________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
પાટણના જૈન જ્ઞાનભંડારો.
૨૩૮
સુધારવાને બહાને, તેની ટીપ કરવાને બહાને અગર વાંચવા લેવાને બહાને વહીવટ કરનારના વિશ્વાસને અથવા તેમની અણસમજનો લાભ લઈ કઈ કઈ મહાશયોએ પુસ્તકે અસ્તવ્યસ્ત કર્યાની તેમ જ પાછી નહીં આપ્યાની અગર ભળતા જ ગ્રંથો પાછી આપી અમૂલ્ય ગ્રંથ પચાવી પાયાની હકીકત જાહેર છે. તેમાંના અમૂલ્ય ગ્રંથ જેવાને સને ૧૮૩ર માં રાજસ્થાનના લેખક કર્નલ ટોડે પ્રથમ પ્રયત્ન કર્યો અને ત્યારથી આવા પ્રાચીન ઐતિહાસિક હસ્તલિખિત પુરાવાઓ ઉપર પશ્ચિમના વિદ્વાનોની નજર ખેંચાઈ છે. અને કેટલાકે બ્રિટિશ સરકારની મારફત જુદા જુદા સ્થળના જ્ઞાનભંડારો જોવા પ્રત્નો જુદે જુદે વખતે કર્યા છે. આવી રીતે જોનારામાંથી કેટલાક તે કેટલેક ઠેકાણે ઘણી મટી નાણુની લાલચ આપી વહીવટ કરનારની અજ્ઞાનતાનો લાભ લઈ અમૂલ્ય ગ્રંથે ઉપાડી ગયા છે.
પ્રાચીન જ્ઞાન ભંડારોના અવશે. હાલના જૈન રાનભંડારો-અત્યારે આપણા જમાનામાં જૈન મુનિ વર્ગ અને જેન સંધના સ્વત્વ નીચે વર્તમાન જે મહાન જ્ઞાનભંડારો છે તે બધાય ઉપરોક્ત જ્ઞાનભંડારેના અવશેષોથી બનેલા છે. આ જ્ઞાન ભંડારોની પુરાતત્વજ્ઞાની દ્રષ્ટિમાં જે દર્શનીયતા કે બહુમૂલ્યતા છે તે પણ એ અવશેષોને જ આભારી છે એમ કહેવામાં જરાપણ અતિશયોક્તિ નથી. ભંડારોમાં જૈનધર્મ સંબંધી પુષ્કળ ગ્રંથ છે. આચાર્યોએ કરેલી ટીકાઓ ઘણી જ મહત્વની છે, કેટલાક કાવ્યો અને નાટકો તે ઐતિહાસિક છે. જૈન ઇતિહાસ બાદ કરીએ તે પણ ઘણાં સામાન્ય ઇતિહાસ માટે અગત્યના છે. આ સિવાય વ્યાકરણ, કેશ, અલંકાર, નાટયશાસ્ત્ર, જ્યોતિષ વિગેરેના અનુપમ ગ્રંથે આ ભડારોમાંથી મળી આવે છે. જેનોએ બ્રાહ્મણ ધર્મના વિષય ઉપર પણ ગ્રંથ રચ્યા છે. જેનાચાર્યોએ રચેલું સાહિત્ય બાદ કરીએ તો ગુજરાતનું સાહિત્ય અત્યંત શુદ્ધ રહેશે. સાહિત્યની પ્રવૃતિ પુસ્તકોના સંગ્રહ વિના અશક્ય છે. અને તેથી જેનેએ પિતાના ધાર્મિક સાહિત્ય ઉપરાન્ત બૌદ્ધ અને બ્રાહ્મણ ગ્રંથે પણ ભંડારમાં સંગ્રહેલા અને તેથી જ બૌદ્ધો તથા બ્રાહ્મણોના પ્રાચીન ગ્રંથે જે બીજે કોઈ પણ ઠેકાણેથી મળે નહી તે આ પ્રાચીન જ્ઞાન ભંડારોના અવશેષોમાંથી મળી આવે છે.
તેમનાં રક્ષણનાં સાધને અને ઉપાયે. મકાન–આવા જૂના વખતનાં હસ્તલિખિત પુસ્તકે રાખવાનાં સ્થાન ભેજ રહિત તેમજ ચોમાસામાં પાણી ન પડે તેવાં હોવાં જોઈએ. ઉધઈથી જ્ઞાન ભંડારનું રક્ષણ કરવાને પુસ્તક મૂકવાની પેટી, કબાટ વિગેરેની આસપાસ ધૂળ કચરો ન વળવા દેવે તેમ જ તે જમીનથી અદ્ધર રહે તેમ ગોઠવવાં. ઉંદરથી બચાવવા માટે જેમાં પુસ્તકે હેય તેમાં ઉંદર પેસી જાય તેવું પિલાણ કે રસ્તા ન હોવા જોઈએ. હાલના વખતમાં પુસ્તકાલય પ્રવૃતિમાં રસ લેનાર વિચારકોએ પુસ્તકાલય માટે કેવી જાતની બાંધણીનાં અને કેવી કેવી સહિસલામતીવાળાં મકાને હોવાં જોઈએ, તેમ જ પુસ્તકે રાખવા માટે કબાટો વિગેરેની રચના કેવી જાતની હોવી જોઇએ તે વિષે ઘણી જાતની યોજનાઓ કરી છે. આ જૂના ભંડારનાં હસ્તલિખિત પુસ્તકોને પણ ખાસ જુદાં હવા અજવાળાવાળાં મકાનો બાંધી
For Private And Personal Use Only
