Buddhiprakash 1968 03 Ank 03

Author(s): Yashwant Shukl, Madhusudan Parekh
Publisher: Gujarat Vidyasabha

Page 4

પ્રાસંગિક નોંધ
4. રમણભાઈ નીલકંઠની જન્મશતાબ્દી
સાહિત્ય પરિષદના મંત્રીપદે પણ તેઓએ કામ કર્યું હતું ૧૯૬૮નું વર્ષ એ સ્વ, સર રમણભાઈ મહીપતરામ
અને મુંબઈ મુકામે ભરાયેલી આઠમી સહિત્ય પરિષદના નીલકંઠની જન્મશતાબ્દીનું વર્ષ છે. તેમની જન્મતિથિ
તેઓ પ્રમુખ ચૂંટાયા હતા. આમ, ગુજરાતના સંસ્કાર૧૩ મી માર્ચે આવે છે. આશા છે કે ગુજરાતભરની
જીવન ઉપર વર્ષો સુધી તેમને પ્રભાવ વિસ્તર્યો હતો. સાહિત્ય, સમાજ સેવા અને સંસ્કારની સંસ્થાઓ તેમનું
મૂળ સૂરતનું પણ અમદાવાદમાં ઠરીઠામ થયેલું મરણ ઉમંગથી તાજુ કરશે.
નીલકંઠ કુટુંબ ગુજરાતી પ્રજાજીવનના હૃદયસમા અમદાવાદને ભદ્રંભદ્ર જેવી અમર કૃતિના સર્જક અને ગુજરાત
પોતાની સેવાઓને અધિક લાભ આપે એ સ્વાભાવિક હતું, ના પહેલા સમર્થ મૌલિક નાટયના “રાઈને પર્વત-ના
પ્રાર્થનાસમાજ અમદાવાદમાં કેન્દ્રિત થયો હતો અને લેખક સ્વ. રમણભાઈની સાહિત્યિક શક્તિ અનેક સ્વરૂપમાં
અમદાવાદના ન્યાયાલયમાં ધારાશાસ્ત્રી તરીકેની તેમ જ
અમદાવાદ મ્યુનિસિપાલિટીના પ્રમુખ તરીકેની સ્વ. વિહરી છે. એમણે કાવ્યો રચ્યાં છે, હાસ્યરસિક અને ગંભીર ઉભય પ્રકારના નિબંધો લખ્યા છે, ભજવી શકાય
રમણભાઈની સેવાઓનો લાભ અમદાવાદને સવિશેષ મળે એવાં માર્મિક અને હાસ્યરસિક દો રચ્યાં છે, કૃતિનિષ્ઠ
એ ક્રમ અનિવાર્ય હતું, છતાં એમનું સાહિત્યકાર્ય, વિવેચન કર્યું છે તેમ જ કાવ્યસિદ્ધાને પણ ચર્ચા છે;
સોસાયટીમાંનું એમનું સારસ્વતકાર્ય અને સમાજ સુધારક અને ધર્મ અને સમાજ વિશે કરેલાં ગંભીર ચિન્તનના
તરીકેનું એમનું સેવાકાર્ય સારાયે ગુજરાતી પ્રજાજીવનને પરિપાકરૂપ લેખો પણ આપ્યા છે. “જ્ઞાનસુધા' ના સંપાદન
આવરી લેનાર હતું. દ્વારા તેમણે સમકાલીન સાહિત્યપ્રવૃત્તિ ઉપર પુષ્કળ પ્રભાવ
એમની વિદ્વત્તા, એમને વ્યવહારનુભવ, જીવનના પાડયો હે જઈ એ. એટલે સાહિત્યરસિકો એમને સવિ- મામિક પ્રશ્નની એમની તારિક સૂઝ, નહેરજીવનને શેષ સંભાર એ સ્વાભાવિક છે. આમ પણ જે મહાપુરુષનું ધીર-વિવેક અને સંસ્કારી-સંયમી વ્યવહાર એવા તો જીવનકાર્ય અક્ષરમંડિત થયું હોય તેમનું સ્મરણ સવિશેષ
પ્રભાવક હતાં કે ગાંધીજી અને સરદાર વલ્લભભાઈ લીલું રહી શકે છે,
પટેલ વારંવાર એમની સાથે ચર્ચાવિચારણા કરતા અને
જોકે રાજકીય વિચારસરણીમાં ભેદ રહે છતાં એથી પણ સ્વ, રમણભાઈને સાહિત્યકાર લેખેનો પરિચય
મધુર સંબંધોને આંચ આવતી નહીં, - પણ એકાંગી ગણાશે. સ્વ. મહીપતરામ રૂપરામ નીલકંઠ જેવા સમાજસુધારક પિતાના પુત્રને સમાજસુધારક પ્રવૃ
વ્યાપક કર્મજીવન અને વિચાર જીવનને ઉચ્ચતર ત્તિને પણ મેટો વારસો મળ્યો હતો. “ભદ્રંભદ્ર'માં , યોગ થવો અતિવિરલ હોય છે. અને સ્ત્ર, રમણભાઈમાં સમાજની કુરૂઢિઓ ઉપર એમણે તીક્ષણ પ્રહાર કરેલા છે.
એ યાગ થયો હતો. ગુજરાતના આવા એક સપૂતને અને “રાઈને પર્વત’ પણ સમાજસુધારાની ઝંખનાનું
જન્મશતાબ્દીના વર્ષમાં વિશેષભાવે સ્મરવા ને તેમના સાક્ષી છે. “હાસ્યમંદિરમાં પણ એના ચમકારા દેખાય છે.
જીવનકાર્યને અભ્યાસ કરવો એ લોકહૃદયમાં તેમની દેવી પરન્તુ સ્વ. રમણભાઈ એ સમાજસુધારાનું પ્રત્યક્ષ કાર્ય સંપતની પ્રતિષ્ઠા કરવાને અને કૃતજ્ઞતા દાખવવાને પણ અનેક પ્રકાર વિપુલ પ્રમાણમાં કરેલું હતું,
ઉપક્રમ બની રહેશે. ગુજરાત વિદ્યાસભા જે તે વખતે ગુજરાત વર્નાક્યુલર
યશવન્ત શુકલ સસાઈટીના નામે ઓળખાતી હતી તેના તેઓ ૧૮૮૫- કચ્છ ટ્રિબ્યુનલને ચુકાદો થી સભ્ય હતા અને ૧૯૧૨ માં તેના માનાર્હ મંત્રી ગયા વર્ષના અંત ભાગમાં કચ્છ ટ્રિબ્યુનલના ચુકાદા બન્યા હતા અને ઠેઠ અવસાનકાળ સુધી એમણે “સોસાઈ- અંગેની જે અફવાઓ કાને અથડાતી હતી અને જે ટીની સેવા બજાવી હતી. એ જ પ્રમાણે ગુજરાતી શંકાઓ ઉદ્દ્ભવી હતી તે મહદ્અંશે સાચી કરી છે,
[ બુદ્ધિપ્રકાર, માર્ચ ૧૮