Book Title: Katantra Vyakaran
Author(s): Gyanmati Mataji
Publisher: Digambar Jain Trilok Shodh Sansthan

View full book text
Previous | Next

Page 397
________________ 362 कातन्त्ररूपमाला यपि च // 793 // वनतितनोत्यादिप्रतिषिद्धेटां पञ्चमो लोप्यो भवति आतश्च अद्भवति, यथासम्भवं धुट्यगुणे यपि च परे / प्रवत्य प्रतत्य प्रमत्य प्रहत्यं / ... वा मः॥७९४॥ प्रतिषिद्धेटां मकारो लोप्यो भवति वा यपि च परे / प्रणत्य प्रणम्य आगत्य आगम्य। . ये वा॥७९५॥ खनि वनि सनि जनामन्तस्य आकारो भवति यकारे वा / खन खनने / प्रखाय प्रखन्य प्रवाय प्रवन्य। षणु दाने / प्रसाय / प्रसन्य। जनी प्रादुर्भाव / प्रजाय प्रजन्य। . लघुपूर्वो यपि // 796 // लघुपूर्व इन् अय् भवति यपि च परे। प्रशमय्य प्रगमय्य / गण् संख्याने विगणय्य / णम् चाभीक्ष्ण्ये द्विश्च पदं // 797 // एककर्तृकयो: पूर्वकाले वर्तमानाद्धातोर्णम् क्वा च आभीक्ष्ण्ये पदं च द्विर्भवति / भोजं भोजं व्रजति / भुक्त्वा भुक्त्वा व्रजति / पांच पांच भुंक्ते / पक्त्वा पक्त्वा भुङ्क्ते / दायं दायं तुष्यति / दत्वा दत्वा तुष्यति / पायं पायं तृष्यति / पीत्वा पीत्वा तृष्यति। कर्मण्याक्रोशे कत्रः खमिञ् // 798 // कर्मण्युपपदे कृत्र: खमिञ् भवति आक्रोशे गम्यमाने। चौरंकारमाक्रोशति / अंधंकारं निरीक्ष्यते। बधिरंकारं शृणोति / पहुंकारं गच्छति / डुमिङ्-प्रक्षेपण करना परिमाय, दीङ्क्षय होना–दीङ्-अनादर करना प्रदाय, दामा आदि के ईकार को बाधित करने के लिये यह सूत्र है 'आदाय' निमाय, प्रगाय प्रपाय, प्रस्थाय अवसाय विहाय / वन तन आदि और इट् प्रतिषिद्ध धातु के पंचम अक्षर का लोप हो जाता है और आकार को अकार हो जाता है // 793 // यथासंभव धुट् अगुण और यप् के आने पर / वन्—प्रवत्य प्रतत्य प्रमत्य प्रहत्य। निषिद्ध इट् धातु के मकार का लोप विकल्प से होता है // 794 // यप् के आने पर / णम्-प्रणत्य प्रणम्य, आगत्य आगम्य / खन् वन् सन् जन् के अंत को यकार के आने पर विकल्प से आकार हो जाता है // 795 // खन्-खोदना-प्रखाय प्रखन्य, प्रवाय प्रवन्य, प्रसाय प्रसन्य प्रजाय प्रजन्य। यप् के आने पर लघु पूर्व इन् को अय् हो जाता है // 796 // गम-प्रगमय्य प्रशमय्य / गण-संख्या करना प्रगणय्य। एक कर्तृक दो धातु के पूर्व काल में वर्तमान धातु से णम् और क्त्वा प्रत्यय होते हैं और पनः पुन: में पद को द्वित्व हो जाता है // 797 // भोजं भोजं व्रजति णम् हुआ है ये अव्ययान्त पद हो गये हैं भुक्त्वा भुक्त्वा व्रजति / दायं दायं इत्यादि। कर्म उपपद में रहने पर आक्रोश अर्थ में 'कृ' धातु से 'खमिज्' प्रत्यय होता है // 798 // चौरंकारम् अंधंकारं वधिरंकारं शृणोति / इत्यादि।

Loading...

Page Navigation
1 ... 395 396 397 398 399 400 401 402 403 404 405 406 407 408 409 410 411 412 413 414 415 416 417 418 419 420 421 422 423 424 425 426 427 428 429 430 431 432 433 434 435 436 437 438 439 440 441 442 443 444