________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૨૩૨
શ્રી આત્માનં પ્રકાર
મહાન જ્ઞાનભંડારા ઉભા કરવામાં મહત્વપૂર્ણ કાળા આપ્યા છે. લેાક આગળ વાંચી બતા. વવા વાસ્તે આચાર્યને પુસ્તકા ભેટ ધરવાં એ જૈન ધર્માંમાં સારૂ અને પુણ્યનું કામ મનાય છે. એટલા જ વાસ્તે એ લેાકાએ પુસ્તકા લખાવવા પાછળ મેાટી મેટી રકમેા ભૂતકાળમાં ખર્ચી છે અને હાલમાં ખેંચે છે. આવા વ્યકિતગત અલ્પ ફાળા દ્વારા જે કામે થયાં છે તે જો બાદ કરી દઇએ તા સમ વ્યકિતઓએ કરાવેલા કાર્યાનુ માપ પચીસ ટકા જેટલુ' જ છે. એટલે પ્રમાણુમાં નાના સરખા દેખાતા આ ફાળાએની કિમત જેવી તેવી નથી.
તેમ જ
પૂજ્યપાદ શ્રીમાન દેવધિ ગણી ક્ષમાશ્રમણે વલ્લભી-વળામાં ગ્રંથ લેખનને આરબ તાડપત્રા ઉપર વિક્રમ સંવત ૫૧૦ માં કરાવ્યો ત્યારે અતે ત્યાર પછી પણ અનેક સમ સાધારણુ વ્યકિતઓએ વિશાળ જ્ઞાનભડારાની સ્થાપના કરી હતી. ગુજરાતના મહારાજા કુમારપાલ કે સિદ્ધરાજના સમય પહેલાં જૈન જ્ઞાનભડારો હતા કે નહિ, હતા તેા કયાં હતા ? તેની માહિતી મળી આવતી નથી; છતાં જૈન ગ્રંથા તેા વિક્રમની છઠ્ઠી સદીમાં લખાયા હતા એ નિર્વિવાદ છે અને તે હિંદુ પર અનેક વિદેશી હુમલા થયા હતા તેથી, છઠ્ઠી સાતમી અને આઠમી સદીમાં બૌદ્ધોનુ જોર, રિલ ભટ્ટ અને ત્યાર પછી શંકરાચાર્યના ઉદ્ભવ, આરખાનુ સંવત ૭૧૨ માં સીંધ દેશનું જીતી લેવુ વિગેરે અનેક કારણે થી, અગ્નિ, જળ અને જંતુઓને વશ થઇ ઘણે ભાગે નાશ પામ્યા હાવાથી તેને લગતા ઐતહાસિક સાધતાના અભાવને લીધે માત્ર જ્ઞાનભડારાની વિશાળતાના ખ્યાલ આવે તેટલા, પાલી શતાબ્દિએમાં રાજા મટ્ઠારાજા, યાત્રિકા અને ધનાઢય ગૃહસ્થાએ જે જ્ઞાનભડારા સ્થાપ્યા છે તેને આ સ્થાને પરિચય આપવામાં આવે છે.
રાજાએ સ્થાપેલ ભડારાઃ—જાઓમાં જ્ઞાતકાશની સ્થાપના કરનાર ગુર્જરેશ્વા પ્રસિદ્ધ છે. એક વિપ્રિય સાહિત્યરસિક મહારાળ શ્રી સિદ્ધરાજ અને બીજા જૈન ધર્મ પ્રતિપાલક મહારાજાશ્રી કુમારપાલ, સિદ્ધરાજે ત્રણસે હુિઆએ એકઠા કરી સદનના ગ્રંથા લખાવી રાજકીય પુસ્તકાલય સ્થાપ્યાના તથા આચાય હેમચંદ્રકૃત સાંગાપાંગ સપાદલક્ષ (સવાલાખ) વ્યાકરણ ગ્રંથનો સેકડા પ્રતિ લખાવી તેના અભ્યાસીઓને આપ્યાના તેમજ અંગ અંગ આદિ ભિન્ન ભિન્ન દેશામાં ભેટ મેકલાવ્યાના અને તે વિષયના અભ્યાસીઓને તે તે ગ્રંથા પૂરા પાડયાને ઉલ્લેખ પ્રભાવક ચરિત્ર તથા કુમારપાલ પ્રબંધમાં છે. મહારાજ કુમારપાલ માટે પણ કુમારપાલ પ્રબંધાદિમાં એકવીશ જ્ઞાનભંડાર સ્થાપ્યાના તથા પેાતાના રાજકીય પુસ્તકાલય માટે જૈન આગમ ગ્રંથ અને આચા હેમચંદ્ર વિરચિત યોગશાસ્ત્ર સિવાય વિતરાગસ્તવની હાથપાથી સ્વર્ણાક્ષરે લખાવ્યાની નોંધ છે. આ સિવાય અન્ય રાજાઆએ જૈન ગ્રંથ લખાવ્યા હશે તેમ જ જૈન જ્ઞાન ભંડારાની સ્થાપના પશુ કરી હશે; પરન્તુ તે સંબધી ખાસ ઉલ્લેખ મળતા નથી.
મત્રીઓએ સ્થાપેલ ભંડારો:—મત્રીઓમાં જ્ઞાનભંડાર લખાવનાર પ્રાગ્ગાટ ( પારવાડ ) નાતીય મહામાત્ય વસ્તુપાલ તેજપાળ અને ઓસવાળ જ્ઞાતીય માંડવગઢના મત્રી પેથડશાહ ખાસ પ્રસિદ્ધ છે, મહામાત્ય વસ્તુપાલ તેજપાલ નાગેદ્રગચ્છીય આચા વિજયસેન તથા ઉદયપ્રભસૂરિના ગૃસ્થ શિષ્ય હતા. તેમના ઉપદેશથી તેમણે અઢાર કરોડના
For Private And Personal Use Only
