________________
પૂ. સંતબાલજી તથા કવિવર્ય નાનચંદ્રજી મહારાજ સાહેબે ગાંધીજીના કાર્યને આગળ ધપાવવામાં યોગદાન આપ્યું. સંપ્રદાયમાંથી સાંપ્રદાયિકતાના વિષને દૂર કરી સર્વધર્મ-સમભાવનાં અમૃત પાયાં. જેમાંથી મહાત્મા ગાંધીજીએ દેશને સત્યાગ્રહ અને રચનાત્મક કાર્યોનો માર્ગ તૈયાર કરી આપ્યો, ધર્મદષ્ટિ, સર્વોદય કે અહિંસક સમાજરચના કહો તેનો પાયા ગાંધીજી પોતાના વિચાર અને કાર્યથી તૈયાર કરી આપ્યો. પૂ. સંતબાલજીના ભાલનળકાઠાંના પ્રયોગે તે ઝીલી લીધો.
વિદ્વાન શ્રાવક વીરચંદ રાઘવજી ગાંધી ઈંગ્લેન્ડમાં જૈન લિટરેચર સોસાયટી” સ્થાપી લોકોને માંસાહાર છોડાવી શાકાહાર તરફ વાળતા હતા, ત્યાંથી તેમને મહાત્મા ગાંધીજીનો પરિચય થયો બન્નેએ સાથે નિરામિષ આહારના પ્રયોગો કર્યા હતા. આવી બધી પ્રવૃત્તિની પ્રેરણાથી સ્વામી વિવેકાનંદે સ્થાપેલા રામકૃષ્ણ મિશન, પૂ. આત્માનંદજી મહારાજનાં મિશનનું કાર્ય વિજયવલ્લભસૂરી મહારાજે જૈનોની એકતા અને ભારતીય સાંસ્કૃતિક વિકાસના કાર્યો આગળ વધાર્યા.
અહિંસાનો સામુદાયિક પ્રયોગ કરી ભારતને આઝાદી અપાવવાનું અભૂતપૂર્વ અને અદભુત કહી શકાય એવું અહિંસક કામ ગાંધીજીએ કરી બતાવ્યું. અહિંસાના આ પ્રયોગ કાર્યમાં મહાવીરનું તપ, મૌન અને પ્રાર્થનાનો ગાંધીજીએ સામુદાયિક ઉપયોગ પણ કર્યો. સ્ત્રી જાતિની ગુલામીની બેડીઓ તોડવામાં જેમ ભગવાન મહાવીરની ચંદનબાલા સમયના અભિગ્રહની તપશ્ચર્યાનું પ્રદાન ઉપયોગી બન્યું, તેમ ગાંધીજીના તપત્યાગ અને બલિદાનને નિમિત્તે ભારતમાં સ્ત્રીઓને મતદાનનો અધિકાર રાજ્ય શાસનમાં આપ્યો અને પુરુષપ્રધાન સમાજ રચનામાં સ્ત્રીઓ માટે અનેક ક્ષેત્રો ખુલ્લો મૂકવાની પ્રેરણા મળી.
શ્રીમદ્ રાજચંદ્ર, ગાંધીજી અને સંતબાલ જેવી વિભૂતિઓએ વકતવ્ય અને કર્તવ્યને જીવનની એક રેખા પર રાખ્યા. શ્રીમજી અન્ સંતબાલ જેવા મહાન સંતોના વિચારો સાથી મહાત્મા ગાંધીજીના વિચારોનું સામંજસ્ય એટલે રાજસત્તા અને ધર્મસત્તાનો સમન્વય કહી શકાય.
ગાંધીજીએ પોતાના જીવનમાં સર્વધર્મ સમભાવને આત્મસાત કરેલો. શ્રીમદ્જીના જીવન વ્યવહા થી, જેનોના મહાવ્રત અપરિગ્રહની એટલી
