Anekant Vyavastha Prakaranam

Author(s): Lavanyasuri
Publisher: Vijaylavanyasurishwar Gyanmandir Botad

Page 388

३२६ ]
- [ तपपोधिनी विकृतिविभूषितम् धानमिति न पौनरुत्यम्; तथा प्रधान-पुरुषो यथा विभुत्वेन व्याप्त्या वतते इति तो व्यापिनौ, नैवं व्यमिति तदव्यापि, यथा च संसारकाले बुझ्यहवारेन्द्रियसंयुक्त सूक्ष्म शरीराश्रितं व्यक्त संसारि, नैवमव्यक्तम् , तस्य विभुत्वेन सक्रियत्वायोगात् , वुझ्यहङ्कारादिभेदेन चानेकविध व्यक्तमुपलभ्यते, नाव्यक्तम् , तस्यैकस्यैव सतस्त्रैलोक्यकारणत्वात् ; आश्रितं च व्यम्, यद् यत्रोत्पद्यते तस्य तदाश्रितत्वात् , न त्वेवमव्यक्तम् , अकार्यत्वात् तस्य; लय न तु नैव, पतेन विपरीतमध्यपमित्युपणितं भवति । 'कुतश्चिद्' इति स्थाने 'कुतचतद् ?' इति पाठी युक्तः, कुतः करणाद्धेतोय हेतुभदित्यवधारितमिति पृच्छा। उत्तरयति- यतोऽनत्यम् मनित्यं हि हेतुमद् भवति, अनित्यत्वाद् वुद्धयादिकं हेतुभदित्यर्थः। अनित्यत्वमेव हेतुमत्यसिद्धये कुत उपदर्शितमित्यपेक्षायामाह- अन्यत इतिअनित्यत्वभिन्नादित्यर्थः। एतत्विभिधानम् कारिकायाम् 'अनित्यम्' प्रति हेतुवचनम् । इति पतरणात कारणात् । न पोनरुत्तयम् 'हेतुमद्' इत्यनेनाऽनित्यमेव परत्यभिधीयते, तदेव च 'अनित्यम्' इत्यनेना. पीत्यर्थतो यत् पौनरुत्यं तद् 'हेतुमद्' इत्यस्य सिद्धये हेतुपचन. मतद, न तु स्वतन्त्रमेतदित्युपवर्णनेन सम्भवतीत्यर्थः । अध्यापि व्यक्तं व्यापि च प्रधानमित्येवं तयोवलक्षण्यमित्याह- तथेति । तो प्रधान-पुरुपौ। नैव प्रधान-पुरुषाविव न व्यापि। तत् अव्यक्तम् । व्यक्त सक्रियम्, प्रधानश्वाकिय इत्येवं सक्रियत्वाऽक्रियत्वाभ्यां व्यक्तप्रधान. योवलक्षण्यमित्याह- यथा चेति । नवमव्यक्तमिति-प्रधानं न तथा संसरणशीलमित्यर्थः । तत्र हेतुमाह- तस्येति-प्रधानस्येत्यर्थः । वुद्धथादेय. स्यानेकत्वंप्रधानस्याऽव्यक्तस्यैकत्वमिस्नेकत्वैकत्वाभ्यां तयोर्वलक्षण्य. मित्याह- बुद्धयहकारादिभेदनेति । नाऽव्याम् अव्यक्त प्रधानमनेकविध नोपलभ्यते । तस्य प्रधानस्य। आश्रितत्वा-नाश्रितत्वाभ्यामपि व्यकाज्यायोलक्षण्यमित्युपदर्शयति- आश्रित चेति। न त्वेवमन्यतम्