunA sa rAyamallo jayatAtyariskRtaH / jena sAnantasutena santatam // 73 // zara" mArge mAsyasi caturdazadine kalA' bhuttarka bhU' saMmite, satsaumya vArA kAvyaM kAritavAnatIva sarasaM so'yaM nandatu nandanaiH parivRtaH iti zrImatparameSThipadAravinda santarpita bhavyabhavye paM0 zrIpadmameru zrI pArzvanAthAhvayam 16 For Personal & Private Use Only zrIrAyamallaH sadA // 74 // sundara viracite sAdhunAnvAtmaja 1 makarandasundararasAsvAda vineya paM0 zrIpadma zrIpArzvanAtha mahAkAvye zrIpArzva sAdhu zrIrAyamalla samabhyarthite niyadbhUyaH sakalakarmakalaGkapaGka nirvANamaGgalaM nAma saptamassargaH // 75 // mAnandasundara mudAramanantasaukhyam / nirvANamApa bhagavAn saca pArzvanAthaH zrIrAyamallabhavikasya zivAya bhUyAt // 76 // ArzIvAdaH // lekhaka prazasti saMvat 1617 varSe caita badI 10 mI akabararAjye pravarttamAne zrIkASThAsaGgha mAthurAnvaye puSkaragaNe ubhayazrIuddharasenadevAH, bhASApravINatapanidhiH bhaTTAraka tatpaTTe siddhAntajala samudraviveka kalAkamalinIvikAsanaikadina mariNaH bhaTTAraka zrIdevasenadevAH, kavividyApradhAna bhaTTAraka zrI vimalasena devAH, tatpaTTa e bhaTTAraka zrIdharmasenadevAH, tatpaTTa e bhaTTAraka zrIbhAvasena devAH, tatpaTTa bhaTTAraka zrIsahastrakIrttidevAH, tatpaTTa bhaTTAraka zrIguNakIrttidevAH, tatpaTTe bhaTTAraka zrIyazaH kIrttidevAH, tatpaTTa dayAdricUDAmaNi bhaTTAraka zrImalayakIrttidevAH, tatpaTTa vAdIbhaku' bhasthalavidAranaika kesarI bhavyAmbuja vikAsenaikamArtaNDad rgamapaJca mahAvratadhAraNaikapracaNDaH are cAritrodvahana dhurAdhIraH * tapasA nirjitaikavIraH bhaTTAraka: zrIguNabhadrasUridevAH, tatpaTTa e bhaTTAraka zrI Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anekAnta [varSa 10 bhAnukItidevAH, tat ziSya maNDalAcArya zrIkumAra- tRtIya putra ciraMjIvI sAlivAhaNu, caturtha putra ciraMjImenadevAH, tadAmnAme agrotakAnvaye goilagotre svadeza- vI dharmadAsa. paMcama patraciraMjIvI anantadAsa / caudharI paradeza vikhyAtamAnu caudharIchAjU tayoH putra (1) nAnU dutIya putra caudharIbhavAnIdAsa, tasya bhAryA sAdhvI paMca meruvatpaMca 5, prathama putru anekadAnadAiku maannikhii| caudharInarasiMgha dutIya putra caudharI kulicaMdu / caudharIhAlhA 1, dvitIyaputra caudharI bUr3haNu 2, tRtIyaputra caudharI narasiMgha tRtIyaHputra caudharI sahaNapAlu, tasya bhAcaudharI narapAla 3, caturthaputra caudharI narasiMgha, paMcama- dviau. prathama bhAryA sAdhvI gAlhAhI, dutIya bhAyo sAputra caudharI bhojA 5 caudharI narasiMha bhAryA zIlatoya dhvIsamAhI, putra trayaM, prathama putra ci. suSamalu, tasya bhAryA taraMgiNI sAdhvI madanAhI, tayoH putratrayaM, tatra prathama sAdhvI polhaNahI, dutIya putra ci0 pahAr3amalu, tRtIya putra caudharI nAnU bhAryA sAdhvI zrodarahI, tayo putradvau, putra ci0 jasamalu / eteSAM madhye sAdhu nAnUsuta caudharI prathama putra caudharI aneka dAna dAiku caudharI rAyamalla rAyamalu, tena idaM pArzvanAthamahAkAvyaM kAritamiti tasya bhAryA sAdhvIdvau, prathamabhAyo sAdhvI UdhAhI, saMkoDIkaracaraNaM, umgagIvA ahomuhaaditttthii| dvatIya bhAryA sAdhvI mInAhI, tayoH putra paMca, prathama jaM suhappaveleho, taM suhapAveuya tumha dujjaNaU ? // 1 // putra ciraMjIvI amIcaMdu, tasya bhAryA sAdhvI jeThamalahI, caudharI rAyamala dutIya putra ciraMjIvI udaisindhu, samAptamiti / shubhNbhvtu| .. kisake viSaya meM maiM kyA jAnatA hU~ ? ' [lezrI lA0 jugalakizorajI kAgajI ] - - 1. maiM paMcaparameSThIke viSayameM kyA jAnatA hU~? pravRttimeM svayaM lage haiM aura anyako bhI apanI zrIarahaMta siddha, AcArya, upAdhyAya tathA sarva zAntamudrAdvArA usI mArgakA sAkSAt saMketa kara sAdhu ye paMca parameSThI haiN| ye pAMcoM hI parama iSTa haiN| rahe haiM / isI kAraNa duHkhoMse bacanekA eka mAtra upAya ye ajJAnarUpI pariNatiko rokakara karmabaMdhanase mukta paMcaparameSThIkA hI anukaraNa hai| unhIMkA darzana va hogae haiM tathA ho rahe haiN| pUrNasukhI hogae hai tathA dhyAna sulabha hai, sAdhya hai, iSTa hai, karmabandhanase pUrNasukhI honeke sanmukha haiN| ye pAMcoM hI pratyeka rokanevAlA hai| arahaMta va siddha bhagavAna pUrNa rItiprANIko sukha prApta karaneke liye eka Adarza mArga se apane viSayameM saba kucha jAnate haiM aura parake darzAnevAle haiN| inakI yathArtha pravRtti honeke kAraNa viSayameM bhI saba kucha jAnate haiN| isI kAraNa pUrNa smaraNa, vandana, pUjana aura dazana sabhI prANiyoMke sukhI haiN| unake sukhakA kabhI vinAza nahIM hogaa| liye yathAthe pravRttikI ora hI AcaraNa karAtA hai| 2. maiM apane viSayameM kyA jAnatA hU~? yathArtha pravRttihI satya hai, sukha hai| ataeva ye maiM huuN| maiM jIvita huuN| maiM jIvita ho rahU~gA / saMsArake baMdhanoM va duHkhoMse bhayabhIta hokara yathArthakI merA sambandha isa zarIrase kucha samaya paryanta hI For Personal & Private Use Only Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kiraNa 1] 1 rahegA / jabase maiMne isa vatamAna sambandhI zarIrase saMyoga kiyA hai / bAla- kAlako chor3akara bAkI samaya ke bhItara jo kucha maiMne karma kiye haiM vaha saba maiM jAnatA huuN| jo duHkha maiMne bhoge haiM unheM bhI jAnatA hU~ / jinhoMne mere sAtha bhalAI kI hai usa bhAIko bhI jAnatA hU~ / jinhoMne mere sAtha burAI hai usako bhI maiM jAnatA huuN| jisake sAtha maiMne burAI kI hai usa burAI ko bhI maiM jAnatA huuN| jisake sAtha maiMne bhalAI kI hai usako bhI maiM jAnatA hU~ / apane yogya viSayake bhItara apaneko maiM bhalIbhA~ti jAnatA huuN| apane viSayake grahaNa karanemeM maiM apane ko pUrNa sampanna dekhatA huuN| maiM jJAnI hU~, jJAnavAn hU~, apanA tathA apane jJAnakA vinAza kabhI nahIM cAhatA / sadA sukha hI cAhatA hU~ / pApoM ke phalakoM bhoganese DaratA hU~, puNyake phalako bhoganese nahIM ddrtaa| isase pratIta hotA hai ki merA svabhAva sukha hI hai / maiM jAnatA hU~ ki vAstavameM merA svabhAva sukha hI hai / vaha sukha mere hI andara hai, merI hI sampatti hai / maiM hI usakA svAmI hU~, maiM hI usakI khoja kara sakatA hU~, maiM hI usakA kartA hU~ aura maiM hI usakA bhogatA huuN| jisa samaya mujhe duHkha bhogane par3ate haiM usa samaya maiM ulajhanameM par3ajAtA hU~ / yadi vaha duHkha kisI caitanyake nimittase pratibhAsita hojAtA hai taba to krodha upasthita hokara usase vaira va badalA lenekA nizcaya - sA kara letA huuN| aura yadi vaha duHkha svayaM zArIrika vikArake athavA dravya, kSetra, kAla bhAvake nimittase hotA huA jAna par3atA hai taba apane karmoMke doSoM ko hI kAraNa jAnakara kSamAprArthI hojAtA hU~ / eka dazAmeM to krodha aura dUsarImeM kSamA kitanA bhArI antara hai| duHkha eka hai, kArya-kAraNake vazase dazA do ho jAtI haiN| yaha maiM bhalI-bhA~ti jAnatA hU~ / apane viSaya meM apanI krUratAko yA apane saundaryako jitanA maiM jAnatA hU~ anya nahIM jAnatA / isIliye 1 kisake viSaya meM kyA jAnatA hU~ 21 meM apane viSaya meM jJAnI hU~, parantu anyake viSaya meM ajJAnI / 3. meM apane aura paMca parameSThI se bhinna anya padArthoM ke viSaya meM kyA jAnatA hUM ? " apane viSayameM jitanA mujhe nizcaya hai utanA hI anyake viSayameM anizcaya hai, dhokhA hai| jitanI sudha-budha apane viSaya meM karane meM maiM svataMtra hU~ utanA hI anyakI sudha-budha rakhanemeM parataMtra huuN| merI jitanI bhI pravRttiyA~ anyameM aura anya viSayoMkI jAnakArImeM bar3hatI jA rahI haiM utanA hI bhaya, cintA, usakI rakSAkA bhAra aura svArtha adhikAdhika hotA jArahA hai / jitanA-jitanA anyako maiM apanAtA jArahA hU~ utanA utanA ghamaMDa bar3hatA jAtA hai / svAbhimAnako abhimAnake bhArase dabAtA jAtA hU~ / yahA~ taka ki abhimAnako hI svAbhimAna samajha baiThA huuN| aisA pratIta hotA hai ki binA abhimAnakI sAmagrI ke mere jIvanakA kucha bhI mUlya nahIM hai / aura usake madameM unmatta hokara mahAnase mahAn pApoMmeM bhI phaMsa kara mahAna zArIrika va mAnasika duHkhoMko nirantara bhogakara bhI dukhoMko bhUla rahA hU~ / duHkhoMkI prAptike sAdhanoMmeM aisA magna hokara mithyA AnandakI laharoMmeM bahA calA jArahA huuN| apanI behAla ava sthAko hI apanA hAla, apanA guNa, apanA kartavya nizcata kiye jAtA hU~ / apaneko parAyA aura parAyeko apanA donoMkA mela hI duHkhoMse rakSAkA upAya mAnakara saMlagna horahA hU~ / isa prakAra sukhoMke sAdhana milAte-milAte bhI na mAlUma yaha duHkhoMke va krodhake bAdala kyoM chAye rahate haiM / yahA~ jJAna asamartha ho kara isa prakAra duHkhoM ke viSaya meM jAnakArI karane meM va una duHkhoM se bacane ke upAyoMko jAnanemeM asamartha horahA hU~, ajJAnI horahA huuN| aMzamAtra bhI nahIM jAna rahA hU~, jina viSayoMmeM Ananda manAtA hU~ vahI viSayabhogake bAda duHkha kyoM bana jAte haiM ? jisa For Personal & Private Use Only Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anekAnta [varSa 10 viSayake bhogake liye maiM vyAkula horahA thA merI Aja taka jAnA hI kyA hai aura kyA jAnanekI lAlasA nirantara mujhe becaina kara rahI thI usa viSayako icchA hai aura isase kyA lAbha hai yaha saba pratyeka bhoganeke bAda bhI mujhe tRpti kyoM nahIM hotI ? merI manuSya svayaM vicAra kara sakatA hai / svayaM jJAnI lAlasA adhikAdhika kyoM bar3hatI rahatI hai ? icchA- hokara phira kyoM ajJAna dazAmeM par3akara vRthA hI kAla nukUla bhoga na mile to bhI maiM duHkhI aura bhoganeke ga~vA rahA hai / jisa viSayapara apanA adhikAra pazcAt bhI punaH bhogakI icchAse duHkhI ? kevala nahIM usa viSayameM pravRtti karanA kyA bhUla nahIM, bhUla bhogate samaya sukhI / ataH jJAta hotA hai ki maiM bahuta kyA pApa nahIM, pApa kyA duHkha nahIM, duHkha kyA thor3A kAla to sukhI aura adhika kAla duHkhI rahatA asamarthatA nahIM, asamarthatA kyA cintA nahIM, cintA huuN| kyA yahI sukha hai ? kyA mere jJAnakA itanA hI kyA bhaya nhiiN| tAtparya yaha ki padArthake yathArtha kartavya hai ? icchAnukUla bhoga prApta hoM yA na hoM svarUpakA bhalI-bhAMti manana karake usake satya-svaitanA bhI mere jJAnako isa samaya nizcaya nahIM hai| rUpakI pahicAna hI vAstavika jJAna hai / sukhake nimitta strI-putra-paisA Adika milakara kaba vastuoMke viSayameM svayaM pha~sa jAnA jJAna nahIM, bigar3a jAyeM itanA bhI patA nahIM / yaha pyArA zarIra ajJAna hai, duHkha hai / ataH apanese bhinna yA apane jisakI rakSAke saikar3oM upAya karate hue bhI yaha sadRzase bhinna vastuoMmeM apaneko ajJAnI samajhakara kaba apanA nAtA tor3akara ghora-se-ghora saMsArarUpI unase dUra rahanA athavA mauna (nirvikalpa) rahanA hI bhaMvarameM dhakkA dekara vichur3a jAya, yaha bhI merA jJAna mAnoM saMsArake bhayaMkara andhakAra va duHkhoMse svayaMkI nahIM jAnatA phira jJAna anyake viSayameM jAnatA hI rakSA karanA hai| jJAnI va ajJAnIkA bheda. bheda hI kyA hai aura jAnanekI ceSTA hI kyoM karatA hai ? sukha va duHkha bana rahA hai, anya aura kucha nhiiN| kalpasUtrakI eka prAcIna lekhaka-prazasti [nimnalikhita prazasti eka svarNAkSarI kalpasUtra pustakake antameM likhI gayI thI / yaha grantha saMvat 1516 athavA 1456 I0 meM likhA gayA thA / isa samaya kalpasUtra kI yaha pUrNa pustaka aprApta hai| kevala donoM ora likhe hue tIna panne bace haiM, jinapara 5 se 31 takake zloka likhe haiM / isIke sAtha vaise hI sunahare akSaroM meM likhI huI kAlakAcArya-kathAnakakI prati bhI thii| isake antameM " iti zrIkAlakAcAryakathA" likhA huA hai / yaha prati bhI kalpasUtrake samakAlIna thI / aitihAsika dRSTi se mahatvapUrNa honeke kAraNa mUla prazasti prakAzita kI jAtI hai| -vAsudevazaraNa agravAla ho guccha ivAdhizIlaH // 4 // tato'pi jAto varadevanAmnA pavitracAritrasudIptadhAmnA jagajanIno jinadevanAmA babhUva tasyAnugatiM dadhAnaH // 21 // tatputranAyaMda iti prasiddhastadaGgajo AjaDa ityudIrNaH sulakSaNo lakSaNayuk krameNa, guNAlayau gosaladesalau ca // 6 // zrIdesalAd desala eva vaMza: For Personal & Private Use Only Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kiraNa 1] kalpasUtrakI eka zacIna lekhaka prazasti khyAti prapanno jagatotale'smin zatruJjaye tothavare vibhAti yannAmatastvAdikRto vihAraH // 7 // tatsUnavaH sAdhuguNairupetAstrayo'pi saddharmaparA babhUvuH tezvAdimaH zrIsahajo vivekI karidhArA virudaprasiddhaH // 8 // tadaMgabhUrbhAvavibhUSitAntaH sAraGgasAdhuH prathitapratApaH Ajanma yasyA'bhavadAptazobhaH suvarNadhArA virudapravAhaH // 6 // zrIsAhaNaH sAhinRpAdhipAnAM sadA'pi sanmAnapadaM babhUva devAlayaM devagirI jinAnAmakArayad yo girizRGgatuGgam // 10 // bandhustRtIyo jagatIjanena sugItakIrtiH samaraH sucetAH zatruJjayoddhAravidhi vidhAya jagAma kIrti bharatAdhikA yaH // 11 // yaH pANDudezAdhipamocanena gataH parAM khyAtimatIva zuddhAm mahammade yoginipIThanAthe tatprauDhatAyAH kimu varNanaM syAt // 12 // suratnakukSiH samarazriyaH sA yadudbhavAH SaDtanujA jagatyAm sAlhAbhidhaH zrIsahito hita - steSvAdimo'pi prathito'dvitIyaH // 13 // devAlayairdevaguruprayogAd dvibANasaMkhyamahimAnamApa satyAbhidhaH siddhagirI suyAtrAM vidhAya saGghAdhipaterdvitIyaH // 14 // yo yoginIpIThanRpasya mAnyaH sa dugarastyAgadhanastRtIyaH jIrNoddhtedharmakarazcaturthaH zrIsAligaH zUraziromaNizca // 15 // zrosvarNapAlaH suyazo vizAlazcatuSkayugma 44 pramitairamoghaH surAlayaiH so'pi jagAma tIrthaM zatrukSayaM yAtrikalokayukraH // 16 // sa sajjanaH sajjanasiMhasAdhuH zatruJjaye tIrthapadaM cakAra yo dvayabdhisaMkhye samaye jagatyA jIvasya hetuH samabhUd janAnAm // 17 // svamAtRkukSiprabhavA manojJAH sauvarNapAlAH saridIza saMkhyAH / solAbhidhaH prAthamikaH suvatsayorantarAlena dayena yukraH // 18 // zrIsoDhalendraH zubhasAmarAja evaM mahAbhUpatirAjamAnyaH dvitIyabandhovimalAbhidhAnA babhUva patnI kulazIlaramyA // 16 // tatkukSijAH zrIzivadatta zrAdyaH zivazaGkarazcApi zubhakaro'pi kSetra dvitIye sahajAbhidhaH zrIcandraNa yukro guNabhRdguNajJaH // 20 // durbhikSakAla'nnasubhakSakasya pativratA sAdhuzivaGkarasya satputrapautra jayati kRtijJA sadvallabhA devaladevinAmnI // 21 // tadaGgajAH SaDvidhadharmakRtya parAyaNAH SaTpramitA jayanti sudhIvaraH zrIsahitaH mudarthaH zrIrAjanAmAbhihito dvitIyAH // 22 // zrIsAMgaNaH sAhisabhAsudakSo hAjAbhidhAno haravAsahAsaH somAkhyayA saumaguNo guNADhyo ..... jIyAt sadA jAvaranAmadheyaH // 23 // zrIsatyakAhAsavaraH sabhAgyaH saMDAbhidhaH zrIsuyazo guNAbdhiH ..::. zrIvaMsasaMgrAmazivAdayo'pi / For Personal & Private Use Only Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anekAnta tasyAH suputrAH dIptibhAsaH // 24 // tatpaTTanAthaH prabhukakkasariH zrIpArzvanAthasya gaNe pratIte siddhAntaratnAkararatnabhUriH purA pravINaH subhadattanAmA saddezanAdezavizeSadAnAd . yadAkhyayA kezigaNaH prasiddhaH hi jejayIte vasudhAtale'smin // 26 // kezI tato'pi praguNo babhUva // 22 // tasyopadezAd suvidhApya haimaM jIvAditatvapraguNairguNAtmA saiddhAntakiM ? pustakametadevaM sadAzubhaH svaprabhusRrirAjA zrIvAcanAcAryavarAya vittaratnAkarAM khyAtimavApa gaccha... sarAya sAdAd nijaharSayogAt // 30 // statazca rtnprbhsuuriressH||26|| yugmam ukezato yatpratibodhadAnAd yAvat sthiro merumahIdharo'yaM tathA dhra vAkSiH khalu candrasUrI ukezagacchaH prathatAM jagAma tAvad dRDhaM nandatu vAcyamAnaM yakSasya bodhe pratibodhazaktyA harSeNa hRdya prativarSametat // 3 // zrI yakSadevaH sugurustto'nu||27|| zrIkakkudAcAryagaNapratIto iti sauvarNakalpapustakaprazastisamAptamiti ch| zrIdevagupto bhvniirnaukaa| saM0 1916 varSe caitrasudi 8 aSTamyAM ravI sadbhAgyasaubhAgyataraikakozaH zrIpattanavAstavyaM maM0 dAchAkena likhitaM // 2 // zrIsiddhasUmistadavAsapaTTaH // 28 // bhadra bhUyAt / zrIsaMghasya ||ch|| prahAra kSetrake prAcIna mUrtilekha [saMgrAhaka-50 govindadAsa jaina, nyAyatIrtha zAstrI] (varSa : kiraNa 10 se Age) -2) :(naM030) 1206 ke vaizAkha sudI 13 ko pratiSThA kraaii| ye mUrtikA zira aura donoM hAtha nahIM haiM / Asana- saba use sadA praNAma karate haiN| se patA calatA hai ki mUti kucha bar3I thii| cinha (naM0 31) zerakA hai| karIba 2 phuTa U~cI hogii| padmAsana hai| mUrtikA sirpha Asana upalabdha hai| bAkI pASANa kAlA hai| AGgopAGga nahIM haiN| cihna zerakA hai| karIba lekha-samvat 1206 vaizAkha sudI 13 mAdhuvAnvaye 11 phITa padmAsana hai| pASANa kAlA hai| pAliza sAhuyazavaMta tasya suta sAhuyasahada tasya bhAryA mAhiNi camakadAra hai| tayoH putra zyAmadeva ete praNamanti nityam / lekha-sambat 1210 vaizAkha sudI 13 paNDitazrIbhAvArthaH-mAghuva vaMzotpanna zAha yazavanta unake vizAlakIrti pAryikAtribhuvanazrI tayoH ziSyaNI pUrNazrI putra sAhu yazahada unakI dharmapatnI mAhiNi una tathA dhanazrI etAH praNamanti nityam / donoMke putra zyAmadevane isa pratibimbakI samvat bhAvArthaH-samvat 1210 ke vaizAkha sudI 13 ko For Personal & Private Use Only Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karaNa 1] paNDita zrIvizAlakItti aura AryikA tribhuvanazrI tathA unakI ziSyaNI pUrNazrI evaM dhanazrI ye saba sadA praNAma karate haiM / ( naM0 32 ) mRttike Asanake atirikta bAkI hissA nahIM hai| cihna bailakA hai / karIba 1 || phuTa U~cI padmAsana hai / pASANa kAlA hai / pAliza camakadAra hai / ahAra kSetra ke prAcIna mUrti-lekha lekha - samvat 1202 caitrasudI 13 golApUrvAndaye nAyaka zrIratana tasya suta nAlha - polha-sAmadeva - bhAmadeva praNamanti nityam | bhAvArtha:----golA pUrva vaMzotpanna nAyaka zrIratana unake putra balha pAlha - sAmadeva bhAmadeva samvata 1202 ke caitra sudI 13 ko bimbapratiSThA karAke prati dina namaskAra karate haiM / ( naM0 33 ) mUttikA sirpha zira nahIM hai| pAGga upalabdha haiM / cihna vagairaha 1|| phuTa U~cI padmAsana hai / - pAliza camakadAra hai| bAkI sarva AGgokucha nahIM hai / karIba pASANa kAlA hai / 1 lekha - saMvat 1210 vaizAkha sudI 13 mer3atava.lavaMze sAhu prayaNarAma tatsukha harasU etau nityaM praNamantaH / bhAvArtha:- saM0 1210 vaitAkha sudI 13 ko mer3atavAlavaMza meM paidA hue sAhu prayaNarAma unake putra harasU ye donoM bimbapratiSThA karAke praNAma karate haiM / ( naM 34 ) mUrttike donoM tarapha indra khar3e haiN| ghuTanoM taka pairoMke atirikta bAkI hissA nahIM hai / cihna do hiraNoMkA hai| karIba 3 phuTa U~cAI hai| mUrtti khaDgAsana hai / pASANa kAlA hai| pAliza camakadAra hai / lekha - samvat 1206 golApUrvAnvaye sAhu mahidIna tasya putra syupasyu tathA zrarhamAmaka praNamantaH / 1 25 bhAvArtha:- golA pUrva vaMzotpanna sAhu mahidIna unake putra syupasyu tathA mAmaka, saMvat 1206 meM pratiSThA karAke praNAma karate haiM / ( naM0 35 ) cinha zerakA hai / karIba 1||| phuTa U~cI hai| padmAsana mUttikA zira nahIM hai / bAkI sabAGga sundara haiM / hai / pASANa kAlA hai| pAliza camakadAra hai| lekha - saMvat 1216 mAhasudI 13 zrImatkuTakAnvaye paNDita lakSmaNa devastasya ziSyAryadeva zrArthikA lakSmazrI tavellikA cAritra zrI rudbhrAtA limbadeva ete zrImadvaddhamAnasya bimbaM zrahinizi praNamanti / bhAvAtha. - saM0 1216 mAgha sudI 13 ke zubha dinameM kuTakavazameM paidA honevAle paNDita lakSmaNadeva unake ziSya Aryadeva tathA AryikA lakSmazrI unakI sahacarI cAritrazrI unake bhAI limbadeva zrIvarddhamAna bhagavAnakI pratimAko pratiSThApita karAke pratidina namaskAra karate haiM / ( naM0 36 ) mUttikA Asana tathA kuhiniyoM taka hAtha avaziSTa hai| bAkI hissA nahIM hai / cinha siMhakA pratIta hotA hai / karIba 2 phuTa UMcI padmAsana hai / pASANa kAlA hai / pAliza camakadAra hai / lekha - samvat 1225 jeTha sudI 15 gurudine paMDitazrIjasakI tazIla divAkaranIpadmazrIratanazrI praNamantinityam / bhAvArthaH - samvat 1225 jeTha sudI 15 guruvArako paNDita zrIyazakItti tathA zIladivAkaranI padmazrI aura ratanazrIne bimba-pratiSThA karAI / ( naM0 37 ) For Personal & Private Use Only Asana aura Adhe hAthoMke atirikta mUrttikA bAkI hissA khaNDita hai / zrAsana caur3A aura manohara hai / cihna bailakA hai| karIba do phuTakI U~cI padmAsana hai / pASANa kAlA hai| Asana TUTa gayA hai aura isaliye lekha adhUrA hai / Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26 ******** lekha - samvat 1210 vaizAkha sudI 13 gRhapatyanvaye sAhusuladhasya suta..." bhAvArtha:-samvat 1210 ke vaizAkhasudI 13 ko gRhapati vaMzotpanna sAhu suladhara unake putra pratiSThA kraaii| "ne anekAnta ( naM0 3= ) donoM tarapha do indra khar3e haiN| Asana aura kucha pairoMke atirikta bAkI hissA nahIM hai / cihnako dekhakara arahanAthakI pratimA mAlUma hotI hai| karIba 3 phuTa U~cI khaDDAsana hai / pASANa kAlA hai| isa mUrttikA dhar3a mandira naM0 1 kI dIvArameM khacita hai, aisA nApase mAlUma hotA hai / lekha- kha - samvat 1206 golApUrvAnvaye sAhu supaTa bhAryA graha tasya putra sAnti putra delhala arahanAthaM praNamanti nityam / bhAvArtha:- golA pUrva vaMzotpanna sAhu supaTa unakI patnI usake putra zAnti tathA putra delhalane isa bimbakI samvat 1206 meM pratiSThA karAI / ( naM0 36 ) mUrttikA zira aura hatheliyoMke atirikta bAkI hissA upalabdha hai / cihna bailakA hai| karIba do phaTa padmAsana hai / pASANa kAlA tathA camakadAra hai / lekha - samvat 1203 mAgha sudI 13 vaizyAnve sAhu supaTa bhAryA gaMgA tasya sutaH sAhu rAsala pAlhaRSi praNa manti nityam / [ varSa 10 lekha - samvat 1237 mArga sudI 3 zukra golA pUrvAnvaye sAhu vAlha bhAryA madanA veTI ratanA zrI RSabhanAthaM praNamanti nityam / ( naM0 40 ) mUrtikA zira aura Adhe hAthoMke atirikta saba aGga prApya haiM cinha hai / karIba 2 phuTa UMcI padmAsana hai / pASANa kAlA hai| pAliza camaka dAra hai / bhAvArtha:- samvat 1237 ke agahana sudI 3 zukravArako golApUrva vaMzameM paidA honevAle sAhu vAha unakI patnI madanA aura unakI putrI ratanAne zrI RSabhanAthake pratibimbakI pratiSThA kraaii| ye saba nitya praNAma karate haiM / ( naM0 41 ) ke ke atirikta bAkI aMgopAMga nahIM haiN| Asana caur3A hai / cinha bailakA haiM / karIba 2|| phuTa UMcI padmAsana hai / pASANa kAlA tathA camakadAra hai| lekha - golApUrvAnvaye sAhurAsala tasya suta sAhu mAme praNamanti / gRhapatyanvaye sAhukezaca bhAryA zAntiNI sAhu bAbaNa suta mAlha praNamanti / samvat 1203 golApUrvAnvaye sAhuyAlha tasya bhAryA palhA tayoH putra bacharAUdeva- rAjajasa bevala praNamanti niyam SAr3a sudI 2 some / nAkApa preSaNa gumana meM honevAle suda unakI dharmapatnI gaMgA unake putra sAhu rAsala tathA tathA samvat 1203 ke aSAr3ha sudI 2 somavArapAlha RSine saM0 1203 mAghasudI 13 guruvAra ko golApUrva vaMza meM paidA honevAle sAhu yAlha unakI pratiSThA karAI / dharmapatnI palhA una donoMke putra bacharAya deva- rAjajasabevala pratiSThA karAke pratidina namaskAra karate haiM / bhAvArtha:- golApUrva vaMza meM paidA honevAle sAhu rAsala unake putra sAhu mAme donoM praNAma karate haiM / tathA gRhapati vaMza meM paidA honevAle sAhu kezava unakI dharmapatnI zAntiI aura sAhu bAbaraNa unake putra mAhane bimbapratiSThA kraaii| ye saba praNAma karate haiM / noTa: - isa mUrtike pratiSThAyaka golApUrva aura gRhapati ina do jAtiyo meM paidA honevAle tIna kuTumbake sadasya haiM jinhoMne apanI gAr3hI kamAIkA dravya lagAkara yaha vimba nirmANa karAyA / For Personal & Private Use Only Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kiraNa 1] ahAra-kSetrake prAcIna mUrti-lekha (naM 42) bailli (2) ratanazrI / saM0 1216 mAghasudI 13 zukra jaisamUrtikA zira tathA dAyA~ hAtha nahIM hai| bAkI bAlAnvaye sAhu bAhar3a bhAryA zrIdevi putrI sAvitrI etAH hissA upalabdha hai / lekhakA prArambhika kucha hissA praNamanti / TUTa gayA hai / 210 bacA hai| ataH nIce lekhameM saM0 bhAvArthaH-siddhAnti zrIsAgarasena AryikA jayazrI 1210 anumAnase likhA gayA hai / cinha bailakA hai| unake pAsameM rahanevAlI ratanazrI aura jaisavAla karIba 1 / / phuTa UMcI padmAsana hai| pASANa kAlA hai| vaMzameM paidA honevAle sAhu vAhar3a unakI patnI zrI pAliza camakadAra hai| devi tathA putrI sAvitrIne samvat 1216 ke mAgha lekha-samvat 210 (1210) paurapATAnvaye sAhuzrI ra sudI 13 zukravArako bimbapratiSThA kraaii| gapadhara bhAryA gAMga suta soDhU-mAhava ete sarve zreyase praNa (naM0 45) manti nityam / vaizAkha sudI 13 budhdine| mUrttike donoM hAthoMkI hatheliyoM tathA Asanake ____bhAvArthaH-samvat 1210 (1) ke vaizAkha sudI 13 atirikta bAkI hissA nahIM hai / cinha hiraNakA budhavArako paurapATavaMzameM paidA honevAle sAha zrI hai / karIba 1 / / phuTa UMcI padmAsana hai| pAliza camagapadhara unakI bhAryA gAMga unake putra soDhU-mAhava kadAra hai| inhoMne mokSa prApta karaneke liye bimbapratiSThA kraaii| lekha-samvat 1203 sAhu sAntana tasya putra lada (naM043) tasya bhAryA malagA praNamanti nityam / mUrtike Asana aura hAthake atirikta bAkI hissA . bhAvArthaH-- samvat 1203 meM sAhu zAntana unake nahIM hai / cinha hAthIkA hai / karIba 2 // phuTa UMcI putra laDhU unakI patnI malagAne bimbapratiSThA karAI / padmAsana hai / pASANa kAlA tathA camakadAra hai| (naM046) lekha-samvat 1210 vaizAkha sudI 13 jaisavAlAnvaye mUrtikI hathelI aura zirake atirikta bAkI hissA sAhu delhaNa bhAryA pAlhI tatsuta paMDita rAlha bhAryA kohaNI upalabdha hai / cinha candrakA hai| karIba 2 phuTa UMcI tatsuta varddhamAna aAmadeva ete zreyase praNamanti nityam / padmAsana hai / pASANa kAlA hai / pAliza camakadAra hai| bhAvArthaH-jaisavAla vaMzameM paidA honevAle sAhu lekha-sambat 1207 mAgha badI - gRhapatyanvaye delhaNa unakI patnI pAlhI unake putra paMDita rAlha sAhu sone tasya bhAryA hovA tatsuta divacandra aSTakarmaunakI dharmapatnI kohaNI usake putra varddhamAna-Ama- kSayAya kArApiteyaM prtimaa| devane mokSa prApta karaneke liye samvat 1210 vaizAkha __ bhAvArtha-gRhapativaMzameM paidA honevAle sAhu sudI 10 ko bimbapratiSThA kraaii| sone unakI dharmapatnI hovA unake putra divacandrane (naM0 44) samvat 1207 ke mAgha badI 8 ko aSTakarmakSayake mUrtike Asanake atirikta bAkI hissA nahIM liye pratimA pratiSThita kraaii| hai / cinha bandarakA mAlUma hotA hai / karIba 1 // (naM0 47) phuTa UMcI padmAsana hai| pASANa kAlA hai| pAliza mUrtikA zira aura bAeM hAthake atirikta bAkI camakadAra hai| hissA akhaNDita hai / AsanakA nIcekA hissA lekha-siddhAntizrIsAgarasena AryikA jayazrI tasya kucha chila gayA hai, ataH kucha lekha aura cinha nahIM For Personal & Private Use Only Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anekAnta [varSa 10 (2051) haiM / karIba 1 / / phuTa UMcI padmAsana hai| pASANa kA- seTha dAyAmArU unake putra surada mAlha-kalAma ina lA hai| saboM ne saMvat 1207 ke mAghavadI ko yaha pratimA lekha-sambat 1211 phA................... bhAryA . pratiSThita kraaii| pApA tatsuta sAhu sItala bhAryA pAlA nityaM praNamanti / (naM0 50) bhAvArtha-saMvat 1211 ( ke phAlguna mAsa ) meM donoM tarapha indra khar3e haiM / cinha vajradaNDakA ........... patnI pApA unake putra sAhu hai| zira nahIM hai, vAkI savAGga sundara hai| karIba 2 sItala unakI patnI pAlAne bimbapratiSThA kraaii| phuTa UMcI khagAsana hai| pASANa kAlA aura camaka(naM048) dAra hai| mUrtikA zira nahIM hai / donoM hathelI chilagaI . lekha--saMvat 120 6 vaizAkhapnudo 13 porapATAnvaye haiM / cinha cakavAkA mAlUma hotA hai / karIba 1 // sAhukoke bhAryA mAtiNI sAhu maheza bhAryA slkhaa| phuTa UMcI padmAsana hai / pASANa kAlA hai / pAliza bhAvAthaH-paurapATavaMzameM paidA honevAle sAhucamakadAra hai| koke unakI dharmapatnI salakhAne samvata 1204 ke lekha-saMvat 1237 aAgrahala sudI 3 zukra khaMDilla vaizAkha sudI 13 ko bimbapratiSThA kraaii| vAlAnvaye sAhu vAlhala bhAryA bastA sata lAkhanA vighnanAzAya praNamanti nityam / mUttikA sirpha Asana avaziSTa hai, jo kAphI bhAvArthaH-khaNDelavAlavaMzameM paidA honevAle caur3A hai| parantu bIcase TUTa gayA hai| ataH jor3akara sAhu vAlhala unakI patnI bastA usake putra lAkhanA lekha liyA gayA hai| kucha akSara ur3a gaye haiN| cihna ne saMvat 1237 ke agahanasudI 3 zukravArako zerakA hai| karIba 2 phuTa UMcI padmAsanaM hai / pASANa vighnoMke nAza karanekeliye isa bimbakI pratiSThA kAlA hai / pAliza camakadAra hai| kraaii| lekha-savat 1203 ASAr3ha badI 3 zukra zrIvIra(naM0 46) vaddha mAnasvAmipratiSThApikaH-gRhapatyanvaye sAhu zrIulkaNa mUrtike Asanake atirikta bAkI hissA nahIM .............."alhaNa sAhu mAteNa / vaizyavAlAnvaye sAhu hai| cinha bailakA hai / vAyAM ghuTanA DhUr3hakara milAyA vAsalastasya duhitA mAtiNA sAhuzrImahIpatI / ......" hai| karIba 1 // phuTa UMcI padmAsana hai / pASANa kaal| bhAvArthaH-gRhapativaMzameM paidA honevAle sAhuzrI aura camakadAra hai| ulakaNa"alhaNa tathA sAhu mAtane aura vaizyakulalekha-saMvat 1207 mAgha vadI 8 maDavAlAnvaye meM paidA honevAle sAhu vAsala unakI putrI mAtaNI sAhuseTha dAyAmAru tasya suta suradamAlha kelAma sarvai pratimA aura sAhuzrI mahIpatine saMvat 1203 ASADha vadI 3 kaaraapitaa| ___.. zukravArako yaha zrIvarddhamAna, svAmIkI pratimA pratiSThA bhAvArthaH-maDavAlavaMzameM paidA honevAle sAhu kraaii| . (kramazaH) For Personal & Private Use Only Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavAna mahAvIra, jainadharma aura bhArata (lekhaka-zrI lokapAla) jainadharmake bAremeM logoMkI jAnakArI bahuta hI sabhI purAtatvavettA evaM vizeSajJa bhI isIkI raTa kama hai-aura jo kucha thor3I bahuta hai bhI vaha UparI lagAte haiM evaM unakI jo bhI dhAraNAeM yA nirNaya aura vikRta hai / auroMkI kauna kahe jaina paMDitoM aura hote haiM ve isI vizvAsapara AdhArita hote haiN| vidvAnoMkI bhI hAlata isa tarapha saMtoSa-janaka itanA hI nahIM, isa itihAsane hamAre pUrva purukhAoMko nahIM hai| isa taraha karake dikhalAyA ki hameM unakI sattAmeM hI __ bhAratake dhArmika evaM sAmAjika jIvana, rIti- saMdeha hogayA aura usase bhI adhika kharAbI yaha vyavahAra tathA mAnyatAoMpara videzI zAsana sattAkA huI ki hamane alaga-alaga mahApuruSoMko alaga-alaga bar3A hI burA prabhAva par3A hai| Aja jo hama dhArmika jAtiyoM, dharmoM, sampradAyoM yA guToMkA mAnakara unakA haThAgraha, durAgraha aura ApasI vidveSa-bhAvanA cAroM bhI virodha kiyA aura khUba kiyA / haraekane isa tarapha dekhate haiN| isako banAe rakhane aura bar3hAte rahanemeM taraha ina mahApuruSoMko dUsarekA samajhakara khUba hI aura kahIM kahIM nayA paidA karanemeM isa videzI sattA- goliyAM dIM aura dhArmika vidveSa, virodha evaM ragaDe kA kama hAtha nahIM rahA hai / hameM, hamAre pUrvajoMko jhagar3e bar3hA lie / itanA taka bhI rahatA taba.bhI hamArI saikar3oM varSoMse eka tarahakA nakalI itihAsa abataka hAlata pazcimIya dezoMkI tulanAmeM adhika girI na par3hAyA jAtA rahA hai vahI aba bhI jArI hai-bhArata hotI, kyoMki vahAM to isase bhI bar3hakara zarmanAka kahaneko svataMtra to huA para yaha hAnikAraka jAlI dhArmika atyAcAra hue| para hamane jo sabase bar3A purAtatva hamAre bIcase abataka nahIM httaa| kharAba kAma-isa videzI sattAdvArA pracAlita iti___ isa itihAsakA nirmANa-isakI AkhyAyikAeM hAsake kAraNa utpanna buddhise-kiyA vaha yaha ki hara evaM likhanekA DhaMga isa tarahakA rakhA gayA ki hama eka dharmavAloMne dUsare dharma pracAraka mahApuruSoMkI apanI asalI bhAratIya saMskRtiko ekadama bhUla baiThe prAcInatAko bhI asvIkAra kiyA aura hara tarahase aura dhIre dhIre hamane eka nakalI aura pAkhaMDapUrNa khaMDana karate rahe / natIjA yaha huA ki hamArI mahattA rItinIti evaM vyavahAra apanA liyA aura use hI dina-ba-dina giratI gaI aura hamArA bauddhika evaM Aja hama bhAratIya yA hinda saMskRti samajhe aura mAnasika hrAsa bhI sAtha hI sAtha hotA gyaa| pakar3e baiThe haiM / isa itihAsane aura bhI yaha kiyA ki pahale bhI bhAratameM ati prAcInakAlase hI anekoM hamAre dimAgameM yaha bAta bharadI ki hama bhAratIya dharma evaM mata matAMtara the-aura ApasI virodha yA Adima Arya nahIM balki kahIM madhyaeziyAse Akara vaimanasya 'utanA nahIM honese jaba bhI jo koI vasanevAle haiM tAki hama apaneko prAcIna aura cAhatA dUsare dharmakI zikSAoMse prabhAvita hokara sabhyatAparNa na samajhakara yahI samajhate raheM ki hamAre apanA dharma badala letA thaa| isa taraha pUrvaja jaMgalI the aura bAdameM sabhya hue / yA bAharase yA par3hA likhA vyakti adhika-se-adhika dharmokI bAtoMdUsaroMne Akara sabhya banAyA / yaha bAta Aja hamAre ko samajhane evaM ThIka ThIka jAnanekI ceSTA karatAthAaMdara itanI kUTa-kUTa kara bharadI gaI hai ki hamAre jisase jJAnakI vRddhike sAtha hI sAtha bauddhika evaM For Personal & Private Use Only Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anekAnta [varSa 10 mAnasika vikAsa bhI bar3hatA thaa| para jabase dhArmika dharmatatvoM yA dharmAcAryokI khAmakhAhameM haMsI pratibandha lagA die gae evaM "svadharme nidhanaM zreyaH ur3A denA yA choTA yA galata samajha lenA saca pUchie paradharmo bhagavahaH" ityAdi tathA dharmameM buddhi aura to una tatvoMmeM jarA bhI kamI nahIM laataa| ve to tarkako lagAnA manA kara diyA gayA tathA yaha Ama hamezA vaiseke vaise hI rahate haiM / hA~, aisA karanevAlA phatavA yA dharmAjJA hara ekake yahAM hogaIM ki dharmazAstroM unakI jAnakArIse aura jJAnake vikAsase vaMcita ne jo kucha kaha diyA hai evaM guru loga jo usakA artha avazya ho jAtA hai| lagA dete haiM use mAnanA hI hogA-aura jo na mAnegA isI vAtAvaraNameM jainadharma yA jaina dharmAcAryoMke.. vaha nAstika aura dharmadvaSI yA dharmadrohI samajhA viruddha jo ghanA deSakA yA asahAnabhatikA yA asajAyagA-tabase hI ye dhArmika vidveSa lar3AI-jhagar3e hayogakI bhAvanAkA pracAra bhAratameM cAroM tarapha joroMmeM ityAdi bar3ha gae hamane ekadama dUsarekI bAteM jAnanA aba bhI maujUda hai| usane dezakI bhArI hAni kI hai| . chor3a diyA-dhIre dhIre apane dharmake tatvoMko bhI jainadharmake tatva evaM zikSAeM to aba bhI vahI haiM aura bhala gae mAnasika evaM bauddhika vikAsa bhI ruka kara dUsare dharmoMkI bhii| para isa tarahake parasparake dveSadhIre dhIre ekadama gAyaba hI hogyaa| vidvaSa evaM manomAlinyane eka-dUsarekI bAtoMko dharmAcAryoMne-cAhe ve kisI bhI dharmake hoM- jAnanese hameM vaMcita rakhA aura isa taraha hamArA bahuta socane-vicArane, anuzIlana aura manana karaneke mAnasika tathA bauddhika vikAsa rukaneke sAtha hI ApabAda hI koI tatva yA Theory peza kI hai| hara eka sI kaTutA aura bar3hanemeM hI sahAyaka huI / para dhAne jaisA aura jitanA ThIka samajhA apane tarIkese- rmika zikSAoMmeM to phira bhI koI parivartana nahIM : apanI buddhike anusAra logoMke sAmane rkhaa| mAnA huaa| hama isa satyako apanI dharmAndhatAke jozameM - ki inameM bahuta to sacce Sincere of honest ekadama bhUla jAte haiM aura yaha ki aisA karake jozameM ImAnadAra rahe aura bahutoMne apanI vidvattA evaM hama dUsaroMkA nahIM, balki svayaM apanA hI nukasAna pratibhA tathA prabhAvakA anucita upayoga bhI kiyA- karate hai| jisase satyake bajAya asatya phailanemeM kAphI sahA- jainadharma buddhivAdakA samarthaka hAmI yA pratiyatA milI / saba kucha hote hue bhI itanA to nizcita pAdaka hai / vaha koI bhI aisI bAta svIkAra karane hai ki ye loga bahuta bar3e vidvAn evaM vicAravAna yA se inakAra karatA hai jo buddhi aura tarkakI kasauTIThin less the| phira Aja jo havA hama cAroM tarapha para ThIka aura kharA evaM vyAvahArika na utare, dekhate haiM ki eka mahaja adanA mAmUlI AdamI bhI inakAra hI nahIM karatA apane sabhI Followers jo dharma yA dhArmika tatvoMkA-ka kha ga gha-bhI nahIM anuyAyiyoMko aisA karanese manA bhI karatA hai| jAnatA vaha bhI dUsare dharmavAle vidvAna aura gurukI vaha kahatA hai ki kisI bhI tattvakA, devatAkA, gurUkA nindA kara detA hai aura haMsI ur3A detA hai-kyA yaha aura zAstrakA vagaira parIkSA lie aura parIkSA lenepara kama mUr3hatAjanaka aura mUrkhatApUrNa hai ? kyA yaha jaba taka ThIka na utare yA ThIka na jaMce vizvAsa mata sacamuca apanI vevakUphI aura ajJAnatAko hI nahIM karo, mata mAno / vaha kahatA hai ki aisA karake hI jAhira karanA hai ? Aja hamArI hAlata yaha hai ki tuma satya aura ThIka mArgapara sthita hoge yA sthira hama aisA karake hI apaneko dhArmika evaM bahAdura hoge evaM usase vicalita na hoge, koI bahakA nahIM samajhate haiM jaba ki bAta ThIka isake viparIta honI sakegA-dharmake nAmapara DhoMga aura ADambarake caahie| zikAra hokara adhArmikatA karanese baca sakoge For Personal & Private Use Only Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kiraNa 1] bhagavAna mahAvIra, jainadharma aura bhArata ityAdi / itanA hI nahIM, vaha hara eka naI bAtako yA Adhunika bhASAmeM isa vaijJAnika tarIkoMko chor3ahara saMbhAvita pahalU-hara dRSTikoNase dekhanekI kara apanA bar3A hI nukasAna kiyA hai / jaba pazcimI sakhta tAkIda yA hidAyata detA hai / eva deza, dezoMne isako apanAkara apanI hara tarapha unnati kI, kAla tathA vyAvahArikatAke anusAra hI hamane ise bhagAkara avanati kii| Aja jarUrata hai unheM upayogameM lAneko kahatA hai tAki kamase ise phirase jIvana aura samAjake hara pahalUmeM ucita kama galatI ho ske| kisI naI bAtako jisake evaM vyAvahArikarUpase apanAne aura kAmameM lAne bAremeM pUrI jAnakArIkI jarUrata hai use eka kI-yadi hama sacamuca sthAyI aura suvyavasthitarUpase bAra sahasA mAna lene yA ekatarphA dhAraNA koI bhI unnati karanA aura karate jAnA cAhate haiM to|| usake bAremeM banA lenekI hAniyoM evaM kaTu prabhAvoM- jainadharmane dhArmika vibhinnatAoM yA matabhedoMko se saceta karatA hai tathA hara gaMbhIra praznako hara pahalU- kabhI bhI saMgharSaNAtmaka rUpa nahIM diyaa| hAM, tAtvika se soca vicAra jA~cakara aura apanI hara zaMkAeM yA tArkika khaMDana maMDanakA avazya byavahAra yathAsaMbhava nivAraNa karake hI svIkAra karane yA kiyaa| itanA hI nahIM apane anuyAyiyoMko barAbara phira Age bar3haneko kahatA hai / ise hI hama "ane- yaha kahatA hai ki hara eka dharmakA anuzIlana,manana kAnta" kahate haiM / AjakA Adhunika vijJAna evaM mathana karanA cAhiye aura taba buddhi aura tarkakA Science aura isake sAre kAravAra mazInapurje vyavahAra karake jo kucha ThIka jaMce use mAnanA evaM isI anekAntake vyAvahArikarUpa haiM jo anyathA svIkAra karanA cAhiye / tabhI hama galatiyAM kama-sesaMbhava nahIM hosakate the / eka mazInakA purjA banAneke kama kareMge aura jAnakArI adhikase adhika hogI lie usakI DAiMga (nakazA) kaI taraphase dekhakara aura isataraha hI vizvAsa yA dhAraNA hogI vaha bhI ( bAharase yA bIcase kATakara Sectioval) banAI . adhika-se-adhika sudRDha evaM sthAyI hogii| yaha sthAjAtI hai taba usakA pUrA-pUrA Detail vivaraNa aura yitva evaM pariSkRtapanA kisI bhI vyakti yA samAjAnakArI prApta hotI hai jisase vaha purjA kArakhAnemeM jakI unnatike lie atyanta jarUrI hai| isa rItiko ThIka-ThIka with precision bana sakatA hai| yahI chor3akara hamane jabase eka dUsarekI bAteM jAnanekI bAta aura sabhI kAmoMke lie bhI hai ki kisI bhI manAhI karadI aura alaga-alaga rahane lage tabhIse vastu yA praznakA yA vicAraNIya viSayakA hara pahalU phUTa. vaira, virodha aura saMgharSaNoMkI vRddhi huI aura aura dRSTikoNa yA hara taraphase dekhanA aura vicA- hotI gaI evaM hamArA dina-va-dina mAnasika, zArIranA usake vizada yA adhika-se-adhika ThIka rika evaM naitika hAsa hotA gayA aura hamArA jAnakArIke lie atyanta jarUrI hai-isake vagaira vaiyaktika patana hote-hote sAmAjika evaM rASTrIya patana jo bhI jAnakArI hogI vaha sarvAgINa pUNa, sahI bhI pUrNarUpase hogyaa| isa manovRttiko dUra karake hI aura durusta na hokara ekAMgI aura defective hama unnati kara sakate haiM aura tabhI hamArI sarvAGgINa apUrNa aura vikRta yA adhakacarI hogii| vijJAna yA savatomukhI vikAsa hosakatA hai anyathA nhiiN| yA vaijJAnika tarIkoMkA jisa viSayameM bhI upayoga yAda kisI taraha kucha huA bhI to vaha sthAyI yA kiyA jAyagA vahI taratIbabAra aura anekAntarUpI asalI na hokara thor3e samayake liye aura nakalI hI hogaa| tabhI hameM vastuoMkA saccA svarUpa evaM guNa hogaa| hameM dhArmika khaMDana-maMDanako kevala javAnI ThIka-ThIka mAlUma hoskeNge| hamane isI anekAMta jamA-kharca hI taka sImita rakhanA cAhiye use saMgha For Personal & Private Use Only Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anekAnta [varSa 10 rSaNa yA khulA vidvaSa yA lar3AIkA rUpa nahIM lene denA ho jAyagI yA ho jAtI hai| hamArI bhAratIya saMskRcAhiye, na usase kaTutA hI kisI tarahakI honI ti yA pRthaka saMskRtiyAM kitanI purAnI haiM yaha hamAre cAhiye / vastukA ThIka-ThIka asalI svarUpa jAnaneke Adhunika vizeSajJoMdvArA abhI taka kucha nizcita liye yaha khaMDana-maMDana vizada aura niSpakSarUpameM nahIM huA hai / purAne khaDahara bhagnAvazeSa abhI cAroM honA jarUrI hai / jJAna kisI bhI vastu yA viSayakA tarapha bhare par3e haiM jinakI khudAI bAkI hai / aGgaaisA karake hI pariSkRta ho sakatA hai| rejoMne jo kucha thor3I bahuta khudAI idhara-udhara karake hameM jo kucha batalAyA abhI taka hama usIpara nirbhara bhagavAna mahAvIra jainadharmake caubIsaveM aura haiM aura sabra kie baiThe haiN| para aba hamArI svataMtra AkhirI pracAraka, pariSkAraka yA pravartaka hue / hameM yaha jAnabUjhakara hamAre videzI sattAdhikAriyoMdvArA sarakArako cupa baiThanA ThIka nhiiN| apanI saMskRtikI yaha batalAyA jAtA rahA ki mahAvIra jainadharmake saMsthA prAcInatA sAvita karanA parama Avazyaka hai| mathurAkI . paka haiM yA hue| aura yaha kevala isalie ki bhArata khudAIse hamane eka-dUsareko nayA kaha kahakara dezakI apanI purAnI aura prAcInatama saMskRtiyoMko bhUla bar3I bhArI hAni kI / apanI sArI saMskRtiyoMkI jAya / yadi saMbhava hotA aura aitihAsika pramANa prAcInatAko hI khar3a-maMDala kara diyA / yaha ThIka nahIM rahate to ina logoMne bhagavAna mahAvIra yA buddha nahIM / ko IsAse pAMcasau varSa pUrva honeke bajAya pA~casau magavAna RSabhadeva jainadharmake sabase prathama varSa bAda honA hI dikhalAte / yadi tivbata aura tIrthaGkara yA pracAraka hue| pahale jainadharma hI sanA- : cInakI pustakeM nahIM rahatIM to mahAvIra aura buddhakI tana satyapara nizcita yA niyata honese "sanAtana sattA yA honA hI zaMkAjanaka batalAI jAtI yA dharma" kahA jAtA thaa| para idhara karIba eka hajAra adhika-se-adhika gar3ariyoMke saradArake rUpameM hI rahate varSoM se jaba dUsaroMne isa zabdako apanA liyA aura yA kucha aisA hI hotA / parantu vahAM ye majabUra the jainadharmako "jaina" nAmakaraNa de diyA tabase yaha aura kama se kama inheM ina bhAratIya dharmoko pazci- bajAya "sanAtana dharma" ke "jainadharma" hogyaa| kucha mIya dhamoM evaM saMskRtiyoMse pahalekA svIkAra karanA logoMne ise sanAtana jainadharma kahakara pracArita karanehI pdd'aa| phira bhI inhoMne lagAtAra yahI ceSTA kI hai kI ceSTA kI para ve saphala na ho sake / bhagavAna RSahamAre dimAgoMmeM bharanakI ki roma, grIsa yA mizra bhadevake bAda samaya samayapara teisa tIthaGkara aura aura baivIloniyAM vagairahakI saMskRtiyAM bhAratIya hue jinhoMne usI eka niyata yA. nizcita satyakA saMskRtiyoMse purAnI thIM yA haiM yA rahI haiM / aura isa pracAra kiyA jinheM jaina tattva yA jainadharmake nAmase bAtakI zikSA yA pracAra isa tarIkoMse Inci3scent Aja hama jAnate haiM / AkhirI cauvIsace tIthaGkara lagAtAra kI gaI hai ki hamAre vizeSajJoMne bhI vaisA bhagavAna mahAvIra hue jinakA pAvana janma Ajase hI mAnanA ThIka samajhA jAne lagA yA samajhA gyaa| paccIsasau varSa pahale vaizAlIke licchavI vaMzake yadi kevala jainadharmako hI liyA jAya aura usakI prajAtanake rAjavaMzameM huA / unhoMne vivAha nahIM prAcInatAkA ThIka unbiased anusaMdhAna kiyA kiyA / bAla-brahmacArI rahe / vayaska honepara unhoMne jAya aura dhArmika vidvaSa-bhAvanA yA hama bar3e to saMsArake duHkhoMko dekhakara use dUra karanekA upAya hama bar3ekI bhAvanA chor3akara dekhA jAya to isase jAnaneke liye rAjya chor3akara kaThina tapasyA AraMbha bhAratakA gaurava. bar3hegA hI / aura bhAratakI kii| tapazcaryAke pazcAt jisa satyapara veM pahu~ce saMskRtikI prAcInatamatA apane Apa sAvita vaha vahI sanAtana vaijJAnika satya thA jise hama For Personal & Private Use Only Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kiraNa 1] bhagavAna mahAvIra, jainadhama aura bhArata 33 jainadharmameM vyakta pAte haiN| pUrNajJAna prApta karaneke bhI giraayaa| phira bhalA samAja aura dezakA patana bAda unakA prathama upadeza rAjagRhameM jise Ajakala na hotA to aura kyA hotA / natIjA huA ki hamane 'rAjagira' kahate haiM vahA~ eka mahatI sabhAmeM zrAvaNa- sadiyoM taka gulAmI bhugatI aura aba bhI jaba svavadi pratipadAko huA, jo tithi vIra-zAsana-jayantI- taMtra hue haiM taba hamArA mAnasika aura naitika dharAtala ke rUpameM Aja eka pAvana parvakA rUpa dhAraNa itane nIce calA gayA hai ki hama apanI isa svataMkie hue hai| kahate haiM ki usa sabhAmeM manuSya tratAkA vAstavika phala ekadama nahIM pA rahe haiN| aura manuSyaniyoM ke atirikta sabhI jIvamAtra-pazu- hamAre U~ce netA cillA-cillAkara thaka se rahe haiM para pakSI vagairahake baiThanekA prabandha kiyA gayA thA aura hamArA dharmAndhakAra aba bhI jaldI nahIM htttaa| bhagavAnake tIvra ahiMsAmaya tejase khiMcakara ana- saMsArameM sabhI jIva barAbara haiM-sabhI meM vahI AtmA ginata pazu-pakSI Ae the aura unhoMne bhI unakI hai jo kisI bhI eka AdamImeM hai| jainadharma mAnavIya amRtavANIke sparzamAtrase jJAna prApta kiyA / mAnavoM- barAbarI hI kyoM vaha to sArvabhauma evaM akhila kara pachanA hI kyaa| Aja to hama manuSya bhatako barAbarI tathA Upara AnekA aura Izvaratva manuSyako eka sAtha eka sabhAmeM baiThane denA pasanda prApta karanekA satva yA janmasiddha adhikAra mAnatA nahIM karate / U~ca-nIca, chUta-achUta vagairahakA itanA aura kahatA hai-bhale hI Aja hama apanI ajJAnatA bheda-bhAva bar3hA rakhA hai ki jo apaneko bar3A, evaM vahamameM ise anyathA mAnate yA kahate raheM yaha U~cA yA pavitra samajhate haiM unhoMne apane isI dUsarI bAta hai / kucha svArthiyoMne apanA nIca matalaba ghamaMDameM dharma yA dhArmika tatvoMkI asaliyatako chor3a gAMThaneke lie hara-tarahake galata-phalata yA gandI DhoMga aura mAyAcArako apanA liyA aura usIko barI rItiyAM yA vizvAsa phailA diye aura dhArmika dharmAcAra samajhakara patana hote-hote ekadama nIcatA- tatvoMkA matalaba apane mana-mAnA jaisA-cAhA vikRkI sImAko pAra kara gye| apane pUjyapanA yA tarUpameM logoMko samajhA diyA / yahI sAre anAkA pavitra honeke mithyAbhimAnameM ina logoMne apanI mUla rahA hai / unhIM vikRta bAtoM-rItiyoM yA rUr3hivizeSa mAnasika bauddhika evaM naitika unnati karanA yoMko hama Aja bhI vagaira soce samajhe pakar3e hue chor3a diyA aura apane bar3appana, pUjyapanA yA U~ce haiN| yadi koI inase khilApha (viruddha) kucha kahanA honeke ghamaMDameM yA use akSaNa banAye rakhaneke lie cAhatA hai to use vajAya sananeke hama / ina thor3ese logoMne agaNita logoMko apanI sAmAH kATane daur3ate haiN| para isase to dharmakI hI hAni jika zakti yA prabhAvadvArA nIca, achUta yA apavitra sarvatra horahI hai / dharma aura dharmake sAtha hI saba kahakara unheM aisA banAe rakhA aura aisA bane rahaneke kucha nIce calatA jAtA hai / aba bhArata svataMtra huA liye hara-tarahase majabUra aura bAdhya kiyA isa aura jarUrata isa bAtakI hai ki hama videzI prabhAvase taraha svayaM patita hue aura dUsaroMko bhI patita mukta isa vAtAvaraNameM svayaM kucha soce samajhe aura vikiyA / aura isa Darase ki kahIM suzikSita yA cAreM evaM hara-ekakI bAta jAnanekI ceSTA kareMsusaMskRta hokara ye patita yA nIca kahe jAnevAle vagaira kisI virodha yA Bias ke-tabhI hameM satyase kahIM una logoMse Upara na AjAya~ jo pavitra yA bheMTa hogI aura phira hama apane yA dharmakI asaliU~ce kahe jAte haiM-ina U~ce kahe jAnevAloMne unako yatako sacamuca pAveMge / aura tabhI hamArI evaM hara-tarahase bauddhika mAnasika evaM naitika vikAsa hamAre dharmakI, hamArI jAtikI, hamArI saMskRtikI, karanese roka diyA / Apa bhI gire aura dUsaroMko dezakI sthAyI unnati hogI aura hotI jaaygii| For Personal & Private Use Only Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anekAnta [varSa 10. aisA yadi hama kareMge to merA vizvAsa hai ki vijJAnakA dAromadAra hai| para isa Election punaH eka samaya aisA AvegA jaba loga jainadharmakI Theory kI byAkhyA apane vizada evaM vyavasthita mahattAko, usakI vaijJAnikatAko evaM sarva-priyatA tathA sUkSmarUpameM saba kucha jAnanevAle sarvajJa jainatathA saccAIko mAnane aura samajhane lgeNge| tIrthakaroMdvArA pahale hI kI gaI hai, jise zAyada ____ bhagavAna mahAvIra kevala jainadharmake hI nahIM, abhI hamAre Adhunika vaijJAnika kucha aura Age jaba vizvake lie paramapUjya hue aura unhoMne vihAra bar3heMge taba pAveMge ki hA~, jo kucha jainadharmameM pudgala prAntako hI nahIM sAre deza aura isa pRthvIko bhI aura jIvake bAre meM kahA gayA hai usIke Upara sAre apane caraNoMse pavitratA pradAna kii| ataH vihArako saMsArakA astitva hai / jainadharmameM vArNita 6 tatvoMko hI kyoM sAre bhAratako bhagavAna mahAvIrake lie garva loga bhale hI apane dhArmika ahaMmeM na mAnanekA dAvA hai aura honA cAhiye / mahAtmA gAMdhIne bhI bhagavAna karate hoM, para Aja taka hajAroM varSoMse bhI kisIne . mahAvIrakI jIvanIse ahiMsAkA vyAvahArika jJAna unakA khaMDana aba taka nahIM kiyA hai-na jinhoMne liyA aura yuga badala diyaa| ceSTA kI hai ve saphala hI ho pAye haiN| jainadharma aura __ Aja hamAre vaijJAnika jainadharmake sUkSma vaijJAnika isake tatvoMkI vizada vaijJAnika jAnakArI hara taraha pratiApadana yA tattvoMse ekadama ajJAna haiM aura sama- kisI bhI vyaktiko Upara hI uThAvegI evaM deza yA jhate haiM ki vijJAnakA Election yA low Theopy saMsAra bhI isI taraha Upara uTha sakatA hai tathA pazcimase nikalA hai-jisake Upara Aja sAre saccA sukha aura sthAI zAnti sthApita hosakatI hai| kAra-zAsana-jayantI (zrI jinezvaraprasAda, jaina) zrAvaNa kRSNA pratipadAkA puNya-divasa zrI ajara, amara, ananta guNoMke piNDa zuddha-buddha-siddha1008 bhagavAna mahAvIra svAmIkA zAsana-jayantI svarUpako prApta karo, jisase saMsArake duHkhoMse chUTadivasa hai / isa dina Ajase lagabhaga 2500 varSa pUrva kara nijAnandarasameM lavalIna ho sko|' bhagavAnake bhagavAnakA prathama upadeza usa samayaka prakANDa- prathama AdhyAtmika upadezakA sAra yahI thaa| hama tattvavettA gautama indrabhUtike milate hI vihAraprAnta- sabako usapara calakara Atma-kalyANa karanA cAhie kI rAjagRhI nagarIke vipulAcalapara huA thaa| aura zAsana-jayantIke smaraNArtha apanA kartavya bhagavAnane apane upadezameM kahA ki 'ai jagatake pAlana karanA caahie| prANiyo ! tuma zarIrase mamatvakA tyAgakara AtmAke For Personal & Private Use Only Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAptakI zraddhAkA phala (zrI 105 kSullaka pUjya gaNezaprasAdajI varNI ) -:*:AtmAnuzAsanameM guNabhadra svAmI likhate haiM :- Upara puruSatvakA veSa yaha zobhA nahIM detaa| sarvaH prepsati satsukhAptimacirAlsA sarvakarmakSayAt, eka AdamI thA / zarIrakA sundara thaa| usane sadvRttAtsa ca tacca bodhaniyataM so'pyAgamAtsa shruteH| striyoM jaise hAtha maTakAnA aura AMkha calAnA sIkha sA cAptAtsa ca sarvadoSarahito rAgAdayaste'pyata- liyaa| rAjAkA darabAra bharA thaa| acche-acche loga staM yuktyA suvicArya sarvasukhada santaH zrayantu zriyai // usameM baiThe hue the| vaha AdamI bhI strIke veSameM 'saMsArake yAvanmAtra prANI sukha cAhate haiM, sukhakI vahA~ phuNcaa| saba loga use dekhakara ha~sane lge| prApti samasta karmoMke kSayase ho sakatI hai| vaha karmoM- sabase bar3A jo AphIsara thA vaha bhI ha~sane lgaa| kA kSaya samyakacAritrase ho sakatA hai| samyaka- usane kahA ha~sanekI kyA bAta hai ? tuma loga aMtacAritra samyagjJAnase sambandha rakhatA hai| samyagjJAna raGgasa strI ho aura meM bahiraGgakA / yadi tuma antaAgamase hotA hai, Agama atise hotA hai, zruti raGgake strI na hote to itanI bahusaMkhyaka janatAke Aptase hotI hai aura Apta vaha hai jisake rAgAdi Upara muTThI bhara loga rAjya kaise karate ? vAstavameM doSa naSTa ho cuke haiN| isa prakAra yuktidvArA vicAra yahI bAta hai, tumhArA rAjya tumhAre pramAda aura kara sarva sukhoMko denevAle zrIarahantadevakI upA- tumhArI kAyaratAse gayA hai / aMgrejoMne aura musalasanA karo, usIse ihalaukika aura pAralaukika lakSmI se TaTalaukika aura pAralaukika lakSmI mAnoMne kyA kiyA ? usa samaya tumhArI jaisI prApta ho sakatI hai|' hAlata thI usameM yadi aMgreja na Ate to koI unake . yathArthameM Apta bhagavAnakI zraddhA bar3A kalyANa dAdA Ata / itanA khayAla avazya rakkho ki apanekaranevAlI hai| Apta usa pavitra AtmAko kahate dvArA kisIkA burA na ho jAya, para jo tumhArA .haiM jisake hRdayase rAgAdi doSa aura bAnAvaraNAdi vighAta karaneko Ave usase apanI rakSA jisa taraha AvaraNa nikala cuke haiM, jo sarvajJa hai aura mokSamArga- bane kara sakate ho, aisI jinAgamakI AjJA hai| kA netA hai aise prAptake sudRr3ha zraddhAnase yadi jIvakA guru vahI hai, jo sAkSAtmokSamArga meM pravezakara kalyANa nahIM hogA to kisase hogA ? bhayase Apa cukA hai, ailaka munikI saba kriyA pAlate haiM para logoMke cehare sUkha rahe haiM, kahate phirate ho koI unakI eka hAthakI laMgoTI unake guru honemeM bAdhaka hamArA rakSaka nahIM hai| saMsArameM kauna kisakI rakSA hai| sera tabhI hogA jaba 80 tolekA hogA, cAra karatA hai| Apa lAga zUravIratAko bhUla gaye isa- AnA bhara bhI kama rahanepara sera nahIM kahalA sakatA, liye duHkhI hogye| zUravIra hI saMsArakA mArga para aMzataH gurutva to unameM bhI hai / gurutva hI kyoN| calAtA hai aura zUravIra hI mokSakA mArga calA AptapanA bhI aMzataH unameM prakaTa ho jAtA hai| sakatA hai / Apa puruSa haiM / puruSa hokara itane bhaya- saMyamiyoMkI bAta jAne dIjiye, avirata samyagdadhibhIta honekI kyA AvazyakatA ? yadi Apa apanI meM bhI AptakA aMza jAgRta ho jAtA hai isIliye rakSA nahIM kara sakate to lugI pahina lo, puruSatvakA to use 'gharamAMhi jinezvarakA laghunaMdana' khaa| garva chor3a do / antaraGgameM strI jaisI bhIrutA aura yathArtha deva, guru aura dhamakI bhakti karanA For Personal Private Use Only Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 36 anekAnta zrAvakakA mukhya kartavya hai / AgamakA adhyana karanA mahopakArI hai / yadi Agamake jJAtA na hoM to ApakI sabhAoM aura mandiroMkI zobhA kaise hosakegI / una patthara ke khambhoMse mandirakI zobhA nahIM hai, jJAnavAnoMse mandirakI zobhA hai| loga kahate haiM ki ina vidyAlayoMmeM hamArA lAkhoM rupayA vyartha calA gayA, kucha bhI lAbha nahIM hue / para maiM kahatA hU~ ki tumhAre (sAgara) vidyAlaya se ye tIna vidvAn (paM0 dayAcandajI, pannAlAlajI, mANikacandajI) taiyAra hogaye to tumhArA lAkhoMkA kharca saphala hogayA / tumhIM soco jJAnake binA kyA zobhA ? devakI pUjAkA abhiprAya yaha nahIM ki unhIMko hamezA pUjate raho / are ! vaha to tumhArA rUpa hai / vaisA tumheM bananA hai / upAdAna to tumhIM ho| prayatna to tumhIMko karanA hai / zrIjinendradeva nimitta mAtra haiN| ApakA baccA par3ha gayA, paMDitajIne par3hA diyA / kSayopazama baccekI AtmA meM thA / prayatna usane kiyA, para usakA zreya paMDitajIko diyA jAtA hai, yaha nimittakI pradhAnatAse kathana hai / nimittakI pradhAnatA se hI devako kalyANakArI mAnA jAtA hai, upAdAnakI apekSAse nahIM / yathArtha meM ApakI AtmA hI deva hai vahI pUjya hai / eka kissA hai| Apa logoMne kaI bAra sunA hai| phira bhI kahatA hU~ : to eka AdamI thA / usakI strI thI / strI bar3I catura thii| jaba usakA pati paradeza jAne lagA use Dara lagA ki yaha vahA~ dharmabhraSTa na ho jAya / jAte samaya usane use eka golavaTaiyA dI aura kahA ki inakI pUjA kiye binA khAnA nahIM khAnA aura jaba pUjA karo taba inake sAmane pratijJA kiyA karo ki 'maiM pApa nahIM karU~gA / ' puruSa thA bholA-bhAlA, usane kI bAta mAna lii| vaha eka dina pUjA karake kahIM gayA ki itanemeM cUhAne vaTaiyAparake cAvala khA liye aura use lar3akA diyA / usane samajhA ki isa vaTaiyAse bar3A to yaha cUhA hai ise hI pUjanA cahiye / vaha cUhAko pUjane lagA / eka dina bilAva - [varSa 10 ke sAmane cUhA Darakara raha gayA / usane samajhA yahI balavAn hai ise pUjanA cAhiye / eka dina kuttA AyA / usake sAmane bilAva Dara gyaa| aba vaha kutte pUjane lagA / paradezase kutteko sAtha le AyA / . eka dina kuttA caukAmeM calA gyaa| strIne usake zirameM velana jamA diyA / vaha kaI-kaI karatA huA bhAgA / puruSane socA yaha strI kuttese bar3I hai ise hI pUjanA cAhiye | aba vaha use pUjane lgaa| eka dina strIne dAlameM namaka adhika DAla diyA jisase usa puruSane usake zira meM eka cAMTA mAra diyA / vaha rone lagI / puruSane samajhA are isase balavAn to maiM hI hU~ / mujhe svayaM apane ApakI pUjA karanA cAhiye / so bhaiyA ! kalyANa tabhI hogA jaba Apa apanI pUjA karane lageMge, lekina jaba taka vaha dazA prApta nahIM huI hai taba taka deva Adiko pUjanA hI hai / 1 kudeva, kuguru aura kudharmakI sevA karanA so dharma hai / jo svayaM rAgI -dveSI hai, viSaya-vAsanAoMmeM Asakta hai usakI ArAdhanAse kalyANa hogA, yaha saMbhava nahIM / jahA~ dharmake nAmapara maiM-maiM karate hue nibala jantuoM ke galepara churI calA dI jAya vaha kyA dharma hai ? aise dharmase kyA kisIkA kalyANa ho sakatA hai ? kalyANa to usa dharmase hogA jisameM prANimAtrakA bhalA cAhA jAtA hai| eka paMDita the manmatha bhaTTAcArya / bole jainadharmane bhAratavarSako vara bAda kara diyA / inakI ahiMsAne duniyA ko kAyara banA diyaa| dUsarA eka samajhadAra vahIM thA / usane uttara diyA / jenadharmane bhAratako varavAda nahIM kiyA, jainadharma kAyaratA nahIM sikhAtA / vaha itanA vIratApUrNa dharma hai ki use yadi koI ghAnImeM bhI pela deve taba bhI upha nahIM kre| bhAratavarSako naSTa kiyA hai hamArI viSayAsaktine, hamAre pramAdane, hamArI phUTane / saMsAra bharI dazA bar3I vicitra hai / kalakA karor3apati Aja bhIkha mAMgatA phiratA hai / saMsArakI dazA eka pAnIke babUleke samAna hai / saMsArI jIva moha For Personal & Private Use Only Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ phiraNa 1] AptakI zraddhAkA phala 37 ke kAraNa andhA hokara nirantara aise kAma karatA hai "iti stuti deva ! vidhAya dainyAvaraM na yAce svamupettako'si / jisase usakA dukha hI bar3hatA hai / yaha jIva apane chAyA taru saMzrayataH svataH syAskarachAyayA yaacityaatmlaabhH||" hAthoM apane kaMdhepara kulhAr3I mAra rahA hai| yaha he deva ! ApakA svatavana kara badalemeM maiM kucha jitane bhI kAma karatA hai pratikUla hI karatA hai| cAhatA nahIM hU~ aura cAhU~ bhI to Apa de kyA saMsArakI jo dazA hai, yadi caturthakAla hotA to use sakate haiM ? kyoMki Apa upekSaka haiM Apake manameM . dekhakara hajAgeM AdamI dIkSA le lete / para yahA~ kucha yaha vikalpa hI nahIM ki yaha merA bhakta hai isaliye paravAha nahIM hai / cikanA ghar3A hai jisapara pAnIkI ise kucha denA cAhiye / phira bhI yadi merA bhAgya bUda ThaharatI hI nhiiN| bhaiyA! mohako chor3o, rAgAdi- hogA to marI prArthanA aura ApakI icchAke binA bhAvoMko chor3o, yahI tumhAre zatra haiM, inase bco| hI mujhe prApta ho jaaygaa| chAyAdAra vRkSake nIce vastutattvakI yathArthatAko smjho| zraddhAko dRDha pahu~canepara chAyA svayaM prApta hojAtI hai| Apake rAkho / dhanaMjaya seThake lar3akeko sAMpane kATa liyA, AzrayameM jo AyegA usakA kalyANa avazya hogaa| vesudha hogayA / logoMne kahA vaidya Adiko bulAo, Apake Azrayase abhiprAya zuddha hotA hai aura abhiunhoMne kahA vaidyoMse kyA hogA ? davAoMse kyA prAyakI zuddhatAse pApAsrava rukakara zubhAsrava hone hogA ? maMtra-taMtroMse kyA hogA? eka jinendrakA lagatA hai| vaha zubhAsrava hI kalyANakA kAraNa hai| zaraNa hI grahaNa karanA caahiye| maMdirameM lar3akeko lejAkara seTha stuti karatA hai : dekho ! chAyA kisakI hai ? Apa kahoge vRkSakI, para vRkSa to apane ThikAnepara hai| vRkSake nimittase "viSApahAraM maNimauSadhAni mantraM samuddizya rasAyanaM c| maryako kiraNeM ruka gaI, ataH pRthivImeM vaisA pariNabhrAmyantyaho na tvamiti smaranti paryAyanAmAni tavaiva tAni // " mana hogayA, isI prakAra kAraNakUTa milanepara - isa zlokake par3hate hI lar3akA acchA hogyaa| AtmAmeM rAgAdibhAvarUpa pariNamana hojAtA hai| loga yaha na samajhane lageM ki dhanaMjayane kisI vastu- jisaprakAra chAyArUpa honA AtmAkA nijasvabhAva kI AkAMkSAse stotra banAyA thA, isaliye vaha stotra- nahIM hai| yahI zraddhAna honA to zuddhAtmazraddhAna ke antameM kahate haiM : hai-samyagdarzana hai| (sAgara-caturmAsameM diyA gayA varNIjIkA eka pravacana) For Personal & Private Use Only Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAhitya-paricaya aura samAlocana [.isa stambhameM samAlocanArtha Aye naye granthAdi sAhityakA paricaya aura samAlocana kiyA jAtA hai| samAlocanAke liye pratyeka granthAdikI do-do pratiyA~ pAnI jarUrI haiN| -sa0 sampAdaka ] 1. mokSamArgaprakAza-lekhaka, AcAryakalpa prakAzaka bhAratIyajJAnapITha kAzI, pRSTha saMkhyA 354 paM0 ttoddrmljii| sampAdaka paM0 lAlabahAdura shaastrii| mUlya sajilda pratikA teraha rupyaa| prakAzaka, bhAratavarSIya di0 jaina saMgha, caurAsI- prastuta granthakA viSaya usake nAmase spaSTa hai / mthuraa| pRSTha saMkhyA, saba milAkara 428 / nUlya, isameM jaina-maTha, jainasiddhAntabhavana, siddhAntavasadi sajilda pratikA ATha rupyaa| Adi zAstrabhaMDAra mUDabidrI, jainamaTha kArakala aura pustuta grantha paMDitapravara ToDaramalajIke mokSamArga- AdinAtha granthabhaNDAra alipUra Adi sthAnoMke bhaprakAzakA DhUDhArI bhASAse khar3I bhASAmeM anUdita NDAroMmeM sthita tADapatrIya granthoMkI eka sUcI hai| ukta saMskaraNa hai / isa saMskaraNameM bhASAparivartanake sAtha sUcIkA saMkalana bhAratIyajJAnapITha kAzIkI kannar3a viSayako spaSTa karaneke liye aneka granthoMke AdhArase zAkhAke dvArA huA hai / di0 jaina samAjameM vividha TippaNa bhI phuTanoTameM diye gaye haiM jinase jainetaragrantha- prAntoMke samasta zAstra-bhaNDAroMmeM sthita graMthoMkI eka kAroMkI mAnyatAoMkA bhalI-bhAMti paricaya mila jAtA mummila sUcIkI bahuta AvazyakatA hai, usakA hai| aura granthagata vizeSa kathanoMko spaSTa karaneke liye abhAva pada-padapara khaTakatA hai, jabaki zvetAmbapariziSTa bhI lagAye gaye haiN| isase sthaloMkA acchA rIya samAjake zAstra-bhaNDAroMkI kaI vizAla-sUciyAM bodha hojAtA hai| prakAzita ho cukI haiN| prastuta sUcIke prakAzanase ___granthake AdimeM 50 pRSThakI mahatvakI prastAvanA usakI AMzika pUrti ho jAtI hai| kheda hai ki hameM hai jisameM granthakartA paM0 ToDaramalajIke jIvana-itivRtta abhI taka bhI isa bAtakA patA nahIM hai ki hamAre para paryApta prakAza DAlA gayA hai aura unakI kRti pAsa kitanI zAstra-sampatti hai| astu, bhAratIya jJAnapITha kAzIdvArA kiyA gayA yaha prayatna prazaMsayoMkA sAmAnya paricaya bhI diyA gayA hai| paMDitajIkA nizcita janma-saMvata abhI aura nIya hai| AzA hai jJAnapITha isa dizAmeM aura bhI cAraNIya hai| prayatnazIla hogii| . isa saMskaraNameM kitanI hI azuddhiyA~ raha gaI haiN| isa saMskaraNameM kucha azuddhiyA~ raha gaI haiM jo prastAvake pRSTha 26 para aprakAzita graMthoMkI jo tAlikA khaTakane yogya hai phira bhI sampAdakajIna isa saskaraNaka. dI gaI hai usameM 55 nambarakA grantha pradya pracarita pIche jo parizrama kiyA hai vaha sarAhanIya hai| saMghane hai jo mahAkavi mahAsenakI anupama kRtirUpase prasiddha isa saMskaraNako prakAzitakara khar3I bhASA-premI pAThakoMkA eka bar3A hita kiyA hai isake liye vaha canda digambara jaina-granthamAlA. bambaIdvArA prakAzita hai| vaha apane mUlarUpameM saM0 1673 meM mANikaavazya dhanyavAdAha hai| saphAI-chapAI acchI hai| svA- hocakA hai jisakA naM08 hai| ataH use aprakAzita dhyAya premiyoMko ise maMgAkara avazya par3hanA caahie| granthoMkI tAlikAmeM nahIM rakhanA caahiye| 2. kannaDa-prAntIya tADapatrIya grantha-sUcI--- sUcIke 126 veM pRSThapara mUDabidrIke jaina-maThake sampAdaka paM0 ke0 bhujabalI zAstrI, mUDabidrI, tADapatrIya granthoMkI sUcI dete hue 115 veM naM0 para For Personal & Private Use Only Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kiraNa 1] sAhitya-paricaya aura samAlocana vAdirAjakRta 'yazodhara-kAvya' kA paricaya diyA hai TIkA thI to usake antakI prazastike padya bhI aura likhA hai ki isameM svopajJa saMskRta TIkA bhI uddhRta kara diye jAte jisase phira zaMkAko koI hai aura vizeSadvArA usa TIkAko kSemapurake neminAtha- sthAna nahIM rahatA / astu, donoM granthoMkI caityAlayameM race jAnekA bhI samullekha kiyA hai| 32 patrAtmakasaMkhyA, aura kSemapurake neminAthacaityAvAdirAjane apane kisI kAvya-granthapara svopajJa layameM nirmANa ye donoM bAteM vicAraNIya haiN| kyoMki TIkA likhI ho, yaha jJAta nahIM hotaa| unake donoM TIkAoMkA eka hI sthAnameM nirmANa honA yazodhara-kAvya aura pArzvanAtha-carita donoM hI grantha avazya hI vicAraNIya hai| chapAI-saphAI prAyaH mudrita ho cuke haiM, para unakI svopajJa TIkAoMkA koI acchI hai| yaha grantha pratyeka pustakAlayameM saMgraha paricaya nahIM hai| mAlUma hotA hai ki kisI anya * karane yogya hai| vidvAnkI TIkAko hI 'svopajJa' bhUlase likhA gayA / hai; kyoMki usI sUcIke 130 veM pRSThapara 126 veM 3. hindI-padya-saMgraha-sampAdaka-muni kAntisAgara nambarake grantha 'yazodhara-kAvya-TIkA' ke, jisakA raca- prakAzaka-zrI jinadattasUri jJAna-bhaMDAra, sUrata / pRSThayatA paMDita lakSmaNa hai aura jisakI patra-saMkhyA bhI saMkhyA 68 / 115 nambarake samAna 32 batalAI gaI hai, antima prastuta pustakameM vibhinna kaviyoMdvArA saMkalita prazastike do padya sUcImeM nimnarUpase diye hue haiM :- nagaroMkI paricayAtmaka gajaloMkA saMgraha hai jo aiti"akArayadimA TIkA cikkaNo guNarakSaNaH / hAsika dRSTi se mahatvapUrNa hai| inase una nagaroMkI akaroji nadAso'yaM cikkaNAtmajalacamaNaH // 1 // tatkAlIna paristhitikA citra sAmane AjAtA hai / ... zrImatpadmaNagummaTetyabhihitau zrIvarNinau bhUtale, .. di0 jainazAstra-bhaMDAroMmeM isa prakArakI aneka gajaleM, bhrAtArauzcArucaritravArdhihimagU tatprItaye lkssmnnH| kavitta tathA lAvaniyA~ pAI jAtI haiM jinameM unakI mando bandhuravAdirAjavidaSaH kAvyasya kalyANadAM. aitihAsika paristhitike sAtha vahA~kI janatAkI TIkA kSemapure'karod gurutarazrInemicaityAlaye // 2 // " dhArmika pariNatikA bhI parijJAna hojAtA hai| munijI ina padyoMse spaSTa mAlUma hotA hai ki yazodhara kA yaha kArya prazaMsanIya hai| AzA hai ve isa kAvyakI. isa TIkAko lakSmaNane apane pitAke anu prakArakI anya aitihAsika kavitAoMkA bhI saMgraha rodhase banAI hai aura apane donoM bhAI padmaNa aura prakAzita karanekA prayatna kreNge| gummaTa vaNidvayake kahanese unake premavaza kSemapurake pustakake antameM bataura pariziSTake gajaloMmeM bRhat neminAtha-caityAlayameM use racA hai| bahuta prayukta hue nagara, grAma, rAjA, maMtrI, seTha aura saMbhava hai dUsarI pratimeM, jisakA Upara ullekha zrAvaka-zrAvikAoMke nAmoMkI sUcIkA na honA khaTakiyA gayA hai yahI TIkA sAthameM aMkita ho, katA hai / AzA hai agale saMskaraNameM isa bAtakA jise svopajJa batalAyA gayA hai, yadi vaha svopajJa dhyAna rakkhA jaavegaa| -paramAnanda jaina, zAstrI For Personal & Private Use Only Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sampAdakIya anekAntakA nayA varSa aura jina varSoM meM anekAntako ghATA na rahakara kucha bacata hI isa kiraNake sAtha anekAntakA 10 vA~ varSa prArambha rahI thI / yahA~para eka bAta khAsataurase noTa kara denekI hai jo hotA hai aura yaha varSArambha zrAvaNa kRSNa pratipadAkI usa hAlameM dehalI myUjiyamake suparinTenDenTa DA. vAsudevazaraNapuNyatithise kiyA jArahA hai jo prAcIna bhAratakA nava varSa jI agravAlane milanepara kahA jisakA sAra itanA hI hai / divasa new years day hai tathA jisa dina zrIvIrabhaga- ki devamUrti aura devAlayake nirmANa tathA pratiSThAdi kAryoMpAnakI prathama divyadhvani-vANI vipulAcalaparvatapara khirI meM jisa prakAra Arthika dRSTiko lakSyameM nahIM rakkhA jAtAthI-unakA zAsanatIrtha pravartita huA thA aura jo lokameM arthopArjana usakA dhyeya nahIM hotA-usI prakAra sarasvatIvIrazAsanajayantI parvake rUpameM vizruta hai / aba anekAnta devIko mUrti jo sAhitya hai usake nirmANAdi kAryomeM dehalIse prakAzita huA karegA aura dehalIke akalaMkapresameM Arthika dRSTiko lakSyameM nahIM rakhanA cAhiye / prayojana unausake chapAnekI yojanA kI gaI hai| presane samayapara patra- kA yaha ki anekAntako zuddha sAhityika tathA aitihAsika ko chApakara denekA pukhtA vAdA kiyA hai aura vaha eka patra banAnA cAhiye aura usameM mahatvake prAcIna granthoMko saptAhameM eka kiraNako chApa deneke liye vacanabaddha huA hai| bhI prakAzita karate rahanA cAhiye / jainasamAjameM sAhityika chapAIkA cArja aura dehalIkA kharca bar3ha jAnepara bhI pracAra- ruci kama honese yadi patrakI grAhakasaMkhyA kama rahe aura kI dRSTise mUlya vahI 2) ru. vArSika hI rakkhA gayA hai| itane usase ghATA uThAnA par3e to usakI cintA na karana mUlyameM patrakA kharca pUrA nahIM ho sakatA usa vakra taka jaba cAhiye-vaha ghATA una sajjoMke dvArA pUrA honA cAhiye taka ki patrakI grAhakasaMkhyA hajAroMkI tAdAdameM na bar3he jo sarasvatI athavA jinavANI-mAtAkI pUjA-upAsanA aura koI bhI patra hAni uThA kara adhika samaya taka kiyA karate haiM aura deva guru-sarasvatIko samAna-dRSTise jIvita nahIM raha sakatA / pichale varSa jo ghATA rahA use dekhate haiN| aisA honepara jainasamAjameM sAhityika ruci bhI vRdekhate hue isa varSa patrako nikAlanekA sAhasa nahIM hotA ddhiko prApta hogI, jisase patrako phira ghATA nahIM rahegA aura thA parantu aneka sajjoMkA yaha anurodha huA ki anekAnta- lokakA jo ananta upakAra hogA usakA mUlya nahIM A~kA ko banda nahIM karanA cAhiye, kyoMki isake dvArA kitane jA sakatA-sthAyI sAhityase honevAlA lAbha devamUrtiyoM hI mahatvake sAhityakA gaharI chAna-bInake sAtha nava-nirmANa Adise honevAle lAmase kucha bhI kama nahIM hai| bAta bahuta aura prAcIna sAhityakA susampAdana hokara prakAzana hotA acchI tathA sundara hai aura usapara jainasamAjako khAsataurase hai, jo banda honepara ruka jAyagA aura usase samAjako bhArI dhyAna dekara anekAntakI sahAyatAmeM savizeSa rUpase hAni pahu~cegI / idhara vIrasevAmandirake eka vidvAnne sAvadhAna honA cAhiye, jisase anekAnta ghATekI cintAse nijI prayatnase 100 aura dUsare vidvAnne 200 naye mukta rahakara prAcIna sAhityake uddhAra aura samayopayogI navagrAhaka banAnekA dRDha saMkalpa karake protsAhita kiyA / udhara sAhityake nirmANAdi kAryoMmeM pUrNataH dattacitta rahe aura isa guNa-grAhaka premI-pAThakoMse yaha AzA kI gaI ki ve taraha samAja tathA dezakI ThIka-ThIka sevA kara sake / anekAntako aneka mArgoMse sahAyatA bhejakara tathA bhijavA anekAntakI sahAyatAke aneka mArga haiM jiheM pAThaka anyatra kara usI prakArase apanA hArdika sahayoga pradAna kareMge prakAzita 'anekAntakI sahAyatAke mArga' isa zIrSakaparase jisa prakAra ki ve anekAntake 4the, veM varSoM meM karate rahe haiM jAna sakate haiN| For Personal & Private Use Only Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dehalImeM kIra-zAsana-jayantIkA apUrva samAroha bhAratako rAjadhAnI dehalImeM bhAratake AdhyAtmika saMta duniyA prazAnta hai| vaha zAntikA upAya cAhatI hai| pUjya zrI 105 zullaka gaNezaprasAdajI varNIkI adhyakSatAmeM zAntikA sarvazreSTha upAya mahAvIrakI ahiMsA hai| videzoMse zrAvaNa kRSNA pratipadA, tA. 11 julAI san 1946 ko ahiMsAke pracArakI mA~ga prArahI hai, ahiMsAke pracArakA rAtrike 7 // bajese 10 // baje taka lAlamandirajIke ahAte- isase aura mahAn avasara kaba milegA! Apa daza-bIsameM vIra-sevAmandira sarasAvAke tatvAvadhAnameM dhIra-zAsana- lAkha rupayA ikaTThe kIjiye aura eka jahAja kharIdakara jayantIkA apUrva samAroha sAnanda sampanna huaa| videza caliye aura yahA~ para vIra-zAsanakI vAstavika janatA cAra-pA~ca hajArakI tAdAdameM upasthita thI aura ahiMsAkA pracAra kriye| usameM apUrva ullAsa thaa| lA0 raghuvIrasiMhajI jainAvAca mukhtAra sAhabakI saMsthA vIra-sevAmandira vIra-zAsanakI kampanI aura jaina-jAgRta-saMghake sadasyoMne isa samArohakI sevA kara rahI hai, kyA Apa loga vIra-sevAmandirako vyavasthA kI thii| sthAnAdikA prabandha nahIM kara sakate ! yadi zrApa loga apane paM0 mujhAlAlajI samagaurayAke maMgalagAnake pazcAt dainika kharca se phI-rupayA eka-paisA bhI nikAleM, jo svAmI nijAnandajIne apane bhASaNameM vIra-zAsanakI mahattA- adhika nahIM hai tA lAkhA rupayA ikaTThA ha adhika nahIM hai to lAkhoM rupayA ikaTaThA hosakatA hai aura ko batalAyA / anantara jaiTalI sAhabane, jo darzana-zAstrake usase dhIra-zAsanake pracArameM pUrI madada mila sakatI hai| prauDha vidvAn haiM aura jainadharmase vizeSa prema rakhate haiM, Apa vIra-sevAmandirako apanAe~ aura usakI tana-manabhAratIya-darzanoMke sAtha tulanAtmakarUpase jainadarzana aura dhanase sahAyatA kareM jisase vaha prAcIna-zAstroMke uddhAra usake ahiMsA, satya tathA karma zrAdi siddhAntoMkA sundara karanemeM samartha hoske| bhASaNa cAlU rakhate hue pUjya evaM mArmika vivecana kiyA aura batalAyA ki bhAratIya- varNIjIne kahA ki zrAja vIra-zAsanakA divasa hai| Ajase darzanoMmeM jaina-darzanakA sabase mahatvapUrNa sthAna hai aura Apa loga madya, mAMsa aura madhuke tyAgapUrvaka aSTa mUlaguNoMmahAvIrakA zAsana hI virodhoMkA samanvaya karanevAlA hai| ko dhAraNa karanekI pratijJA kreN| Apane bhASaNake zrAdi aura antameM mahAvIrake caraNoM meM isake bAda paM0 rAjendrakumArajI pradhAnamaMtrI di. jainaapanI hArdika zraddhAJjali arpita kii| pazcAt bA. jaya saMghane pU.ya varNIjIkI bhAvanApara jora dete hue kahA ki bhagavAnajI eDavokeTa pAnIpatane apane mahatvapUrNa bhASaNameM mukhtAra sAhabane jaina-sAhityakI bar3I sevA kI hai aura dhIra-zAsanake pracArakI preraNA karate hue apane jIvanako usake liye apanA saba kucha de diyA hai| Apa loga apanI vIra-zAsanakA saccA anuyAyI banAnekI ora saMketa kiyaa| AmadanImeMse Der3ha parasenTa nikAlakara use dhIra-sevAmandirako anantara vIra-sevAmandirake saMsthApaka paM0 jugalakizorajI prAcIna-zAstroMke samaddhArake liye de deveN| vIra-sevAmandirane mukhtArane vIra-zAsanadivasakI mahattA aura tithikI kA jaina-saMskRtike saMrakSaNakA bar3A kArya kiyA hai| isapara na pavitratA evaM aitihAsika prAcInatAkA ullekha karate hue aneka sajanoMne usI samaya apane nAma likhaaye| 'mahAvIra-sandeza' nAmakI svaracita kavitA par3hakara sunaaii| isa taraha vIra-zAsana-jayantIkA yaha mahotsava bar3e isake bAda adhyakSa mahodaya pUjya varNIjIkA prabhAvaka bhASaNa prAnanda aura ullAsake sAtha samApta huaa| huaa| Apane bhagavAn mahAvIrake zAsana-siddhAntoMkA svayaM AcaraNa karanekI preraNa hue kahA ki zrAja ...... .......... -paramAnanda, For Personal & Private Use Only Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Regd. No. D. 397 ==) hamAre surucipUrNa prakAzana (== 1. anitya-bhAvanA-zrA0padmanandikRta bhAvapUrNa 6. umAsvAmizrAvakAcAraparIkSA-mukhtAra zrIdhAra hRdayagrAhI mahatvakI kRti, sAhitya-tapasvI paNDita | jugalakizoradvArA likhita grantha-parIkSAoMkA itihAsajagalakizora makhtArake hindI-padyAnavAda aura bhAvArtha sahita prathama aMza / mUlya cAra paanaa| sahita / mUlya cAra pAnA / 7. vivAha-samuddezya-paMDita jugalakizora 2. AcArya prabhAcandrakA tattva kAnacyAthasatra-sarala mukhtAradvArA racita vivAhake rahasyako batalAnevAlI saMkSipta nayA sUtra-grantha, paM0 jugalakizora mukhtArakI aura vivAhoMke avasarapara vitaraNa karane yogya sundara subodha hindI-vyAkhyAsahita / mUlya cAra zrAnA / kRti / mUlya pATha shraanaa| 3. nyAya-dIpikA-(mahatvakA sarvapriya saMska ___naye prakAzana raNa) abhinava dharmabhUSaNa viracita nyAya-viSayakI subodha prAthamika rcnaa| nyAyAcArya paM0 darabArIlAla 1. prAptaparIkSA-svopajJaTIkAsahita-( aneka koThiyAdvArA sampAdita, hindI-anavAda, vistRta (101 vizeSatAoMse viziSTa mahatvapUrNa abhinava saMskaraNa) pRSThakI) prastAvanA, prAkathana, pariziSTAdise viziSTa, tArkikaziromaNi vidyAnandasvAmi-viracita prAptaviSaya400 pRSThaprasANa, lAgata mUlya pA~ca rupyaa| vidvAnoM, kI advitIya racanA, nyAyAcArya paNDita darabArIlAla chAtroM aura svAdhyAya-premiyoMne isa saMskaraNako bahuta koThiyAdvArA prAcIna pratiyoMparase saMzodhita aura sampApasanda kiyA hai| isakI thor3I hI pratiyA~ zeSa rahI haiN| dita, hindI-anuvAda, vistRta prastAvanA, aura aneka zIghratA kreN| phira na milane para pachatAnA pdd'egaa| pariziSToMse alaGkata 20426.pejI sAija, lagabhaga 4. satsAdhusmaraNamaGgalapATha-abhUtapUrva sundara aura viziSTa saGkalana, saGkalayitA paMDita jugalakizora cAra-sau pRSTa pramANa, mUlya aATha rupyaa| yaha saMskaraNa mukhtAra / bhagavAna mahAvIrase lekara jinasenAcArya / zIghra prakAzita horahA hai| paryantake 21 mahAn jainAcAryoMke prabhAvaka guNasmaraNoMse nAtha-stotra-ukta vidyAnandAcAryayukta / mUlya pATha shraanaa| viracita mahatvakA stotra, hindI-anuvAda tathA prastA5. adhyAtmakamalamArtaNDa-paJcAdhyAyI tathA vanAdi sahita / sampAdaka-nyAyAcArya paNDita darabArIlATIsaMhitA Adi granthoMke racayitA paMDita rAjamalla lAla kotthiyaa| mUlya eka rupyaa| viracita apUrva prAdhyAtmika kRti, nyAyAcArya paMDita 3. zAsana catustrizikA-vikramakI 13 vIM darabArIlAla koThiyA aura paM0 paramAnanda zAstrIke zatAbdIke vidvAn muni madanakIrti-viracita tIrthasarala hindI-anuvAdAdisahita tathA mukhtAra paMDita paricayAtmaka aitihAsika apUrva racanA, hindI anuvAdajugalakizoradvArA likhita vistRta prastAvanAse viziSTa / sahita / sampAdaka-nyAyAcArya paNDita darabArIlAla mUkhya Der3ha rupyaa| kotthiyaa| mUlya bAraha pAnA / SEK RY- vyavasthApaka vIrasekAmandira, 7/33 dariyAgaMja, dehlii| prakAzaka-paramAnanda jaina zAstrI, vIrasevAmaMdira 7/33 dariyAgaMja dehalI, mudraka-ajitakumAra jaina zAstrI, akalaMkapresa, sadarabAjAra, dehalI 915-PAUBDEUSeoni