Prabuddha Jivan 1994 Year 05 Ank 01 to 12

Author(s): Ramanlal C Shah
Publisher: Mumbai Jain Yuvak Sangh

Page 3

તા. ૧૬-૧-૯૪
પ્રબુદ્ધ જીવન
સારી કસરત મળે છે. એટલા માટે જ એમ કહેવાય છે કે, માણસને શરીરમાં ચરબીનો વધારો થાય છે. શરીરમાં ચરબીનો વધારો થાય એટલે એના બે પગ રૂપી બે ડોક્ટર મળ્યા છે. તેનાથી ઉત્તમ બીજા કોઈ ચાલવાનું કુદરતી રીતે ગમતું નતી. ડોક્ટર નથી. ચાલવાથી શરીરના સ્નાયુઓને વધુ પ્રાણવાયુની જરૂર પડે આમ ન ચાલે તો શરીરમાં મેદ વધે અને મેદ વધે એટલે ચાલવાનું છે. એથી માણસની શ્વાસોશ્વાસની ક્વિા વધુ સતેજ બને છે, તેથી એનાં ગમે નહિ. એમ કરતાં એક વખત એવો આવે છે કે જ્યારે ચાલવું હોય ફેફસાંઓની ક્ષમતા અને સ્થિતિસ્થાપકતા વધે છે. એથી નસોમાં લોહીનું તો પણ ચાલી શકાતું નથી. જેઓની મેદની શરીર પ્રકૃતિ હોય તેઓએ પરિભ્રમણ વધતાં ધમનીઓ ખૂલી જાય છે. એથી લોહીના દબાણના તો આ બાબતમાં વેળાસર સભાન થઈને ચાલવાનું ચાલુ કરી દેવું રોગ ઉપર અંકુશ આવે છે. ચાલવાથી શરીરમાં રહેતી વધુ પડતી ચરબીનું જોઈએ. કેટલીક સ્ત્રીઓ શરીર એટલી ભારે અને બેડોળ થઈ જાય છે પ્રમાણ ઘટે છે. એથી શરીરનો ઘાટ સપ્રમાણ રહે છે. . કે પછી બહાર રસ્તા ઉપર ચાલતાં એને શરમ આવે છે. ન ચાલવાને
શારીરિક કસરતોમાં ચાલવાની કસરત જેવી બીજી કોઈ કસરત લીધે તેનું શરીર વધતું જાય છે અને પછી ઊલટાની વધારે શરમ આવે નથી. આ કસરતમાં બધી કસરત આવી જાય છે. આ કસરત તદૃન છે. આવી મહિલાઓએ લજજાના ભાવનો ત્યાગ કરીને, લોકો ટીકા સામે સાદી અને સૌ કોઈ કરી શકે તેવી સુલભ છે. તેમાં નથી કોઈ ખર્ચ કે મનોબળ કેળવીને પણ ચાલવાનું ચાલુ કરી દેવું જોઈએ, કારણ કે તેમ નથી તેમાં બીજું કોઈ સાધનોની અપેક્ષા. કેટલીક કસરતો કઠિન કે જે ન કરે તો તેઓનું શરીર અનેક વ્યાધિઓનો શિકાર બની જાય છે. કષ્ટસાધ્ય હોય છે. તે માટે કેટલીક પૂર્વ તૈયારી કરવી પડે છે. તેમાં અને તેઓ અકાળે મૃત્યુને નોતરે છે. અમુક સમયનું પણ બંધન રહે છે. પરંતુ ચાલવામાં એવી કોઈ મુશ્કેલીઓ ચાલવાની કસરત શરીરને તો સુદૃઢ રાખે છે, પણ ચિત્તને પણ રહેતી નથી. વર્તમાન સમયમાં વિવિધ પ્રકારના વ્યાયામ માટે તથા રમત સુદઢ રાખી શકે છે. દુનિયાના મનોવૈજ્ઞાનિકે એ બાબતમાં સહમત છે ગમત માટે જાતજાતનાં સસ્તાં કે મોંધા સાધનો નીકળ્યાં છે. ચાલવાની કે માણસને જ્યારે કોઇ એક પ્રશ્ન બહુ સતાવતો હોય, તેની માનસિક કસરતમાં એવાં કોઈ ઉપકરણોની અનિવાર્યતા નથી. અલબત્ત, ઉત્સાહ ચિંતા વધી ગઈ હોય તેવે વખતે તે ઘરની કે ઓફિસની બહાર વધે તેવાં વસ્ત્ર કે પગરખાંનો જરૂર વિચાર કરી શકાય (ક્યારેક તે જઈને અડધો માઈલ ચાલી આવે તો તેની ચિંતાની વ્યગ્રતાનું પ્રમાણ શ્રીમંતાઈના પ્રદર્શનરૂપ હોય છે, પરંતુ તેની અનિવાર્યતા નથી. ચાલવાની ઓછું થઇ જાય છે. ઘરના કે ઓફિસના વાતાવરણ અને ઉષ્ણતામાન કસરત આગળ ગરીબ-તવંગરનો ભેદ નથી. બીજી કસરતો કરતાં કરતાં બહારના વાતાવરણ અને ઉષ્ણતામાનમાં ફરક હોવાને લીધે, બહાર ચાલવાની કસરત માટે ચિત્ત પહેલું તૈયાર થઈ જાય છે. ભારે કસરતો જઈને ચાલવાથી માણસના ચિત્તના આંદોલનમાં તરત ફરક પડે છે. તેનું કરવા માટે ક્યારેક મને આળસી જાય છે, પરંતુ ચાલવામાં કોઈ માનસિક મન હળવું બને છે. એ તો દેખીતું જ છે કે ચાલવાને લીધે માણસને પૂર્વ તૈયારી કરવાની રહેતી નથી. શારીરિક હલનચલન જીવનના અંગરૂપ ડગલાં જોઈને માંડવા પડે છે. વળી તેની નજર આસપાસના પદાર્થોમાં, હોવાથી ઊભા થઈને ચાલવા માટે માણસ ધારે ત્યારે તત્પર બની શકે ઘરોમાં, દુકાનોમાં, પસાર થતા માણસોમાં પરોવાતી જાય છે. વળી છે. '
. ચાલતાં ચાલતાં પોતે ક્યાંક ભટકાઈ ન પડે તે માટે જાગૃત રહેવું પડે વાહનોની સગવડને લીધે માણસની ચાલવાની ટેવ અને વૃત્તિ છે. એથી એના ચિત્તમાં ચાલતા ચિંતાના આંદોલનોનું સાતત્ય તૂટી જાય ઓછાં થતાં જાય છે. માણસનું જીવન શારીરિક દષ્ટિએ બેઠાડુ અને છે. તેથી ચિંતાની તીવ્રતા હળવી બની જાય છે. આ અનુભવ સિદ્ધ ' પ્રમાદી થતું જાય છે. માણસ દુકાન કે ઓફિસમાં પોતપોતાના વ્યવસાય ઉપાય છે. માનસશાસ્ત્રીઓ પણ તેની ભલામણ કરે છે. વેપાર, ઉદ્યોગ, અર્થે આખો દિવસ બેઠાં બેઠાં માનસિક કામ ઘણું કરે છે, પરંતુ ચાલવાની નાણાંની લેવડ-દેવડ કૌટુંબિક સમસ્યાઓ, વેરઝેર વગેરેની માનસિક વાત આવે ત્યાં એનું મન ઢીલું બની જાય છે. એમાં પણ જો વાહનની . વ્યાધિ ઘણાંને સતાવે છે. જે માણસો કૌટુંબિક, સામાજિક, આર્થિક કે સુલભતા હોય તો માણસને તરત તેનો ઉપયોગ કરવાનું મન થાય છે. ઈતર પ્રકારની અંગત સમસ્યાઓને કારણે માનસિક વ્યથા અનુભવતા પગે ચાલીને અંતર કાપવાની ટેવવાળા લોકોને પણ અચાનક જો કોઈ હોય તેઓ ખુલ્લી હવામાં ચાલવાનું રાખે તો તેઓની માનસિક વ્યથા વાહન મળે તો તે રાજી રાજી થઈ જાય છે. જૂના વખતમાં પણ કહેવાતું ઓછી થાય છે. બર્ટાન્ડ રસેલે કહ્યું છે, "unhappy businessman, કે ગાડું જોઈને ગુડા ગળ્યાં. વાહનના ઘણા લાભ છે. એમાં મુખ્યત્વે I am convinced, would increase their happiness by સમયનો બચાવ થાય છે અને પગને શ્રમ પડતો નથી. સાંસ્કૃતિક walking six miles everyday than by any concievable
વિકાસની સાથે સાથે મનુષ્યની ગ્રંથિઓ પણ એવી બંધાઈ ગઈ છે કે change of philosophy. • જે વ્યક્તિ પાસે વધુ સારું અને મોધું વાહન તેની પ્રતિષ્ઠા વધારે, એથી ઘરકામ કરવામાં સ્ત્રીઓને કે ઓફિસમાં પટ્ટાવાળા વગેરેને દિવસ
શ્રીમંત માણસોને પગે ચાલવા તરફ જેટલું લક્ષ રહેવું જોઈએ તેટલું દરમિયાન છટુંછવાયું ઘણું ચાલવાનું થાય છે. હજાર કિલોમિટર વિમાનના રહેતું નથી. કેટલીક વાર પગે ચાલતાં તેઓને શરમ આવે છે. પ્રવાસમાં એરહોસ્ટેસ એક-બે કિલોમિટર જેટલું ચાલે છે. આવું ચાલવાથી
યૌવન કરતાં પણ પ્રૌઢાવસ્થા કે વૃદ્ધાસ્થામાં ચાલવાની વિશેષ જરૂર થોડો ફાયદો જરૂર થાય છે, પરંતુ એ પ્રકારનું ચાલવું તે સ્વેચ્છાએ રહે છે, કારણ કે ત્યારે શરીરના સ્નાયુઓ શિથિલ થવા લાગે છે, આનંદથી કરેલી કરસરત નથી. ફરજરૂપે કરેલી થકવનારી તે શારીરિક પાચનતંત્રમાં ફરક પડતો જાય છે અને કે લોહીના પરિભ્રમણમાં યિા છે. ચાલવા ખાતર ચાલવા માટે ઘરની બહાર ખુલ્લી તાજી હવામાં અનિયમિતતા આવવા લાગે છે. વળી પ્રૌઢાવસ્થા કે વૃદ્ધવસ્થામાં શરીરના જવું જોઇએ. એથી ફાયદો વધુ થાય છે. અલબત્ત ખુલ્લામાં ચાલનારે સાંધાઓમાં–પગના ઘૂંટણ, કમરમાં, ખભામાં, ડોકમાં આવેલા પણ એટલું લક્ષમાં રાખવાનું રહે છે કે ખૂબ શ્વાસ ભરાઈ જાય એવી સાંધાઓમાં આમવાત થવાને કારણે સંધિવાનો દુઃખાવો ચાલુ થાય છે, રીતે ન ચાલવું જોઈએ. એ બાબતમાં દરેકે પોતાની શક્તિ અને પ્રકૃતિ એવે વખતે સવાર-સાંજ નિયમિત ચાલવાથી એવો દુ:ખાવો થતો નથી અનુસાર તથા ચાલવાથી પ્રસન્નતા વધે છે કે થાક વર્ષ છે એના આધારે . અને થાય તો તરત તેમાં રાહત મળે છે. તદુપરાંત જેઓને મધુપ્રમેહ પોતાની ઝડપનું માપ કાઢી લેવું જોઈએ.. (ડાયાબિટીસ) હોય તથા લોહીનું દબાણ ઊંચું રહેતું હોય (હાઈ બ્લડ પગે ચાલવાને લીધે માણસ પોતાના ચિત્ત ઉપર સંયમ મેળવે છે. પ્રેશર હોય) તેઓ પણ જે સવાર-સાંજ નિયમિત ચાલવાનું રાખે તો તેવી જ રીતે પોતાની ઇન્દ્રિયો ઉપર પણ સંયમ મેળવી શકે છે. સ્વેચ્છાએ તેમનો મધુપ્રમેહ અને બ્લડ પ્રેશર અંકુશમાં રહે છે. પોતાને ચાલવાની ચાલતા માણસને ભૂખ કે તરસ બહુ સતાવતાં નથી, કારણ કે એનું જરૂર હોવા છતાં તે બાબતમાં જેઓ પ્રમાદ કરે છે તેઓના જીવનમાં ચિત્ત પ્રસન્નતા અનુભવે છે. આ તો એક સામાન્ય વાત થઈ, પરંતુ અનુક્રમે એક વિષચક્ર ચાલુ થઈ જાય છે. ચાલવાનું ગમતું નથી એટલે એથી વિશેષ મહત્ત્વની વાત તો એ છે કે રોજ નિયમિત ચાલનાર માણસ