________________
૨૬૮
શ્રી જેન ધર્મ પ્રકાશ
[ ભાદ્રપદ
ક્રિયાના સમયમાં જ કત હોય ત્યાં કાર્ય ક્રિયાની અપેક્ષા રાખવાવાળું હોવાથી ક્રિયા નિષ્ફળ જતી નથી, અને ક્રિયાની શરૂઆત પછી લાંબે વખતે જે ઘડે દેખાય છે તેનું કારણ ઘટોત્પત્તિ સુધીમાં બીજાં અનેક કાર્યો થાય છે તેમાં ઘડો થાય છે એવું લક્ષ્ય હોવાથી તેને લાંબે કાળે ઘટ જણાય છે, નહિં તે અંતિમ સમયમાં ઘટોત્પત્તિની ક્રિયા થાય છે માટે પ્રથમને ક્ષણ ઘટોત્પત્તિના નથી, પણ અંતિમ ક્ષણ ધપત્તિનો છે. જે ક્ષણે જે કાર્ય દેખાય તે ક્ષણે તે કાર્યની આરંભ ક્રિયા હોય છે પણ જે કાર્ય દેખાતું ન હોય તેની આરંભક નથી માટે કોઈ પણ કાર્યને અનુલક્ષીને ક્રિયાની શરૂઆત કરી હોય અને ધારેલા કાર્યથી ભિન્ન કાર્યો દેખાય ત્યાં સુધી ધારેલા કાર્ય માટે ક્રિયાની શરૂઆત સમજવી નહિં. જ્યારે ધારેલું કાર્ય દેખાય ત્યારે જ તેની શરૂઆત જાણવી.
નિશ્ચય તથા વ્યવહારને આશ્રયીને ( કથંચિત ) જે ક્રિયમાણ—કતને નિશ્ચિત ભેદ માનવામાં આવે તો કોઈ પણ પ્રકારનો છે ધ નડતો નથી. નિશ્ચય નથી, ક્રિયમાણ તથા કતને અભેદ છે પણ વ્યવહાર નથી કત તથા ક્રિયમાણના અનેક પ્રકાર છે. ક્રિયમાણુ કૃત જ છે, કૃત ક્રિયમાણું જ છે, ક્રિયમાણુ ક્રિયાના વખતે હોય છે અને ક્રિયા વિરામ પામ્યા પછી અક્રિયમાણુ હોય છે. વ્યવહારથી જે અંત્ય સમયમાં કાર્ય મનાય છે ત્યાં પ્રથમ ' સમયે પણ અંશે કાર્યની ઉત્પત્તિ હોય છે. જે પ્રથમ સમયમાં કાર્યને અંશ ન હોય તે અંય સમયે કાર્યોત્પત્તિ થાય નહિં. ભલે પછી તે અંશ અન્ય રૂપે કેમ ન દેખાય. જે પ્રથમ તાંતણુના પ્રવેશસમયે કપડાંનો અંશ ન હોય તો છેલા તાંતણાના પ્રવેશથી કપડું થાય નહિં, માટે બીજા ત્રીજા તાંતણાના સંયોગથી પ્રત્યેક ક્ષણે થોડું થોડું કપડું બનતું જાય છે અને તે અંય તાંતણાના પ્રવેશ સમયે સંપૂર્ણ કપડું દષ્ટિગોચર થાય છે. જે જેની ક્રિયાના પ્રથમ સમયમાં ન હોય તે તેની ક્રિયાના અંય સમયમાં પણું હેતું નથી. ઘટ ક્રિયાના આ સમયમાં પટ હોતું નથી એટલે જ અંય સમયમાં પણ પટનો અભાવ જ હોય છે. જેમ ઝાડ અને થડ પરસ્પર વિરોધી નથી તેમ કૃત અને ક્રિયમાણુને પણ પરસ્પર વિરોધ નથી. જેને જેની સાથે નિત્ય સંબંધ હોય છે તે તેનાથી એકાંતે ભિન્ન હેતું નથી. જેમ ઝાડ અને થડ કથંચિત્ ભિન્ન છે તેમ ક્રિયમાણ અને કૃત અભિન્ન હોવાથી સત-વિદ્યમાન હોય છે તે થાય છે.
હિંમત નરમાં હોય તે, આણું દુખને અંત; થાય પ્રસિદ્ધિ પૃથ્વીમાં, વળી થાય ધનવંત. કાયા બગડે કેફથી, અવગુણ થાય અપાર; અક્કલહીણપણું પામીએ, નાવે ભવને પાર
