________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
પાટણના જૈન જ્ઞાનભડારો.
નમાં નથી લખાતા પણ એક નીચે એક એમ લખવામાં આવે છે. જૂના લખેલાં પુસ્તકાનાં પાનાંની સંખ્યા માટે ભાગે આંકડાથી મૂકવામાં આવી છે.
૨૩૭
કાગળ ઉપર
પુસ્તકના પ્રકાર-પુસ્તકની લંબાઇ પહેાળાઇ જાડાઇ તથા પાનાના આકાર ઉપરથી તેમને જુદાં જુદાં નામ આપવામાં આવે છે, જેવાં કે ગંડી, કચ્છપી, મુષ્ટિ, સંપુટક્લક અને કૃપાટી.
લખાણની પદ્ધતિ ઉપરથી અપાતાં નામ.
ત્રિપાટ-પુસ્તકના પાનાના મધ્ય ભાગમાં મેાટા અક્ષરથી મૂળ સૂત્ર કે શ્લોક લખી નાના અક્ષરાથી ઉપર તથા નીચે ટીકા લખવામાં આવેલ છે તેથી તેના ત્રણ ભાગ પડતા હાવાથી તે પુસ્તક ત્રિપાટ એ નામથી એળખાય છે.
પંચપાટ—પુસ્તકના પાનાના મધ્યમાં મેટા અક્ષરે મૂળ સૂત્ર કે શ્લોક લખી નાના અક્ષરોથી ઉપર નીચે તથા બન્ને તરફના મારજીનમાં ટીકા લખવામાં આવેલ, તેથી તેના પાંચ ભાગ પડતા હૈાવાથી તે પુસ્તક પંચપાટના નામથી ઓળખાય છે.
સૂંઢઃ—જે પુસ્તક હાથીની સૂંઢની પેઠે સળંગ કાઇ પણૢ પ્રકારના વિભાગ સિવાય લખાયું હોય તે સૂઢ કહેવાય છે.
સટીક પુસ્તક હાય તે જ ત્રિપાટ અથવા પંચપાટ રીતે લખાય છે. આપણાં પુરાતન પુસ્તકા સૂઢ જ લખાતા. ત્રિપાટ પંચપાટ પુસ્તક લખવાના રિવાજ વિક્રમની પંદરમી સદીમાં આરંભાયા હાવા જોઇએ.
લહીઆઃ—ભારતવર્ષમાં કાયસ્થ બ્રાહ્મણુ આદિ જ્ઞાતિનાં અનેક કુટુંબે પુસ્તકા લખવાના ધંધા દ્વારા પેાતાને નિર્વાહ ચલાવતાં. આજથી પચીશ વર્ષ પહેલાં ગુજરાત તેમજ મારવાડમાં લહીઓના વશેા હતા, જેઓ પરંપરાથી પુસ્તક લખવાના જ ધંધા કરતા હતા. પરંતુ મુદ્રણુકળાના યુગમાં તેમની પાસે પુસ્તકા લખાવનાર ઘટતાં તેઓએ પેાતાની સાંતને અન્ય ઉદ્યોગ તરફ્ વાળી અને પરિણામ એ આવ્યુ કે જે લહીઆઓને એક હજાર શ્લાક લખવા માટે એ ત્રણ અને સારામાં સારા હીએ હાય તા ચાર રૂપિયા આપવામાં આવતા હતા અને તે જે સુદર લિપિ તેમજ સામેના આદર્શો જેવા જ આદ-નકલ લખતા તેવી શુદ્ધ સુંદર નકલ લખવા માટે અત્યારે આપણે દર હજારે દશથી પંદર રૂપિયા આપીએ તાપણુ તેના જેવા લેખક કાઇ જવલ્લેજ મળી શકે. અને તાડપત્રની પુરાતન પ્રતિ ઉપરથી નકલ કરનાર તા ભાગ્યે જ મળે. તાડપત્ર પર લખવાની રીત લગભગ ભુક્ષા ગઇ છે. તાડપત્ર પર જે લીસાપણું તેમજ ચળકાટ હોય છે તે શાહીને ટકવા દેતા નથી; તે કાઢી નાખવાના વિધિ પણ હાલમાં કાઇ જાણતુ નથી.
For Private And Personal Use Only
લહીઆઆના કેટલાક અક્ષરા પ્રત્યે અણગમા:—હીમ
પુસ્તક લખતાં લખતાં સહેજ ઉઠવુ હાય અથવા તે દિવસ માટે કે અમુક વખત માટે લખવાનું બંધ કરવું હાય । ક ખ ગ ઙ ચ છ જ ! ટ ઢ ણુ થ દ ધ ન ભ મ ય ર ૫ સ હું ક્ષ ન અક્ષરા આગળ અટકતા નથી, કારણકે ક ફુટ જાવે, ખ ખા જાવે, ગ ગરમ
