________________
ચિતામાં સમ
કેટલાક કાવ્યો લખ્યા છે, જે સમજવા આવશ્યક છે.
ભારતનાં સામાન્ય પ્રજાજનનાં જીવન વ્યવહારની ખૂટતી કડીઓને જોડવાના અદમ્ય ભાવથી ‘પ્રભુ-પ્રાર્થના’ કાવ્યમાં તેઓ પ્રથમ તો પ્રભુ પાસે પ્રાર્થના કરે છે. અને પછી યોગ્ય વ્યક્તિઓને પરોક્ષ રૂપે આદેશ આપે છે.
પ્રભુ પ્રાર્થનામાં તેઓ લખે છે;
નીતિ પ્રીતિ નમ્રતા, ભલી ભક્તિનું ભાન; આર્ય પ્રજાને આપશો, ભયભંજન ભગવાન.
તન મન ધન ને અન્નનુ, કે સુખ સુધા સમાન, આ અવનીનું કર ભલું, ભયભંજન ભગવના.
સંસારના સર્વ ભયોનો નાશ કરી પ્રાણીમાત્રને નિર્ભય બનાવનાર ભગવાન પાસે, આર્ય દેશની આર્ય પ્રજા માટે આ પ્રકારે માગણી કરે છે.
૧) નીતિ – દરેક માનવ નીતિપૂર્ણ વ્યવહારથી જીવન જીવે. નીતિનું ક્ષેત્ર વ્યાપક છે. માનવે પોતાનાં કુંટુંબના પ્રત્યેક સભ્ય સાથે, પાડોશી સાથે, સમાજ સાથે, ધંધાકિય ક્ષેત્રે, રાષ્ટ્રિય ક્ષેત્રે નીતિપૂર્ણ વ્યવહાર કરવો જરૂરી છે. પોતાનાં માનસિક વિચારોથી, વાણી દ્વારા બોલાતાં વચનોથી કે કાયાની સમસ્ત પ્રવૃતિથી કોઈને પણ અન્યાય ન થાય તેની તકેદારી રાખવી જરૂરી છે. તેમજ દેવા-લેવાની પ્રવૃતિમાં પણ નીતિમય દ્દષ્ટિ રહે.
૨) પ્રીતિ – ‘આત્મવત સર્વ ભૂતેષુ' ની સર્વોચ્ચ ભાવનાનાં મંડાણમાં પરિચયમાં આવતાં પ્રત્યેક માનવ કે પ્રાણી પર સ્નેહભાવ રહે, સહુ સાથે મૌત્રીભાવ રહે, કોઈ પ્રત્યે વેર-ઝેર કે દ્વેષની ભાવના ન રહે. પ્રેમ એ જ અહિંસાનું રૂપ છે.
૩) નમ્રતા – મુદ્દતા પૂર્ણ વ્યવહાર, મીઠાશ ભરેલા વચનો, નિખાલસ હૃદય, આદરથી ભરેલું વર્તન, હૈયાની કોમળતા સર્વે જીવો પ્રત્યે રહે.
૪) ભક્તિ – પૂજ્ય વ્યક્તિઓ સાથેનો અહોભાવથી ભરેલો પ્રેમપૂર્ણ આદરભાવ તે ભક્તિ. ભક્તિભાવથી ભિંજાયેલા હૈયા વડે ભગવાન પ્રત્યેનું સમર્પણ તે ભક્તિ. આવો ભાવ સહુ જીવોમાં જાગે.
