________________
આવશ્યક ટીકામાં પૂ. હરિભદ્રસૂરિજી મહારાજાએ કહ્યું
સ્વસ્થાનાત્ યત્ પરસ્થાનું પ્રમાદસ્ય વશાત્ ગતઃ તન્નેવ કમણું ભૂયક, પ્રતિકમણમુચ્યતે છે
આવા પ્રતિકમણના પાંચ પ્રકાર છે: રાત્રિક, દેવસિક, પાક્ષિક, ચાતુર્માસિક અને સાંવત્સરિક.
આ પાંચેય ક્રમશઃ સવારે, સાંજે, ૧૫ દિવસે, ૪ મહિને અને ૧૨ મહિને કરાતાં પ્રતિકમણ છે.
આ બધાની અપેક્ષાએ નાનું-પ્રસ્તુત ઝુમખાનાં ચાર સૂત્રોવાળું પ્રતિક્રમણ ખૂબ નાનું છે માટે આને લઘુ-પ્રતિકમણ વિધિ કહેવાય છે. અને આ ઝુમખાનાં ચાર સૂત્રોને લઘુપ્રતિક્રમણના ચાર સૂત્રે કહેવાય છે.
જીવનમાં થએલી નાની કે મેટી – કઈ પણ ભૂલનું નિવારણ કરવાને સૌથી પહેલે ઉપાય, ભૂલનું ભૂલ તરીકે
ભાન થવું અને એ કર્યાને હૃદયસંતાપ થે તે છે. ભૂલની -ભૂલ તરીકે સંતાપપૂર્વક કબુલાત કરવી તેને આલેચન કહેવાય છે. જ્યારે તે પછી તેનું મિથ્યાદુષ્કૃત કર્યાને સંતાપ સાથે, તેને ગઈ માની, ત્યાજ્ય માની અવ્ય લખવું અને ફરીથી એ ન કરવાની ઈચ્છા રહેવી એ પ્રતિક્રમણ કહેવાય છે.
જીવવિરાધનાદિ દોષનું આવું પ્રતિક્રમણ આત્મા જ્યાં સુધી ન કરે ત્યાં સુધી તે ચૈત્યવંદનાદિ ધર્મક્રિયાઓ કરી શકે નહિ; અને જે તે એમ જ ધર્મક્રિયા કરે તે તેને ચિત્તપ્રસન્નતાની અનુભૂતિ થાય નહિ.
Jain Educationa International
For Personal and Private Use Only
www.jainelibrary.org
