Jain Dharm Prakash 1915 Pustak 031 Ank 05

Author(s): Jain Dharm Prasarak Sabha
Publisher: Jain Dharm Prasarak Sabha

Page 7

જ્ઞાનસાર સૂત્ર વિવરણમ. પ્રાપ્તિ–એ બતાવવામાં આવેલ છે. ધ્યાતા વિશુદ્ધ ન હોય ત્યાં સુધી તે પરમાત્માનું એકાગ્રતાએ ધ્યાન કરી શકતો જ નથી. તેને અશુદ્ધિ રોકે છે, તેથી અંતરાત્માપણું પામેલે જીવ જ શુદ્ધ ધ્યાનનો અધિકારી છે એ ખરેખરી હકીકત છે. આ ત્રણેની એકતા થવાની આત્મહિતે માટે પૂરી આવશ્યકતા છે. તેને જ જ્ઞાનીઓ સમાપત્તિ અથવા લય કહે છે. તે આત્મા જ્યારે કર્મમળથી રહિત થાય છે અર્થાત તેની ઉપરનો કમળ જેમ જેમ ઓછો થતો જાય છે તેમ તેમ તેની નિર્મળતા પ્રકટ થવાથી તેની અંદર-નિર્મળ મણિવગેરેમાં જેમ અન્ય વસ્તુની છાયા પડે છે તેમ નિર્મળ થયેલા અંતરાત્મામાં પરમાત્માની છાયા પડે છે. અર્થાત્ પરમાત્માનું સ્વરૂપ તેમાં પ્રતિબિંબીત થાય છે દેખાય છે. એ અંતરાત્મા જ પરમાત્માના ખરા સ્વરૂપને સમજી શકે છે. તેવી સ્થિતિમાં આગળ વધતાં તીર્થકરત્વ પણ પ્રાપ્ત થઈ શકે છે, અને અન્ય સર્વ આત્મિક સંપત્તિઓ પણ કમે કમે પ્રાપ્ત થતી જાય છે. એક વાર શુદ્ધ દિશામાં ગમન થયું એટલે પછી તે બાજુના ગ્રામ જ કમે કમે આવ્યા કરે છે. જ્યાં સુધી શુદ્ધ દિશામાં ગમન નથી ત્યાં સુધી જ ફાંફાં મારવા પડે છે–ત્યાં સુધી જે શુદ્ધ વસ્તુ હાથ લાગતી નથી.
તીર્થકરસ્વાદિ ઉત્તમ ફળની પ્રાપ્તિ જેનાથી થઈ શકે છે એવા વિંશતિસ્થાનકાદિ, નવપદાદિ તપ ઉત્તમ જીવોએ અંતરાત્માએ અવશ્ય કરવા મેગ્ય છે, તે પણ ધ્યાનનો જ એક પ્રકાર છે, તેવા તપની અંદર ઉત્તમ ધ્યાનને પણ સમાવેશ છે. આ ઉત્કૃષ્ટ તપ તેને શુદ્ધ અધિકારી તદ્દન નિ:સ્પૃહ વૃત્તિથી કરે છે, તેથી તેજ તેનું ઉચ્ચ ફળ મેળવી શકે છે. બાકી સાંસારિક સુખની ઇચ્છા જેના અંતરમાં રહેલી છે એવા અજ્ઞાની તેમજ અભવી જીવો પણ, પગળિક સુખની–મહત્ત્વાદિકની અભિલાષાવડે મહાકષ્ટ વેઠીને, એવા તેમજ અન્ય અનેક પ્રકારના મહાન તપ કરે છે, પરંતુ અધિકારી વિશુદ્ધ ન હોવાથી ક્રિયા પણ અશુદ્ધ થાય છે અને ફળ પણ અશુદ્ધજ એટલે દેવભવાદિકના સુખની પ્રાપ્તિરૂપજ મળે છે. અધિકારીની વિશુદ્ધિમાંજ અન્ય બંને વિશુદ્ધિઓ રહેલી છે તેથી ઉત્તમ જીએ પ્રથમ પિતાના આત્માને શુદ્ધ ધ્યાનને અધિકારી થાય તેવો નિર્મળ કરવો જોઈએ.
છેવટના ત્રણ બાકમાં ધ્યાનયોગ્ય જીવની દશા વર્ણવી છે, તે ખાસ ધ્યાનમાં રાખવા લાયક છે. તેવા શુદ્ધ ધ્યાની કે જેઓ, જેની તુલના ન થઈ શકે એવું સંપૂર્ણ સામ્રાજ્ય પિતાના આત્મામાંજ વિસ્તારે છે તેમને ઉપમા આપીએ તેવું આ જગતમાં કાંઈ છે જ નહીં. તેને તો તેની ઉપમા જ ઘટી શકે છે. જેમ આ જગતમાં જેને પ્રતિદ્રઢ ન હોય તેને અન્ય વસ્તુની ઉપમા