________________
107
Vol.XXXIV, 2011 - અમરકોશ પરની ટીકાસર્વસ્વ અને પદચંદ્રિકા. પરના વાર્તિક વિધ્યાતિy I થી પરરૂપ થયા બાદ, પ્રજ્ઞાતિગઢ I (પ-૪-૩૮) સૂત્રથી ૩ પ્રત્યય લગાડતાં સેરિમ: શબ્દ, વ્યુત્પન્ન કરે છે.
નોંધવું ઘટે કે સૈનિક નો એક બીજો અર્થ. વ્યા. સુધા. માં આપ્યો છે. સૌર: નો એક અર્થ હળ ઉપરાંત સૂર્ય પણ થાય છે. સૈરિ: સીરથ સૂર્ય રૂ૫ રૂવ જે સૂર્યના હાથી જેવો છે. સૂર્યના પુત્ર યમરાજ ગણાય છે અને યમરાજનું વાહન પાડો છે તેથી તે સૂર્ય માટે પુત્રનું વાહન હોવાથી હાથી સમાન છે. આ અર્થ વ્યા. સુધાકાર સિવાય બીજા કોઈ ટીકાકારે નોંધ્યો લાગતો નથી.
૨૭. . વો. મુલત્ની (૨-૧-૨૨) ગરોળી टीकासर्वस्व (भाग-२, पृ. २२६) : वर्णदेशनायां मूर्धन्यमध्योऽपि मुसलो दृश्यते इत्युक्तम् । अमरकोशो. (पृ. ८६) मुस्यति भिनत्ति । मुसली मुष खण्डने मुशली इति गौडः । વિવૃતિ (વો. ૨, પૃ. રૂરલ) | મુતિ ર તિ ક્રિમીનિતિ મુસતી ! મુન geને ! પરિઝતિ (પા. ૨ પૃ. ૩ર૧) મુસસ્તી ધર્મ |
વ્યા. સુધા: (પૃ. ૨૨): મુસ ઉર્ધ્વને ! (વિવાદ્રિ) . વૃષતિત્વાર્ (8ાતિ -૨૬) નન્ गौरादित्वान्ङीष् (४-१-४१). (पा - टी - २): मुषली मूर्धन्यमध्या च इति वर्णदेशना इति मुकुटः ।
“અ.કો.” (૨-૫-૧૨) માં સિંહાદિવર્ગમાં આ મુની શબ્દ આવે છે અને મુખ ઉષ્ણને (દિવાદિ) ધાતુ પરથી વ્યુત્પન્ન થાય છે. | સર્વાનંદે નોંધ્યું છે કેવદિશાના મતે મુક્ષતા શબ્દ મૂર્ધન્યમધ્ય એટલે કે મૂત્ત: પણ હોઈ શકે છે. મુક્ષત: શબ્દવ્યા. સુધામાં દર્શાવ્યું છે તે પ્રમાણે ઉણાદિ સૂત્ર વૃષતિગ્યચિત્ (૧.૧૦૬) થી વસ્ત્ર પ્રત્યય લાગવાથી સિદ્ધ થાય છે. મુતી ઉપરાંત મુષની પણ વણદેશનાના મતે થઈ શકે એમ કહી શકાય. “વ્યા. સુધા.”માં તો મુકુટેવદેિશનાના મતે મુષની મૂર્ધન્યમથ્યા છે એમ સ્પષ્ટ જણાવ્યું છે. વણદેશનાનો આવોજ મત “અ.કો.' (૨-૯-૨૫) માં આવતાં મુનમ્ સંબંધમાં અગાઉ નોંધ્યો છે કે તે પણ મૂર્ધન્યમધ્ય (મૂત્રો પ્રયોજાય છે.
ક્ષીરસ્વામીએ નોંધ્યું છે તેમ “ગૌડ વૈયાકરણ” તાલવ્યમધ્ય મુશ7ી શબ્દ પણ આપે છે.
મુસતી નો અર્થ ગરોળી થાય છે. તેની બરાબર સમજૂતી વિવૃતિમાં આપી છે. તે મુતિ ક્રિમીના જીવજંતુને ખાઈ જાય છે.
મુરત ને પિત્ ૌરાવિગઢ 1 (૪.૧.૪૧) સૂત્રથી ડીપ્રત્યય લાગતાં મુની શબ્દ બને છે.
અ.કો. (૧-૧-૨૪) માં આવતો મુસતી શબ્દ જુદો છે. તેનો અર્થ બલભદ્ર થાય છે, તેનો પણ મૂળ ધાતુ મુસ ઉveને છે વદિશના તેને પણ મૂર્ધન્ય મધ્ય કહી, મુષ સ્તેયા (ક્રયાદિ) ધાતુ પરથી મુકતી ને વ્યુત્પન્ન કરે છે.
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org
