________________
भारतातील सर्वात दुलक्षित धर्म - जैन धर्म
- न्यायमूर्ती भालचंद्र वग्याणी
भारतातील सर्वात महत्त्वाचे धर्म म्हणजे दुसरे नामांकित रशियन मानववंशशास्त्रज्ञ असे वाटते की बौद्ध धर्माच्या अस्तामुळे जैन फक्त हिंदू धर्म व बौद्ध धर्म ही चुकीची धारणा आय.पी.मैयनायेव्ह यांनीसुद्धा असाच धर्म प्रकाशित झाला. नामसादृश्यामुळे काही अनेक वर्षे अस्तित्वात होती.त्यामुळे भारतीय अभिप्राय दिला आहे. ते म्हणतात - विद्वानांनी गौतम बुद्धाला भगवान महावीरांचा व बिगर भारतीय अभ्यासकांनी हिंदू धर्म व This religion wasnot studied in- शिष्य ठरवले. भगवान महावीरांचा शिष्य बौद्ध धर्माचाच अभ्यास केला. परंतु जैन tensively and that there was no ma- इंद्रभूती हा गौतमस्वामी किंवा गौतम या धर्मसुद्धा महत्त्वाचा असून तो अत्यंत प्राचीन terial on it in European libraries and नावानेसुद्धा परिचित होता. त्यामुळे पाश्चात्य आहे याचा सर्वांनाच विसर पडला होता. collections,"
विद्वान कोलब्रुक यांनी गौतम बुद्धाला भगवान त्यामुळे जैन धर्माचा म्हणावा तसा अभ्यास चिमणलाल जे. शहा यांनी जैन धर्माचा महावीरांचा शिष्य बनवून टाकले. डॉ. केला गेला नाही. जो काही अभ्यास झाला सखोल अभ्यास करून Gainism in North हामिल्टन व मेजर डेलामेन यांनीसुद्धा अशीच तो फारच तोकडा होता. मुळात काही India 800 B.C.-A.D. 526 हा प्रबंध चूक केलेली आहे. त्यांच्या मते जैनांचे गौतम अभ्यासकांचा दृष्टिकोन पूर्वग्रहदूषित होता. लिहिला. ते म्हणतात
व बुद्ध एकच व्यक्ती होती. डॉ. हॉपकिन्सनी त्यामुळे जैन धर्म व भगवान महावीरांच्या "Jainism is the mostoverlooked किड्यामुंग्याचे लालनपालन करणाऱ्या जैन अनेक चमत्कारिक गोष्टी लिहिल्या गेल्या. among all the great religions of India." fa 37ffaratai 3719 CTTHGI
डॉ. श्रीमती नतालिया गुसेवा ही रशियन मिसेस स्टेवेन्सन आपल्या The Heart नाकारला. जैन धर्माचा समाजव्यवस्थेवर विदुषी मानवी जाती व संस्कृती या संस्थेच्या of Jainism या ग्रंथात जैन धर्माबद्दल बरेच काहीच परिणाम झालेला नाही. अशा त-हेच्या ज्येष्ठ मानववंश शास्त्रज्ञ आहेत. त्यांना काही लिहितात. त्यांच्या मते भारतीय अपुऱ्या, अज्ञानमुलक व अपरिपक्व तर्कामुळे जवाहरलाला नेहरू पारितोषिक प्रदान समाजव्यवस्थेवर जैन धर्माचा फारच मोठा जैन धर्माकडे लक्ष दिले गेले नाही व जैन करण्यात आले आहे. त्यांच्या मते जैन धर्म परिणाम झाला आहे. त्या म्हणतात, “ज्या धर्माला बौद्ध धर्माच्या उपशाखेचा दर्जा दिला हा भारतीय प्राचीन धर्म आहे. गेल्या १०० ते कोणाला याची शंका असेल त्यांनी पूर्वीच्या गेला. सुदैवाने डॉ. हरमन जॅकोबी व बुहलर १५० वर्षात हिंदू धर्म व बौद्ध धर्मावर हजारो राज्यकर्त्यांनी काढलेली प्राणीहत्या प्रतिबंध यांच्या व्यासंगपूर्ण अभ्यासामुळे जैन धर्माचे प्रबंध लिहिले गेले. परंतु जैन धर्मावर मात्र आज्ञापत्रे पाहावीत.” फारच कमी पाश्चात्य खरे स्वरूप प्रकट झाले आहे. फारच कमी प्रबंध लिहिले गेले. जे काही विद्वानांना जैन धर्माचे महत्त्व समजले आहे. जॅकोबीने भद्रबाहूच्या कल्पसूत्रावरील लिखाण झाले ते भारतीय भाषात झाले. त्या फारच थोड्यांनी जैन धर्माच्या भारतीय भाष्य सन १८७९ मध्ये प्रसिद्ध केले व आपल्या Jainism या ग्रंथात म्हणतात- संस्कृतीवर झालेल्या परिणामांची दखल घेतली भगवान महावीर व त्यांचे पूर्वाधिकारी हा
आहे. भारतीय विद्वानसुद्धा जैन धर्माबाबात महत्त्वपूर्ण लेख सन १८८० मध्ये प्रसिद्ध compartatively little attention froma उदासीन राहिले आहेत. श्री. एन.सी. मेहता केला. बुहलरचा भारतीय जैन संप्रदाय 'The
majorityofhistorians and specialists या विद्वानाने असे दाखवून दिले आहे की जैन Indian Sect of the Jainas.' हा निबंध on Indian Culture, even thoughre- धर्म भारताबाहेरसुद्धा होता. चीनच्या गुहेतील १८७७ मध्ये प्रसिद्ध झाला. या दोघांनी जैन serves within itself exceedingly in- मंदिरातील भिंतीवर जैन चित्रे सापडल्याचा धर्माचे सांगोपांग शास्त्रीय व बहुसमावेशक creasing testimony of ethnographi- शोध त्यांनी लावला आहे. बौद्ध धर्म भारतातून स्वरूप जगापुढे आणले. cal and socio-historical processes in नामशेष झाला. काही विद्वानांच्या मते बौद्ध त्यांच्या संशोधनामुळे अनेक युरोपियन ancient India.
धर्म जैन धर्माच्या रूपाने जिवंत आहे. काहींना विद्वानांचे लक्ष जैन धर्माकडे केले.
भगवान महावीर जयंती स्मरणिका २००९। ४९
