________________
મહાવીરસ્વામીની ભૂમિ છે. બે હજાર વર્ષ પહેલાંના સંસ્કારો હજુ પણ બિહારની ધરતીમાં અસ્તિત્વ ધરાવે છે. જૈન સંતોને જોઈને અજાણ છતાં જનતાનો અપૂર્વ ભાવ ઊભરાતો હતો.
હાજીપુરથી વૈશાલી સુધીના અનુભવ ઘણા જ સુખદ રહ્યા. ગ્રામીણ જનતામાં હજુ પણ આતિથ્યની ભાવના એટલી જ લાગણીસભર જણાય છે. થોડા માણસોના સ્વાર્થ, ઉગ્રતા અને તોછડાઈને કારણે બિહારની છાપ ખરાબ પડી ગઈ છે. ઉચ્ચ કુળના હોય કે સાધરણ હોય, ગરીબ હોય કે સુખી હોય, જનતાનો મોટો ભાગ હજુ પણ પરંપરાગત ભદ્રતા અને સલુકાઈનો પરિચય કરાવે છે. ભારતની લોકમાતા ગંગા બિહારને મધ્યમાંથી ચીરતી વહી રહી છે. તેના પ્રતાપે આખો બિહારનો પ્રદેશ હરિયાળો અને ફળદ્રુપ છે. અહીંની ખેતીની પેદાશ ભારતના કોઈ પણ પ્રાંત સાથે ટક્કર ઝીલી શકે તેમ છે. જો યોગ્ય માર્ગદર્શન અને નેતૃત્વ મળે તો હજુ પણ બિહાર તેની જૂની જાહોજલાલી પાછી મેળવીને પોતાની સંસ્કારિતાથી બધાને પ્રભાવિત કરી શકે તેમ છે.
વૈશાલી પહેલાં મુનિશ્રી લાલપુર રોકાયા. લાલપુરમાં એક કૉંગ્રેસી ભક્ત શ્રી લાલચંદજીએ તે જમાનામાં આ નાના ગામમાં એક ગાંધી પુસ્તકાલયની સ્થાપના કરી હતી અને તેમાં પોતાના પ્રાણ રેડ્યા હતા. આજે આ પુસ્તકાલય વિશાળ રૂપ ધરાવે છે. તેમાં દોઢથી બે લાખ પુસ્તકો છે. પ્રતિદિન બસોથી અઢીસો માણસો વાંચનનો લાભ ઉઠાવે છે. પુસ્તકાલયના પ્રભાવે આખું ગામ સંસ્કારી થઈ ગયું છે. પુસ્તકાલયો એ સમાજજીવન માટે બહુ જ ઉપકારી સંસ્થા છે. વૈશાલીમાં નેત્રયજ્ઞ:
લાલપુરથી વિહાર કરી મુનિશ્રી વૈશાલી પધાર્યા. વૈશાલી એ બૌદ્ધ ધર્મ તથા જૈન ધર્મનું બહુ જ મોટું કેન્દ્ર છે. ચૈત્ર સુદ તેરસના દિવસે ત્યાં મોટા પાયા ઉપર મહાવીર જયંતી ઊજવાય છે. ગવર્નર અને મુખ્યમંત્રીઓએ પણ અનેક વાર હાજરી આપી હતી. મહાવીર જયંતી મહાપર્વ ઊજવવાનું શ્રીયુત રાજેન્દ્રબાબુએ જ શરૂ કર્યું હતું અને તે સ્વયં હાજરી આપતા હતા. વૈશાલીમાં પ્રાપ્ત સંશોધન કેન્દ્રની પણ મોટે પાયે સ્થાપના થઈ છે. દેશ-વિદેશથી છાત્રો અને વિદ્વાનો માગધી, પ્રાકૃત અને પાલી ભાષાના અભ્યાસ માટે ત્યાં આવે છે.
જૈન સાહિત્યમાં વૈશાલી અગ્ર સ્થાન ભોગવે છે. ભગવાન મહાવીરને વૈશાલીય કહ્યા છે. વૈશાલીનું ગણતંત્ર વિશ્વમાં પ્રસિદ્ધ હતું. રામાયણમાં પણ રામની પ્રથમ વનયાત્રામાં વૈશાલીનો ઉલ્લેખ છે. શ્રી જયંતમુનિ વૈશાલીમાં પર્યટક કેન્દ્રમાં ઊતર્યા હતા. અહિંસા નિકેતન તરફથી વૈશાલીમાં મોટો નેત્રયજ્ઞ ગોઠવ્યો હતો. ત્યાંના સ્કુલના પ્રાધ્યાપક તથા શિક્ષકોનો આ નેત્રયજ્ઞમાં બહુ જ મોટો સહયોગ મળ્યો હતો. નેત્રયજ્ઞનું ઉદ્ઘાટન એ વખતના બિહાર સહકારના મંત્રી શ્રી લલિત શાહીના કરકમલથી કરવામાં આ
નેપાળની ઐતિહાસિક વિહારયાત્રા 0 429
