________________
આ માટે તે તેણે લઘુ પ્રતિક્રમણના ચાર સૂત્રોની વિધિ કરીને ભૂમિકા તૈયાર કરવી જ જોઈએ.
પ્રતિક્રમણ એ એક પ્રકારનું પ્રાયશ્ચિત્ત છે. શાસ્ત્રકાર પરમર્ષિઓએ દસ પ્રકારનાં પ્રાયશ્ચિત્ત ફરમાવ્યાં છે, જેમનાં કમશઃ નામે આ પ્રમાણે છે : (૧) આલોચન (૨) પ્રતિકમણું (૩) મિશ્ર (૪) વિવેક (૫) કાત્સગ (૬) ત૫ (૭) છેદ, (૮) મૂલ (૯) અનવસ્થાપ્ય (૧૦) અને પારાંચિત.
આલેચન એટલે ગુરુ સમક્ષ સંતાપૂર્વક પિતાના અપરાધની યથાસ્થિત જાણ કરવી.
પ્રતિક્રમણ એટલે પાપનાં મમત્વનાં અને તાજાં કેટલાંક કર્મોના નિવારણ માટે મિચ્છામિ દુકકડ દેવું. બાકીના પ્રકારો ગુરુગમથી જાણી લેવા. તેમાં કાર્યોત્સર્ગને જે પાંચ પ્રકાર છે તે આપણને પ્રસ્તુતમાં ઉપગી થશે. અમુક લેગસ્ટ (કે તે ન આવડે તે અમુક નવકારમગ્ન)ને સ્મરણપૂર્વક કોત્સર્ગ કરે તે કાયોત્સર્ગ” નામનું પ્રાયશ્ચિત્ત છે.
ઉપરના પ્રકારમાં તપ, છેદ વગેરે પ્રાયશ્ચિત્ત વ્રતભંગ. કે સ્થૂલ હિંસાદિ પાપ સેવી શ્રાવક-શ્રાવિકા તથા સંસારત્યાગી દમણ, શ્રમણીઓને આવી શકે છે. જ્યારે પારાંચિત તે માત્ર આચાર્યને આપી શકાતું પ્રાયશ્ચિત્ત છે. તે પ્રાયશ્ચિત્ત માટે સિદ્ધસેન દિવાકરસૂરિજી મહારાજાનું દષ્ટાંત આપી શકાય.
હવે મૂળ વાત ઉપર આવીએ.
લઘુ-પ્રતિકમણનાં આ ચાર સૂત્રો દ્વારા જીવવિરાધના દિનું સંતાપ સાથે પ્રતિકમણ કરવાનું છે અર્થાત્ તેમના
Jain Educationa International
For Personal and Private Use Only
www.jainelibrary.org
