________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
પાટણના જૈન જ્ઞાનભંડારે.
૨૩૩ ખર્ચે ત્રણ જ્ઞાનભંડારો લખાવ્યાની નોંધ છનહર્ષ ગણિકૃત વસ્તુપાલ ચરિત્ર, ઉપદેશ તરંગિણુ આદિમાં નજરે પડે છે. મંત્રી પેથડશાહ તપગચ્છીય આચાર્ય ધર્મસૂરિના શિષ્ય હતા. તેમણે આગમ શ્રવણ કરતાં ભગવતીસૂત્રમાં આવતા વીર ગૌતમ નામની સેના નાણાથી પૂન કરી તે એકઠા થયેલ દ્રવ્યથી પુસ્તક લખાવી ભરૂચ આદિ સાત સ્થાનમાં ભંડાર સ્થાયા હતા. આ સિવાય મંત્રી વિમલશાહ મહામાત્ય આમ્રાટ ( આંબડ ) વાગભટ્ટ ( બાહડ ) આદિ અન્ય મંત્રી એ જ્ઞાન ભંડારો અવશ્ય લખાવ્યા હશે, પરંતુ તેને લગતાં કશાં પ્રમાણ જોવામાં આવ્યાં નથી.
ધનાઢય ગૃહસ્થાએ સ્થાપેલ ભંડારો:-ત્રીજા વર્ગમાં ધનાઢય ગૃહસ્થ આવે છે. તેમના નામોની પૂરી નોંધ આપવી એ ને શક્ય જ નથી, છતાં સાધારણ ખ્યાલ આવી શકે તેટલા ખાતર તેવા ધર્માત્મા ગૃહસ્થોનાં ચાર પાંચ નામને પરિચય આપવો ઉચિત ગણાશે; જેમ મહામાત્ય વસ્તુપાળ આદિએ પોતપોતાના ગુરૂના ઉપદેશથી પુસ્તકો લખાવ્યાં છે તેમ ખરતરગચ્છીય આચાર્ય જનભદ્રના આદેશથી ધરણશાહે મહામહોપાધ્યાય શ્રી મનસમુદ્રગણુના ઉપદેશથી નંદુરબારનિવાસી પ્રાગ્વાટ જ્ઞાતીય ભીમના પૌત્ર કાલુએ, આગમગછીય શ્રી સત્યસુરિ જ્યાનંદસૂરિ, વિવેકરત્નસૂરિના ઉપદેશથી પેથડશાહ મંડલિક તથા વર્તત કાહાએ નવિન ગ્રંથો લખાવી જ્ઞાન ભંડારો સ્થાપ્યા હતા, કેટલાક એવા ગૃહસ્થો હતા જેમાં કઈ વિદ્વાન મુનિવરે નવીન ગ્રંથની રચના કરી હોય તેની એકી સાથે ઘણી નકલે લખાવતા; આ વાતની સાબીતી કેટલાક ગ્રંથને છે તે તે ગ્રંથકર્તાઓએ આપેલ પ્રશસ્તિઓ પરથી સારી રીતે મળે છે. કેટલાક એવા પણ હતા જેઓ માત્ર કલપસૂત્રની જ પ્રતો લખાવતા અને પિતાના ગામના ઉપાશ્રયમાં અગર ગામે ગામ ભેટ આપતાં. જૈન ભંડારોમાં હસ્ત-- લિખિત પ્રતો આવા મોટા જથામાં શી રીતે એકઠી થતી તે આ પરથી સમજાશે. આ રીતે દરેક ગચ્છના આચાર્યાદિ મુનિવર્ગના પુણ્ય ઉપદેશથી ભિન્ન ભિન્ન જ્ઞાતિના સેંકડો ધર્મામાઓએ એકજ નહિ પણ અનેકાનેક જ્ઞાન ભંડારો સ્થાપ્યા હતા.
જ્ઞાન ભંડારનાં પુસ્તકે અને તે લખવાનાં સાધનો.
પુસ્તકનાં પાનાં તરીકે જુના વખતમાં વપરાતી ચીજો. તાડપત્ર:-તાડપત્ર એટલે તાડના ઝાડના પાંદડાં. તાડના ઝાડ બે પ્રકારના થાય છે ખરતાડ અને શ્રીતાડ. ગુજરાતની ભૂમિમાં જે તાડના ઝાડ અત્યારે છે તે ખરતાડ છે. તેનાં પાન રથુળ લંબાઈ પહોળાઈમાં ટૂંકાં તેમજ નવાં હોય ત્યારે પણ સહેજ ટકકર લાગતાં તૂટી જાય તેવાં બરડ હોય છે માટે પુસ્તક લખવાનાં કાર્યમાં તેનો ઉપયોગ કરાતે નથી. શ્રીતાડના ઝાડ મદ્રાસ બ્રહ્મદેશ આદિમાં થાય છે, તેનાં પત્ર “સ લંબા પહોળા તેમજ સુકુમાર હેવાથી ઘણું વાળવામાં આવે તે પણ માંગવાનો ભય રહેતો નથી. આ પત્રો સાક કર્યા પછી પણ ૩૩ ઇંચથી પણ લાંબા અને ૩ પહોળા રહે છે. આ શ્રીતાડનાં પત્રને જ પુસ્તક લખવા માટે ઉપયોગ કરાતે અને હજી પણ કરાય છે. દક્ષિણમાં તાડપત્ર ઉપર ખીલાથી લખવામાં આવ્યું છે જ્યારે ગુજરાતની પ્રતોમાં તાડપત્રને ચળકાટ તથા
For Private And Personal Use Only
