________________
પર૨ ]
દર્શન અને ચિંતન તેમાં બારીઓ શેધાતી ગઈ તેમ તેમ તે વ્રતની ઝીણવટ વધતી ગયાને ઈતિહાસ પણ બહુ મનોરંજક અને મહત્ત્વ છે.
પ્રાચીન કાળના સીધા, સરળ અને છતાં ગંભીર વર્ણન ઉપરથી એમ ચેખું લાગે છે કે અપૂર્ણ બ્રહ્મચર્યનાં ઉમેદવાર સ્ત્રી અગર પુસવ સતિષ કેળવવા કામવૃત્તિની મર્યાદા બાંધતાં. આર્યાવર્તમાં પુરુષને ગમે તેટલી સ્ત્રીઓ કરવામાં ન હતા કેઈ બાહ્ય અંકુશ કે ન હોતે કઈ સામાજિક પ્રતિષ્ઠા જવાને ભય. જયારે સામાન્ય રીતે સ્ત્રીને એકથી બીજો પતિ કરવામાં એક તરફ સામાજિક પ્રતિષ્ઠા ઓછી થવાને ભય હતું અને બીજી તરફ બાહ્ય અંકુશો પણ હતા. આ કારણથી અપૂર્ણ બ્રહ્મચર્ય સ્વીકારનાર વ્યક્તિ જે. પુરુષ હોય તે પિતાની ઇચ્છા પ્રમાણે અમુક સ્ત્રીઓના ભાગની મર્યાદા બાંધી તેથી અન્ય સ્ત્રીના ભાગને ત્યાગ કરો.
ખાનદાની અને ધર્મનિષા, એવા પુચ્છને સંખ્યામાં ગમે તેટલી છતાં સ્વવિવાહિત સ્ત્રીઓના ભોગની મર્યાદા બાંધવા પ્રેરતાં. પુરૂની એ મર્યાદા જૈન શાસ્ત્રોમાં “સ્વદારસંતિ” વ્રતને નામે પ્રસિદ્ધ છે. પરંતુ અપૂર્ણ બ્રહ્મચર્યવ્રતની ઉમેદવાર સ્ત્રી હોય તો તે પોતાના વિવાહિત એક પતિ સિવાય અન્ય પુના ભેગને ત્યાગ કરતી. એને એ ત્યાગ “સ્વપતિસવ' વ્રતને નામે જૈન સમાજમાં જાણીતા છે. પુરુષનું સ્વદારસંવત્રતા અને સ્ત્રીનું વપતિસતિષત્રત એવા બે ભેદ સામાન્ય રીતે સંપૂર્ણ બ્રહ્મચર્યવ્રતના પડે છે. અંતઃકરણમાં રહેલી સારી ધર્મનિષ્ઠા જે માણસને સંયમની દિશામાં પ્રેરે છે તે તેની સાથે રહેવા પામેલી એ છીવત્તી વાસનાઓ તેને કાં તે અસંયમની દિશામાં અગર સ્વીકારેલ નિયમમાં બારીઓ અને છૂટ શોધવા તરફ પ્રેરે છે. સાહસવૃત્તિ, તર્કવૃત્તિ અને નિરંકુશતાનો જે જે ધર્મનિષ્ઠા સાથે થાય તે તેમાંથી સંયમનાં ફળે જન્મે છે. અને જે તેમને જેગ વાસના અને ખાસ કરી કામવાસના સાથે થાય છે તેમાંથી અસંયમ જ નહિ પણ સ્વીકારેલ સંયમમર્યાદા સુધ્ધાંમાં અનેક છૂટોની શોધને પરિણામે ભયંકર અધઃપાત પણ જન્મે છે. જોકે પુરુષના સ્વદારસંતિષ વ્રતમાં બે, પાંચ કે દશ જ નહિ પણ સેંકડો અને હજારો સ્વવિવાહિત સ્ત્રીઓના ભોગને સમાવેશ થવા જેટલું અવકાશ આર્યાવર્તની લગ્નપ્રથાને લીધે હતા જ, છતાં સાહસ, તર્ક અને નિરંકુશતાએ પુરૂને પ્રશ્ન કરાવ્યો કે વેશ્યા જેવી સર્વસાધારણ સ્ત્રી, જે અન્ય દ્વારા વિવાહિત નથી, તેને પૈસા કે બીજી લાલચથી છેડા વખત સુધી પિતાની સ્ત્રી જ માની જોગવવામાં સ્વદારસંત્રિત ભંગ શા માટે ગણવો જોઈએ ?
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
