________________
૨૮૦ શ્રી જૈન ધર્મ પ્રકાશ
| [ ભાદ્રપદ (૮) દક્ષ્મ, (૯) નિકૃતિ, (૧૦) નિભ, (૧૧) મિષ, (૧૨) લક્ષ, (૧૩) વ્યપદેશ, (૧૪) વ્યાજ, (૧૫) શઠતા અને (૧૬) શાક્ય. આ પૈકી ૧૦–૧૪ને કેટલાક માયાના પર્યાય ગણુતા નથી. | ગુજરાતી-કપટ, કૈતવ, છા, છલ(ળ), દંભ, શઠતા અને શાથ તેમજ મિષ અને વ્યાજ ગુજરાતીમાં વપરાય છે. આ ઉપરાંત કૂડકપટ, છળકપટ, છેતરપિંડી, છેતરબાજી, છેતરામણ, ઠગાઈ, દગો, દગોફટકે, દોંગાઈ, લુચ્ચાઈ, લુચ્ચાઈ–દોંગાઇ. તેમજ બહાનું, મા એવા પણ શબ્દો ગુજરાતીમાં છે.
લેભના પર્યાયે સંસ્કૃત–ઉપર્યુક્ત ભાષ્ય( ૫. ૧૪૬ )માં “લોભ'ના સાત પર્યાય અપાયા છે. (૧) અભિવંગ, (૨) ઈછા, (૩) કાંક્ષા, (૪) ગાષ્ય, (૫) મૂચ્છ, (૬) રાગ અને (૭) નેહ, અભિધાનચિન્તામણિ કાંડ ૩, . ૯૪-૯૫)માં “લોભ'ના પંદર પર્યાયે અપાયા છે.
(૧) અભિલાષ, (૨) આશંસા, (૩) આશા, (૪) ઈછા, (૫) ઈહા, (૬) કાંક્ષા, (૭) કામ, (૮) ગધ, (૯) તુમ્, (૧૦) તૃષ્ણ, (૧૧) મનોરથ, (૧૨) લિપ્સા, (૧૩) વિશ. (૧૪) વાંછા અને (૧૫) સ્પૃહા.
ગુજરાતી–લોભને માટે આ ભાષામાં નષ્ણા, પ્રજન, લાલચ, લાલસા ઈત્યાદિ શબ્દો નજરે પડે છે.
વિશિષ્ટ પાઈય પર્યા પૂર્વે કહ્યું છે તેમ સૂયગડમાં ક્રોધાદિકના વિશિષ્ટ પાઇય પર્યાય મળે છે.
અ. ૧, ઉ. ૨ ના બારમા પદ્યમાં સવ્વપૂગ, વિક્સિ , ભૂમ અને અપતિએ એ શબ્દ અનુક્રમે લોભ, માન, માયા અને ક્રોધ એ અર્થમાં વપરાયા છે. જેનો આત્મા સર્વત્ર છે તે “ સવપગ” ( સર્વાત્મક ) યાને લેભ. વિવિધ ઉત્કર્ષ યાને ગર્વ છે ‘વિઉક્કસ' ( વ્યુત્કર્ષ) યાને માન. “ગુમ’ એ “દેશ્ય' શબ્દ છે અને એને અર્થ માયા ” થાય છે. “ અપત્તિય” એટલે અપ્રાતિ અર્થાત ક્રોધ.
અ. ૧, ઉ. ૪ ના બારમા પદમાં ઉક્કસ, જલણ, ગુમ અને મજઝન્ય એ શબ્દ અનુક્રમે માન, ધ, માયા અને લોભ માટે વપરાયા છે. જેના વડે આત્માને ઉત્કર્ષ કરાય છે, જેનાથી આમાં ગર્વવડે ફેલાય છે તે “ ઉક્કસ” (ઉત્કર્ષ) યાને માન. જે આત્માને અથવા તે ચારિત્રને બાળે છે તે “જલણ” (જવલન) યાને ક્રોધ. Pમ એટલે ગહન અર્થાત માયા. એનું મધ નહિ પ્રાપ્ત થતું હોવાથી આમ કહ્યું છે. સંસારના સમસ્ત પ્રાણીઓના મધ્યમાં જે હોય છે તે “મઝત્ય ” ( મધ્યસ્થ ) યાને લેભ.
- ક્રોધની પહેલાં જે માનને અહીં ઉલ્લેખ છે તેનું કારણ શીલાંકરિ એમ કહે છે કે માન હોય ત્યારે ક્રોધ અવશ્ય હોય છે જ પરંતુ ક્રોધ હોય ત્યારે માન હોય કે ન પણ હોય એ દર્શાવવા આમ અન્ય ક્રમ રખાયો છે.
૧. આ જાતની સમજુતી શ્રીશીલકસૂરિએ પહેલાં ન આપતાં અહીં પ્રસંગે આપી છે.
