________________
૨૭૬
શ્રી જૈન ધર્મ પ્રકાશ
[ ભાદ્રપદ
જરૂર છે કે, એવી શોધખેાળા ઘણા દી કાળ પહેલા યાગીઓએ પેાતાની જ્ઞાનશક્તિથી કરી મૂકેલી છે. તેને ઉપયાગ માત્ર નહીં કરવાના તેમને અખંડ આદેશ છે. તે જાણુતા હતા કે, સ્થૂલ દૃષ્ટિવાળા સ્વા'લાલુપ માનવીના હાથમાં એ શક્તિ જો મૂકવામાં આવે તા તેઓ તેતેા દુરુપયેગ જ કરશે. એટલા માટે જ યાએિ પેાતાના જ્ઞાનની ચાવી કાઇ શિષ્યને સેાંપવા પહેલા તેની અગ્નિપરીક્ષા કરી જોતા. અને તેમાં તે ઉત્તીણ થાય તેા જ તેને આગમની વિદ્યા ભણાવવામાં આવતી. એટલું જ નહીં પણ પેાતાને મળેલી સિદ્ધિઓના જો કાઇ દુરુપયેાગ કરે તે। તેના આગળના ભણવા ઉપર કાપ મૂકવામાં આવતા. એના દાખલાએ શાસ્ત્રમાં મળી આવે છે. એવી મંત્રસિદ્ધ વસ્તુઓ કે જે દુનિયામાં ચમત્કાર તરીકે પૂજાય છે અને જનતા જો તેના ભેદ જાણી જાય તે તે તેના લાભમાં નહીં પણુ નુકસાનમાં પરિણમે છે એમ તેઓ જાણતા હૈાવાથી જ તે વસ્તુ બનતા પ્રયત્ને ગુપ્ત રાખવામાં આવી છે. કેટલાએક પ્રયેગા તે શિષ્યના અભાવે ગુરુ સાથે જ પરલેાકમાં ગયા છે. એવા યાગીએ શેાધ્યા જડતા નથી. જે કાઈ તેની પાછળ મેટા ભેગ આપે છે. તેઓ કદાચ તેવા યાગીઓના દર્શન કરી શકે છે, પણ સ્વાર્થ નિરપેક્ષવૃત્તિની અગ્નિ પરીક્ષામાંથી તે ઉત્તીણું ન થાય તે તેને વિલે મેઢે પાછું ફરવુ પડે છે. મતલબ કે, પ્રાચીન કાળમાં શૈાગિની ચમત્કાર શક્તિ ઘણા મેાટા પ્રમાણમાં ખીલેલી હતી, પશુ તેનેા ઉપયાગ કરવા ઉપર કેવળ યામુદ્ધિથી અને દુર્ખારામની બીકથી પ્રતિબંધ મૂકવામાં આવ્યેા હતા. એ વસ્તુના વિચાર કરતાં પ્રાચીન કાળમાં લખેલા કથાનકા કે વસ્તુ કથને કેવળ કાદરી કે ભાળા લેાકાને ભ્રમજાળમાં નાખવા માટે લખેલા લેખા હૈાવા જોઈએ એવી કલ્પના કરનારાઓ માટે આપણે યા બતાવવી જોઇએ. પેાતાની બુદ્ધિ જ્યાં ન ચાલે તેને અસત્ય કે ભેાળા લેાકેાની ભ્રમણા માનવા લલચાવવું એ તદ્દન અજ્ઞાનજન્ય ઘર્ટના છે. ચમત્કારપૂર્ણ કથાનકા——
જૈન કથાનકા કરતા વૈદિક કથાનકામાં ચમકારિક ઘટના વિશેષ રીતે જોવામાં આવે છે. એ કથાનકાના ચમત્કારો પાછળ કૈવી વૃત્તિ હતી અને આમ લખવામાં શું હેતુ હાઇ શકે તે માટે આપણે વધુ વિચાર કરવા જોઇએ. કેટલાએક કથાના કેવળ રૂપક જેવા હાય છે. કેટલાએક કથાનકા દૃષ્ટાંતરૂપે હૈાય છે. કેટલાએકમાં અમુક સકેત મૂકવામાં આવેલ હાય છે. કેટલાએકમાં અલંકાર, કાવ્યચાતુ અને રસપરિપાક ઉત્પન્ન કરવા માટે યેાજેલા હાય છે. તે દરેકમાં નક્કર ઇતિહાસ જ હાવા જોઇએ અને તેમાં બતાવેલ ઘટનાએ પ્રત્યક્ષ સૃષ્ટિમાં અનેલી જ હાવી જોઇએ એવા જો આપણે આગ્રહ રાખીએ અંગર એવી કલ્પના કરીએ તે આપણું પેાતાનુ જ અજ્ઞાન ગણુાય. એમાંથી સત્ય તારવવાનાં પ્રયત્ન કરવાની ફરજ છે. ઉપમિતિ કથાઓમાં એકાદ વિકારને રાજા અને બીજાને સેવક ચિતરવામાં આવે ત્યારે આપણે તેને કોઇ જગતમાં રહેલા દેશના રાજા નથી માનતા અને તેના સેવકની પ્રત્યક્ષ કલ્પના પણ કરી શકતા નથી. એ તેા ઉપદેશ આપવાના હેતુથી અને સામાન્ય વાચકાને ગળે ઉતરે તેવા હેતુથી ખાંડ ચઢાવેલી કવીનાઇનની ગોળી બનાવી લેખકે પેાતાની વાક્યાતુરી વાપરેલી કહેવાય.
