________________
* જૈનદર્શનનો કર્મવાદ * વિપાકહેતુએ કર્મપ્રકૃતિઓનું વર્ગીકરણ
માસ્તર ખુબચંદ કેશવલાલ-સિરોહી (રાજસ્થાન) દરેક સંસારી જીવને દરેક ભવમાં સંસારી- ચલાવનારા તેના નિયામકને જેવું મકાન બનાપણે જીવવા માટે શરીર ધારણ કરવું જ પડે વવું હોય તે પ્રમાણે જ વેતરણ • પ્રથમથી જ છે. એક ભવનું આયુષ્ય પૂર્ણ થતાં તે ભવધા કરે છે. તે વેતરણ અને વ્યવસ્થા મુજબ કારરણીય શરીર તે ત્યાં જ પડ્યું રહે છે. અને ખાના યા મકાનનું કામ કમસર અને વ્યવઆત્મા ત્યાંથી નીકળી બીજે સ્થળે ઉત્પન્ન થઈ સ્થિત ચાલુ રહે છે. તેવી રીતે એક ભવમાંથી નવી શરીરરચનાને પ્રયત્ન આદરે છે. નવું શુટી બીજા ભવમાં ઉત્પન્ન થનાર પ્રત્યેક આત્માને શરીર રચવા માટે તે તે શરીરને મેગ્ય પુશ- ઉત્પન થતાંની સાથે જ શરીરરચના અંગે લેનું ગ્રહણ અને પરિણમન કરવું પડે છે. પૂર્વે આ ભવ માટે ઉપાર્જન કરેલા કર્મોની શરીરને મેગ્ય પુદ્ગલ-વર્ગણાઓ ચોદે રાજ- અસર થવા માંડે જ છે. એટલે આખી રચના લેજમાં વ્યાપ્ત છે તે તે પ્રથમના લેખમાં તે પ્રમાણે જ શરૂ થાય છે. અને બધી અસકહેવાઈ ગયું છે. શરીરરચનાને ઉપયોગી તે રોના પરિણામે અમુક ચોક્કસ સ્વરૂપમાં આખું પુદ્ગલ–વગણનું ગ્રહણ અને પરિણમન પિતાના શરીર તૈયાર થતું જાય છે. અહીં શરીરરચઆત્માની સાથે સંયુક્ત બની કર્મરૂપે પરિણામ નાના કાર્યમાં ૭૨ કર્મપ્રકૃતિઓ દ્વારા શરીરને પામેલ કામણ વર્ગણના પુદ્ગલેને આધીન યોગ્ય પુદ્ગલેનું ગ્રહણ અને પરિણમન થાય રહી દરેક આત્મા કરે છે. શરીર એગ્ય પુદ્ગ છે. પુદ્ગલનું ગ્રહણ અને પરિણમન કરાવવા દ્વારા લેની ગ્રહણુતા અને પરિણમતા કરાવનાર છે જીવને વિપાકને અનુભવ કરાવનારી હેવાને પૂર્વ ભવમાં ઉપાર્જિત કરેલા કર્મો જ છે. તે અંગે જ આ કમપ્રકૃતિઓ શાસ્ત્રમાં “પુડગલ કર્મ પ્રકૃતિઓ “નામકની પ્રકૃતિઓ” છે. વિપાકી પ્રકૃતિઓ તરીકે ઓળખાય છે, તે નામકમને જેનદર્શનકારોએ ચિત્રકારની ઉપમા ૭૨ પ્રકૃતિએ નીચે મુજબ છે. આપેલી છે
શરીર નામકમ-૫. ચિત્રકારને જેવું ચિત્ર તૈયાર કરવાની ઈચ્છા અંગેપાંગ નામકર્મ-૩. હોય તેને અનુરૂપ રેખા-રંગ-સફાઈ વગેરે બંધન નામકમ-૧૫, સામગ્રી પહેલેથી તૈયાર કરી રાખે છે. તે સામ- સંઘાતન નામકમ–૫. સ્ત્રીઓમાં જેટલી ખલના હોય તે મુજબ ચિત્રના સંહનન નામકમ-૬કાર્યમાં ખલના થાય છે. એટલે ચિત્રના કાર્યમાં સંસ્થાન નામકમ–૬. કેઈપણ જાતની ખામીઓ અનુભવવી ન પડે વર્ણ નામકમ-૫. તેની સાવચેતી પ્રથમથી જ રાખવામાં આવે છે.
ગંધ નામકર્મ–૨. જે ચિત્ર માટે બધી સામગ્રી પહેલેથી
રસ નામકમ–૫ મેળવી રાખેલ હોય તે ચિત્ર છેવટે બરાબર સ્પર્શ નામકર્મ-૮. તૈયાર થાય છે. મકાન બનાવનાર કે કારખાનું અગુરુલઘુ નામકમ-૧.
નિમણ નામકમ-૧.
