________________
t
દર્શન અને ચિત્તન
છતાં એમના મહાવ્રતવિધાનમાં ભેદ કેમ દેખાય છે? શું એ અન્ને ધર્મો જુદા જુદા છે?...એ વિશે શ્રમણ ગૌતમ સાથે વિચાર કરી લેવા જોઈએ. એમ ધારીને કૅશિકુમાર અને શ્રમણ ભગવાન ગૌતમ એ અને ઉદાર આચાર્યો પોતપોતાના પરિવાર-શિષ્યપરિવાર સાથે એક ઉદ્યાનમાં આવી મળ્યા. પાર્શ્વનાથના શ્રમણોની વતી કેશિકુમારે ગૌતમને પૂછ્યું' કે ' અમારે આચાર ચાતુર્યામિક છે અને તમારે એ પંચયાનિક છે. વર્ધમાન અને પાર્શ્વ' એ બન્નેના ઉદ્દેશ તો સમાન જ હતા, છતાં આ ફેરફારનું કારણ શું છે? લલા તમને એમાં વિધિ નથી લાગતા ?' ગૌતમે આને ઉત્તર આપતાં એમ જણાવ્યું કે “ હે મહાનુભાવ, આચારના પાલનના ઉપદેશનું બંધારણ તે તે સમયના જનસમાજની પરિસ્થિતિને અવલખીને આંધવામાં આવે છે. પાર્શ્વનાથની પરંપરાના શ્રમણો ઋજી (સરળ ) અને પ્રાન ( વિચક્ષણ ) છે અને અમારી તથા શ્રી ઋષભદેવની પરપરાના શ્રમણો વક્ર (આડા) અને જડ તથા ઋજુ અને જડ છે. આ પ્રકારે તે તે શ્રમણોની મનોભૂમિકાના ભેદને લીધે એકને ચાર યામના ઉપદેશ કરવામાં આવ્યા છે અને ખીજાતે પાંચ યામના.' ગૌતમના આ ઉત્તર સાંભળી કૅશિના વિધ શમી ગયા અને પરિસ્થિતિ પ્રમાણે એમણે અને એમની પર પરાએ ચારને ખલે પાંચ યાનના સ્વીકાર કર્યો.
'
કેશી અને ગૌતમના સંવાદ ઉપરથી આપણે એમ તારવી શકીએ છીએ કે મનુષ્યાની ત્રણ કાટી હોય છે: (૧) ઋજુ અને પ્રાન, (૨) ઋજુ અને જડ, (૩) વક્ર અને જડ. એક જ હકીકતને આ ત્રણે કાઢીના મનુષ્યા કેવી જુદીજુદી રીતે સમજે છે તે માટે નીચેનું નટનટીનું ઉદાહરણ ૨ આપવામાં
આવે છે—
કેટલાક ઋજી-પ્રાન શ્રમણા બહાર ગયેલા. ત્યાં એમણે રસ્તા વચ્ચે નટને રમતે જોયે, તેના ખેલ જોઈ ને તે વિલંબથી પોતાને સ્થાનકે આવ્યા, ગુરુએ વિલાખનું કારણ પૂછ્યું તે તેઓએ જે હકીકત હતી તે જણાવી દીધી. ગુરુએ કહ્યું કે નટ જોવાતા આપણા આચાર નથી. ફરીવાર તે જ શ્રમણા બહાર ગયા. તેમણે રસ્તા વચ્ચે નટીને નાચ થતા જોયા, પરંતુ તેઓ ત્યાં ખાટી ન થતાં પેાતાને સ્થાનકે ચાલ્યા ગયા, કારણ કે તેએ પ્રાન હતા એટલે નટના નિષેધમાં નટીના નિષેધ સમજી ગયા હતા.
આવે જ પ્રસંગે ઋજુ અને જડ પ્રકૃતિના શ્રમણો એ વસ્તુને નહિ ૧૨, જીએ ઉત્તરાધ્યયનસૂત્રનું તેવીસમું કેશિગૌતમીય અધ્યયન તથા કલ્પસૂત્રસુક્ષ્માધિકા ટીકા પૂ. ૪ થી,
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
