________________
૨૩૪ ]
દર્શન અને ચિંતન
અપવાદ કરનારી તટસ્થ યા વીતરાગ રહી શકે છે, બ્રહ્મચર્યના અપવાદમાં એવા સંભવ જ નથી; એનો પ્રસંગ તે રાગ, મેાહકે દ્વેષને જ અધીન છે. વળી એવા કામાચારના પ્રસંગ કાઇના આધ્યાત્મિક હિતને માટે પણ સંભવી નથી શકતો. આવા જ કારણથી બ્રહ્મચર્યના પાલનનુ નિરપવાદ વિધાન કર વામાં આવ્યું છે અને એ માટે દરેક જાતના ઉપાય પણ બતાવવામાં આવ્યા છે. બ્રહ્મના ભંગ કરનારાને પ્રાયશ્ચિત્ત તા આકરાં છે, તેમાં પણ જે જેટલે ઊંચે દરજ્જેથી બ્રહ્મચર્યની વિરાધના કરે છે તેને તેના દરજ્જા પ્રમાણે તીવ્ર, તીવ્રતર્, તીવ્રતમ પ્રાયશ્ચિત્ત કહેલાં છે. જેમકે, કાઈ સાધારણ ક્ષુલ્લક સાધુ અજ્ઞાન અને મેહને વશ થઈ બ્રહ્નચની વિરાધના કરે તો તેનું પ્રાયશ્ચિત્ત એના ક્ષુલ્લક અધિકાર પ્રમાણે ચાજેલું છે. અને ાઈ ગીતાર્થ ( સિદ્ધાંતના પારગામી અને સમાન્ય) આચાય આવી ભૂલ કરે તો તેનું પ્રાયશ્ચિત્ત પહેલા ક્ષુલ્લક સાધુ કરતાં અનેકગણું વધારે કહેલું છે. લેાકેામાં પણ આ જ ન્યાય પ્રચલિત છે. કાઈ તદ્દન સામાન્ય માણસ આવી ભૂલ કરે તે! સમાજ એ વિશે લગભગ બેદરકાર જેવા રહે છે, પણ કાઈ કુલીન અને આદર્શ કાઢીને માણસ આ પ્રસગો અંગે સાધારણ પણ ભૂલ કરે તો કદાપિ સમાજ તેને સાંખી લેતા નથી. બ્રહ્મચ ભગ વિશેના પ્રાયશ્ચિત્તનું વર્ણન આપીએ તે પહેલાં કામસ’સ્કાશને અંકુશમાં લાવવાને લગતી વિશેષ હકીકત ટૂંકમાં જણાવી દઈ એ.
કાઈ બ્રહ્મચારી બ્રહ્મચય ને પાળતા હોય, તે માટે ઉદ્યમશીલ પણ હોય, છતાં એણે ઊભા થતા પ્રબળતમ કામસંસ્કારને અંકુશમાં કેમ લાવવે ? એ પ્રશ્નના નિકાલ લાવવા તે ગ્રંથકારો આ પ્રમાણે કહે છે:
એવા પરવશ અનેલા બ્રહ્મચારી એ પ્રકારના હોય છે: એક તા ગુરુ કે વડીલાના આજ્ઞાધારી અને બીજા સવથા સ્વચ્છંદી, જેએ આજ્ઞાધારી છે તેને માટે જ આ નીચેની ચાજના છે. આજ્ઞાધારી બ્રહ્મચારી ગુરુની કે વડીલની સમક્ષ પોતાની વિજ્ઞળ સ્થિતિને પ્રકાશિત કરે. પછી ગુરુ એને ઘણા લાંબા સમય સુધી નિર્વિકાર ભોજન ઉપર રાખે. નિર્વિકાર ભેાજન એટલે જેમાં ઘી, દૂધ, માખણ, દહીં, ગાળ, મધ, તેલ, ખટાશ, મરચાં વગેરે મસાલાદાર ઉદ્દીપક પદાર્થો લેશ પણ ન આવતા હાય. વળી તળેલો એક પણ પદાથ તેમાં ન હોય, માંસ અને મદ્ય તે। એતે વય જ હાય. લાંબા સમય સુધી આવી ચર્ચા રાખ્યા પછી એની વિલતા ન મટે તા એવું જ ભેજન તેને પ્રમાણમાં આધુ એન્ડ્રુ આપવું; અર્થાત્ શરીરના નિર્વાહને બાધ ન આવે એવી રીતે એને રાજ થાડા ઘેાડે! ભૂખ્યા રાખવા. આ પછી પણ
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
