Book Title: Naishadh Mahakavyam Purvarddham
Author(s): Hargovinddas Shastri
Publisher: Chaukhambha Sanskrit Series Office

View full book text
Previous | Next

Page 742
________________ एकादशः सर्गः। हे तरुणि (दमयन्ति)! इस ( जम्बूद्वीप ) का वृक्ष राजनम्बू शोमता है, बड़े-बड़े चट्टानोंके समान जिसके फलोको देखकर सिद्धस्त्रियां 'ये हाथियों के झुण्ड किस मार्गसे पेड़पर चढ़ गये' ऐसा प्रिय वचन कहती हैं। [इस जम्बूदीपके राजजम्बूवृक्षके फल हाथियों के बराबर बड़े-बड़े हैं ] // 85 / / . जांबूनदंजगति विश्रुतिमेति मृत्स्ना कृत्स्नाऽपि सातव रुचा विजितश्रि यस्या तजाम्बवद्रवभवाऽस्य सुधाविधाम्बुर्जम्बूः सरिद्वहति सीमनि कम्बुकण्ठि! जाग्बूनदमिति / कम्बोः शङ्खस्य, कण्ठ इव कण्ठः रेखात्रयविशिष्टग्रीवा यस्यास्तस्याः सम्बुद्धिः, हे कम्बुकण्ठि ! हे रेखात्रयाश्चितग्रीवे ! 'रेखात्रयाश्चितग्रीवा कम्बुग्रीवेति कथ्यते' इति हलायुधः / 'अङ्गगात्रकण्ठ-' इत्यादिना ङीष। तेषां पूर्वोक्तानां, जाम्बवानां जम्बूफलानां, 'जम्बूः स्त्री जम्बु जाम्बवम्' इत्यमरः / 'जम्वा वा' इति फलरूपार्थे अण-प्रत्ययः, 'लुप्च' इति विकल्पादणो न लुप। द्रवात् रसात् भवा उत्पन्ना, सुधायाः विधेव विधा प्रकारो येषां तानि सुधाविधानि सुधाप्रका. राणि, अम्बूनि यस्याः सा अमृतसहशजला, जम्बूः जम्ब्वाख्या, सरित् अस्य जम्बू. द्वीपस्य, सीमनि सीमायां, वहति प्रवहति; यस्याः जम्बूनद्याः, सम्बन्धिनी कृत्स्ना समस्ताऽपि, सा प्रसिद्धा, मृत्स्ना प्रशस्तमृत्तिका, 'मृन्मत्तिका प्रशस्ता तु मृत्सा मृत्स्ना च मृत्तिका' इत्यमरः। 'सस्नो प्रशंसायाम्' इति मृच्छब्दास्नप्रत्ययः / तव रुचा शरीरकान्त्या, विजितथि निर्जितशोभ, नपुंसके हृस्वः। जम्बूनद्यां भूवं जाम्बूनदं सुवर्णम् , इति जगति विश्रुतिं विख्यातिम् , एति / तथा च विष्णुपुराणं,-- 'तीरभूस्तत्र सम्प्राप्य शुद्धवातविशोधिता। जाम्बूनदाख्यं भवति सुवर्ण देव. भूषणम् / ' इति // 86 // हे कम्बुकण्ठि (शङ्खके कण्ठ के समान तीन रेखाओंसे युक्त अतएव शुभ लक्षणयुक्त कण्ठवाली दमयन्ति )! उस 'जम्बूदीप'के ( अथवा-उन ) जामुनके फलों के रसके बहनेसे उत्पन्न हुई तथा अमृततुल्य मधुर जलवाली 'जम्बूनदी' इस जम्बद्वीपको सीमामें बहती है, जिस 'जम्बूनदी' की समस्त प्रशस्त ( उपजाऊ ) मिट्टो संसार में तुम्हारी कान्तिसे जोते गये 'जाम्ब नद' (सुवर्ण-सोना ) इस प्रसिद्धिको प्राप्त करती है। [जिस 'जम्बनदो' की मिट्टी भी सुवर्ण है, वह भी तुम्हारी कान्तिसे जीता गया है। 'जम्बनदी' की मिट्टीको जाम्बनद अर्थात् सुवर्ण ( सोना ) कह कर उसको महत्त्व दिया गया है तथा उस ( जाम्बनद अर्थात् सुवर्ण ) को जीतनेवाली दमयन्ती शरीरकी कान्तिको बतलाकर उस जाम्बूनदसे भी अधिक महत्त्व दमयन्ती-शरीर कान्तिको दिया गया है। दमयन्तीकी शरीर-कान्ति सुवर्णसे भी अधिक गौरवर्ण हैं ] // 86 // तस्मिन् जयन्ति जगतीपनयः सहस्रमस्राश्रुसान्द्ररिपुतद्वनितेषु तेषु / रम्भोरु चारु कतिचित्तव चित्तबन्धिरूपानिरुपय मुवाऽहमुदाहरामि /

Loading...

Page Navigation
1 ... 740 741 742 743 744 745 746 747 748 749 750 751 752 753 754 755 756 757 758 759 760 761 762 763 764 765 766 767 768 769 770