Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
મકર
ક
, *, *
ને *
*
* *
* *
*
E
REGISTERED No. B. 15€.
જે ધર્મ પ્રકાર ,
------- - -- --
शार्दुलविक्रिडितम्. पूजामाचरनां जगत्रयपतेः संघार्चनं कुर्वताम् । तीर्थानामतिवंदनं विदधता जनं वचः शृण्वताम् ।। गादानं ददतां तपश्च चरतां सत्वानुकंपा कृता । येषां यांति दिनानि जन्म सफलं तेषां सुपुण्यात्मनाम् ॥१॥
- -
-
૧
છે. પરતક ૩૧ મું.
શ્રાવણ. સંવત ૧૯૭ી શકે ૧૮૩૭
અંક ૫ મે
.
. .”
પ્રગટ કર્તા શ્રી જૈનધર્મ પ્રસારક સભા. ભાવનગર.
અનુક્રમgિar ૧ શ્રી મહાવીરદેવની અપૂર્વ કથા. ૨ જ્ઞાનસાર સૂત્ર વિવરણમ ( ધ્યાનાષ્ટક ૩૦ મું ૩ જરાતમાં ખરાં કામના-ઉપયોગી આભરણું કયા કયા છે? ૪ સ્વગુણ પ્રાદન. (દશમ સૌજન્ય.) ૫ શ્રીગુપ્ત કથા. - સાદી શિખામણ છે શ્રી મહાવીર જૈન વિદ્યાલય.
- . શ્રી સરસ્વતી” છાપખાનુંમૂલ્ય રૂા. ૧) પિરટેજ રાજે બેટ સાથે.
'
|
For Private And Personal Use Only
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ا
દ્વાપર વારી રે. મા રેલીના લાઇફ પરોને ભેટ તરીકે આપવા માટે નીચે જણાવેલા રાતે બકે ૨૨ તલામ અ લ છે ૬ કિમ ર યમ. મારાથી થાવ. રામરાદડિનું ચરિત્ર.
આ ધમાં કોઈ ગ્રહને મદદ મળી નથી. ફોરમ પ૬. ઠી. રૂ, રા જ મા ચકી મ લગતી તમામ બાબતોનો સંગ્રહ). ઠીં. રૂ. માં ક એવહન વિશા ગુજરાત. આવૃત્તિ પાંશ.
કાજુ શબ્દના અર્ધ સાથે પાકી બંધાવેલી. 1 ts. (ર, એ જ ર ત વ ૨ફથી ભેટ ). ૧૫ આનંદઘન પર રાવળ (પત્ર પદે વિવેચન યુક્ત).
ઘનું વિસ્તારથી ઉપગી હકીકતેને સંગ. પૃષ્ટ ૮૧૨. ટી. ૬ ને એ વેગ (ચોગ સબંધી સરલ સમજણ) પૃષ્ટ ૨૧૦ કિ. રૂ. ૭ શ્રી ઉપદેશ પ્રસાદ ગ્રંથ. સ્થંભ ૬ મૂળ. સંસ્કૃત. 8: ૮ થી ઉપદેશમા ના મૂળ ને યોગશાસ્ત્ર મૂળ. માગધી ને સંસ્કૃત, ઠીં. રૂ. ૧ ૯ શ્રી જબુદ્વીપ સંગ્રહણી પ્રકરણ. ટીકા સહીત. સંરકૃત. કીં.
ઉપર જણાવેલ ૯ગ્ર પિકી પ્રથમ ગ્રંથ રૂ. ૧) બાદ કરીને રૂ. ૧ થી અને બુક ૫-૬ એક બુકનાજ બે વિભાગ હેવાથી એકંદર કિંમતમાંથી રૂ. ૧) બાદ કરીને રૂ. 1 થી આપવામાં આવશે. પરંતુ જે લાઈફ મેમ્બર મેકલવાનું લખશે તેને જ તે એકલવામાં આવશે. બાકીના ૬ પુસ્તક પત્રની રાહ જોયા મદ પટેજ પુરતા વેલ્યુ થી તરતમાંજ મોકલવામાં આવશે. આ તંત્રી
س
به
به
શ્રી બેરા જૈન જ્ઞાન પ્રવેશક સભાને વાર્ષિક મહોત્સવ.
અશાડ શુદિ ૧ મે સભાની જન્મતિથિ હોવાથી તે બહુ સારી રીતે ઉજકરવામાં આવી છે. દરેક મેમ્બરેએ ઉત્સાહપૂર્ણ હૃદયે તેમાં ભાગ લીધો છે. છે તે જિનમંદિરમાં છે એ સાથે મળ સ્નાથ પુજને મહોત્સવ કર્યો, બપોરે રાની મારી સહીત પંચ પરમેષ્ટિની પૂજા ભવી આનંદ મેળવ્યો,
ને સાંજે અન્ય રાધમ બંધુઓ સહિત સર્વે સભાસદે એ સાથે આનંદ લેજન (સ્વામીવાળ) નો લાભ લીધો છે. આખો દિવસ ધર્મ કણમાં વ્ય. તીત યે છે. સભાને ચાર વર્ષ પૂર્ણ થયા છે, પાંચમા વર્ષમાં પ્રવેશ કર્યો છે.
જા.ને આ ગે ચ હતી જત જ્ઞાન પઠન પાઠન પડશાળાના સર્વ વિદ્યાથીઓને પણ સર્વ કાર્યમાં સ થે રાખવામાં આવ્યા છે, તે તેમના પર સારા સંસ્કાર પાડબાર સાધન છે. અમે એ સભાને ઉર્ષ ઇચ્છીએ છીએ, " તંત્રી.
For Private And Personal Use Only
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
श्री जैन धर्म प्रकाश.
तदिदं सना निवचनमाकाय ते हितझतुया नकाजव्यगिध्यादृष्ट जीवा निश्चिन्वन्ति तेषां जगवतां सन्मुनीनां वत्सलतां, बकायन्ति परिझानातिरेकं । ततो निवर्तयन्ति तमुपदेशेनावाप्तशुजवासनाविशेषाः सन्तो धनविधयद्धिप्रतिबन्ध, पृच्छन्ति च विशेषतो मुनिजनं ते धर्ममार्ग, दर्शयन्ति शिष्यनाव, रजयति गुरूनवि विनयादिगुणैः । ततः प्रसन्नहृदया गुरवस्तेच्यो गृहस्थावस्थोचितं साधुदशायोग्यं च प्रतिपादयन्ति धर्ममार्ग, ग्राहयन्ति त. पाजनोपायं महारत्नेन ।
पमितिनवप्रपंचा कथा. “ આ પ્રમાણે સમુનિના વચનને સાંભળીને હિતને જાણનારની જેવા તે ભદ્રિક અને ભવ્ય એવા મિથ્યાદિ જે તે પૂજ્ય સમુનીશ્વરની વત્સલતાનો નિશ્ચય કરે છે, અને જ્ઞાનના અધિકપણાને જુએ છે, પછી તે ગુરૂના ઉપદેશથી વિશેષ પ્રકારની શુભ વાસની પ્રાપ્ત થવાથી ધનના વિષયવાળ લાભની આસક્તિનો ત્યાગ કરે છે, અને મુનિજનાને તેઓ વિશેષે કરીને ધર્મને માર્ગ પૂછે છે, પેતાનો શિષભાવ દેખાડે છે તથા ગુરૂજનોને (માતાપિતાદિકને ) પણ વિનયાદિક ગુણએ કરીને ર જન કરે છે. ત્યાર પછી પ્રસન્ન હૃદયવાળા ગુરૂ મહરાજ તેમને ગૃહસ્થાશ્રમને ઉચિત અને સાધુ પણાને એ ગ્ય અ (બને પ્રકારે ) ધર્મમાર્ગ બતાવે છે અને તે ધર્મને ઉપાર્જન કરવાના ઉપાય ઘણા પ્રયત્નથી ગ્રહણ કરાવે છે–અંગીકાર કરાવે છે.”
પુસ્તક ૩ મું,
શ્રાવણ. સં. ૧૯૩૧. શાકે ૧૮૩૭.
અ ક
પ
માં.
શ્રી મહાવીરની ૩૩ ના.
(રાગ સારંગ-નમો નમો મંગલમયે મહાવીર-એ રાગ. ) મહાવીર કરૂણા કા ભંડાર (૨) શાશનપતિ શણગાર. મહાવીર દિન જે નિજ અપરાધીને ઉદ્ધર, કેત્તર ઉપકાર. મહાવીર ચરણ ડહો ચડકેપિાક ઉદ્ધ, કરણ અપર પાક. મહાવીર દ્વિભૂતી કહે ઇંદ્રજળી, કીધો તમ વાધાર. મહાવીર નરહત્યારો અજુનમાળી. ઉદ્ધરી નિરધાર. મહાવીર અડદના બાકુલ સાટે તારી, ચંદનબાળા નાર. મહાવીર ચિંતા કરી સંગમની ગતિની. અદ્દભુત કરણાધાર, મહાવી૨૦ રાત દિવસ જસ રામ રામમાં, જગતુપર યાર. મહાવીર૦ રસ જીવને કરૂં શાસન રસીયા, ભાવદયા ભંડાર, મહાવીર
For Private And Personal Use Only
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૨૩૮
નવા પ્રકાશ.
તે વીર શાસનના અનુયાયી, આજ પ્રમાદી અપાર. મહાવીર વીર પગલે વીરન દન ચાલી, સફળ કરો અવતાર. મહાવીર
પર દયા આણી સાંકળચદ, કરજો ભવોદધિ પાર. મહાવીર
ज्ञानसार सूत्र विवरणम्.
| 30 | ધ્યાનાર છે ભાવપૂળના એગ્ય આંધકારી મુનિ-મહાશય મુખ્યપણે અપ્રમત્તભાવે વર્તતા સત્તા ધર્મ - શુકલ ધ્યાનને પ્રાપ્ત કરી શકે છે, તેથી ગ્રંથકાર પ્રસંગાગત ઉત્તમ ધ્યાનનું ફળ તેમજ તત્ સ્વરૂપ, રિથતિ, અધિકારી પ્રમુખનું યથાયોગ્ય વર્ણન કરે છે.
ध्याता ध्येयं तथा ध्यानं, त्रयं यस्यैकतां गतं ।।
मुनरनन्यचितस्य, तस्य दुःखं न विद्यते ।। १ ।। ભાવાર્થ –ધ્યાતા, ધ્યેય, અને ધ્યાન એ ત્રણે જેના એકતાને પામ્યા છે એવા એકાગ્ર ચિત્તવાળા મુનિને કંઈ પણ દુ:ખ રહેતું નથી. જેટલી એ બાબતમાં ખામી છે તેટલું જ દુઃખ શેષ રહે છે અને જેમ તે ખામી જલદી દૂર થઈ જાય છે તેમ દુ:ખનો પણ જલદી લય થઈ જાય છે અને આત્મામાં અનુપમ સુખ શાંતિ પ્રગટે છે. એમ સમજી સાવધાનપણે તે ખામી દૂર કરવાનો ખપ કરવો. ૧
ध्यातान्तरात्मा ध्येयस्तु, परमात्मा प्रकीर्तितः ॥
ध्यानं चैकाग्र्यसंवित्तिः समापत्तिस्तदेकता ॥२॥ ભાવાર્થ–બાહ્ય દષ્ટિપણું તજીને અંતર દષ્ટિથી આત્મ-નિરીક્ષણ કરનારો એવો અંતર-આત્મા (ધ્યાતા) ધ્યાન કરવાનો અધિકારી છે. અને સમસ્ત દોષ માત્રને દળી નાંખી નિર્મળ સ્ફટિક જેવું શુદ્ધ સ્વરૂપ જેમને સંપૂર્ણ પ્રગટયું છે એવા પરમાત્મા તે (પ્લેય) ધ્યાનગોચર કરવા યોગ્ય છે. આવા ધ્યેયમાં એકતાનું સંલગ્ન ભાન તે ધ્યાન અને એ ત્રણેની અભેદતા થવી-એકતા થવી તે સમાપત્તિ અથવા લય કહેવાય છે. એવી એક્તામાં હું ધ્યાતા છું અને પ્રભુજી ધ્યેય છે, એવું ભાન પણ હોતું નથી, એટલે હું પ્રભુના ધ્યાનમાં લીન થયે છું એ પણ ભેદભાવ રહેતો નથી. તેમાં તો કેવળ એકાકાર વૃત્તિજ બની રહે છે. આજ વાત દષ્ટાંત આપી શાસ્ત્રકાર પણ કરી બતાવે છે. ૨
૧. હું કઈ રિથતિમાં છું, મહારે કઈ સ્થિતિએ પહોંચવાનું છે, અને તેમાં મારી ગતિ કેટલી થાય છે એ વિગેરે બારીકીથી આમ પરીક્ષા કરવી છે.( Inttrospection )
For Private And Personal Use Only
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
જ્ઞાનસાર સૂત્ર વિવરણ.
૧૨૯
मणाविव प्रतिच्छाया-समापत्तिः परात्मनः
क्षीणत्तो भवेद्ध्याना-दंतरात्मान निर्मले ॥ ३ ॥ - ભાવાર્થ-જેમ ચંદ્રકાન્ત વિગેરે મણિમાં સામી વસ્તુનું પ્રતિબિંબ પડી રહે છે, તેમ( ધ્યાનવડે ) અંતરમનનો ક્ષય થયે છતે નિર્મળ એવા અંતર-આત્મામાં પરમાત્માની પ્રતિષ્ઠાયા ( પ્રતિબિંબ ) પડી રહે છે. અને દ્રઢ અભ્યાસ બળે સર્વ અંતરમળને સર્વથા ક્ષય થયે છતે તે અંતરઆત્મા પરમાત્મારૂપ થઈ રહે છે. તે પહેલાં પણ ધ્યાનના દ્રઢ અભ્યાસી મુમુક્ષુને સ્વરૂપ એકતા થતાં તેનામાં પરમાત્મસ્વરૂપ ઝળકી રહે છે. ૩
आपत्तिश्च ततः पुण्य-तीर्थकृत् कर्मवंधतः ॥
तभावाभिमुखत्वेन, संपत्तिश्च क्रमाद् भवेत् ॥ ४ ॥ હાવાથ–ઉત્તમ ધ્યાન અભ્યાસે અનુક્રમે, આત્મ–અનુભવ સારી રીતે થઈ શકે છે, એટલે કે સ્વરૂપ સાક્ષાત્કાર થાય છે. ત્યારબાદ પવિત્ર એવા તીર્થકર નામકર્મના બંધથી કમે કરીને તે ભાવની સન્મુખતાથી તીર્થકર પદની પ્રાપ્તિ થાય છે. આ વચનથી એ પરમાર્થ સમજાય છે કે પવિત્ર ધ્યાનના પ્રભાવથી આત્માનુભવ જાગે છે, અને તેથી વિશ્વાસ આગળ વધતાં શ્રી તીર્થકર નામ કર્મ જેવી પ્રકૃષ્ટ પુણ્યપ્રકૃતિને બંધ પણ થાય છે, જેથી અનુક્રમે તીર્થકરપદ પામીને ત્રણ ભુવનના પ્રાણીઓને ઉપકારક થઈ શકાય છે. ૪.
રૂધે ધ્યાટાણુવિંશતિ થાનકડ્યા છે
कष्टमात्रं त्वभव्याना-मपि नो दलभं भवे ॥५ ભાવાર્થઆ પ્રમાણે તીર્થકર પદવીની પ્રાપ્તિરૂપ ધ્યાનનું ફળ હોવાથી વીશ સ્થાનકાદિક ( આરાધનપ) કરણ પણ ભવ્યજનોને કરવી પુક્ત છે; કષ્ટ માત્ર તપકરણી તે અભવ્ય જીને પણ કરવી સુલભ છે. કેવળ સાંસારિક સુખને જ ચાહનારા હોવાથી અભવ્ય જીવોને અગ્રતાથી પરમાર્થ–ફલની પ્રાપ્તિ થઈ શકતી નથી. ૫
जितेंद्रियस्य धीरस्य, प्रशान्तस्य स्थिरात्मनः ॥ सुखासनस्य नासाग्र-यस्तनेत्रस्य योगिनः ॥६॥ रुद्धवाह्यमनावृत्त-धारणाधारया रयात् ।। प्रसन्नस्याप्रमत्तस्य, चिदानंदसुधालिहः ॥ ७॥ साम्राज्यमप्रतिद्वंद्व-मंतरेव वितन्वतः ॥
ध्यानिनो नापमा लोके, सदेवमनुजेऽपिहि ।। ८ ॥ ૧ કયચિત આત્માનો અપરોક્ષ અનુભવ.
For Private And Personal Use Only
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
૪૦
જૈનધમ પ્રકાશ,
ભાવા—હવે ધ્યાન કરવાને યોગ્ય જીવની કેવી દશા (સ્થિતિ) હોય છે, તે કઇ વિશેષતાથી જણાવે છે. જીતેન્દ્રિય, ધીર, પ્રશાન્ત, સ્થિરતાવંત, સુખાસનસ્થ અને નાશિકાના અગ્રભાગે સ્થાપી છે દ્રષ્ટિ જેણે, તથા ધ્યેય વસ્તુમાં ચિત્તને સ્થિર આંધી રાખવારૂપ ધારણાના અખંડ પ્રવાહથી જણે બાહ્ય મનેવૃત્તિને શીઘ્ર રોધ કર્યો છે, પ્રસન્ન, અપ્રમત્ત, અને જ્ઞાનાનંદરૂપી અમૃતનો આસ્વાદ કરનારા તેમજ અનુપમ એવા આત્મ-સામ્રાજ્યના અંતરમાંજ અનુભવ કરનારા, એવા ધ્યાની પુરૂષાની બરાબરી કરે-ન્હાડ કરે એવા કાઈ કયાંય પણ દેવલેાકમાં કે મનુષ્યલેાકમાં નથી. સુખાસન એટલે ધ્યાનમાં વિા ન પડે એવા અનુકૂળ પદ્માસનાદિને સેવનાર, વળી જેને ભવવાસનાનેા ક્ષય થયા છે, એટલે વિષયતૃષ્ણા જેની શમી ગઈ છે, અને નિ:સ્પૃહતાથી જગતથી ન્યારા રહી શાન્તપણે સહજ-સ્વભાવમાંજ રહી જે પ્રમાદ રહીત પરમાત્મસ્વરૂપને એકાગ્રપણે ધ્યાવે છે, એવા આત્મગુણ-વિશ્રામી સુપ્રસન્ન ધીર મહાપુરૂષની જગતમાં કાણુ હેાડ કરી શકે ? આવા મહાપુરૂષાનેજ અનેક પ્રકારની ઉત્તમ લબ્ધિ, સિદ્ધિ વિગેરે સભવે છે, અને આવા ધ્યાતા પુરૂષાજ અ ંતે ધ્યેયરૂપ (આખી આલમને ધ્યાન કરવા ચેાગ્ય ) થાય છે ૬-૭-૮ સુ. ૩. વિ. વિવેચન-આ અષ્ટકના વિષય ઘણાજ ગંભીર છે અને આ અષ્ટકનુ તેના અનુભવીએથી વિશેષ વિવેચન લખાવા યેાગ્ય છે. આ લેખકના તે સમધમાં ખીલકુલ અનુભવ નથી છતાં માત્ર તેના અર્થની વિશેષ સ્પષ્ટતાની ખાતર કાંઇક વિવેચન કરવામાં આવ્યુ છે.
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
પ્રથમ બ્લેકમાં જે અનન્ય ચિત્ત એવા મુનિને-ધાતા, ધ્યેય ને ધ્યાન એ ત્રિપુટી એકતાને પામી ગઇ ટાય તેને દુ:ખ માત્ર ન હોય એમ કહ્યુ છે તે યથાર્થ છે. એવા મુનિને પછી દુ:ખને સાવ જ ક્યાંથી હોય ? પ્રથમ તે એવું સુતિપણું ઘણી અશુભ કર્મની શ્રેણી તૂટી ડેય તા જ પ્રાપ્ત થઇ શકે; તેમાં પછી પાગળિક સુખ કે દુ:ખ કે જે માત્ર સંસારી જીવાની માન્યતારૂપ જ પ્રાયશ: દાય છે તે તેમને કયાંથી જ ડેય ? સંસારી જીવા પ્સિત પુદ્દગળાના અસ યાગમાં કે વિયામાં દુ:ખ માને છે; પૂર્વોક્ત મહાત્માઓને તે તેની વાંચ્છા જ હેાતી નથી. તે પછી તેમાં દુ:ખ માનવું રહ્યું જ કયાં ? વળી સસારી જીવા સુખ કે દુ:ખની વાસ્તવિક વ્યાખ્યાને સમજતા ન હેાવાથી તેમજ પિરણામ પર્યંત હૃષ્ટિ પહેાંચતી ન હોવાથી મિથ્યા સુખ કે દુ:ખને સુખ કે દુઃખ માને છે; તેવી માન્યતા આ વિબુધ મડ઼ાત્માની ન હેાવાથી-તેએ ખરેખરા વિજ્ઞ હેાવાથી તેમને દુ:ખ ન જ હોય એ વાત અક્ષરશ: સિદ્ધ જણાય છે.
ખીજા શ્લાકમાં ધ્યાતા-અંતરાત્મા, ધ્યેય--પરમાત્મા અને ધ્યાન-એકાગ્રતાની
For Private And Personal Use Only
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
જ્ઞાનસાર સૂત્ર વિવરણમ. પ્રાપ્તિ–એ બતાવવામાં આવેલ છે. ધ્યાતા વિશુદ્ધ ન હોય ત્યાં સુધી તે પરમાત્માનું એકાગ્રતાએ ધ્યાન કરી શકતો જ નથી. તેને અશુદ્ધિ રોકે છે, તેથી અંતરાત્માપણું પામેલે જીવ જ શુદ્ધ ધ્યાનનો અધિકારી છે એ ખરેખરી હકીકત છે. આ ત્રણેની એકતા થવાની આત્મહિતે માટે પૂરી આવશ્યકતા છે. તેને જ જ્ઞાનીઓ સમાપત્તિ અથવા લય કહે છે. તે આત્મા જ્યારે કર્મમળથી રહિત થાય છે અર્થાત તેની ઉપરનો કમળ જેમ જેમ ઓછો થતો જાય છે તેમ તેમ તેની નિર્મળતા પ્રકટ થવાથી તેની અંદર-નિર્મળ મણિવગેરેમાં જેમ અન્ય વસ્તુની છાયા પડે છે તેમ નિર્મળ થયેલા અંતરાત્મામાં પરમાત્માની છાયા પડે છે. અર્થાત્ પરમાત્માનું સ્વરૂપ તેમાં પ્રતિબિંબીત થાય છે દેખાય છે. એ અંતરાત્મા જ પરમાત્માના ખરા સ્વરૂપને સમજી શકે છે. તેવી સ્થિતિમાં આગળ વધતાં તીર્થકરત્વ પણ પ્રાપ્ત થઈ શકે છે, અને અન્ય સર્વ આત્મિક સંપત્તિઓ પણ કમે કમે પ્રાપ્ત થતી જાય છે. એક વાર શુદ્ધ દિશામાં ગમન થયું એટલે પછી તે બાજુના ગ્રામ જ કમે કમે આવ્યા કરે છે. જ્યાં સુધી શુદ્ધ દિશામાં ગમન નથી ત્યાં સુધી જ ફાંફાં મારવા પડે છે–ત્યાં સુધી જે શુદ્ધ વસ્તુ હાથ લાગતી નથી.
તીર્થકરસ્વાદિ ઉત્તમ ફળની પ્રાપ્તિ જેનાથી થઈ શકે છે એવા વિંશતિસ્થાનકાદિ, નવપદાદિ તપ ઉત્તમ જીવોએ અંતરાત્માએ અવશ્ય કરવા મેગ્ય છે, તે પણ ધ્યાનનો જ એક પ્રકાર છે, તેવા તપની અંદર ઉત્તમ ધ્યાનને પણ સમાવેશ છે. આ ઉત્કૃષ્ટ તપ તેને શુદ્ધ અધિકારી તદ્દન નિ:સ્પૃહ વૃત્તિથી કરે છે, તેથી તેજ તેનું ઉચ્ચ ફળ મેળવી શકે છે. બાકી સાંસારિક સુખની ઇચ્છા જેના અંતરમાં રહેલી છે એવા અજ્ઞાની તેમજ અભવી જીવો પણ, પગળિક સુખની–મહત્ત્વાદિકની અભિલાષાવડે મહાકષ્ટ વેઠીને, એવા તેમજ અન્ય અનેક પ્રકારના મહાન તપ કરે છે, પરંતુ અધિકારી વિશુદ્ધ ન હોવાથી ક્રિયા પણ અશુદ્ધ થાય છે અને ફળ પણ અશુદ્ધજ એટલે દેવભવાદિકના સુખની પ્રાપ્તિરૂપજ મળે છે. અધિકારીની વિશુદ્ધિમાંજ અન્ય બંને વિશુદ્ધિઓ રહેલી છે તેથી ઉત્તમ જીએ પ્રથમ પિતાના આત્માને શુદ્ધ ધ્યાનને અધિકારી થાય તેવો નિર્મળ કરવો જોઈએ.
છેવટના ત્રણ બાકમાં ધ્યાનયોગ્ય જીવની દશા વર્ણવી છે, તે ખાસ ધ્યાનમાં રાખવા લાયક છે. તેવા શુદ્ધ ધ્યાની કે જેઓ, જેની તુલના ન થઈ શકે એવું સંપૂર્ણ સામ્રાજ્ય પિતાના આત્મામાંજ વિસ્તારે છે તેમને ઉપમા આપીએ તેવું આ જગતમાં કાંઈ છે જ નહીં. તેને તો તેની ઉપમા જ ઘટી શકે છે. જેમ આ જગતમાં જેને પ્રતિદ્રઢ ન હોય તેને અન્ય વસ્તુની ઉપમા
For Private And Personal Use Only
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
જૈનધર્મ પ્રકાશ. આપી શકાતી નથી. સિદ્ધના સુખનું વર્ણન કરતાં તેવું અપ્રતિમ અપડ્ઝળિક સુખ વીશે આ દુનીઆમાં ન હોવાથી– ભાવીત આત્મા મુનિમહારાજાઓ તેવા સુખની વાનકી ચાખી રહેલા હોય છે છતાં પણ વચન દ્વારા તેને કોઈ વસ્તુની ઉપમા આપી શકતા નથી, તેમ આવા શુદ્ધ ધ્યાની કે જેમણે બાહ્ય મનોવૃત્તિને તદન રોકી લીધી છે અને જ્ઞાનામૃતનું અવિચ્છિન્ન આસ્વાદન કરે છે, તેમને કોઈની પણ ઉપમા ઘટી શકતી નથી. આવા ધ્યાની થવાની તીવ્ર અભિલાષા રાખી તેની યોગ્યતા મેળવવા માટે પ્રયત્ન કરવો અત્ તદ્યોગ્ય સામગ્રી મેળવવા અનિશ ચીવટ રાખવી એજ આ લેખનો ખાસ હેતુ છે. તંત્રી.
जगतमां खरां कामना-उपयोगी आभरण
તથા ચા છે ? (લેખક સમિા મુનિ કપુરવિજયજી.) ૧. સારાં આચરણવડે પિતાના મનને પ્રસન્ન કરે તેજ સુપુત્ર સમજે. સ્વસ્વામીનું હિત છે, પતિ–વામીના ચિત્તને સંતોષ ઉપજાવે તેજ સન્નારી સમજવી. સુખ દુઃખમાં સમભાગી રહે-સુખમાં છકી ન જાય અને દુઃખમાં દીનતા ધરી દૂર થઈ ન જાય, પણ હાથે હાથ મેળાવી રહે તેજ સન્મિત્ર સમજવા. ઉક્ત મનમા સંગ પુન્યયોગેજ મળે છે. - ૨. કરૂણાવંતના કર્ણ કુંડળવડે નહિ પણ શ્રુતજ્ઞાનવડેજ શોભે છે, હસ્તકમળ કંકણવડે નહિ પણ દાનવડેજ શોભે છે, અને કાયા ચંદનવડે નહિ પણ પરોપકારવડેજ શોભે છે. કરૂણાવતને દેહાદિક બાહ્ય વસ્તુ ઉપર મેહ-મમતા હોતી નથી, પણ સારાં સુકૃત્ય કરવામાં તેઓ દત્તચિત્ત હોય છે.
૩. જેમ ચંદ્ર-સૂય સ્વાભાવિક રીતે જ પ્રકાશ આપે છે અને મેઘ પ્રાર્થના કર્યા વગરજ વધે છે તેમ સજજનો સ્વયમેવ પાપકાર કરવા પ્રવર્તે છે.
૪. વિવેકી રાજા, દાનેશ્વરી-દાતાર ગૃહસ્થ, વૈરાગ્યવાન વિદ્વાન , સુશીલ સ્ત્રી અને સંગ્રામમાં ધીર અશ્વ એ પાંચ પૃથ્વીનાં ભૂષણ છે.
પ. અનંત જ્ઞાન, દર્શન, ચારિત્રાદિ ગુણાતિ જેમાં ઝળહળી રહી છે એવા અરિહંત-વીતરાગ પરમાત્માની પરમ શાન્ત મુદ્રામાં અથવા વૈરાગ્ય રસમાં ઝીલી રહેલા સંત-સુસાધુ જનનાં અથવા ઉત્તમ તીર્થરાજનાં દર્શન જેનાવડે કરી ભવ્યાત્માઓ દુરિત–પાપ દૂર કરી શકે છે તે ચક્ષરત્ન ખરેખર પ્રશંસવા વેગ છે. ઉત્તમ દશનગેજ ચક્ષુની સફળતા છે.
For Private And Personal Use Only
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________
www.kobatirth.org
જગતમાં ખરાં કામના ઉપયાગી આભરણુ કયા કયા છે?
૪૩
૬. જે કર્યું વર્તે શ્રી સર્વજ્ઞ પરમાત્માએ પ્રકાશેલાં અને ગણધરાદિ જ્ઞાની ગુરૂએએ ગુંથેલાં આગમાદિ અમૃત ઉપદેશનું શ્રવણ કરાય છે તેમજ તેનુ મનન કરી અનાદિ રાગ દ્વેષાદ્વિ વિકાર દૂર કરી શકાય છે, તે શ્રોત્ર! ખરેખર પ્રશસવા ચેાગ્ય છે. એવા શ્રેત્રવડેજ સકશું કહેવા ચાગ્ય છે.
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૭.
જે જીહ્વાયર્ડ અરિતાદિ શુદ્ધ દેવના, ઉત્તમ આચાર્યાદિ શુદ્ધ ગુરૂના અને સમ્યગ્ દર્શન, જ્ઞાન ચારિત્રાદિ શુદ્ધ ધર્મના સદ્ભૂત ગુણ ગાવામાં આવે છે ( સદ્ગુણ–ગુણીની પ્રશસા કરવામાં આવે છે) તે જીભજ ખરેખર પ્રશસવા ચેાગ્ય છે. સદ્ગુણગ્રામ કરવાવડેજ જીભની સાકતા છે.
સ
<. ઘ્રાણુ ઇન્દ્રિયની સાર્થકતા કરવા ચંદનાદિ સુગધી દ્રવ્યેાવડે ભળ્યાત્માએ શુદ્ધ દેવ ગુરૂ અને સ્વધમી જનની સેવા-ભક્તિ કરે છે. એવા ઉદાર ગૃહસ્થ ભકત જનાની ઘ્રાણેન્દ્રિય પણ સફળ છે.
૯. કુત્સિત વિષય સુખની લાલસા તજી જે ભવ્યાત્માએ પાતાના પ્રાપ્ત દેડવડે પૂજ્ય જનાના વિનય કરે છે, વદન બહુમાન કરે છે અને તપ, જપ, વ્રત, નિયમ આદર સહિત કરે છે, તે સ્વદેહની સાર્થકતા કરી ખરેખર સદ્ગતિને સાધે છે. આવેા મનુષ્ય દેહ દશ દષ્ટાન્ત દુર્લભ કહ્યા છે, અને દેવતાએ પણ એવા ઉત્તમ માનવ દેહની ચાહના રાખે છે. તે પામીને જે કાઈ પ્રમાદ રહિત રત્નત્રયનું આરાધન કરી લે છે તે ખરેખર શાશ્વત સુખ પામી શકે છે. ૧૦. જે બુદ્ધિબળ પામીને તત્ત્વાતત્ત્વ, હિતાહિત, કૃત્યાકૃત્ય, લક્ષ્યાભક્ષ્ય, પૈયાપેય, ગયાગમ્ય અને ગુણ દેખના વિવેક કરવામાં આવે છે અને હંસની પેરે અસાર વસ્તુની ઉપેક્ષા કરી સાર-તત્ત્વ ગ્રહણ કરી લેવામાં આવે છે, તે બુદ્ધિખળ ખરેખર પ્રશંસવા ચેાગ્ય છે. તત્ત્વના વિચારવજ બુદ્ધિની સાર્થકતા થાય છે. ૧૧. તત્ત્વ નિશ્ચય કરી, આદરવા ચૈાગ્ય માની ચાક્કસ સમજ મેળવી, ગમે તેટલા સ્વાર્થના ભાગે નિશ્ચિત માર્ગને આદરવા દૃઢ પ્રતિજ્ઞા કરવી અને તેને મક્કમ રીતે પાળવી એજ માનવ દેહની સાર્થકતા છે.
૧૨. પૂર્વ પુન્યયેાગે દ્રવ્ય સપત્તિ પામી, સત્પાત્રમાં-સક્ષેત્રમાં તેના ઉપયોગ કરવા એજ લક્ષ્મી પામ્યાની સાર્થકતા છે. વિવેકથી નિષ્કામ ( નિ:સ્વા ) પણે સત્પાત્રમાં દાન દેવાવડે અનતગણું ફળ મળે છે.
૧૩. સહુ કાઇને પ્રિય અને પથ્ય ( હિત ) રૂપ થાય એવું સત્ય વચન એલવુ એ વચન ખળ પામ્યાનું ઉત્તમ ફળ છે. જે વચનવડે હિત થાય એવુ પ્રિય અને સત્યજ વચન એવુ, અન્યથા માન ધારવુજ ઉચિત છે. વચન વદવામાં કટુતાદિ દોષ સેવવા નજ ોઇએ.
૧૪. બુદ્ધિ પામીને સદ્વિદ્યાના અભ્યાસ કરાય તે તેની સાર્થકતા થાય છે,
For Private And Personal Use Only
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
જૈનધર્મ પ્રકાશ.
૧૫. જે જ્ઞાન અને શ્રદ્ધાનવડે આત્માના અનાદિ રાગાદિ દોષ દૂર થવા પામે અને નિર્મળ ચારિત્રનો પ્રકાશ થાય તેજ જ્ઞાન અને તેજ દર્શન સફળ સમજવા. જ્ઞાનવ તત્વની પિછાન થાય અને શ્રદ્ધાનવડે તે તત્વનો નિશ્ચય થાય તો પછી તત્ત્વને આદર કરેવા એજ એનું ફળ સમજવું ઈતિશમૂ.
स्वगण प्रच्छादन.
(દશમ સૌજન્ય) (લેખક-કાપડીયા નીચંદ ગીરધરલાલ-સલીમીટર) હવે માપણે કેમ પ્રાપ્ત દેશમાં પર વિચાર કરીએ. ત્યાં મનુષ્યભવની દુર્લભતા પર ખાસ વિચાર થાય છે. પણ ભાવમાં રમણ કરતાં આત્માને આ સંસાર સમુદ્રમાં ભટકવું પડે છે. તે અહીંથી તહીં એમ ગમે ત્યાં રખડ્યા કરે છે. કઈવાર તે એક ગતિમાં જાય છે અને કે ઇવાર બીજી ગતિમાં જાય છે. અનાદિ નિગોદમાંથી નીકળતાંજ પ્રથમ તો તેને બહુ વખત લાગે છે. કોઈ વખત અકામ નિર્જરા થતાં તે બહાર નીકળી આવે છે તો પૃથ્વીકાય, અપકાય, તેઉકાય, વાયુકાય આદિમાં સૂકમ અને આદર અવસ્થામાં તેમજ આદર વનસ્પતિ કાયમાં ઘણો કાળ કાઢે છે. વળી કાંઈક વયસ્કુરણા થતાં વિકબેંદ્રિયમાં આવી તેમાં બેઇદ્રિય, તેઈદ્રિય, ચોરિદ્રિયમાં રખડે છે. ત્યાંથી વળી કોઇવાર નીચે ઉતરી જાય છે. વળી કઈક જોર થતાં પદ્રિય દશા પ્રાપ્ત કરે છે. ત્યાં અનેક પ્રકારના તિયચપણે ઉત્પન્ન થાય છે. જળચર, સ્થળચર, બેચર વિગેરેમાં અનેક પ્રકારના જનાવરનાં તથા પક્ષીનાં રૂપ હાઇ સંસારયાત્રા કરે છે, ઉદર નિર્વાહ માટે આ દિવસ પ્રયાસ કરે છે અને આત્મગુણ શું છે તેને વિચાર જ કરી શકતો નથી. આવી રીતે અથડાતાં પછડાતાં મહા કટે મનુષ્યગતિ પ્રાપ્ત કરે છે, મનુષ્યગતિ પ્રાપ્ત કરવી કેટલી મુશ્કેલ છે તે સંબંધમાં શાસકારે દશ દૃષ્ટાંતો આપ્યાં છે. અત્ર તે પર વિવેચના કરવાની જરૂર નથી, અન્યત્ર તે વિચારાઈ ગયાં છે. એ
તેને આશય એવો છે કે રથ ટિમાં અમુક ચોક્કસ પગે એક વખત થયા તેવા ઈછાનુસાર ફરી વખત થવા જેમ બહુ મુશ્કેલ છે-લગભગ અશક્ય છે એમ મનુષ્યભવ પ્રાપ્ત કરે તે પણ અતિ મુશ્કેલ છે.
મનુભાવ પ્રાપ્ત થવાની દુર્લભતા પર આટલો બધો વિચાર શાસ્ત્રકાર કરે અને તે દુર્લભતા મન પર ઠસાવવા માટે અનેક દ્રષ્ટાંતો આપે તેનું ખાસ કારણ શું હશે? તે વિચારવાની જરૂર છે. પ્રોજન વગર મંદ પ્રાણી હોય તે પણ સવૃત્તિ કરતા નથી તે અતિ દીર્ધ વિચારશળ વિદ્વાને આવી બાબતમાં વારં
For Private And Personal Use Only
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
સ્વગુણુ પ્રચ્છાદન.
૧૪૫
વાર કહે તેને ખાસ હેતુ હવે જ જોઇએ. · એને પ્રત્યુત્તર બહુ સીધા છે. મેાક્ષમાં જવાને આ પ્રાણીના ઇરાદે અથવા ભાવના છે, તેનુ કારણ એ છે કે સ’સારમાં અનેક પ્રકારનાં દુ:ખાથી તેને કંટાળા આવ્યા કરે છે. એ દુ:ખ દૂર કરવાનાં કારણે શેાધવાની વિચારણા, સાધના યાજવાની દ્વેગવાઈ અને અંતિમ સાધ્ય પ્રાપ્ત કરવાની અનુકૂલતાએ મનુષ્યભવમાં સીધી રીતે મળી શકે છે. મનુષ્યગતિ જ એક એવી ગતિ છે કે જ્યાંથી જઈ શકાય. સાધન ધર્મની સેવના તા કદાચ અન્ય ગતિમાં થઈ શકે, પણ સાધ્ય પ્રાપ્તિ અહીંથીજ થાય તેમ છે. આ કારણથી મનુષ્યત્વની વિશેષ જરૂરીઆત વારંવાર વિચારવામાં આવી છે અને તે ભવની સફળતા કેમ થાય તેના પર ચિંતવન કરવાની જરૂરીઆત જોવામાં આવી છે.
આવી ઉચ્ચ કોટીના મનુષ્ય ભવના ઉપયાગ પ્રાણીએ કેવી રીતે કરે તે હવે જરા નિરીક્ષણુ કરીને જોઈ લઇએ. ઘણા પ્રાણીએ આ મનુષ્ય જીવનને ધન પેદા કરવાનું ય ંત્ર હોય તેમ ગણી સવારથી સાંજસુધી ધનની ખટપટમાં મડડ્યા રહેછે. કેટલાક આત્મશ્લાઘાના તડાકા મારવામાં જીવન સાર્થક ગણે છે. કેટલાક સારાસારા ખાવાના પદાર્થો ચેાજવામાં કાળ નિર્ગમન કરે છે. કેટલાક પાંચ ઇન્દ્રિયાને સ કરવામાં મેાજ માને છે, કેટલાક વિક્થા કરવામાં વખત કાઢે છે અને કેટલાક તદ્દન સુસ્ત પડી રહેવામાં જીવનસાફલ્ય માને છે. આ સર્વ મનુષ્ય ભવની બરાખર કિ ંમત સમજતા નથી તેનું પરિણામ છે. અનેક રીતે દુર્લભ મનુષ્યભવ તન નકામે બનાવી દઇ ઘણા પ્રાણીએ તેના લાભ લેવાને બદલે તેના ખાટી રીતે ઉપયાગ કરે છે અને તેની દુર્લભતા શા માટે કહી છે તે સમજ્યા વગર તેને ગુમાવી દે છે. સંસાર પ્રપંચમાં આવી રીતે કાઈ કાઇવાર તા આ પ્રાણીને મળે છે તેને વખતસર ઉપયોગ ન થવાથી તે હાથમાંથી ચાલી જાય છે અને તક ગયા પછી ડહાપણુ આવે તે કાંઈ બહુ કામમાં આવતું નથી. મનુષ્યત્વ પ્રાપ્ત થવાની દુર્લભતા પર તેથી વારંવાર વિચાર કરી તેના જેમ અને તેમ સિવશેષપણે લાભ લેવાની જરૂર છે અને એ ખાખત લક્ષ્ય રાખવાની પણ જરૂર છે.
સ્થૂળ સુખ અને આત્મિક સુખ વચ્ચે માટે તફાવત છે. સ્થૂળ સુખ લાંબે વખત ટકતું નથી અને ટકે છે તેટલા વખત તેમાં વાસ્તવિક આનંદ હેતા પણ નથી. સ્થૂળ સુખમાં આસક્તિ પ્રાણીને કાંઇક અજ્ઞાનથી અને કાંઇક દી વિચારણાની અલ્પતાને લીધે થાય છે. ઘણા ખરા પ્રાણીઓ સમજે છે કે ધનપ્રાપ્તિમાં એટલુ આંતરસુખ નથી કે જેની ખાતર તેની પાછળજ મડચા રહેવાની જરૂર ડાય, પેાતાના ઉદરનિત્યં પૂરતુ ધન મળે અને કાંઈક સહજ વધે તેા આ જીવનની ખાસ જરૂરીઆતે માટે તે પૂરતુ છે એમ જાણવા છતાં
For Private And Personal Use Only
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
જૈનધર્મ પ્રકાશ. પણ ધનના ઢગલા કરવા પાછળ તે મહેનત કરે છે. તેની પાછળ અખલિત પ્રવૃત્તિ કયો કરે છે અને તેમાં જરા પાછા પડે છે તો પિતાની જાતને દુ:ખી માને છે. આવી જ રીતે ઇન્દ્રિયના ભાગે વિગેરે સર્વ માની લીધેલા બાહ્ય સુખ માટે સમજવું. વસ્તુતઃ એની પ્રાપ્તિમાં કે ભેગમાં સુખ છેજ નહિ એ અવારવાર દાણીવાર ઘણે પ્રસંગે બતાવાઈ ગયું છે, તેથી તે પર વધારે પુનરાવર્તન અત્ર કરતાં નથી, પરંતુ એ સર્વ બાબતનો સાર જે આવે છે તે પર ખાસ ધ્યાન ખેંચવાની જરૂર રહે છે અને તે એ છે કે આ પ્રાણી જેની ખાતર આ જીવન ગાળે છે, અને જે પ્રાપ્ત કરવા તે મંડ રહે છે તે વાસ્તવિક દિશામાં કર્તવ્યશીલતા બતાવતા નથી. સ્થૂળ સુખપ્રાપ્તિનું સાજ ખોટું હોવાથી તેને માટે જે પ્રયત્ન થાય તે સર્વ નકામા અથવા હાનિ કરનારા થાય તે તે સહજ અનુમાનથી સમજાય તેવું છે.
ત્યારે વાસ્તવિક સુખ આ મનુષ્ય ભવમાં કેવી રીતે મળે અને વાસ્તવિક સુખ અવિસ્મૃતપણે મળે તેના વિશિષ્ટ સાધનો અહીં કેવી રીતે જાય તેની વિચારણા કરવી ખાસ પ્રાસંગિક છે. આવી વિચારણા કરવાની ઈચ્છા થાય એ પણ બહુ જીવોનું વર્તન વિચારતાં અતિ સુંદર ભાગ્યને વિષય છે એમ સમજાય છે. કેટ લાક જીના કુદરતી સંયોગો અવળા હાઈને અને કેટલાક પ્રાપ્ત થયેલ સાધનેની યથાયોગ્ય કિંમત સમજતા ન હોઈને આ જીવન એળે ગુમાવે છે. શરીરની તંદુરસ્તી રહેતી ન હોય, ખરાબ સંગતમાં ઉછરવાનું બન્યું હોય, જ્ઞાન ધારણ કરવાની શકિત મંદ હોય, શુદ્ધ વસ્તુરવરૂપ બતાવે તેવા સંત જેને મેળાપ થઈ શક્તો ન હોય એ સર્વ કુદરતી ઉલટા સંયોગો છે. એનું કારણ તો અંતે પિતે જ છે, કારણ કે પોતે સુંદર અનુકુળતાઓ મળે તેવાં બીજે વાવેલાં હોતાં નથી તેને લઈને જ આવી સ્થિતિ પ્રાપ્ત થાય છે. આ સિવાય વસ્તુસ્વરૂપના શુદ્ધ અવબોધ તરફ રૂચિ ન થાય, પ્રાપ્ત થયેલ પ્રસંગોનો લાભ લેવા પ્રેરણા ન થાય, આત્મસ્થાન કરવું એ હાસ્યજનક લાગે એ સર્વ દ્વિતીય વિભાગમાં આવે છે. આવા એક અથવા બીજા કારણોને લઈને પ્રાણી મનુષ્યભવ જે પ્રાપ્ત થવા અતિ મુશ્કેલ છે તેને ગુમાવી બેસે છે અને સાધ્ય સાધનોનો વિચાર કર્યા વગર અથવા આદયા વગર આ હોય તે ને તે ચાલ્યો જાય છે અને પછી એક ખાડામાંથી બીજામાં અને બીજામાંથી ત્રીજમાં એમ ભટક્યા કરે છે, રખડયા કરે છે અને ચકાવર્તામાં આવી જાય છે. આવી રીતે પ્રાપ્ત થયેલ મનુષ્યભવને ગુમાવી દેનાર પ્રાણીઓ બહુ હોય છે, જે તરફ વિચાર કરતાં અત્યંત ખેદ થાય છે.
ત્યારે અહીં સવાલ એ ઉપસ્થિત થાય છે કે મનુષ્યભવ સફળ થાય તે માટે શું કરવું જોઈએ ? મનુષ્યભવમાં સુખ છે તે ઇંદ્રિય આદિનું સુખ નથી, પણ
For Private And Personal Use Only
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
સ્વગુણ પ્રછાદન,
૧૭
અવિનાશી સુખ પ્રાપ્ત કરવાનાં સાધનો સીધી રીતે અને સવિશેષપણે અહીં મળે છે તે છે. સ્થળ સુખમાં મજા નથી, વાસ્તવિક આનંદ નથી એ આપણે જોઈ ગયા. આત્માની જેમાં ઉન્નતિ થાય, તે તેના ખરા સ્વરૂપમાં સ્થિત થાય અને તેની સાથે જે કામે લાગેલાં છે અને જે તેને સંસારમાં પરિભ્રમણ કરાવે છે તે દૂર થાય તેવી સ્થિતિ અહીં ખાસ પ્રગટ કરવા યોગ્ય છે, તેને માટે બને તેટલો પ્રયત્ન કરવા
વ્યા છે અને તેવા પ્રયત્નમાં વાસ્તવિક કર્તવ્યતા સમાયેલી છે તે લક્ષ્યમાં લેવા ગ્ય છે. ત્યારે શુદ્ધ દશામાં ચેતનનું સ્વરૂપ શું છે અને તે કેવી રીતે પ્રાપ્ત થઈ શકે તે અહીં વિચારીએ. આ વિચારણામાં આપણને દશમા સૌજન્યને વિષય કેટલો અગત્યનો ભાગ ભજવે છે તે બરાબર લક્ષ્યમાં આવશે.
વર્તમાન સ્થિતિમાં ચેતન કેવી અવસ્થામાં વર્તે છે અને તેનું વાસ્તવિક સ્વરૂપ શું છે અને તે કેમ પ્રગટ થાય તેની વિચારણા માટે બહુ ખ્યાલ કરવાની જરૂર છે. અનંત જ્ઞાન દર્શન ચારિત્રમાં રમણ કરનાર ચેતન માયા મમતાને વશ પડી જઈ પિતાનું સ્વરૂપ વિસરી ગયે છે, પિતામાં અનંત ગુણો છે તે તેના ખ્યાલમાંથી ચાલ્યું ગયું છે અને તેને પરિણામે તે વિભાવમાં રમણ કરે છે. વિભાવને અંગે તે સંસાર તરફ આસક્ત રહે છે, સંસારનાં સુખ તેને મીઠાં લાગે છે, કામ, ક્રોધ, લોભ, મોહ, મદ, મત્સર આદિ વિકારોને તે વશ થાય છે, બાહ્ય અને અત્યંતર બને રીતે તે પરભાવમાં રમણ કરે છે અને તે સર્વમાં તેને મેહ મુંઝાવી નાંખે છે. મહના પ્રતાપથી તે પોતાની આસપાસ એવું ખરાબ વાતાવરણ ઉત્પન્ન કરે છે કે પિતે વસ્તુત: કેવો છે તે વિચારવાનો પણ ઘણીવાર તેને અવકાશ મળતું નથી. પછી જ્યારે એકવાર સંસારદશામાં જ આસક્ત થયે એટલે સંસારનાં સાધનો ઉપર જ યોજના તે જ્યા કરે છે અને તેને મેળવવામાં ઈતિકર્તવ્યતા સમજે છે; પરંતુ આ તેનું વિભાવકૃત સ્વરૂપ છે.
આવી રીતે પરભાવરમણ કરતાં તે સ્થળ સુખનાં સાધનો યોજવામાં અને સ્થળ સુખ અનુભવવામાં આનંદ માને છે, પરંતુ વારંવાર તે પાછો પડે છે. અનેક પ્રસંગે તે જેને ગુખ માને છે તે મળે નહિ, મળેલ સંપત્તિ અથવા સંયોગેને સંબંધ દૂર થવાને પ્રસંગ આવે, ત્યારે તે પાછો ખેદ પામે છે, ગ્લાનિ પામે છે અને વધારે જોરથી સંસાર તરફ આકર્ષાય છે. દુ:ખના પ્રસંગમાં તેને
સારપર કાંઈક એ છ રાગ દેખાય છે તે એગ્ય વિચારણાને અંગે નહિ પણ ટેલ હદયના દાહને અંગે તેવી સ્થિતિ હોઈ તે મહ દશાને તેને વધારે ખરાબ આકારમાં બતાવે છે. માયા મમતા તેને સમજાવે છે કે આ પ્રસંગે તને બરાબર ધારણા પ્રમાણે સુખ ન મળ્યું તો કાંઈ ગભરાવું નહિ, ફરીવાર સાધનો યોજવાથી પાછી અનુકુળતાઓ પ્રાપ્ત થઈ જશે. આવી ખોટી સમજણને અંગે ડે
For Private And Personal Use Only
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
જૈનધર્મ પ્રકાશ. ત મહાનિત વરાગ્યના ચિન્હો બતાવી અંતે પાછો સંસારમાં આસક્ત થઈ જાય છે અને ઝાંઝવા પાછળ દોડવ્યા કરે છે. આવી રીતે અથડાયા પછડાયા કરે છે, પરંતુ તેનો કદિ છેડો આવતો નથી.
એવી રીતે રખડપટ્ટી કરતાં કોઈ વખત વિશિષ્ટ આત્મદર્શન કરાવનાર સદગુરૂ કે તેના ગ્રંથનો પ્રસંગ થતાં તેને સમજણ પડે છે કે અનાદિ અજ્ઞાનને અંગે તેણે આખી બાજી ખાટી માંડી છે અને પરિણામે તે અનેક દુ:ખ સહન કરે છે. જેમાં તે સુખ સમજે છે અથવા સમજતો હતો તે સર્વ મિચ્યા હતું
અને ચેતનના શુદ્ધ સ્વરૂપમણતાન સુખ પાસે તેની કિંમત કાંઈ નથી. આ રિધતિ સમજવા સાથે તે પછી તેનુ વાવનું અવલોકન કરે છે, ત્યારે તેને જણાય છે કે ઘણા પ્રાણીઓને દુઃખ ઓછા કરવાની અનેક તકો જીવનમાં મળે છે, પરંતુ તેને તેઓ ગુમાવી દે છે, પ્રાપ્ત થાય છે ત્યારે તેઓ તેની વાસ્તવિક કિંમત સમજતા નથી અને પિતાની સ્વેચ્છાથી એવી અધમ દશા ઉત્પન્ન કરે છે કે તેનો વિચાર કરતાં ત્રાસ આવે. તે જોઈ શકે છે કે કેટલાક પ્રાણીઓ સુરતની જેમ પડ્યા રહેવામાં જ સુખ માને છે, બાહ્ય મેજ શોખમાં આનંદ માને છે, વિષયતૃપ્તિમાં જ સંતોષ માને છે તે સર્વ ખોટી વાત છે અને તેવી તેઓની માન્યતા એવી હોય છે તે વાસ્તવિક સુખના ખ્યાલને અભાવે હોય છે. માની લીધેલા સુખનો વિયેગ તો જરૂર થાય છે અને તેમ થાય છે ત્યારે બહુ ખેદ ઉપજાવે એવી સ્થિતિ ઉત્પન્ન કરે છે. આવા અવલોકનને પરિણામે તે વિશુદ્ધ આત્મદર્શન કેમ થાય અને તેને સાક્ષાત્ અનુભવ કયા પ્રસંગોમાં થાય તેની શોધ કરે છે અને તેની જે હકીકત સમજાવી શકે તેવાના પ્રસંગમાં વારંવાર આવે છે. કોઈ પણ બાબતમાં દ્રઢ ભાવના થાય અને તેની પ્રાપ્તિ માટે નિય થાય અને તેના સંબંધમાં મનમાં કોઈ સંશય ન રહે તો ઘણું ખરું તે પ્રાપ્ત કરવાના સાધન નઈ જાય છે. આ નિયમાનુસાર જ્યારે પોતાનું ઉત્થાન કરવા દ્રઢ વિચાર થાય છે એટલે તત્કાગ્ય સર્વ સાધનો જોડવા માંડે છે અને પ્રસંગોની અનુકવાતા થવા સાથે દ્રઢ નિયમ મળે એટલે વચ્ચે કોઈ પ્રત્યવાય (અડચણુ) આવી જાય તો તેનાથી ગભરાયા વગર પ્રયત્નથી વિર્મી જવાને બદલે પ્રત્યવાય પર વિજ્ય મેળવવા પ્રાણી પ્રયત્ન કરે છે અને એ પ્રમાણે તે આગળ વધતો જાય છે. પ્રગતિને અંગે ૬૮ ભાવનાને વિષય વારંવાર સમુખ રાખવા યોગ્ય છે. • ઉત્થાનદશાને અંગે પછી તેને વિચારણા થાય છે કે પિતે અત્યાર સુધી માયા મમતાને વશ રહી અત્યંત સ્થળ જીવન નિર્વહન કરે છે, પરંતુ તે પિતાને વાસ્તવિક દેશ નથી અને તેમ કરવામાં પરમ સાધ્ય કદિ પ્રાપ્ત થાય તેમ નથીતેને એક વાવનો ખ્યાલ આદુ ક રીતે થાય છે અને તે એ છે કે
For Private And Personal Use Only
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
સ્વગુણુ પ્રચ્છાદન.
૧૪૯
થળ સુખ કરતાં આત્મિક સુખમાં અનેક ગણે વિશેષ આનંદ છે તે દ્વિતીય પ્રકારનું આધ્યાત્મિક સુખ વાસ્તવિક છે, ચિરસ્થાયી છે અને એના પ્રયત્નમાં પણ એવી શાંતિ રહેલી છે કે તેને અનુભવ કરવા ચોગ્ય છે. આટલી વિચારણાની શુદ્ધિ થતાં પહેલાં તેને બહ અનુભવ કરવા પડે છે, અનેક પ્રકારની અવલોકના કવી પડે છે, અનેક વિચારશીલ મનુષ્યના પ્રસંગમાં આવવું પડે છે, અને વારંવાર નિચેની વિચારણા પર મનને સ્થિર કરવું પડે છે. પરંતુ સહજ વિચાર કરતાં પણ સ્થળ સુધી પોતાની માન્યતા પર તે તેને તિરસ્કાર છૂટે છે અને તેથી આગળ વધવા તેના મનમાં વિચારણા થાય છે. આવી અનેક પરિસ્થિતિમાંથી પસાર થતાં થતાં આખરે તેને આત્મદર્શન કરવાનો નિર્ણય થાય છે. છતાં વળી વિભાવનું જોર તેના પર પિતાને કાબુ ચલાવ્યા કરે છે અને વારંવાર તેને સંસાર તરફ ખેંચી લાવે છે. તેને વિભાવે સમજાવે છે કે જેટલું બને તેટલું ખાઓ, પીઓ, આનંદ કરે; ત્યાગ કરીને સુખ મેળવવું એ છતાં સુખને ત્યાગ કરવામાં તમારું ડહાપણ નથી; મળે તે ભેગવી લે અને વિશેષ માટે પ્રયાસ કરો. આવા ખેટા પાઠ સમજાવીને પ્રાણીને સંસાર તરફ ખેંચે છે, વળી કોઈ તમારો લાગતાં પ્રાણ પાછે વિચાર કરે છે અને એ પ્રમાણે સંસાર દશા અને આત્મિક દશા વચ્ચે મોટું યુદ્ધ ચાલે છે. જેમ જેમ ચેતનની ઉત્કાન્તિ વધતી જાય છે તેમ તેમ વિભા પર સામ્રાજ્ય સવિશેષપણે તેને પ્રાપ્ત થતું જાય છે.
- હવે એ વિશિષ્ટ આત્મદર્શનમાં શું મહત્તા છે તે તરફ જરા લક્ષ્ય આપીએ. આત્મદર્શન કરવામાં જે આનંદ છે તેને સરખાવવા માટે સ્થળ વસ્તુ કે ભાવ કઈ યોગ્ય નથી. એનો એક સામાન્ય દાખલે આપીએ. આપણે તે ચાલ્યા જતા હોઈએ ત્યાં એકાએક કેઈ બાળકનો પગ મોટર નીચે કચરાઈ જતા આ પણે જોઈએ છીએ. આપણે તે બાળક પાસે જઈ તેને સ્વસ્થ કરીએ, તેના પગ પર જળ નાખીએ અથવા તેને ગાડીમાં નાખી નજીકની હોસ્પીટલમાં લઈ જઈ ત્યાં આપણી દેખરેખ નીચે તેને યોગ્ય મલમપટ્ટા કરાવીએ અને તેની દુઃખી દશા પર દયા લાવી તેને બે ચાર રૂપિયા આપીએ; આવે વખતે મનમાં જે ભાવ ચાલે છે તેને સરખાવવા દુનિયાના કયા પ્રસંગેની સરખામણી બતાવી શકાય? એક અસત્ય વચન બોલવામાં કે ખોટી સાક્ષી આપવામાં હજારો રૂપિયાનો લાભ મળે તેમ હોય તે વખતે લાલચને લાત મારનાર કઈ કઈ પ્રાણુંઓ જોવામાં આવે છે તે વખતે ફરજ બજાવવાના વિશિષ્ટ ખ્યાલથી જે આત્મસંતોષ તેઓને થતો હોય છે તેની સરખામણ દૂધપાક પુરીના ભેજન સાથે કે સુંદર ગાયન સાથે કરવી તે હાસ્યજનક લાગશે. એક ભરપૂર વૈવન મદમસ્ત સવાગસંપૂર્ણ સુંદરી પ્રણયયાચના કરે, થળ એકાંત હાય, પિતાનું વૈાવન ચાલ્યું જતું હોય, બહાર કાપવાદ થવાને સંભવ પણ ન હોય તે વખતે પ્રણયયાચનાને તિરસ્કાર કર
For Private And Personal Use Only
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
પહ
જૈનધર્મ પ્રકાર. નાર-સુંદરીને બહેન કહીને બોલાવનારની મહત્તા સરખાવવા માટે કોઈ પદાર્થ કે ભાવ સ્થળ સૃષ્ટિમાંથી શોધવે એ મારા નમ્ર અભિપ્રાય પ્રમાણે નામ પ્રયાસ છે. આ દર્શન કરનારને આનંદ કેવા પ્રકારનો થતો હશે તે બતાવી શકાય તેવું નથી, તે અનુભવનો વિષય છે. માત્ર તે સંબંધમાં એટલું જ કહી શકાય કે સ્થળ સુખના ખ્યાલમાં અથવા ઉપગમાં જે આનંદ છે તેના કરતાં આત્મિક આનંદ તદ્દન અલાકિક વસ્તુ છે અને તેમાં રહેલે આનંદ અનેક ગણે હાઈ વર્તમાન ભાષામાં અનિર્વચનીય છે. આ આનંદ આત્મદર્શનને અંગે પ્રાપ્તવ્ય છે તે તરફ લક્ષ્ય આપવાની વારંવાર જરૂર છે, કારણકે જ્યાં સુધી સ્થળ સુખનું જ સાધ્ય હોય ત્યાંસુધી તેથી આગળ વધારો કરવા નિર્ણય થતું નથી અને એવા નિર્ણય વગાર આત્મપ્રગતિ થતી નથી.
એવા વિશિષ્ટ આત્મદર્શનનું સાધન શું ? શું કરવાથી એ આનંદ પ્રાપ્ત થાય? એ વિચારણા તરફ સાધારણ રીતે લક્ષ્ય દોરાય તેવું છે. આનાં સાધનો જેઓએ તે આનંદ અનુભવ્યું છે તેઓ બહુ સ્પષ્ટ રીતે બતાવી ગયા છે અને તે માર્ગ પર અભિસરણ કરવું એ તેવું સુખ પ્રાપ્ત કરવાનું કારણ છે. એ માગના અનેક ભેદ વિભેદપર વિચાર કરવા પહેલાં માત્ર આપણે એક સૂત્ર ધ્યાનમાં રાખીએ તો તે માર્ગની ચાવી પ્રાપ્ત થાય તેવું છે એમ તે માર્ગ પર અનુભવ કરનારા કહી ગયા છે અને તે ચાવી ધ્યાનમાં રાખવા આપણે પ્રયાસ કરીએ. અનેક બાબતો જેવા અને તેની વિગતમાં ઉતા જેટલી સ્થિરતા કે અવકાશ હાલની દશામાં મળે તેવું ન હોય તેણે માર્ગદર્શન કરી લેવું એ ખાસ ઉચિત છે, કારણકે એકવાર એવી ચાવી પ્રાપ્ત થઈ જાય તો પછી વિશેષ નિ
ય તે માર્ગ પર આવવાનો થાય અને તેમ થતાં માર્ગ તુરત મળી આવે, આવો માગ કર્યો છે અને તેની ચાવી કઈ છે તે હવે વિચારીએ.
આત્મદર્શન કરવાને માગ ગુણપ્રાપ્તિ છે. ગુણને સમજવા, વિચાકરવા અને તેને પોતાના જીવનનો ભાગ બનાવી દેવા એ આત્મદર્શન કરવાનું ખાસ સાધન છે. નૈસર્ગિક રીતે વર્તન એવા પ્રકારનું થઈ જવાની જરૂર છે કે અતિ સુંદર રીતે અન્ય પ્રતિ વ્યવહાર ચાલે અને અંતર શુદ્ધિ નિરંતર સવિશેષપણે થયા કરે. વિશિષ્ટ વર્તનને અંગે બાહ્ય અને અત્યંતર બંને રીતે બહુ સૂકંમદષ્ટિથી વિચાર કરવાની જરૂર છે. બાહ્ય વર્તન એવા પ્રકારનું હોવું જોઈએ કે જેથી સાધારણ રીતે સર્વને અખંડ વિશ્વાસ આ પ્રાણી ઉપર ઉત્પન્ન થાય. કોઈપણ પ્રકારના રાકેચ વગર તેને ગમે તેટલા રૂપિયા સેંપવામાં આવે કે સસ્થાને વહીવટ સંપવામાં આવે તો તેને સીધી કે આડકતરી રીતે કોઈપણ પ્રકારને તેને લાભ લેવા ઈચ્છા ન થવી જોઈએ. અને તેણે વર્તન એવા પ્રકાર
For Private And Personal Use Only
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
સ્વગુણુ પ્રચ્છાદન.
૧૫ રનું રાખવું જોઈએ કે લોકો તેને એવીજ રીતે ઓળખે. કમનશીબે આવી સ્થિતિ ઘણી વખત જોવામાં આવતી નથી અને તેને લઈને બહુ સુંદર સંસ્થાએને સહન કરવું પડે છે એવો અનુભવ થયો છે. પિતા ની ધનતૃષ્ણા અમુક સંસ્થા કે સંબંધને લઈને પૂરી પડે એવી ઈચ્છાવાળાઓ તે ઉઘાડા પડી જાય છે, પણ સ્કર્ષ બતાવવાની, માન મેળવવાની અને પ્રથમ પંક્તિમાં ગાવાની લાલચવાળા જલદી ઉઘાડા પડતા નથી અને પરિણામે સંસ્થાને સહન કરવું પડે છે. આ તે જાહેર કરજને અંગે વાત થઈ, પણ એ ઉપરાંત ખાનગી વ્યવહારમાં પણ પ્રમાણિક વર્તન, સત્ય વચન, યોગ્ય રીતે પ્રાપ્ત કર્યા સિવાયના દ્રવ્યપર અસપૃહા, પરદારાપર ત્યાગ બુદ્ધિ આદિ પિતાના ખાનગી વ્યવહારમાં ઓતપ્રોત જોડાઈ જવાની આવશ્યકતા છે. જેટલી બાહ્ય વર્તન વિશુદ્ધ રાખવાની જરૂર છે તેટલી જ બલકે તેથી વિશેષ જરૂર અત્યંતર વર્તન નિર્મળ રાખવાની છે. ક્રોધને ત્યાગ કરી વારંવાર મનની શાંતિ રાખવી, નિરભિમાન વૃત્તિ રાખવી, દંભને ત્યાગ કરે, કોઈ પ્રકારના કેભાંડ રચવાં નહિ, અન્યને છેતરવાનાં છટકા માંડવાં નહિ, માયા પ્રપંચનાં કારસ્થાને કરવાં નહિ, હક વગરની વસ્તુ પ્રાપ્ત કરવા, તેના માલીક થવા કે તેના પર સામ્રાજ્ય જોગવવા ઈચ્છા રાખવી નહિ વિગેરે અનેક રીતે અંતરંગ વૃત્તિને વિશુદ્ધ રાખવાની બહુ જરૂર છે. ટૂંકામાં કહીએ તો બાહ્ય અને અંતરંગ વર્તન આ પ્રાણીનું એવા પ્રકારનું કરી નાખવાની જરૂર છે કે નૈસર્ગિક રીતે એના તરફ વિશ્વાસ રહે, એને જોતાં મનમાંથી વિકારદશા ઓછી થાય અને એના વિશિષ્ટ વર્તન માટે અત્યંત લાગણી ઉત્પન્ન થાય. બાહ્ય અને અત્યંતર વર્તન આવા પ્રકારનું કરવાની જરૂર આત્મદર્શનને અંગે ખાસ છે અને તેને પ્રાપ્ત કરવા પ્રયાસ કરે તે ચેતનની પ્રગતિ કરવાનું પ્રબળ સાધન છે.
વર્તનની વિચારણાને વિષય અતિ મહત્વનું છે. એને પરિભાષામાં ચારિત્ર કહેવામાં આવે છે. વર્તન કરવું એ ચારિત્ર છે. જેમ જેમ વિશિષ્ટ ચારિત્ર થતું જાય, જેમ જેમ ગુણ પ્રાપ્તિ સવિશેષપણે પ્રાપ્ત થતી જાય તેમ તેમ ચેતનની પ્રગતિ થતી જાય છે, તેના સાધ્ય તરફ તેનું ગમન થતું જાય છે અને તેને વિશિષ્ટ સુખનો વિશેષ વિશેષ અનુભવ થતો જાય છે. ત્યારે આ ચારિત્રના બંધારશુને અંગે જે અતિ મહત્વની બાબતે વિદ્વાને વિચારી ગયા છે તે આપણે સમજવા પ્રયત્ન કરીએ. ચારિત્ર બંધારણને વિષય એટલે બહાળે છે કે તેને અંગે જેટલું લખવું હોય તેટલું લખી શકાય. આપણે તો તેની કેટલીક ખાસ અગત્યની બાબત પર ધ્યાન ખેંચવા અહીં પ્રયત્ન કરશું. - એક ઇંગ્લિશ વિદ્વાન ( Dr. Smiles) પોતાના પુસ્તકમાં કહે છે કે દરેક
For Private And Personal Use Only
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ધાર
જૈન ધમ પ્રકાશ
માણુસ માટે થવાને બધાયલે નથી પણ વિશુદ્ધ વર્તનવાળા થવાને બધાયલા છે, હાઈ રેલવી એ બુજુની માગો ઉપર આધાર રાખે છે અને વિશુદ્ધ વર્તન તરવૃત્તિ પર આધાર રાખે છે. પ્રમાણિક રીતે રહેવું, સત્ય બેવુ, પાતાની નૂત પર અંકુશ રખવે, નિણુ વ કરેલી મામતે હિંમતપૂર્વક વ્યવદ્વારમાં આદરવી એ સવ અની શકે તેવી બાબત છે. એમાં કાંઇ બહારના સયાગા ઉપર આધાર રાખવે પડતુ નથી. લોકો ઘણીવાર અતિ ધનવાન અને ઘણુ ભાંગેલાને આગેવાનપદ આપે છે; પરંતુ અંતઃકરણ પૂર્વક માન તા વિશિષ્ટ ચારિત્રવાનને જ મળે છે, ધનની સાથે વર્તન કે ચારિત્રને જરાપણું સંબંધ નથી, ધનવાનું ચારિત્ર્યવાન, હાય ઍવે કાંઇ નિયમ નથી અને ઘણીવાર ધન ચારિત્રને નુકશાન કરે છે એ તેની પ્રાપ્તિના અથવા વ્યયના પ્રસ`ગેા વિચારવાથી જણાશે. તેવીજ રીતે વિદ્યાને અને ચારિત્રને પણ ખાસ સબંધ નથી. આ હુકીકત જરા અટપટી લાગે તેવી પણ સત્ય છે તે જરા વધારે ખારીકીથી વિચારીએ. બહુ વિદ્યાને અંગે વિચારણા કરવાની શક્તિ પ્રાપ્ત થાય છે એ ખરી વાત છે, પણ વિચારણાના સદુપયોગ થાય તેા જ લાભ થાય છે. કેટલીક વાર ઘણા વિદ્વાન માસાને પણ પેાતાની જાત પર જોઇએ તેવા અકુશ આવેલે હાતા નથી. તે અમુક ખાખતા પર વિચારણા કરે, પૃથક્કરણ કરૂં, વાતે કરે, પરંતુ તેની વ્યવહાર શુદ્ધિ એટલી હાતી નથી. કહેવાની મતલબ એ છે કે વર્તનને અને ઉપર ઉપરના વિદ્યાભ્યાસને ખાસ સબંધ નથી. ચારિત્રમાં સ્થિરતા થવા માટે જ્ઞાનની ખાસ જરૂર છે, પણ ભણેલ હાય માટે જ આદ ચારિત્રવાન્ અમુક પ્રાણી હોય એમ ધારી લેવાની ખાસ જરૂર નથી. આથી ચારિત્ર-વન વિશુદ્ધ કરવા માટે બહુ વિચારણા કરવાની જરૂર છે. લેાકેાના બાહ્ય ખ્યાલથી એ બાબતમાં લેવાઇ જવા જેવુ' નથી.
જેમ બને તેમ વિશુદ્ધ વર્તન કરવાને પ્રયત્ન કરવાની ખાસ જરૂર છે. જ્યાં સુધી બાહ્ય અને અભ્યંતર અને રીતે વર્તન વિશુદ્ધ ન થાય ત્યાં સુધી સ્પષ્ટ આત્મદર્શન થવાને સાવ જરાપણ નથી, એ આટલા વિવેચન ઉપરથી લક્ષ્ય પર આવી ગયુ હેશે. જ્યારે ચેતનની પ્રગતિ થવાને! સમય નજીક આવે છે. ત્યારે તેનુ ઉત્થાન થાય છે અને તે વખતે તે વિશેષપણે ગુણુ પ્રાપ્ત કરવા વિચાર કરે છે, નિર્ણય કરે છે અને તે બાબતમાં આગળ વધે છે. આત્મદર્શન કરવાને આગે આવે નિર્ણય જૈન ચેગપરિભાષામાં કહીએ તે ઇંલ્લા પુદ્ગલ પરાવનમાં થાય છે. ત્યાં સુધી પ્રાણીને એષ્ટિ હેાય છે. અત્યાર સુધી બાહ્યષ્ટિએ અથવા ગતાનુગતિક રીતે વન કરતા હોય છે, તેને બદલે આત્મદર્શન કરવાને ઉદ્દેશ સ્પષ્ટ રીતે લક્ષ્યમાં રાખીને આષ્ટિ મૂકી દઇ ચેગષ્ટિમાં આવે છે,
For Private And Personal Use Only
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રી ગુપ્ત કથા..
૧૫૩
66
(
આવે પ્રસગે રીતુનનું ઉત્થાન કેવી રીતે થાય છે તેના સબધમાં જૈનષ્ટિએ ચાગ ” નામના પુસ્તકમાં વિવેચન કરવામાં આવ્યુ છે, જે કુલ સુરતનાં પ્રાિદ્ધ થયું છે તેપર ધ્યાન ખેચી અત્ર પર લખાણ વિવેચન ન કરતાં માત્ર કેટલુ જ બતાવવાન જરૂર છે કે એઘષ્ટિ એ .જનસમૂહની દષ્ટિ છે. વિચાર ઇપ્ત વગર ગતાનુતિક ન્યાયે વડીલના ધર્માંતે અનુસરવું, બહુ જનસ'મત પૂછ્યું કે ધર્મના અનુયાયી થવુ, પેાતાની અક્કલને ઉપચેગ ન કરવા. એનુ નામ એષ્ટિ ? કહેવાય છે. આ દૃષ્ટિમાં આત્મદર્શન થતું નથી અને સાધ્યનને સ્પષ્ટ કે અસ્પષ્ટ ખ્યાલ બહુધા આવી શકતા નથી. એક દૃષ્ટિબિન્દુથી અમુક પદાને જેવાને વ્યવહાર હાય, તે બીજી પે ક્ષાએ ધ્યાનમાં ન રહે ત્યારે આ દૃષ્ટિમાં પ્રાણી વર્તે છે એમ સમજવું. અહીંથી પ્રાણીનું ઉત્થાન થાય છે ત્યારે તેને આત્મદર્શન કરવાના અને તે માટે ગુણપ્રાપ્તિ કરવાના વિચાર થાય છે. પછી એક વખત ઉત્થાન થયા પછી તે કેવી રીતે આગળ વધે છે અને તેને કેવી રીતે ગુણુપ્રાપ્તિ થાય છે તે વિચારવા અત્ર અવકાશ નથી, પરંતુ કહેવાની મતલબ એ છે કે એવી રીતે ઉત્થાન થતાં તે અનેક ગુણ પ્રાપ્ત કરવા આગળ વધારા કરે છે. ગુણુપ્રાપ્તિ ચેતનની ઉત્ક્રાન્તિ માટે કેટલી જરૂરની છે તે આટલા ઉપરથી ખરાખર લક્ષ્યમાં આવ્યુ' હુશે. અપૂ
*~
श्रीगुप्त कथा.
આ જગતમાં કેટલાક મહા પાપી મનુષ્યેા હાય છે કે જેએ પાપમાં તે પાપમાં જ રચ્યામચ્યા રહે છે, તેમને પોતે પાપી છે એવુ સ્વયભાન તે ક્યાંથી જ આવે ? પરંતુ અન્યના સમન્વવવાથી પણ તેએ પેાતાને પાપી સમજી શકતા નથી. એવા જવા ષપુરૂષે પૈકી પેલી અધમાધમની પરંક્તિના છે. કેટલાક પાપી જીવા અનુકૂળ કારણા પામીને પાપને તજે છે અને સુકૃતને ભજે છે, જેથી તેએ આત્મવિશુદ્ધિને પામે છે. આ પક્તિમાં મુકાવા ચેગ્ય આ શ્રીગુપ્તની કથા છે તે ભવ્ય જનેને ઉપકારક જાણી અહીં આપવામાં આવી છે.
આ ભરતક્ષેત્રમાં વૈજયતી નામની નગરી છે. તેમાં નળ નામે રાજા રાજ્ય કરે તે ન્યાયવાન્ અને પ્રજાના પાળક છે. તે રાજાને મહિધર નામને એક સાવહુ પરમ પ્રેમપાત્ર મિત્ર છે. સાઈવાડુને શ્રીગુપ્ત નામને પુત્ર છે. તે સાતે વ્યસનમાં આસક્ત છે. નિર'તર રાત્રીએ ચારી કરે છે. અન્યદા સાથે - વાહ ખેદયુક્ત ચિત્તવાળા થઇને રાત્રીએ રાજ પાસે આવ્યું. રાજાએ તેને આદર આપીને પૂછ્યું કે- તુ આવેા ઉદ્દાસ ફેમ થઈ ગયા છે ? ” સાર્થવાહે નીચુ
For Private And Personal Use Only
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
જૈનધમ પ્રકાશ
૧૪
જોઇને રિસાયા ચુકતાં કહ્યું કે- હે રાજન ! બીજાથી ઉત્પન્ન થયેલુ દુઃખ હાય તે તે સુખે કહી રાકાય છે, પણ પોતાથી ઉત્પન્ન થયેલું દુઃખ કહેવું અને ગેપવવુ અને મુશ્કેલ પડે છે. રાાએ તેને એકાંતે લઇ જઇને પૂછ્યું કે-એવુ તે શુ દુઃખ છે ? સાચે સાચુ કહું.' સાર્થવાહ એલ્સે-“હે પ્રભુ ! મારે એકજ પુત્ર છે અને તે ત્રુગટા વિગેરે વ્યસનના સેવનાર છે. તેણે મારૂ એકઠુ કરેલું તમામ દ્રવ્ય નાશ પમાડ્યુ છે. મારા વાર્યા છતાં કુસ‘ગથી નિવ` તે નથી. ચારી પણ કરે છે. ખીત અન્યાય પણ બહુ કરે છે. ઘણે વરૂ છું પશુ કે!ઇ રીતે પાળે! હડતા નથી. હવે હું શું કરૂ ? કેાની પાસે જઈને કહું ? જુગટીના ઘરેથી જેમ તેમ ઉડાડ્યા ત્યારે સામથ્રેટ્ટીને ઘરે જઇ ખાતર પાડીને બધું લઈ આવ્યું. આ વાત સાંભળીને હું અહીં આપની પાસે આવ્યે માટે આ અપરાધના બદલામાં આપ માર્` સરસ્વ લઇ લ્યા. કહ્યું છે કેચેર, ચારને મદદ કરનાર, તેની સાથે વિચાર ગાઠવનાર, તેના ભેદને જાણુનાર, તેની વસ્તુ વેચી આપનાર અથવા વેચાતી રાખનાર, તેને અન્ન આપનાર અને સ્થાન આપનાર એ સાતે ચાર્જ છે, ’
રાન્તએ સાવાહની બધી હકીકત સાંભળી કહ્યું કે- હું સાથે શ! તુ શાંત થા, અનુક્રમે બધુ ઠીક થઇ રહેશે.’ આ પ્રમાણે કહી તેને ધીરજ આપી સન્માન કરીને રાજાએ રજા માપી. પ્રભાતે રાજા પ્રાતઃકાળ સંબંધી કૃત્ય કરી સભામાં આવી ખેડે. એટલામાં નગરના લેક પાકાર કરતા આવ્યા. રાજાએ પાકારનુ કારણ પૂછ્યું એટલે તેમણે બધા વૃત્તાંત કહી સંભળાવ્યે. ફરી રાન્તએ પૂછ્યું કે- કેટલુ દ્રશ્ય ગયુ છે ?’ નગરલેકે કહ્યું કે--‘ પચવીશ હુંજાર સાન્યા પૂરતુ ગયું છે.' રાજાએ તરતજ પેાતાના ભંડારમાંથી તેટલું દ્રવ્ય અપાવી તેમને રજા આપી. પછી કાટવાળને જરા ડપકા આપીને શ્રીગુપ્તને મેલાન્ચે તેને આક્ષેપપૂર્વક રાજાએ કહ્યું કે- અરે ! રાત્રે જે ચારી લાગ્યે છું તે દ્રવ્ય ખુલ્લું રજુ કરી દે, શ્રીગુપ્ત નમસ્કાર કરીને એલ્યે! કે- હું સ્વામી ! અમારા કુળમાં કોઇએ એવું નિદિત કર્મ કર્યું નથી તે હું કેમ કરૂ ? એ વાતજ ખાટી છે.' રાજાએ કહ્યું કે- ને તે ચારી કરી નથી તે તું દિવ્ય કરીશ.' શ્રીગુપ્તે કહ્યું કે- ખુશીથી કરીશ.” તે વખતે રાજાએ તરતજ લેઢાને ગેાળે મગાવી અગ્નિમાં નખાવ્યા અને તે તપીને લાલચોળ થયા ત્યારે શ્રીગુપ્તને કહ્યું કે-આ લેઢાને ગેળા બહાર કાઢીને ઉપાડ.’ શ્રીગુપ્તે દિવ્ય અગ્નિને સ્થ ભિત કરનાર માત્ર પૂર્વે સાધેલા ડાવાથી તેનુ સ્મરણ કરીને તે ગળેા ઉપાડયા, એટલે તે અગ્નિથી લેશ પણ અન્યે નહીં; શુદ્ધ થયા. લાકે એ પણ તાળીઓ પાડી અને મેટ્રા આખરથી તે પેાતાને ઘેર ગયા.
For Private And Personal Use Only
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રીમુખ કયી.
૧૫૫
આ હકીકતથી રાજાને બહુ ખેદ થશે. રાજનું મુખ શ્યામ થઈ ગયું. રાજા મનમાં વિચારે છે કે--' આ શુદ્ધ થયે ને મેં એને ખેટું આળ દીધું ઠર્યું, તે હવે મારે જીવવાવડે શું? ” આ પ્રમાણે વિચારી સર્વ મંત્રીઓને બેલાવીને રાજાએ કહ્યું કે-હે મંત્રીઓ ! સાંભળે. શ્રીગુપ્ત દિવ્ય કરીને શુદ્ધ થયો અને હું તેને ખોટું કલંક આપનાર કહેવાશે, તેથી હવે હું મને પિતાને જ ચિરનો દંડ આપવા ધારું છું. મારે હવે રાજ્ય કરવાથી સર્યું. તમે રાજયની વ્યવસ્થા ઠીક લાગે તેમ કરજે.” મંત્રીઓ બેલ્યા-“હે સ્વામી ! આવું ન સાંભળવા એગ્ય વચન આપ કેમ સંભળાવે છે ? આમાં આપને શું અપરાધ છે? કેરના ઝાડને વસંત
તુમાં પણ પાંદડાં ન આવે તેમાં વસંતને શું દોષ ? દિવસે સૂર્યનો પ્રકાશ છતાં ઘુવડ જોઈ ન શકે તેમાં સૂર્યનો શું દોષ? ચાતક પક્ષીના ગળામાં છીદ્ર હોવાથી વરસાદનું પાણું તેમાં ટકે નહીં તેમાં વર્ષાને શું દોષ? માટે જેવું વિધાતાએ લેખમાં લખ્યું હોય છે તેમજ થાય છે, તેને દૂર કરવાને કોઈ સમર્થ નથી. માટે તમારે આમાં ખેદ કરવાનું કાંઈ પણ કારણ નથી. શ્રીગુપ્ત ભલે શુદ્ધ થયે પણ તે ચેર છે એ નિઃસંશય વાત છે. ” ( આ પ્રમાણે અનેક યુક્તિઓ વડે ઘણું સમજાવ્યા છતાં પણ રાજા સમજ્યો નહીં. તેણે તે હુકમ કર્યો કે-“એ વાણીને વિક૯પ કરવાવડે શું પ્રયોજન છે ? ઉતાવળે ચંદનના કાષ્ટ મંગાવો અને તેની ચિંતા રચા. હું કાષ્ટભક્ષણ કરીશ. અર્થાત્ બળી મરીશ. ” આ વાત સાંભળીને ઉતાવળે સાર્થવાહ રાજા પાસે આ અને કહ્યું કે-“હે પ્રભુ ! આ વગર વિચાર્યું શું કરવા માંડ્યું છે? વગર વિચાર્યા કાર્યનું પરિણામ સારું આવતું નથી, માટે મને હુકમ કરો ઘટે તે કરે. દેષ તો બધો મારો છે. આ અનર્થનું મૂળ કારણ તો હું છું, માટે મને
ગ્ય જણાય તે દંડ આપે.” રાજાએ કહ્યું કે-“હે ભદ્ર! તું ખેદ શા માટે કરે છે? તે તે મારી પાસે ખરેખરી હકીકત કહી હતી, પણ શ્રીગુસ દિવ્ય કરીને શુદ્ધ થયે, અગ્નિજ તેને સાક્ષી થયે, તેથી લેકની નજરમાં હું જ તેને ખોટો અપરાધી કહેનાર છે, માટે હુ કષ્ટભક્ષણ કરવા ઈચ્છું છું. એવા કલંકિત જીવન કરતાં મરવું જ શ્રેષ્ઠ છે. 5 સાર્થવાહે ફરીને કહ્યું કે-“હે સ્વામી ! મેં જે તમને કહ્યું છે તેમાં જરા પણ ખોટું નથી, તે સત્ય છે. પ્રલયે પણ તે અન્યથા થવાનું નથી. પરંતુ શ્રીગુમ શુદ્ધ થયે તેમાં કાંઈક કારણ અવશ્ય હોવું જોઈએ.’ તે હકીકત સાંભળીને મંત્રીઓ બોલ્યા કે- ત્યારે તે જરૂર શ્રીગુપ્ત અગ્નિને ઑભિત કરેલ હોવો જોઈએ. ” પછી મતિસાગર નામને તે મંત્રીએમાં મુખ્ય હતો તે બે કે-“પ્રભુ ! રથનૂપુર નગરમાં એક સિદ્ધ પુરૂષ વિદ્યાવાનું છે તેને બોલાવીને પૂછવું જોઈએ.” રાજાએ કહ્યું કે ત્યારે તેને તેડાવે ?
For Private And Personal Use Only
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
જૈનધર્મ પ્રકાશ. માતિસાગરે તરતજ બહુમાનપૂર્વક તેને તેડાવ્યા. તે આવ્યો એટલે રાજાએ અને મંત્રીએ બધી વાત તેને કહી બતાવી. સિદ્ધપુરૂએ કહ્યું કે મારી સમક્ષ કુરાને દિવ્ય કરો. મારી પાસે પદાર્તાભિની વિદ્યા છે, તેથી તેની વિદ્યા ચાલી શકશે નહીં. રાજાએ તરતજ શ્રીગુસને બેલા અને કહ્યું કે જો તું એવા છે તો ફરીને દિવ્ય કર.” તેણે તે વાત કબુલ કરી પરંતુ આ વખત સિદ્ધપુરૂષની વિદ્યાના બળથી તેની વિધા ચાલી શકી નહીં, એટલે તે બંને હાથે દાઝી બપિ. રાજાને સર્વત્ર જયજયકાર બેલા અને વિવિધ પ્રકારના ઉત્સવો થયા. પછી રાજાએ શ્રીગુમને ખરી વાત પૂછી, એટલે તેણે બધું યથાર્થ કહી દીધું. રાએ તેણે ચારેલી તમામ વસ્તુ તેની પાસેથી લઈ લઈને સાર્થવાહની શરમે તેને જીવતે મૂકે, પરંતુ દેશપાર કર્યો.
શ્રીગુપ્ત પૃથ્વીપર ભમતો ભમતે દેવયોગે થનૂપુર નગરે ગો. ત્યાં પિલા સિદ્ધપુરૂષને તેણે દીઠે. એટલે તેણે ચિંતવ્યું કે-આ જ મારો ખરેખર શત્રુ છે, એને લીધે જ મારે દેશપાર થવું પડયું છે. પછી અવસર મેળવીને સિદ્ધપુત્રને હી તે ત્યાંથી ભાગે. પરંતુ નગરજનોએ તેને પકડીને કેટવાળને સેંગે. કેટવાળે રાજા પાસે રજુ કર્યો. રાજાએ સારી નાખવાની આજ્ઞા કરી. એટલે શ્રીગુણને કંપતા શરીરે ગળે ફાંસો દઈને એક વૃક્ષ સાથે લટકાવ્યું. તેને મરી ગયેલા જાણીને બધા પિતાપિતાને ઠેકાણે ગયા. શ્રી ગુણ ગળાફાંસાની પીડાથી આકાશ સામું જોઈ રહ્યો. આયુષ્યના બળથી ગળાફાંસે ગુટ, એટલે શ્રીગુપ્ત જમીન પર પડે. ઠંડા પવનથી સાવધ થયે, એટલે તે ભયથી એકદમ નાસી ગયે અને એક વનમાં પઠે.
વનની અંદર ભમતાં શ્રીગણે મધુર ધ્વનિ સાંભળે. ધ્વનિ અનુસાર ગમન કરતાં સઝા ધ્યાન કરતા મુનિને દીઠા. તેને કંઈક ભણુતા જાણીને ભયથી વૃક્ષની એથે ઉભે રહીને તે સાંભળવા લાગ્યું. તે સાંભળવાથી શ્રીગુપ્તના હૃદયમાં શુભ ભાવ ઉત્પન્ન થશે. તે વિચારવા લાગ્યો કે-“અહો ! આ મહાતમાઓ સંયમ તપાદિ કરે છે અને હું દુરાચારી, મહાપાપી, મહા દુષ્ટ, તેમજ સાતે વ્યસનમાં પૂર છે, મારી શી ગતિ થશે ? ” આ પ્રમાણે વિચારીને શ્રીગુણ કાંઇક સાહસનું અવલંબન કરીને વૃક્ષની ઓથેથી બહાર આવી મુનિરાજને વાંદી તેમની પાસે છે. મુનિ પાડ કરતા હતા તે સાંભળવા લાગ્યા. મુનિ તેને ગ્ય
ને બેયા કે –“હે ગુપ્ત ! તે પાપરૂપી વૃક્ષના હતુ તે કુસુમજ ભેગવ્યા છે. તેનાં ફળ તે હવે જોગવવાનાં છે. ફોગટ શા માટે પાપ કરે છે ? પાપને પરિણામે નકે જવું પડશે. ત્યાં તાડન, તાપન, પાચન, પીડન, વિદારણ વિગેરે શી રીતે સહન કરી શકીશ ? તારા પાપનાં ફળ તારે અસંતી વખત ભેગવવાં પડશે.”
For Private And Personal Use Only
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રીગુપ્ત કથા.
૧૫૭
શ્રીગુસે કહ્યું –મહારાજ ! ત્યારે શું કરું? તે કહો 'મુનિ કહે- હું કહું તે કર. ” શ્રીગુમ બેલ્યો-“પ્રમાણ છે, આપ જે કહેશો તે કરીશ. ” મુનિ બેલ્યા- “હિંસા અને ચારી વિગેરે વ્યસને છોડી દે. શ્રી શત્રુંજયતીર્થની યાત્રા-સેવા કર. ત્યાં રહીને દાન, તપ, ધ્યાન વિગેરે શ્રદ્ધાપૂર્વક કરવામાં આવશે તો બહુ ફળદાયી થશે. પાપ માત્ર વિલય જશે. સાત છ, આઠમો અટ્ટમ, પારણે એકાશન, પ્રાસુક પાણી પીવું અને સચિત્તાદિને ત્યાગ કરે. આ પ્રમાણે દર વર્ષ કરવાથી બાર વર્ષે કરોડે જન્મના કરેલાં પાપ વિલય જાય છે. શ્રીગુતે કહ્યું કે-“હે મહારાજ ! એ પ્રમાણે કરીશ. ”
શ્રીગુપ્ત ત્યાંથી પરાજ સિદ્ધાચળ તરફ ચાલ્ય, અને ત્યાં જઈને બાર વર્ષ પર્યત તપદાનાદિક કરી પિતાના આત્માને નિર્મળ કર્યો. પછી ગિરિ પલ્લીપુરમાં પિતાના મામાને ત્યાં ગયો. શ્રીગુપ્તના પિતાને શ્રીગુપ્ત ત્યાં હોવાની ખબર પડતાં તે પણ ત્યાં આવ્યું. શ્રીગુપ્તને જોઈને તે બહુ ખુશી થયો. પછી તેને આલિંગન દઈને કહ્યું કે-“હે વત્સ ! મેં તને આજે ઘણાં વર્ષે દીઠે, આજે મારા મનોરથ સફળ થયા. હું તને નજરે જોવાને ભાગ્યશાળી છે. હવે તું મારા વંશને નિર્મળ કર. * શ્રીગુપ્ત બે -તે પિતા, હું કેટલીક વાત કરું ? મેં અનેક પ્રકારનાં કષ્ટો સહ્યાં છે, પ્રાંતે ગુરૂમહારાજના ઉપદેશથી શ્રી શત્રુંજય તીર્થે જઈને ઘણો તપ તો છું. હવે તમારે મારે કિંચિત્ પણ અવિશ્વાસ ન કરે. મેં ગુરૂ મહારાજના ઉપદેશથી જૈનધર્મ અંગીકાર કર્યો છે અને પાપકર્મનો ત્યાગ કર્યો છે. બે પુત્રનાં આ પ્રમાણેનાં વચનો સાંભળીને નિવૃત્તિ થવાથી સાર્થવાહ તેને લઈને પિતાને નગરે આવ્યો. રાજાને શ્રીગુપ્તનો વૃત્તાંત નિવેદન કર્યો. રાજાએ ત્યાં રહેવાની રજા આપી એટલે શ્રીગુપ્ત ત્યાં નિવૃત્તિથી રહ્યું. - પ્રથમ જે વ્યસનમાં આસક્ત હતો તેજ હવે ધર્મારાધનમાં આસક્ત થવાથી સામાયિક, પ્રતિકમણ, વૈષધાદિ ધર્મ અહર્નિશ કરવા લાગ્યું. એ પ્રમાણે ધર્મકૃત્ય કરતાં ઘણાં વર્ષો વ્યતિકમ્યા, લોકમાં યશ વિસ્તાર પામ્યો. અન્યદા રાત્રિને અંતે સામાયિક કરીને નમસ્કાર મિત્રનું સ્મરણ કરે છે, તેવામાં કઈ પૂર્વભવનો મિત્ર દેવતા ત્યાં આવ્યું. તેણે કહ્યું કે-“હે શ્રીગુમ ! તું વિશેષે ધર્મ કરજે, આજથી સાતમે દિવસે તારૂં મૃત્યુ થવાનું છે. આ પ્રમાણે કહીને દેવ અદશ્ય થયો. શ્રીગુણે પણ દેવવાણી સાંભળીને પ્રભાતે જિનપૂજન કરી ચારિત્ર ગ્રહણ કર્યું અને તરત જ ચારે આહારનો ત્યાગ કરી-અનશન સ્વીકારી નમસ્કારના ધ્યાનમાં પરાયણ થશે. સાતમે દિવસે મૃત્યુ પામીને સ્વર્ગે ગયે. અનુક્રમે સિદ્ધિપદને પામશે.
For Private And Personal Use Only
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૧ટે.
જૈનધર્મ અંડાશ.
આ પ્રમાણે શ્રીગુપ્તની જે પાપી પ્રાણી પણ જે પાપ તજીને ધ્યાન, દાન, તપ, સંયમાદિનું આરાધન કરે છે તે પાપના પુંજને બાળી દઇને સદ્દગતિનું ભાજન થાય છે, માટે ઉત્તમ વેએ પાપવૃત્તિને તજી દઇને સત્કૃત્ય પરાયણ થવું એજ આ કથાનું અંતિમ રહસ્ય છે.
D
सादी शिखामण.
૧. બંધુઓ ! કરકસર કરનારા થશે, કારણકે કરકસર બીજા ભાઈની ગરજ
સારે છે, પણ કૃપણ ન થઈ જાઓ તે ધ્યાનમાં રાખજે. ૨. ઉદાર થશે, કારણકે ઉદારતા મનુષ્યનું ભૂષણ છે, પણ ઉડાઉ ન થઈ
તે ધ્યાનમાં રાખજે. ૩. સ્વતંત્ર થજો, કારણકે નકામી પરતંત્રતા કાર્યને વિનાશ કરનારી છે, પણ
સ્વછંદી ન થઈ જાઓ તે ધ્યાનમાં રાખો. ૪. ક્ષમાશીળ થજો, કારણકે ક્ષમા મુખ્ય ગુણ છે, પરંતુ નિર્માલ્ય (બાયલા)
ન થઈ જાઓ તે ધ્યાનમાં રાખજે. ૫. નિરભિમાની થજે, કારણ કે અભિમાનનું ઘર ખાલી છે, પરંતુ માનભંગને
પણ ન સમજે તેવા ન થશે. ૬. નિષ્કપટી થશે, કારણ કે કપટીને કોઈ વિશ્વાસ કરતું નથી, પરંતુ અન્યથી
ઠગાઈ જાઓ તેવા મુગ્ધ ન થશે. ૭. સંતેલી થાજે, પણ તે સતિષ, દ્રવ્ય વિશેષ વિશેષ મેળવવા અંગે કરજે,
પરંતુ પરમાર્થના પણ સતેજી થઈ ન જશે. હાંસી (મશ્કરી) કરવાની ટેવ તજી દેજે, કારણ કે ઉચ્ચ મનુષ્યને હાંસી
કરવી ઘટતી નથી, પરંતુ બીજાની હાંસીના પાત્ર ન થશે. ૯. ખડખડાટ હસવાની ટેવ તજી દેજે, કારણ કે તે ટેવ ગંભીર મનુષ્યોને
શોભા આપતી નથી, પરંતુ સેગીયા મોઢાવાળા ન થશે, આનંદી મુખ
વાળા થઈ સૌને પ્રિય લાગે તેવા થજે. ૧૦. નિર્ભય થતાં શિખજે, પરંતુ પાપને પણ ભય ન રાખે તેવા ન થશે.
શેકમાં કદિ પણ નિમગ્ન ન થશે, પરંતુ તે સાથે હદયના કઠેર ન બની જાએ એટલું ધ્યાનમાં રાખજે. હૃદયની આતા એ દુર્ગણ નથી પણ
સગુણ છે. ૧૨. તપસ્વી થશે, કારણ કે તપવડે જ કર્મનિર્જરા થાય છે, પરંતુ પિતાની ૧ જરૂર છતાં છતી શકિતએ ખર્ચ ન કરવો તે. ૨. બીન જરૂરી હદ ઉપરાંત ખર્ચ કરવો તે.
For Private And Personal Use Only
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
સાદી શીખામણ.
'૧૫ શક્તિની તુલના કરી ન શકે તેવા ન થશે. ૧૩. નિર્લોભી થજો, કારણ કે લેભ તે મહાન દુર્ગુણ છે, પરંતુ આત્મહિતને
માટે તે લેભનો સ્વીકાર કરજે. ૧૪. સત્યપરાયણ થજો, પણ અન્યને અહિતકર કે અપ્રિય હોય તેવું સત્ય
બેલનાર ન થશે, તે વખતે તે મન ધારણ કરજો. મીઠા બેલા થજો, કે જેથી સા તમારી ચાહના કરે, પરંતુ સામાનું અહિત
થતું હોય તેવે વખતે મિષ્ટ વચનને છેટે રાખજે. ૧૬ અશુભ વર્ણ ગંધાદિક દેખીને દુગછા ન કરશે, પરંતુ તમે તેવા દુર્ગ
છનિક સ્થિતિમાં ન રહેશે; કારણકે ગૃહસ્થ સ્વચ્છ રહેવું તે વ્યવહાર અને
પરમાર્થ બનેમાં ઘટિત છે. ૧૭ બ્રહ્મચર્ય પરમ ભૂષણ છે અને તે બાલ્યાવસ્થા અને વૃદ્ધાવસ્થાને માટે
તે સર્વથા ઉચિત છે, પરંતુ કદિ વનાવથામાં એ ઉત્તમ વ્રત ધારણ કરવા શક્તિમાન થાઓ તે ખુશીથી કરજે, પણ પછી સ્થળભદ્ર ન બની જતાં
તેની વાડ સાચવીને રહેજે, અને કામના સાધનોથી દૂર રહેવાનો પ્રયત્ન કરો. ૧૮ સુખમાં રતિ અને દુઃખમાં અરતિર કરવી તે યોગ્ય ન હોવાથી ન
કરશે, પરંતુ ખરા સુખ યા દુઃખને ઓળખતા શીખો, કે જેથી મિથ્યા
સુખમાં આસક્ત ન થઈ જાઓ અને મિથ્યા દુખથી ડરી ન જાઓ. ૧૯ વિધાભ્યાસ અહર્નિશ કરજે, પણ “ભણેલે છતાં ગણેલો નથી' એવી
પ્રસિદ્ધિ ન મેળવશે. કારણકે મારા ભણેલ દુનીઆમાં વેદીઆ કહેવાય છે. ૨૦ કર્મબંધથી નિરંતર ડરતા રહેજે, પરંતુ શા હેતુવડે કર્મબંધ થાય છે
તેને ઓળખજે કે જેથી તેના હેતુ દૂર કરી શકે, તે વિનાનું ડવું
તે તદ્દન નિષ્ફળ છે. ૨૧ સમકિતને નિર્મળ રાખવા માટે સતત પ્રયત્ન કરજે, પરંતુ તે કયા હેતુ
વડે મલિન થાય છે તે સારી રીતે સમજો, અને તેવા હેતુથી દૂર રહી મલિન ભાવ પરહરજે. શુદ્ધ દેવ, શુદ્ધ ગુરૂ અને શુદ્ધ ધર્મનું ખરૂં સ્વરૂપ સમજી તેમાં શ્રદ્ધા કરવી તેજ સમક્તિ છે. અને તેજ સર્વ ગુણનું મૂળ છે. બીજા સર્વ ગુણને તે આધાર છે. તેના વિનાની અન્ય કરણી સફળ ગણાતી નથી.
૧ આનંદ. ૨ શાક-ખેદ,
For Private And Personal Use Only
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
કરી મહાવીર જૈન વિદા.
આ વિદ્યાલય કે જેને ખરી રીતે નબોડીંગ છે તેનું સ્થાપન હાલમાં મુંબઈ માને કરવામાં આવ્યું છે. તેની સામાન્ય નોંધ પ્રથમ લીધેલ છે. હાલમાં તેના ધારા ધોરણ નિયમ વિગેરે છપાઈને બહાર પડેલ છે, તેમજ તેની સ્થાપના પર શા હ ત ધાર્મિક ક્રિયા પૂર્વક અને હાલમાં રાર વાનજી ત્રીકમજીના પ્રમુખપણા ની જહેર મેળાવડા કરીને કરવામાં આવી છે. બોર્ડર ૧૫ ને દાખલ કરવામાં આવ્યા છે. કામ સગીન પાયા ઉપર લેવાયેલું છે. તેના હાલમાં છપાયેલ રીપોર્ટ ઉપર ખાસ ધ્યાન ખેંચવાની જરૂર છે.
- ધારા ધોરણ ને નિયમની કુલ ૧૦૨ કલમે છે, આ બહુ સારી રીતે ઘડાયેલી છે. તેમજ પોતપોતાની સંસ્થાના ધારા ધારણ ઘડનાર અન્યને માર્ગદર્શક થાય તેવી રચના કરવામાં આવી છે. અન્ય બેડ ગન વ્યવસ્થાપકોને પણ ધડો લેવા લાયક છે.
- દશ વર્ષ પર્યત વાર્ષિક સહાયક ગૃહસ્થનું, ચોકસ વર્ષ સુધી સહાય આપનાર ગૃહસ્થોનું અને છુટક મદદ એક સાથે આપનાર ગૃહસ્થનું તેમજ બીડીંગકુંડમાં મદદ કરનાર ગૃહસ્થનું રકમ સાથેનું લીસ્ટ તપાસતાં મુંબઈના અગ્રગણ્ય ગૃહ કે જેમના સુપુત્ર અત્યારે તેમની બહાળી સંપત્તિના ભક્તા છે તેમના તરફની રકમ દેખાતી નથી અથવા બહુ સામાન્ય દેખાય છે તે ખેદનો વિષય છે. આવા સંગીન કાર્યમાં તે સારી રકમ ભરી વડીલેના નામને શોભાવવાની જરૂર છે.
પાછળના ભાગમાં ઓર્ડરને પાળવાના નિયમ તરફ ખાસ ધ્યાન ખેંચવામાં આવે છે. તેની અંદર ધાર્મિક અાસ કરજુઆત કરવાનું, તેની અંદર બેદરકાર ન રહેવાનું, દરરોજ જિનપૂજા કરવાનું, રાત્રિભોજન ન કરવાનું, કંદમૂળાદિ અભય પદાર્થ ન ખાવાનું, વર્નોન વિશુદ્ધ રાખવાનું ઇત્યાદિ જે જે ડરાવવામાં આવેલું છે, તે બોર્ડર વ્યાવહારિક અને ધાર્મિક અને સ્થિતિ ઉચ્ચ પ્રકારની રહે, તેઓ એક શુભ આશય થાય તે પર દષ્ટિ રાખીને ડરાવ વામાં આવેલું છે. આ પગલું પૂર્ણ પ્રશંસાપાત્ર ભરવામાં આવ્યું છે, તે સાથે આખી જેનકમનું દીલ એક સરખી રીતે સહાય કરવા આકષાય એવું ઉત્તમ ભરવામાં આવ્યું છે.
આ વિદ્યાલયને ખાસ લાલા ધાર્મિક અભ્યાસ કરાવનાર પતિજી વ્રજલાલજી ને અને તમામ પ્રકારની દેખરેખ રાખનાર સુપરીટેન્ડન્ટ મીટ છાટાલાલ એક બી. એ. નો મળેલ છે કે જેમણે આત્મભોગ આપવાની પહેલ કરી છે. તેમને ખરેખરી રીતે ધન્યવાદ ઘટે છે. આપણી કેમ આવા ઘણા આત્મગ આપનારાઓની આવશ્યકતા છે.
For Private And Personal Use Only
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
દશાશ્રીમાળી વણિક, (ત્રિમાસિક ),
દરેક દશાશ્રીમાળી વિષ્ણુઠને જાણવા જેવી ખામતથી ભરપૂર રાયલ છથી ખા કારમ (૪૦ થી ૬૪ પાનાનુ` સચિત્ર ‘દેશ શ્રીમાળી વણિક નામનું ત્રિાસિક અમારા તરફથી બહાર પાડવા વિચાર છે. પાતાની જ્ઞાતિનું શ્રેય ઇચ્છનાર દરેક ડુશાશ્રીમાળીને ગ્રાહક થવા ચેાગ્ય છે, તેને માટે નીચે લખેલ શિરનામે પત્ર લખવ મેહનલાલ નાગજી. ચીનાઈ ડીસ્ટ્રીકટ પ્લીડર, ધારાજી,
श्रीमद देवचंद्रजीकृत चोविशी. भेट.
વીજાપુર નિવાસી શા. મુળચંદ સ્વરૂપચક્રના વીલમાં સપેલી રકમમાંથી તેના ટ્રસ્ટીઓની આજ્ઞાનુસાર છપાવેલ શ્રીમદ્ દેવચંદ્રજીકૃત ચાવીશી તમા સ દીત, વીશી, ગતચેવીશી, તથા ધ્યાન દીપીકા એકદર પૃષ્ઠ ૬૫૦ ની બુક ભેટ આપવાની છે. મુનિમહારાજાએ એ પત્ર લખી મગાવી લેવી અને જૈન પુસ્તકાલયે તથા જ્ઞાન ભ`ડારા માટે પેસ્ટેજને દેઢ ખાતે મેકલીને મ ગાવવી, અન્ય ગૃહસ્થ પાસેથી કિ'મત માત્ર એ આનાજ જ્ઞાનખાતે લેવામાં આવશે. સ્ટેજ જુદું સમજવું.
વકીલ માહનલાલ હેમચ'દ પાદરા (ગુજરાત)
૪.
૫.
૧. વકીલ મેહનલાલ નાગજી. શેઠ ઉજમશીભાઇ પુરૂષેત્તમદાસ.
૨.
૩. ઝવેરી. પેપટલાલ કુંવળચંદ.
નવા મેમ્બરાનાં નામ. લાઇફ મેમ્બર.
.
વકીલ કેશવલાલ અમથાશો. રા. રા. મેહનલાલ સાંકળચ
૧.
શા, કુંભજી વમાન,
ર. શા, મગનલાલ હેજી,
3. શા, શીવલાલ નરશીદાસ,
શેડ નાનચંદ્ર મેરાજ.
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
પહેલા વર્ગના વાર્ષિક મેમ્બર
૪.
૫. ગાંધી ચંદુલાલ મગનલાલ, વૈદ્ય,
શેઠ વીઠલ ફુલચંદ.
૭. શા. શીવલાલ દેવકરણ.
..
શા, દામે દર વીકમજી.
શા. નાનંદ મામુકચ
For Private And Personal Use Only
વેરાજી
કાલુપુર
વીરમગામ.
અમદાવાદ
""
દીર ભાવનગર
લીંબડી હાલ ભાવનગર
વરતેજ
પેથાપુર હાલ અમદાવાદ
ભાવનગર
ધ્રાંગધર
ભાવન૨
શીહાર હાલ સુર
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir अमार पुस्तक प्रसिद्धि खातुं. 1. તરજમાં બહાર પડવાના છે. શ્રી અદામસાર. પં. ગંભીરવિજયજી કૃત ટીકા યુકત. 2 થી અધ્યાત્મસાર. મૂળ, મૂળ ને ટીકાના ભાષાંતર યુકત. શ્રી રાકમાર્ચ વિચાર સારોદ્ધાર સાર્ધ શતક. સટક. 2 છપાય છે. 5 શ્રી શ્રીપાળરાજાનો રાસ. મૂળ, સારાંશ તથા રહસ્યયુક્ત. પ કર્મ પ્રકૃતિ ગ્રંથ. શ્રી યશોવિજયજી કૃત ટીકાયુક્ત. 6 શ્રી ઉપદેશ સતિક, પજ્ઞ ટીકા યુકત, 7 શ્રી કર્મગ્રંથ ઉપરની નોટ, સમજુતિ, બાસઠીઆ, યંત્રો વિગેરે. 3. તરતમાં છપાવા શરૂ થશે. 8 શ્રી શાંતિનાથ ચરિત્ર. સંસ્કૃત પદ્યબંધ. 9 શ્રી ત્રિષણ શલાકા પુરૂષ ચરિત્ર ભાષાંતર. પર્વ 8-9 10 થી ઉપદેશ પ્રાસાદ ગ્રં ય. મૂળ. વિભાગ 2 જે. (સ્થંભ 7 થી 12) (શા. હીરાલાલ બકેરદાસ રાંધણુપુર નિવાસી તરફથી.) 4. નીચેના ગ્રંથો તયાર થાય છે. 11 ઉપદેશ પ્રાસાદ ગ્રંય. મૂળ. વિભાગ 3-4 સ્થંભ 13 થી 24. 12 શ્રી ઉમિતિ ભવ પ્રપંચ કથાનું ભાષાંતર. 13 શ્રી હેમચંદ્રાચાર્ય ચરિત્ર. (ગુજરાતી ભાષામાં) 14 શ્રી પરિશિષ્ટ પર્વ ભાષાંતર. 15 શ્રી હીર સૌભાગ્ય કાવ્ય ભાષાંતર, 16 શ્રી આરંભસિદ્ધિ વિગેરે જેન તિષ ગ્રંથે. ભાષાંતર ચુકત. બીજી બે ત્રણ નાના ચરિત્રોના ભાષાંતર જુદા જુદા ગૃહસ્થો તરફથી તૈયાર કરાવવામાં આવે છે. તેના નામે હવે પછી બહાર પડશે. આ પંચાંગમાં થયેલી ભૂલ. અમારી તરફથી છપાયેલા જન પંચાંગમાં સં. 1972 ના કારતક માસની દર માત્ર શુદિ 3 નો ક્ષય લખવામાં આવેલ છે પણ કારતક વદિમાં ઘટવધ લખવી રહી ગયેલ છે તે નીચે પ્રમાણે– વદી 4 5 ગુરૂ–શુક. વદી 12 ને ક્ષય. આ ભૂલ કેમ થઈ તે સમજી શકાતું નથી. દરેકે પંચાંગમાં સુધારી લેવું. ગ્રાહકોને વિજ્ઞત. આ અંકની સાથે આ સભાનો રિવાર્ષિક રિપટ વહેંચવાનો હોવાથી તેલ Sii જવાને લીધે આ અંક ગણું ફામને બહાર પાડ પડ્યું છે, તેને સાવ હલ આવ ડ પાંચ ફારમો બાર પાડીને તાળી આપશું.' તત્ર, For Private And Personal Use Only