________________
૩૭. સંસાર રૂપી કુટુંબને ઘેર આપણો આત્મા પરોણા દાખલ છે.
બનાવવાનો હતો. જેને આત્મકલેશ ટાળવો છે, જે પોતાનું કર્તવ્ય જાણવા ઉત્સુક છે, તેને શ્રીમહ્નાં લખાણમાંથી બહુ મળી રહેશે એવો મારો વિશ્વાસ છે પછી ભલે થે હિન્દુ હો કે અન્યધર્મી.”
તેમના લખાણોમાં એક અસાધારણતા એ છે કે પોતે જે અનુભવ્યું તે જ લખ્યું, તેમાં ક્યાંયે કૃત્રિમતા નથી. બીજાની ઉપર છાપ પાડવા સારું એક લીટી પણ લખી હોય એમ મેં જોયું નથી.”
“આ પુરૂષે ધાર્મિક બાબતમાં મારું હૃદય જીતી લીધું, અને હજુ સુધી કોઈ પણ માણસે મારા હૃદય પર તેવો પ્રભાવ પાડયો નથી.”
“ધાર્મિક મનુષ્યનો ધર્મ તેના પ્રત્યેક કાર્યમાં ઝળહળતો હોવો જોઈએ, જે રાયચંદભાઈએ (શ્રીમદ્ રાજચંદ્રએ) પોતાના જીવનમાં સિદ્ધ કરી બતાવ્યો હતો. પોતાના વ્યવહારમાં તેઓ સંપૂર્ણ પ્રકારે પ્રમાણિકપણે વર્તતા એવી મને તેમનાં જીવન ઉપરથી છાપ પડી હતી.”
“વ્યવહારકુશળતા સાથે ધર્મપરાયણતાનો આવો સુંદર મેળ જેટલો મેં કવિમાં (શ્રીમદ્ રાજચંદ્રમાં) જોયો તેટલો મેળ અન્ય કોઈમાં પણ મને દેખવામાં આવ્યો નથી.”
“રાજચંદ્રના જીવનમાંથી તેમની અનંત તપશ્ચર્યા શીખીએ, અને જે અનંત તપશ્ચર્યાને પરિણામે તેઓ ચૈતન્યની આરાધના કરતા શીખ્યા તે સમજીએ, અને આપણી અલ્પતા વિચારી બકરી જેવા રાંક બની, આપણામાં વિરાજતા ચૈતન્યને વિચારી સિંહ જેવા સમર્થ બનીએ તો જીવનનું સાર્થક્ય છે.”
“તેમના જીવનમાંથી ચાર વાતોની આપણને શિક્ષા મળે છે - (૧) શાશ્વવત (આત્મા) (ર) જીવનની સરળતા (૩) સમસ્ત વિશ્વ સાથે એક સરખી વૃત્તિથી વ્યવહાર (૪) સત્ય અને અહિંસામય જીવન.
આ ઉપરથી સચોટપણે જાણી શકાય છે કે પ.કદેવ શ્રીમદ્ રાજચંદ્રજીની દિવ્ય અસર અને પ્રભાવ પૂ. મહાત્મા ગાંધીજી ઉપર કેટલો હતો તે તેના જ શબ્દોથી ખ્યાલ આવે છે.
(‘ગાંધીજીના આત્મકથા” અને “શ્રીમદ્ રાજચંદ્ર અને ગાંધીજી
પુસ્તકમાંથી સાભાર સંકલન – વસંતલાલ આર. દેસાઈ)
