________________
અધિકારી છે. ‘અમૂલ્ય તત્ત્વવિચાર' પણ શ્રીમનું એક ઉત્ત્ત ગેય કાવ્ય છે. ‘બહુ પુણ્ય કેરા પુંજથી શુભ દેહ માનવનો મળ્યો' એવી પંકિતથી શરૂ થતું આ કાવ્ય મીરાબાઈના ‘નહિ એસો જનમ બારંબાર' સાથે તુલના કરવા જેવું છે. આ કાવ્યનું ઉત્તુંગ શિખર છે:
‘હું કોણ છું?’ ‘ક્યાંથી થયો?’ શું સ્વરૂપ છે મારું ખરું ? કોના સંબંધે વળગણા છે ? રાખું કે એ પરહરું ?
આધ્યાત્મિક વિષયના આવાં ગહન કાવ્યો સિવાય શ્રીમદ્ સામાજિક સુધારાવાદી દ્રષ્ટિએ પણ કેટલાંક કાવ્યો લખ્યાં છે તેની બહુ નોંધ લેવાઈ નથી. લગભગ પંદર વર્ષથી માંડીને આરંભમાં તેમણે આ પ્રકારના કાવ્યો લખ્યા છે એમાં કવિ દલપતરામ તથા નર્મદની કાવ્ય શૈલીનાં કેટલાક લક્ષણો જોવા મળે છે. સં.વ. ૧૯૪૦માં તેમણે સ્ત્રીનીતિ બોધક (ગરબાવાળી) પ્રગટ કરી એમાં સ્વદેશ પ્રેમ તથા સ્ત્રી કેળવણી દ્વારા મહિલા સમાજમાં સુધારા પ્રેરવાની તેમની અદમ્ય ઈચ્છા પ્રગટ થાય છે જેમ કે :
‘થવા દેશ આબાદ સૌ હોંશ ધારો, ભણાવી ગણાવી વિનતા સુધારો; થતી આર્યભૂમિ વિષે જેહ હાનિ, કરો દૂર તેને તમે હિત માની.’
દલપતરામની મનહર છંદમાં રચાતી સુધારા અંગેની કવિતા જેવી તેમણે અનેક કવિતાઓ લખી છે. એમાંની ‘સ્ત્રીનીતિ બોધક’ કવિતા મુખ્ય છે. ‘સુધારાની સામી જેણે, કમર કસી છે હસી,
નિત્ય નિત્ય કુસંપ જે, લાવવાને ધ્યાન ધરે; તેને કાઢવાને તમે, નાર કેળવણી આપો,
કુચાલો નઠારા કાઢો, બીજા જે બહુ નડે; રાયચંદ પ્રેમે કહે, સ્વદેશી સુજાણ જનો,
દેશહિત કામ હવે, કેમ નહિ આદરે?’ દલપત શૈલીની કટાક્ષ અને રમૂજભરી મનહર છંદમાં આલેખાતી કવિતા જેવી શ્રીમદ્ની અગંભીર કિવતા પણ નોંધપાત્ર છે. ‘તૃષ્ણાની
