________________
વિમાન આકારની પાલખી સન્મુખ તપસ્વી મહારાજને વંદન કરી, મૂક શ્રદ્ધાંજલી અર્પણ કરીને સભાસ્થળે પધાર્યા. વિનોબાજી શ્રીમદ્ રાજચંદ્રનું ‘અપૂર્વ અવસર' ગાતા ગાતા થોડી વાર માટે ધ્યાનમાં લીન થઈ ગયા. વૈરાગ્યભાવથી ભરપૂર આ ભજન ગાતી વેળાએ વિનોબાજીની આંખોમાંથી અશ્રુની ધારા વહેવા લાગી. તેમણે અત્યંત ગંભીર ભાવથી અને ગદ્ગદ કંઠે તપોનિધિ મહાત્માને શ્રદ્ધાંજલિ અર્પણ કરતાં કહ્યું, “તપસ્વીજી સંસારરસના અનુભવી હતા. જેમને સંસારનો તીવ્ર અનુભવ હોય છે તેમને તેથી પણ તીવ્રતર આસક્તિ રહે છે. પરંતુ જ્યારે જ્ઞાનપૂર્વક સત્યનો સાક્ષાત્કાર થાય છે ત્યારે બધી જ આસક્તિ તીવ્રતમ વિરક્તિમાં બદલાઈ જાય છે. આ રીતે યૌગિક છટાથી નિર્ભય થઈને દેહત્યાગ કરવો એ તીવ્રતમ વિરક્તિનું સાક્ષાત ઉદાહરણ છે.” આ રીતે અધ્યાત્મના ઉચ્ચભાવ સાથે પોતાની શ્રદ્ધા પ્રગટ કરી, વિનોબાજીએ વિદાય લીધી.
પાલખી સમારોહમાં બિહાર રાજ્યના અનેક મહાનુભાવો ઉપસ્થિત રહ્યા. ભૂતપૂર્વ મુખ્ય મંત્રી કૃષ્ણ વલ્લભ સહાય, વિધાન સભાના અધ્યક્ષ ધનિકલાલ મંડલ, બિહાર કોંગ્રેસ સમિતિના અધ્યક્ષ રાજેન્દ્ર મિશ્ર, કૉંગ્રેસ વિધાયક સભાના અધ્યક્ષ મહેશ પ્રસાદ સિંહ, ભૂતપૂર્વ મંત્રી રામ લખન સિંહ યાદવ, તરુણજી અને દિગંબર સમાજના શ્રી નેમ કુમાર જૈન ઇત્યાદિ પધાર્યા હતા. મુખ્ય મંત્રી મહામાયા પ્રસાદ અને મંત્રી શ્યામસુંદર બાબુ પહેલા જ આવી ગયા હતા.
અંતિમ યાત્રામાં દર્શન માટે દસ હજારથી પણ વધુ લોકો એકત્રિત થયા હતા. ઉદયગિરિની તળેટીથી શરૂ કરેલી પાલખીયાત્રા “જય જય નંદા, જય જય ભદ્રા”ના ગગનભેદી નાદ સાથે બાણગંગા નદીના તટ ઉપર પહોંચી.
તપોમૂર્તિ શ્રી જગજીવનજી મહારાજના દ્રવ્ય દેહથી શોભતી વિમાનાકારની પાલખીને સમાધિ સ્થાન ઉપર ઊંચા સ્તંભ ઉપર ગોઠવી. મહાતપની પ્રચંડ અગ્નિથી વિશુદ્ધ થયેલો તેમનો દ્રવ્ય દેહ જરા પણ કરમાયો ન હતો અને યથાવત્ તપતેજથી ચમકી રહ્યો હતો. તેમના જ્યેષ્ઠ પુત્ર શ્રી અમૃતલાલભાઈ(બચુભાઈ)એ અગ્નિ સંસ્કારની અંતિમ વિધિ પૂરી કરી.
પૂજ્ય તપસ્વીજી મહારાજનાં અંતિમ દર્શન કરવા પૂર્વ ભારતના લગભગ બધા જ સંઘોના પ્રતિનિધિઓ અને મુખ્ય શ્રાવકો આવ્યા હતા. તે સર્વની એક સભા ગોઠવવામાં આવી. તેમાં નિર્ણય લેવાયો કે ઉદયગિરિની તળેટીમાં તપસ્વીજી મહારાજની સ્મૃતિમાં એક સ્મારક બનાવવું અને રાજગિરમાં પૂર્વ ભારતથી આવતા યાત્રીઓ માટે એક આરોગ્ય નિવાસનું નિર્માણ કરવું. એ સમયે સંગઠિત થયેલો પૂર્વ ભારત સ્થાનકવાસી જૈન સંઘ રાજગિરમાં આજે પણ સેવા આપી રહ્યો છે.
સાધુતાનું શિખર અને માનવતાની મહેંક 416
