________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૨૩૬
શ્રી આત્માનંદ પ્રકારા.
છેતરાં બાળીને તેની મેશને તેલમાં મેળવી તેને કોતરીને લખેલા તાડપત્ર પર ચોપડી દીધા પછી કપડાથી સાફ કરતા તેથી કતરેલા અક્ષરો કાળા લખેલા હોય તેવા દેખાતા.
કાગળ લખવાની શાહી–-કેટલીક શાહીઓ કાગળને ઘણા જ થોડા વખતમાં ખાઈ જાય છે. તેથી પુસ્તકે ઘણું વર્ષો સુધી-હજારો વર્ષો સુધી ટકી રહે તે માટે શાહીની બનાવટ તરફ ખાસ લક્ષ આપવામાં આવતું હતું. કાજળને કલવાય તેટલા ગૌમૂત્રમાં અને હીરાબેળ તથા ગુંદરને સામાન્ય પાતળો રસ થાય તેટલા પાણીમાં આખી રાત ભીંજાવી રાખી ત્રણેને તાંબાની કે લેઢાની કડાઈમાં કપડાથી ગાળીને તાંબાની બેબી ચઢાવેલા લીંબડાના લાકડાના ઘૂંટાથી ખૂબ ઘૂંટીને કાળી ભભકાવાળી અને તેજદાર શાહી બનાવતા.
ચિત્રકામ માટે–હિંગળાકનો ઉપયોગ લાલ રંગ તરીકે તથા લાલ શાહી તરીકે પણ કરતા. સોનેરી રૂપેરી શાહી પણ બનાવતા. મંત્રાક્ષરો લખવા માટે અષ્ટગંધ શાહી તથા યક્ષ કર્દમ શાહીનો ઉપયોગ કરતા.
પુસ્તકની બાંધણુ તથા પ્રકાર. તાડપત્રીય પુસ્તકની બાંધણી તાડપત્ર ઉપર લખાયેલી નાની પ્રતોમાં દરેક પાનામાં વચ્ચે એક કાણું અને બાંબીમાં પાનાની જમણી બાજુએ એક અને ડાબી બાજુએ એક એમ બે કાણાં રાખવામાં આવતાં. આ કાણામાં દોરી પરવવામાં આવતી કે જેથી આખું પુસ્તક અખંડ રહે. ઉપર નીચે:લાકડાનાં પાટીયાં કે ચામડાનાં પૂઠાં રાખવામાં આવતાં અને તેમાંથી પણ દોરી પસાર કરવામાં આવતી. દેરી સૂતરની કે રેશમની વપરાતી અને તેનાથી ગ્રંથ બંધ કરતી વખતે આખી પ્રતને બાંધવામાં આવતી. પછી તે પ્રતને લુગડાના કે રેશમના કકડામાં વીંટાળીને રાખવામાં આવતી.
અત્યારે જે તાડપત્રીય પુસ્તકે છે તે છસો પાનાની અંદરનાં જ છે, તેથી વધારે પાનાનું એક પણ પુસ્તક નથી. ઘણાંખરાં પુસ્તકો ત્રણસો પાન સુધીનાં અને કેટલાંક તેથી વધારેનાં મળી શકે છે, કિંતુ પાંચસોથી વધારે પાનાનું પુસ્તક માત્ર પાટણના સંધવીના પાડાના પુસ્તક સંગ્રહમાં માત્ર એક જ છે અને તે ત્રુટિત અને અસ્તવ્યસ્ત થઈ ગએલું છે. છસોથી વધારે પાનાનું તાડપત્રીય પુસ્તક સુરક્ષિત રાખવું એ ઘણું જ મુસીબત થાય તેથી વધારે પાનાનું તાડપત્રીય પુસ્તક નહિ લખાતું હોય, એમ અનુમાન થાય છે. મોટામાં મોટા તાડપત્રીય પુરતાનું કદ ૩૬x૨ ઈંચ અને નાનામાં નાના પુસ્તક-પુસ્તિકાનું કદ ૪ ૧ ઈચનું હોય છે. પંદરમા સૈકાની આખર સુધી તાડપત્રીય પુસ્તકો લખાયાં છે. ત્યાર બાદ પુસ્તક લખવામાં કાગળોને જ મુખ્યત્વે ઉપયોગ કરાયો છે.
પાનાં નોંધવાની રીત-તાડપત્ર પર લખાયલાં પુસ્તકનાં પૃઇ નોંધવાની રીત વિલક્ષણ છે. પાનની ડાબી બાજુએ સંખ્યા મૂકવામાં આવે છે પણ જમણી બાજુએ જુદા જુદા સાંકેતિક અક્ષરોથી પૃષ્ટની સંખ્યા જણાવવામાં આવે છે. એટલે એક, બી એટલે બે, તિ એટલે ત્રણ, યુ એટલે સે, શું એટલે બસ. વગેરે તાડપત્રમાં ચાલુ અંકે એક ભાઈ
For Private And Personal Use Only
