________________
भारताच्या सांस्कृतिक व आध्यात्मिक परंपरेस जैन धर्माचे योगदान
- डॉ. ए. एन. उपाध्ये
(महामहोपाध्याय दत्तोवामन पोतदार समाजात त्यांना महत्त्वाचे स्थान प्राप्त झाले प्रमाणात आढळतात. यांच्या स्मृति ग्रंथातील डॉ. उपाध्ये यांच्या आहे.
शेवटचे दोन तीर्थंकर मात्र ऐतिहासिक Jain Contribution to the Indian विविध व्यापारी व सधन - समृद्ध केंद्रात काळाशी अत्यंत निकटचे आहेत. २३वे Cultural & Spiritual Heritage या इंग्रजी ते व्यापारी वर्गात आढळतात. असे असले तीर्थंकर पार्श्वनाथ हे इसवीसन पूर्व ८व्या लेखाचा श्री. आर. एन. बेडकिहाळे यांनी तरी भारताच्या पूर्वभागापेक्षा ते पश्चिम, मध्य शतकातले आहेत. आधुनिक संशोधनानुसार केलेला हा मराठी भावानुवाद आहे.) आणि दक्षिण भागात अधिक संख्येने त्यांना ऐतिहासिक पुरुष म्हणून मान्यता
राहतात. जैनधर्म व जैनधर्मानुयायी आपल्या मिळाली आहे. प्राचीन वाङ्मयात जैन धर्म हा मुळात एक भारतीय धर्म स्वभाव व गुण वैशिष्ट्यामुळे इतरांचे लक्ष त्यांच्याबद्दल काही त्रोटक माहिती उपलब्ध आहे. भारताबाहेरील त्याचा प्रसार आपल्याकडे वेधून घेतात. त्यांची भव्य मंदिरे, आहे. ते वाराणशी-काशीचे राजा अश्वसेन नि:संशयपणे नगण्य आहे. १९४१ च्या मूर्त्या, शिल्पकला, त्यांचा साधूवर्ग, त्यांची आणि राणी वामादेवी यांचे पुत्र होते. वयाच्या जनगणने नुसार जैन लोकसंख्या विद्याभ्यासाची तळमळ, धर्मनिष्ठा, ३०व्या वर्षापर्यंत ते घरात राहिले; आणि १४,४३,२८६ म्हणजे भारताच्या एकूण साधुवर्गाचा श्रावक वर्गावरील - गृहस्थाश्रमी त्यानंतर एक तपस्वी साधू या नात्याने त्यांनी लोकसंख्याच्या १/२% पेक्षाही कमी आहे. लोकावरील प्रभाव व त्यायोगे समाजात अत्यंत कडक व कसोटी पाहणारी तप:साधना त्यात दिगंबर, श्वेतांबर आणि स्थानकवासी आढळणारा दानशूरपणा-उपकारबुद्धि, संपूर्ण केली. त्या काळात एका प्रमुख नागाने, यासारखे प्रमुख पंथ व अन्य स्थानिक उपपंथ प्राणिमात्राविषयी आढळणारी त्यांच्यातील कमठाच्या उपसर्गापासून त्यांना संरक्षण दिले. असूनही जैन समाजात एक प्रकारचे मूलभूत अतीव दयाबुद्धी, त्यांचा शुद्ध शाकाहार याला काही ऐतिहासिक आधार आहे. शंभर स्वरूपाचे धार्मिक ऐक्य आहे. त्यांच्या मनात इत्यादि सर्व त्यांची गुणवैशिष्ट्ये आहेत. वर्षाच्या जीवनावधीनंतर ते बंगालमधील ऋषभनाथ, पार्श्वनाथ आणि महावीर दक्षिणेतील व मध्य प्रांतातील अनेक जैन लोक सम्मेदगिरी (आताचे पारसनाथ हिल) वरून यांच्यासारख्या दैवी गुणांनी युक्त धर्मोपदेश आपला धर्म अत्यंत प्राचीन असून मोक्षाला गेले. त्यांना सातत्याने व सार्थपणे करणाऱ्याबद्दल - तीर्थंकराबद्दल आदरयुक्त वर्तमानकालीन २४ तीर्थंकरांनी त्याचे प्रेमास पात्र व्यक्तित्व' अथवा 'सुख प्रदाई निष्ठा असते. ते विवक्षित तात्त्विक सिद्धांतावर प्रतिपादन केल्याचे मानतात. प्रथम तीर्थंकर व्यक्तिमत्त्व' असे म्हटले जाई. केशीकुमार श्रद्धा ठेवतात. ते नैतिक आचारसंहिता ऋषभनाथ खूपखूप पूर्वी होवून गेले. यांच्यासारखे त्यांचे काही शिष्य महावीर मानतात आणि त्यानुसार धर्माचरण करतात. त्यांच्यासंबंधी हिंदु पुराण ‘भागवत' मध्ये काळात होते. त्यांच्यात हिरीरीने मांडले
पूर्वी जैन समाजाने, भारताची सांस्कृतिक सविस्तर वर्णने आढळतात. जैन परंपरेतील जाणारे काही फरकाचे मुद्दे होते. पण त्यांची व बौद्धिक परंपरा समृद्ध करण्यास फार मोठे त्यांच्या संबंधीच्या नोंदीशी तात्विकदृष्ट्या व मूळ धर्म संकल्पना मात्र तत्त्वत: योगदान दिले आहे. सध्या सामाजिक व व्यावहारिकदृष्ट्या ती वर्णने मिळतीजुळती महावीरासारखीच होती. आर्थिक या दोन्ही दृष्टीने ते निम्न स्तराऐवजी आहेत. २२वे तीर्थंकर नेमिनाथ हे कृष्णाशी भ. महावीर हे जैन धर्माचे २४वे म्हणजेच उच्चस्तरात मोठ्या प्रमाणात आहेत; आणि निगडित आहेत. ते काठेवाडमधील गिरनार शेवटचे तीर्थंकर होते. त्यांना वर्धमान असेही त्यांच्या कार्यकलापाचा व दृष्टिकोनाचा पर्वतावरून मोक्षाला गेले. त्यांचे जीवन हे म्हटले जाई. पार्श्वनाथानंतर सुमारे दोन फायदा भारतीय समाजास फार मोठ्या प्राणिदयेसंबंधीचे विलक्षण अद्वितीय प्रतीक शतकांनी उदय पावून ते भरभराटीस आले. ते प्रमाणात झाला आहे. म्हणूनच आहे. त्याचे विवरण मुख्यत्वेकरून वैशाली (आताचे बसाढ) जवळील कुंडग्राम लोकसंख्येच्या मानाने खूप मोठ्या प्रमाणात, इतिहासापेक्षा पौराणिक कथात अधिक येथे इ.स. पूर्व ५९९ मध्ये जन्मले. सदर
भगवान महावीर जयंती स्मरणिका २००९ । ५९
