________________
જૈન દાષ્ટએ બ્રહ્મચર્યવિચાર
[ ૫૩૯ ભગવાન ઋષભદેવના સમયમાં દરેક સ્ત્રીને પેટે પુત્રપુત્રીનું યુગલ જ જન્મતું અને વય પ્રાપ્ત થતાં તે જ યુગલ પરસ્પર સ્નેહગ્રંથિથી જોડાતું. આજની ભાષામાં કહીએ તે તે જમાનામાં સહોદર ભાઈબહેનનું લગ્ન થતું. શારીરિક, પ્રજાકીય કે બીજા કેઈ કારણને લીધે ષભદેવજીએ પિતે એ પદ્ધતિ બદલી અને તે જાતના યુગલવિવાહને નિષેધ કર્યો. ત્યાર પછી આજ સુધીમાં સહેદર ભાઈબહેનનું સામાજિક રીતે લગ્ન થયેલું જણાતું નથી, પણ ક્ષત્રિયાદિમાં મામા ફઈ વગેરેનાં ભાઈબહેને સામાજિક રીતે આજ પણ વરે છે. એ પ્રાચીન સહોદરવવાહને અવશેષ હોય એમ કદાચ માની શકાય,
વૈદિક સ્મૃતિઓમાં “સત્ર મદ્ રી” જેવાં અનેક વચને મળે છે અને એ વચને ઉપર જ બાળવિવાહના સમર્થનનું મંડાણ છે, ત્યારે સ્મૃતિઓથી પણુ પુરાણા જૈન કથાસાહિત્યમાં એક પણ પાત્રનું લગ્ન એ રીતે વર્ણવેલું નથી મળતું. એમાં તે જે જે પાત્રોના વિવાહની હકીકત મળે છે તેમાં યૌવનપ્રાપ્ત અને લાવણ્ય, રૂપ તથા ગુણેમાં સરખેસરખી જોડીઓની જ નોંધ મળે છે..
જ્યારે કેઈ કન્યા કે વરના વિવાહનો પ્રસંગ વર્ણવવાને હોય છે ત્યારે એ વિશે આગમમાં આ રીતે લખેલું હોય છે : કન્યાનાં માતાપિતા પોતાની કન્યાને યુવતિ થયેલી જાણે, બાલભાવથી સર્વથા મુક્ત થયેલી સમજે, ઉત્કૃષ્ટ અને ઉત્કૃષ્ટ શરીરવાળી થયેલી જુએ તથા ભોગમાં સમર્થ થયેલી માને ત્યારે એને એને બરાબર એગ્ય એવા ભર્તા સાથે ઉચિત શુક અને ઉચિત વિનયપૂર્વક વિવાહ કરવાનું ઠરાવે છે. પુત્રનાં માતાપિતા પિતાના પુત્રને યુવાન થયેલે જાણે, બાલભાવથી સર્વથા મુક્ત થયેલે સમજે, ભોગસમર્થ થયેલે જુએ, બોતેર કળામાં નિપુણ અને પરિપકવ જ્ઞાનવાળે થયેલ માને ત્યારે તેને તેને બરાબર યોગ્ય એવી કન્યા સાથે વિવાહ કરવાનો વિચાર કરે છે. આવાં અનેક વર્ણને ભગવતી, જ્ઞાતા, વિપાક વગેરે અનેક સૂત્રમાં ઉપલબ્ધ છે. ૨૩
આ ઉપરથી એમ ચોક્કસ માની શકાય છે કે એ જમાનામાં બાળવિવાહ કે વૃદ્ધવિવાહનું તો નામ જ ન હતું. હવે સૂત્રસાહિત્યના ટીકાકારોએ પણ આ વિશે જે જે નોંધે કરેલી છે તે પણ જોઈએ. આગના ટીકાકાર અભયદેવસૂરિ (અગિયારમે સકે) સ્થાનાંગસૂત્રની ટીકામાં ૨૪, લખે છે કે વીશ વર્ષને વર અને સેળ વર્ષની કન્યા વિવાહ થાય તે જ પ્રજા પરાક્રમી, નીરોગી, દીર્ધાયુ અને બુદ્ધિશાળી થઈ શકે છે. એથી ઓછે વર્ષે
૨૩. જ્ઞાતાસૂત્ર અધ્યયન ૧, ૫, ૮ ૧૪, ૧૨; ભગવતીસૂત્ર શતક ૧૧, ઉદેશક ૧૧; શતક ૧૫; વિપાકસૂત્ર મુ. ૨, અ. ૧ તથા ઉવવાઈએસૂત્રઃ દર પ્રતિજ્ઞાને અધિકાર
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
