________________
પ૩૨]
દર્શન અને ચિંતા પણ એવી નિર્દોષ સ્ત્રી કુલટાકોટીની મનાઈ હોય એવા અનેક દાખલા ધર્મશાસ્ત્રોમાં આજ પણ ઉપલબ્ધ છે. આપણા દેશમાં સ્ત્રીપુરુષના અધિકારનું વૈષમ્ય આચાર અને વિચારમાં ઘણા કાળથી ચાલ્યું આવે છે; એને પદ્ય ધમંવિધાનના ક્ષેત્રમાં પણ પડે એ સ્વાભાવિક જ છે.
આ જાતના પુરુષપ્રાધાન્યવાદની અસર સ્વદારસતિષવત ઉપર એક બીજી પણ થયેલી છે, જેને વૃત્તાંત આ પ્રમાણે છે. ઉપાસકદશાંગસૂત્રમાં શ્રાવકનાં
–ગૃહસ્થાનાં વ્રતો અને તેમના અતિચારોનો ઉલ્લેખ છે. તેમાં ચોથા અણુવ્રત તરીકે સ્વદાર બને અને તેના પાંચ અતિચારેને જણાવેલા છે. પણ પછીના વ્યાખ્યાકાર શરૂઆતના પહેલા બે અતિચારેને વિભાગ બીજી રીતે. બતાવે છે. તેઓ કહે છે કે જે પુરુષ સ્વદારસંતિષી છે તેને જ પહેલા બે અતિચાર સંભવી શકે છે અને જે પુરુષ માત્ર પરદારવર્જક છે તેને માટે તે એ બે અતિચાર રૂપ જ નથી.
સ્વદારસંતિષને આગળ જણાવેલે પંચસાક્ષીએ પરણેલી સ્ત્રી સિવાયની બધી સ્ત્રીઓને ત્યાગવાનો વિશાળ અર્થ જ ચાલુ રહ્યો હતો તે અતિચારોના આ વિભાગને જરા પણ સ્થાન ન મળત. ટીકાકારે કહે છે કે સ્વદારસંતિોષને પાછળનારા પુરૂષો સમાજમાં બે પ્રકારના મળે છે. એક તે એવા કે જેઓ માત્ર પરદારવર્જક છે અને બીજા માત્ર સ્વદારી છે. પરદારવર્જક એટલે જેઓ માત્ર પારકી સ્ત્રીઓને બીજએ પંચસાક્ષીએ સ્વીકારેલી સ્ત્રીઓને જ વર્જે છે, નહિ કે વેશ્યાને તથા જેમને લેકે પરસ્ત્રી તરીકે નથી માનતા. એવી સ્ત્રીઓને. આવા પદારત્યાગીની મર્યાદામાં વેશ્યા વગેરેનો નિષેધ નથી જ આવત. એ પુરુષ વેશ્યાદિગમન કરે તો પણ તેનું વ્રત અખંડિત રહે, છે, અંશે પણ દૂષિત થતું નથી. એનું કારણ એ છે કે લેકે વેશ્યા વગેરેને પદારા નથી જ માનતા. આમ છે માટે પરદારત્યાગીને પહેલા બે અતિચારે અતિચાર રૂપે નથી જ ઘટતા. હવે જે પુરુષ સ્વદારસંતિષી છે, જેના વતની મર્યાદા પિતાની સ્ત્રીથી આગળ જતી જ નથી, જેને પિતાની સ્ત્રીમાં જ સંતોષ માનવાનું વ્રત છે તેને કદાચ વેશ્યાદિકને પિતાની સ્ત્રી તરીકે બનાવી પ્રસંગ કરવાની છૂટ ઊભી થાય તેથી જ એને સારુ તે છૂટ તદ્દન નિષિદ્ધ છે. છતાંય કદાચ તે એવી છૂટ લે તો પણ તેના વ્રતને સર્વથા ભંગ તે મને નથી, માત્ર આંશિક દૂષણ મનાય છે.
ઉપર્યુક્ત અતિચારવિભાગની કલ્પનાથી આપણે કળી શકીએ છીએ કે ૧૯. કલાવતી અને સુભદ્રાના વૃત્તાંત માટે જુઓ ભરતબાહુબલિની વૃત્તિ,
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
