________________
0 li. Qી
બુદ્ધદેવ (મૂળગંધકૃટિવિહાર). સિંહપુરી તીર્થથી આપણે ચંદ્રપુરી જવાનું છે, પણ રસ્તામાં વિશ્વવિખ્યાત ઐતિહાસિક સ્થળ ‘સારનાથ’ની મુલાકાત લઈશું. સાતમી શતાબ્દીના ચીની યાત્રી હ્યુએનસાંગે અહીં ૩૦ બૌદ્ધવિહાર જોયા હતા, જેમાં ૧૫00 અનુયાયી રહેતા હતા. આ ઉપરાંત ૧૦૦ હિંદુ મંદિરો હોવાનો ઉલ્લેખ કર્યો છે. સિંહપુરીથી સારનાથ ૧ કિ.મી.ના અંતરે છે. અહીં ‘મૂળગંધકુટિવિહાર’ નામના મંદિરમાં સોનેરી રંગની બુદ્ધદેવની દેશના આપતી અત્યંત ભાવવાહી મૂર્તિ છે.
પૂર્વે આ સ્થાન ધર્મેક્ષા’ નગરનાં નામે ઓળખાતું; જે કાશીથી ત્રણ કોશ દૂર ગણાતું. સમ્રાટ સંમતિએ સારનાથમાં એક ચૈત્ય તથા સ્તૂપનું નિર્માણ કર્યું હતું... સ્તૂપના અગ્રભાગે ચતુર્મુખ સિંહના મસ્તકારૂઢ ધર્મચક્રની સ્થાપના કરી હતી. નિર્માણ કરેલું ચૈત્ય પ્રાયઃ ૧૬મી શતાબ્દી સુધી શ્વેતાંબરોના અધિકારમાં હતું... ત્યાર બાદ ધીરે ધીરે દિગંબરોએ એના પર અધિકાર જમાવ્યો. આજે પણ સારનાથમાં સ્તૂપની બાજુમાં આવેલ એ દિગંબર મંદિરમાં શ્વેતાંબર મૂર્તિ મૂળનાયકની એક બાજુએ વિદ્યમાન છે... તથા કાળક્રમે ધૂળથી આચ્છાદિત સ્તૂપનું થોડાં વર્ષ પહેલાં ઉખનન કરતાં તેમાંથી ચાર સિંહની આકૃતિ મળી આવી, પણ તેના મસ્તકે સ્થાપના કરેલું ધર્મચક્ર અખંડ ન મળ્યું. નાના નાના તેના ત્રણ ભાગ મળ્યા, જે સૂપની સામે તૈયાર થયેલા નવા મ્યુઝિયમમાં ચતુર્મુખ સિંહની સાથે જ મૂકવામાં આવ્યા છે... સ્તૂપના
