Jain Dharm Prakash 1915 Pustak 031 Ank 05

Author(s): Jain Dharm Prasarak Sabha
Publisher: Jain Dharm Prasarak Sabha

Page 6

૪૦
જૈનધમ પ્રકાશ,
ભાવા—હવે ધ્યાન કરવાને યોગ્ય જીવની કેવી દશા (સ્થિતિ) હોય છે, તે કઇ વિશેષતાથી જણાવે છે. જીતેન્દ્રિય, ધીર, પ્રશાન્ત, સ્થિરતાવંત, સુખાસનસ્થ અને નાશિકાના અગ્રભાગે સ્થાપી છે દ્રષ્ટિ જેણે, તથા ધ્યેય વસ્તુમાં ચિત્તને સ્થિર આંધી રાખવારૂપ ધારણાના અખંડ પ્રવાહથી જણે બાહ્ય મનેવૃત્તિને શીઘ્ર રોધ કર્યો છે, પ્રસન્ન, અપ્રમત્ત, અને જ્ઞાનાનંદરૂપી અમૃતનો આસ્વાદ કરનારા તેમજ અનુપમ એવા આત્મ-સામ્રાજ્યના અંતરમાંજ અનુભવ કરનારા, એવા ધ્યાની પુરૂષાની બરાબરી કરે-ન્હાડ કરે એવા કાઈ કયાંય પણ દેવલેાકમાં કે મનુષ્યલેાકમાં નથી. સુખાસન એટલે ધ્યાનમાં વિા ન પડે એવા અનુકૂળ પદ્માસનાદિને સેવનાર, વળી જેને ભવવાસનાનેા ક્ષય થયા છે, એટલે વિષયતૃષ્ણા જેની શમી ગઈ છે, અને નિ:સ્પૃહતાથી જગતથી ન્યારા રહી શાન્તપણે સહજ-સ્વભાવમાંજ રહી જે પ્રમાદ રહીત પરમાત્મસ્વરૂપને એકાગ્રપણે ધ્યાવે છે, એવા આત્મગુણ-વિશ્રામી સુપ્રસન્ન ધીર મહાપુરૂષની જગતમાં કાણુ હેાડ કરી શકે ? આવા મહાપુરૂષાનેજ અનેક પ્રકારની ઉત્તમ લબ્ધિ, સિદ્ધિ વિગેરે સભવે છે, અને આવા ધ્યાતા પુરૂષાજ અ ંતે ધ્યેયરૂપ (આખી આલમને ધ્યાન કરવા ચેાગ્ય ) થાય છે ૬-૭-૮ સુ. ૩. વિ. વિવેચન-આ અષ્ટકના વિષય ઘણાજ ગંભીર છે અને આ અષ્ટકનુ તેના અનુભવીએથી વિશેષ વિવેચન લખાવા યેાગ્ય છે. આ લેખકના તે સમધમાં ખીલકુલ અનુભવ નથી છતાં માત્ર તેના અર્થની વિશેષ સ્પષ્ટતાની ખાતર કાંઇક વિવેચન કરવામાં આવ્યુ છે.
પ્રથમ બ્લેકમાં જે અનન્ય ચિત્ત એવા મુનિને-ધાતા, ધ્યેય ને ધ્યાન એ ત્રિપુટી એકતાને પામી ગઇ ટાય તેને દુ:ખ માત્ર ન હોય એમ કહ્યુ છે તે યથાર્થ છે. એવા મુનિને પછી દુ:ખને સાવ જ ક્યાંથી હોય ? પ્રથમ તે એવું સુતિપણું ઘણી અશુભ કર્મની શ્રેણી તૂટી ડેય તા જ પ્રાપ્ત થઇ શકે; તેમાં પછી પાગળિક સુખ કે દુ:ખ કે જે માત્ર સંસારી જીવાની માન્યતારૂપ જ પ્રાયશ: દાય છે તે તેમને કયાંથી જ ડેય ? સંસારી જીવા પ્સિત પુદ્દગળાના અસ યાગમાં કે વિયામાં દુ:ખ માને છે; પૂર્વોક્ત મહાત્માઓને તે તેની વાંચ્છા જ હેાતી નથી. તે પછી તેમાં દુ:ખ માનવું રહ્યું જ કયાં ? વળી સસારી જીવા સુખ કે દુ:ખની વાસ્તવિક વ્યાખ્યાને સમજતા ન હેાવાથી તેમજ પિરણામ પર્યંત હૃષ્ટિ પહેાંચતી ન હોવાથી મિથ્યા સુખ કે દુ:ખને સુખ કે દુઃખ માને છે; તેવી માન્યતા આ વિબુધ મડ઼ાત્માની ન હેાવાથી-તેએ ખરેખરા વિજ્ઞ હેાવાથી તેમને દુ:ખ ન જ હોય એ વાત અક્ષરશ: સિદ્ધ જણાય છે.
ખીજા શ્લાકમાં ધ્યાતા-અંતરાત્મા, ધ્યેય--પરમાત્મા અને ધ્યાન-એકાગ્રતાની