Atmanand Prakash Pustak 038 Ank 07

Author(s): Jain Atmanand Sabha Bhavnagar
Publisher: Jain Atmanand Sabha Bhavnagar

Page 6

==
=લેખક–શાસનપ્રભાવક આ. શ્રીમદ્દ વિજય મેહનસૂરીશ્વરજી પ્રશિષ્ય
પં. શ્રી ધર્મવિજ્યજી ગણિ,
====
શ્રી શ્રુતજ્ઞાન.
[ ગતાંક પૃષ્ઠ ૧૦૩ થી શરૂ. ]
[ અવાન્તર-સમ્યગદર્શનનાં શમ-સંવેગાદિ લક્ષણનું સ્વરૂપ.] મોક્ષના બીજભૂત સમ્યગ્રદર્શન ગુણ આત્મામાં ને જણાશે કે-જગતવતી નાના મોટા સવ ઉત્પન્ન થયેલ છે કે કેમ? તે જેના વડે જાણી શકાય સરાગી જવો ઉપરથી પ્રાયઃ શાંત જેવા દેખાતા તેને સમ્યગદર્શનના લક્ષણે કહેવામાં આવે છે. હોય, પરંતુ નિમિત્ત મળતાં તૂર્ત જ એકદમ ઉગ્ર ધવજવડે જેમ મંદિરનું જાણપણું થાય છે, ધૂમા- ગુસ્સો આવી જાય છે. આવી પરિસ્થિતિમાં ડાથી અગ્નિનું જેમ જ્ઞાન થાય છે તે પ્રમાણે સમ્યગદર્શન ગુણ સંભવી શક્તો નથી. કેઈ આગળ કહેવાતા શમસંવેગાદિ લક્ષણે વડે વ્યક્તિએ આપણું બગાડ્યું હોય, નુકશાન કર્યું આત્મામાં સમ્યગદર્શન ગુણ ઉત્પન્ન થયાનું જાણી હોય છતાં પણ તેવા અપરાધી ઉપર ગુસ્સો ન શકાય છે. વર્તમાનમાં તીર્થકર મહારાજા, કેવલી- કરતાં ક્ષમાભાવ ધારણ કરે તેનું નામ “શમ ભગવત, મનઃપયોયજ્ઞાની, અવધિજ્ઞાની, શ્રત છે. આવા પ્રસંગે હૃદયમાં એ વિચારણા આવે કેવલી વિગેરે સાતિશયજ્ઞાનીઓને અભાવ છે. કે-ચેતન ! તારું બગડવું અથવા ન બગડવું તે જે તીર્થકર મહારાજાદિ વિશિષ્ટ વ્યક્તિઓને અન્ય કેઈ વ્યક્તિના તાબાની વાત નથી, અન્ય સદ્દભાવ હોય તે તે તેમને પૂછીને સમ્યગદર્શન વ્યક્તિ તે તેમાં યત્કિંચિત્ નિમિત્ત બની શકે નાદિ ગુણોત્પત્તિ માટે નિશ્ચય કરી શકાય, પરંતુ છે, વસ્તુત: વિચારાય તે બગડવા-ન બગડવામાં કાલદેષને અંગે તે વિશિષ્ટ વ્યક્તિઓના વિરહ- પિતાને આત્મા જ મુખ્ય કારણ છે. આત્મામાં પ્રસંગે સમ્યગદર્શનાદિ ગુણોત્પત્તિ માટે અનુમાન તેવા પ્રકારના કેઈ દઢ કર્મ બંધાયા હશે તે કરવાનું સાધન આગળ કહેવાતા શમસંવેગાદિ ગમે ત્યાંથી ગમે તે નિમિત્ત મળવા સાથે અવશ્ય લક્ષણો જ છે. અર્થાત્ જે ભાગ્યવાન આત્મામાં તે કર્મનું ફલ ભેગવવું પડશે, આવી શુભ વિચાઆ શમ-સંવેગાદિ લક્ષણ છે તે આત્મા સમ- રણા દ્વારા કોધાદિ કષાયે કડવા ફળાનાં ચિંતનતિવંત હોઈ શકે છે. શમ, સંવેગ, નિર્વેદ, પૂર્વક જે ક્ષમાભાવ રાખવે તેનું નામ પ્રથમ અનુકમ્પા અને આસ્તિષ એ સમ્યગદર્શનના પાંચ છે. જે માટે ભગવાન હરિભદ્રસૂરિ મહારાજાએ લક્ષણે પૈકી ક્રમશઃ એક એકનો વિચાર કરીએ. જણાવ્યું છે કે –
રામ-શમ, પ્રશમ, ઉપશમઈત્યાદિ પદે લગભગ સમાન અર્થવાળા સમજવા. ગુસ્સો આવવાનું જ ર માનું વિશાળ વ દિવાળમણસિા. નિમિત્ત હોય કે ન હોય છતાં કોમોહનીયના વય ન ફra, ૩૧મiા રાત્તવ શા. ક્ષપશમાદિથી જે ક્ષમા ધારણ કરવી તેનું નામ ભાવાર્થ –“સમ્યગ્દર્શનજન્ય તથા પ્રકારના શમ છે. સામાન્ય રીતિએ વિચારીએ તે આપ- સ્વભાવથી જ અથવા કર્મના અશુભ ફળને જાણુ