________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
પાટણના જૈન જ્ઞાનભંડારે.
૩૫
પૃષ્ટ છે. હમણાં પણ ભાગ્યે જ મળે, તેમાં પુસ્તકોની નકલ માટે કપડાંનાં પાનાં પસંદ કરવામાં આવે છે. અત્યારે આનું સ્થાન ટ્રેસીંગ કલેથે લીધું છે.
ભેજ પત્ર –ભૂર્જ પત્ર. આને ઉપયોગ મુખ્યત્વે મંત્રો લખવા માટે કરાતા અને હજી પણ કરાય છે.
પુસ્તક લખવા માટે તાડપત્ર તેમ જ કાગળને જેટલો બહોળો ઉપયોગ કરાયો છે તેટલે બીજી કોઈપણ વસ્તુને કરાયું નથી. તેમાં પણ લગભગ છ થી તેરમી શતાબ્દિ પર્યત તે પુસ્તક લખવા માટે તાડપત્રને જ ઉપયોગ કરવામાં આવ્યો છે.
લખવાને વપરાતી ચીજે. કલમ –કલમ માટે ઘણું પ્રકારનાં બરૂ વપરાતાં અને વપરાય છે. જેવાં કે તછમાં, કાળાં, ઘેળાં, વાંસના વિગેરે. આમાં તછમાં બરૂ તજની માફક પિલાં હોય છે. એ સ્વભાવે બરડ હેય છે તથાપિ તેમાં એક ગુણ એ છે કે તેનાથી કેટલુંય લખીએ તે પણ તેની અણીને કૂ વળતા નથી.
પીંછી–ખિસકોલીના પૂછડાના વાળને કબુતરના પીંછાના આગલા ભાગમાં પરોવીને બનાવેલી પીંછી સારી ગણાય છે. આ વાળ કુદરતે જ પછીના આકારમાં ગોઠવેલા છે અને તે એકાએક સડી કે તૂટી જતા નથી. આવી પીંછીઓનો ઉપયોગ પુસ્તક શોધવા માટે કરાય છે; જેમકે નો , ક ને , મ ન જ કરવો હોય, એક અક્ષર કે આખી પંક્તિ કાઢી નાખવી હોય અથવા એક અક્ષરને બદલે બીજો અક્ષર કરવું હોય તો પછી વડે હરિતાલ કે સફેદાને તે નકામા ભાગ પર લગાડતાં જેતે અક્ષર બની જાય છે.
જુજબળ:-કલમથી લીંટીએ દેરતાં થોડી વારમાં જ કલમ બુઠ્ઠી થઇ જાય છે માટે લીટીઓ દોરવા માટે જુજબળ વપરાય છે. હજુ પણ મારવાડમાં વપરાય છે. આ લોઢાનું હોય છે અને તેને આકાર આગળથી ચીપીયા જેવો હોય છે. આનું સ્થાન અત્યારે રીલે લીધું છે એમ કહેવામાં જરાયે હરકત નથી.
સોયા–બ્રાદેશ, મદ્રાસ આદિ જે પ્રદેશમાં તાડપત્રને ખેતરીને લખવાનો રિવાજ છે ત્યાં કલમને બદલે લેઢાના અણીદાર સેવાનો ઉપયોગ કરાય છે. - તાડપત્ર પર લખવાની કાળી શાહી-લીંબડાના ગુંદરથી બમણે બીજા બાળ, તેનાથી બમણું તલના તેલનું પાડેલું કાજળ લેતા. આ બધાને તાંબાપાત્રમાં નાંખી અગ્નિ ઉપર ચઢાવી તેમાં ધીરેધીરે લાક્ષારસ નાખતા અને તાંબાની ખેાળા ચઢાવેલ ઘૂંટાને તળીએ બીલામાને રસ લગાડી ઘૂટતા. તેમાં ભાંગરાને રસ પણ નાખતા આ પ્રમાણે તાડપત્ર પર લખમે લાયક શાહી તૈયાર કરવામાં આવતી. તાડપત્ર પર શાહીથી લખતા પહેલાં તેનું ભીમા પણ અને ચળકાટ કાઢી નાંખવામાં આવતો. પણ જ્યાં તાડપત્રને સયાથી છેતરીને લખવાનો રિવાજ છે ત્યાં શાહીને બદલે નાળીએરની ઉપરની કાચલી કે બદામનાં ઉપરનાં
For Private And Personal Use Only
