________________
પર૪].
દર્શન અને ચિંતન - ત્યાગ નહિ. એથી એ વ્રત લેનાર સ્ત્રીને પોતાના વિવાહિત પતિ સિવાય કોઈ પણ પુરુષનું સેવન બાધક જ લેખાયું છે, પછી ભલે તે અન્યપુર્વ કેઈ બીજી સ્ત્રીનો વિવાહિત પતિ હોય, વિધુર હોય કે અવિવાહિત કુમાર હોય. સંયમશીલ સ્ત્રીના સદ્ભાગ્યે તેને પપતિત્યાગવતના અર્થમાં જરાયે છૂટ થવાને બદલે ઊલટી તેમાં વધારે નિયમિતતા નક્કી કરવામાં આવી છે. તે જેમ જાણવા જેવી છે તેમ સરખામણીમાં આશ્ચર્યજનક પણ છે. સ્વપતિસતિષત્રત લેનાર સ્ત્રીને જે સપત્ની (શોક) હોય તે સપત્નીના વારાને દિવસે પિતાના વિવાહિત પતિ સુધાને ત્યાગ સૂચવવામાં આવ્યું છે અને તેને ભોગ વ્રતને બાધક માનવામાં આવ્યું છે. જ્યારે સ્વદારસંતિષત્રત લેનાર પુરુષ જે અનેક પત્નીઓને સ્વામી હોય અને એક સ્ત્રીના વારાને દિવસે બીજી સ્ત્રીને ભોગ પસંદ કરે તે તેને માટે કાંઈ વિધિનિષેધ સૂચવા નથી. આ રીતે પુરુષના અપૂર્ણ બ્રહ્મચર્યવ્રતમાંથી અનેક ફાંટાઓ પડ્યાને ટૂંક ઈતિહાસ છે.
સર્વબ્રહ્મચર્ય તે નવ પ્રકારનું બ્રહ્મચર્ય અને દેશ બ્રહ્મચર્ય તે આંશિક બ્રહ્મચર્ય. તેનું વધારે સ્વરૂપ આ પ્રમાણે છે: મન, વચન અને શરીર એ પ્રત્યેક દ્વારા સેવવું, સેવરાવવું અને સેવનની અનુમતિ આપવી એ નવે ફરીથી સર્વ બ્રહ્મચારીને કામાચારને ત્યાગ હોય છે. સાધુ કે સાધ્વી તે સંસારને ત્યાગ કરતાં જ એ ન કરીને પૂર્ણ બ્રહ્મચર્યને નિયમ લે છે અને ગૃહસ્થ પણ તેને અધિકારી થઈ શકે છે. પૂર્ણ બ્રહ્મચર્યની એ નવે કેટી ઉપરાંત એ પ્રત્યેક કરીને દ્રવ્ય, ક્ષેત્ર, કાળ અને ભાવની મર્યાદા પણ છે. એ દરેક મર્યાદા ક્રમશઃ આ પ્રમાણે છે: કઈ પણ સજીવ કે નિર્જીવ આકૃતિઓ સાથે - નવે કેટીથી કાભાચારનો નિષેધ એ દ્રવ્યમર્યાદા. ઉપરને લેક, નીચેને લેક
અને તિરછો લેક એ ત્રણેમાં નવે કેટીએ કાભાચારને ત્યાગ એ ક્ષેત્રમયદા. દિવસે, રાત્રિએ કે એ સમયના કઈ ભાગમાં એ જ નવે કેટીથી કામાચારનો નિષેધ એ કાળમર્યાદા અને રાગ કે દ્વેષથી એટલે માયા, લેભ, દેવ કે અહં. કારના ભાવથી સામાચારને નેવે કરીથી ત્યાગ એ ભાવમર્યાદા. આંશિક બ્રહ્મચર્યને અધિકારી ગૃહસ્થ જ હોય છે. એને પિતાના કુટુંબ ઉપરાંત સામાજિક જવાબદારી હોય છે, અને પશુપક્ષીના પાલનની પણ ચિંતા હોય છે. એટલે એને વિવાહ કરવા-કરાવવાના પ્રસંગે અને પશુપક્ષીને ગર્ભાધાન કરાવવાના પ્રસંગે આવ્યા જ કરે છે. આ કારણથી ગૃહસ્થ એ નવે કેટીનું બ્રહ્મચર્ય બહુ વિરલ રીતે પાળી શકે છે. આગળ જે નવ કેટીઓ બતાવી છે તેમાંની મન, વચન અને શરીરથી અનુમતિ આપવાની ત્રણ કેદીઓ
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
