________________
| દીન
સંત રોજ નિ
છે
રાકાર અને ગાંધીજીની હો દયો ધર્મનું સ્વરૂપ
સત્ય એ ભગવાનનું બીજું સ્વરૂપ છે. (Truth is God). તો, અહિંસા માં ભગવતી સ્વરૂપ છે. સત્ય ભાવાત્મક છે અને અહિંસા ક્રિયાત્મક છે. સત્યની ક્રિયાત્મક અને વિધેયાત્મક વત્સલ શક્તિ, તે ભગવતી અહિંસા છે. આ અહિંસા ભયભીત બનેલાને શરણ આપતા પીયરઘર જેવી છે, ઉર્ધ્વગમન કરવા ઈચ્છતા સાધકને, ગગન જેમ પંખીને આધાર આપે તેમ આધાર આપનારી છે. દયાધર્મ તૃષાતુરને જળ, (જલદાન) ક્ષુધાતુરને અન્ન (અન્નદાન), રોગીઓને ઓષધ (ઔષધદાન) આપનાર છે. ચીપગા પ્રાણીઓને આશ્રય આપનાર છે, સાર્થવાહની જેમ ભૂલેલાને માર્ગ બતાવનાર છે, સમુદ્ર મધ્યે નૌકા પ્રવાસીઓનું રક્ષણ કરે તેમ રક્ષણ કરનારી છે. આવી સુપ્રસિદ્ધ અહિંસા - દયાધર્મ મોક્ષના અભિલાષી જીવોને પ્રાણરૂપ શરણરૂપ છે.
અહિંસાનું વિધેયાત્મક સ્વરૂપ દયા જ છે માટે જ ગમે તેવા વિકટ સંજોગોમાં સાધક આત્મા દયા છોડતા નથી અને તેનું પરિપાલન કરે છે. દયાનો અર્થ પ્રાણી માત્ર પ્રત્યે સહાનુભૂતિ, કરૂણા, પ્રેમ, પ્રીતિ, રક્ષા કરવી, અનુગ્રહ કે કૃપા કરવી તેવો થાય છે. જ્ઞાનીઓએ કહ્યું છે કે,
“દયા તે સુખની વેલડી, દયા તે સુખની ખાણ અનંત જીવ મોક્ષે ગયા, દયા તણા ફળ જાણ”
યુગપૂરૂષ શ્રીમદ્ રાજચંદ્રએ દયાને સધર્મ તરીકે પ્રરૂપેલ છે. સર્વજ્ઞ ભગવંતે તત્વના ભિન્ન ભિન્ન ભેદ કહ્યાં છે. તેમાં મુખ્ય બે છે વ્યવહાર ધર્મ અને નિશ્ચય ધર્મ. આપણે વ્યવહાર ધર્મામાં દયાની વિચારણા કરીએ.
(૧) યત્નાપૂર્વક જીવ રક્ષા કરવી તે દ્રવ્ય દયા
(૨) બીજા જીવોને દુર્ગતિ તરફ જતાં દેખી અનુકંપા બુદ્ધિથી ઉપદેશ આપવો તે ભાવ દયા.
